Mądrość – perspektywa psychologiczna

Przed feriami – inteligencja: Co to jest inteligencja i dlaczego jest dla nas taka ważna? Historia badania inteligencji (Binet) Różne teorie inteligencji (Spearman, Cattell, Sternberg, Gardner) Jedna czy wiele inteligencji? Zadanie

Dzisiaj: Czym jest mądrość – perspektywa psychologiczna Trzy rodzaje definicji mądrości: Sztuka życia Transcendentna Cecha osobowościowa Co blokuje rozwój mądrości?

Przysłowia: Młodość sądzi, starość rozgrzesza. Bezczynny mózg jest warsztatem diabła. Człowiek rozumny nie waha się zmienić zdania. Gniew rozum ćmi.

Mądrość w psychologii: Rozpatrywana z perspektywy rozwojowej (np. koncepcja Ericksona) Związana z okresem późnej dorosłości Rozumienie zakorzenione w filozofii Koncepcja Arystotelesa – mądrość jako trwała dyspozycja: Mądrość teoretyczna – poszukiwanie prawdy Mądrość praktyczna – odnoszenie zasad ogólnych do konkretnych sytuacji

Mądrość w psychologii - definicje: Trafne zastososowanie zdobytej wiedzy w praktyce (Baltes) Myślenie post-formalne i dialektyczne (Kramer, Labouvie-Vief) Cecha osobista i dyspozycja osobowościowa (Erikson) * Rozróżnienie między mądrością pragmatyczną/praktyczną a transcendentną/duchową

Czy ludzie mądrzy są szczęśliwi? Mądrość związana jest z dobrostanem Badania empiryczne (Ardelt, 2003; Brugman, 2006; Kramer, 2000) Nurt badań nad pomyślnym starzeniem się

Trzy typy pomyślnego starzenia się - trzy sposoby dążenia do mądrości (Kozerska, 2015): Bycie częścią wspólnoty Wykraczanie poza ja realne Urzeczywistnienie dobra własnego

Madrość – założenia badań psychologicznych: Mądrość jest ideałem, do którego się dąży Można ją rozwijać Jest cechą kwantyfikowalną Jest nie tyle dana co zadana To dążenie do mądrości (a nie samo jej zdobycie) ma zasadnicze znaczenie dla naszego człowieczeństwa (Jarvis) Proces Poszukiwanie sensu Świadomość ograniczoności

I. Mądrość jako sztuka życia – koncepcja Baltesa Umiejętność zastosowania wiedzy w życiu codziennym – rozwinięta forma inteligencji (koncepcja Baltesa) Model mądrości wg Baltesa i współpracowników: Bogata wiedza faktograficza Bogata wiedza proceduralna Wiedza kontekstualna Relatywizm wartości i tolerancja Świadomość braku pewności i radzenie sobie z nim

Koncepcja Baltesa i współpracowników: Mądrość jest nabywana w toku uczenia się i ćwiczenia Pozytywne starzenie się – Model Selektywnej Optymalizacji połączonej z Kompensacją (SOC; Baltes i Baltes, 2004)

Model SOC – praktyka menadżerska: Selekcja Optymalizacja Kompensacja „Kiedy podczas podczas wywiadu telewizyjnego zapytano koncertującego pianistę, Rubinsteina, w jaki sposób, w jego wieku, udaje mu się nadal być tak wspaniałym pianistą, wspomniał on o trzech strategiach: W starszym wieku wykonuję mniej utworów Obecnie ćwiczy każdy utwór częściej Grając wykonuje obecnie więcej ritardandos (zwolnienie tempa przed szybkimi częściami), tak że gra wydaje się szybsza niż w rzeczywistości)” (Baltes, 1993, s. 590)

Mądrość jako sztuka życia – koncepcja Sternberga Znaczenie wiedzy ukrytej w procesie podejmowania decyzji i działaniach człowieka Umiejętność znajdowania równowagi pomiędzy interesem własnym a interesem otoczenia Działania człowieka mądrego prowadzą do dobra wspólnego Rola generatywności osób starszych (międzypokoleniowe uczenie się) Koło rozwoju – jaki jest wpływ działań międzypokoleniowych?

II. Mądrość transcendentna Mądrość efektem rozwoju duchowego Badania Torstama (2005): Relacje jednostki ze światem nabierają charakteru pozapodmiotowego (nieoceniający punkt widzenia) Poczucie jedności ze światem, kosmosem, Bogiem Redefinicja pojęć: czasu, przestrzeni, życia i śmierci Zwiększenie poczucia bliskości z przeszłością i przyszłym pokoleniem (obniżenie lęku przed śmiercią) Zmniejszenie egocentryzmu i materializmu Kontakty społeczne vs. kontemplacja

II. Mądrość transcendentna Obraz mądrości inny niż w mediach (zdrowie, niezależność nie są warunkami koniecznymi) Niewielkie korelacje między mądrością duchową i praktyczną Frankl i poszukiwanie sensu w cierpieniu Po 50 roku życia rośnie poziom duchowości; szybszy wzrost u kobiet (Wink i Dillon, 2002)

III. Mądrość jako układ kompetencji lub właściwości osobowościowych Ardelt – mądrość to złożony układ cech mający trzy komponenty: Poznawczy Emocjonalny Refleksyjny

III. Mądrość jako układ kompetencji lub właściwości osobowościowych - Ardelt Poznawczy: Rozumienie zjawisk i zdarzeń Wiedza na temat pozytywnych i negatywnych aspektów natury ludzkiej Refleksyjny: Pogłębione rozumienie Analizowanie zjawisk z różnych perspektyw Emocjonalny: Pozytywne emocje i zachowania w stosunku do innych ludzi (współodczuwanie) *wystąpienie wszystkich trzech wymiarów – warunek konieczny mądrości

III. Mądrość jako układ kompetencji lub właściwości osobowościowych Proces uczenia się ma źródło w rozbieżności a nie w dylemacie poznawczym (uczenie racjonalne, intuicyjne, racjonalne) – Jarvis (2012), badania nad edukacją dorosłych Ardelt (2000) – podziała na wiedzę intelektualną i opartą na mądrości (pogłębione rozumienie) Intelektualna – radzenie sobie w codziennym życiu Oparta na mądrości – praca nad własną biografią, nadawanie życiu sensu

Czynniki blokujące rozwój mądrości (Oleś, 2012): niechęć do myślenia egocentryzm niedojrzałość emocjonalna nadmierna pewność własnych sądów niski krytycyzm brak ciekawości poznawczej niska otwartość na doświadczenie, mała wrażliwość interpersonalną * „Wiem, że nic nie wiem” – Jarvis (2012)

Bibliografia: Kozerska, A. (2017). Wybrane psychologiczne koncepcje mądrości z perspektywy badań nad uczeniem się w okresie późnej dorosłości, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Pedagogika, 15, 125-134.

Dziękuję!