Unifikacja i kodyfikacja prawa cywilnego w Polsce po odzyskaniu niepodległości (1918-1939)

Geneza, skład, struktura, kompetencje Komisji Kodyfikacyjnej - po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powołano Komisję Kodyfikacyjną na podstawie projektu posła Zygmunta Marka z PPS (ustawa Sejmu Ustawodawczego z dnia 3 czerwca 1919 r.). - w skład Komisji Naczelnik Państwa powołał 44 wybitnych przedstawicieli nauki i praktyki prawniczej. - pierwszym Prezydentem Komisji został rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. Franciszek Ksawery Fierich (zmarł w 1928 r.); w 1932 r. Prezydentem Komisji został I Prezes Izby Cywilnej Sądu Najwyższego Bolesław Norbert Pohorecki. 2

Komisja Kodyfikacyjna - Komisja dzieliła się na wydziały i sekcje a później podsekcje, - Wydział Cywilny składał się z Sekcji Prawa Cywilnego, Sekcji Procedury Cywilnej i Sekcji Prawa Handlowego, - Wydział Karny składał się z Sekcji Prawa Karnego i Sekcji Postępowania Karnego, - ponadto spośród członków obu Wydziałów utworzono odrębną podkomisję ustroju sądownictwa, która opracowała projekty dotyczące ustroju adwokatury, notariatu i prawa o ustroju sądów powszechnych, wykorzystane później przez rząd, - podstawowe zadanie Komisji to skodyfikowanie prawa cywilnego i karnego oraz uregulowanie ustroju organów ochrony prawnej. Dopiero po zakończeniu prac nad tymi podstawowymi gałęziami prawa, Komisja miała zająć się pozostałymi, w szczególności prawem administracyjnym.

Komisja Kodyfikacyjna - Komisja Kodyfikacyjna była tylko organem opiniodawczym i doradczym, nie miała inicjatywy ustawodawczej. - projekty przygotowane przez Komisję wchodziły w życie albo jako ustawy sejmowe, albo jako rozporządzenia Prezydenta RP z mocą ustawy (od 1926 r.). - w trybie rozporządzeń z mocą ustawy skodyfikowano wiele działów prawa sądowego, omijając przewlekłą procedurę parlamentarną.

Kodeks zobowiązań - nowe prawo zobowiązań, nazwane później kodeksem zobowiązań, opracowywano w Komisji Kodyfikacyjnej ponad 10 lat, - głównymi twórcami kodeksu zobowiązań byli: prof. Ernest Till ze Lwowa, jego uczeń i następca prof. Roman Longschamps de Berier oraz adwokat dr Ludwik Domański, - podstawowe, wyrażone w nim zasady (np.: zasada bezpieczeństwa obrotu, zasada uczciwości w obrocie, wyrównanie krzywdy) polscy kodyfikatorzy przejęli z innych systemów prawa obligacyjnego, - niektóre rozwiązania były jednak nowe, nie tylko w porównaniu z dotychczasowym ustawodawstwem obowiązującym w Polsce, ale i z ustawodawstwem zagranicznym.

Kodeks zobowiązań - w pierwszej kolejności należy podkreślić wpływ idei uspołecznienia prawa zobowiązań na polski projekt, - ową socjalizację prawa można zaobserwować bardzo wyraźnie w postanowieniach regulujących umowę o pracę. Kodeks rozwinął i rozbudował idee zmierzające do ochrony interesów pracownika, jak w szczególności umożliwiające mu znalezienie nowej pracy (termin wypowiedzenia), zapewniające higieniczne warunki pracy, czy utrzymanie i leczenie podczas choroby. - Kodeks ustanowił ogólny zakaz wyzysku drugiej strony stosunku obligacyjnego. - Kodeks uwzględnił ideę sprawiedliwości, występującą w prawie obligacyjnym pod nazwą słuszności, dobrej wiary i dobrych obyczajów.

Kodeks zobowiązań - w systematyce kodeksu zostały uwzględnione nowoczesne tendencje dotyczące układu materiału normatywnego, - kodyfikatorzy podzielili kodeks zobowiązań na część ogólną i część szczegółową, - część ogólna objęła: źródła, istotę i rodzaje zobowiązań, powstanie zobowiązań, przejście praw i obowiązków wynikających ze zobowiązań, wygaśnięcie zobowiązań, a także zaskarżanie czynności dłużnika dokonanych na szkodę wierzycieli, - część szczegółowa objęła poszczególne rodzaje umów, w tym: sprzedaż i zamianę, darowiznę, najem i dzierżawę, użyczenie, pożyczkę, umowę o pracę, umowę o dzieło, pośrednictwo, spółkę.

Kodeks zobowiązań - Kodeks zobowiązań wszedł w życie w trybie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r., z mocą obowiązującą od 1 lipca 1934 r. - po drugiej wojnie światowej kodeks został poddany licznym zmianom w związku z unifikacją prawa cywilnego z lat 1945/1946 i później. - ostateczny kres obowiązywania kodeksu to wejście w życie kodeksu cywilnego w 1964 r., który jednak w księdze dotyczącej prawa zobowiązań wiele skorzystał od swojego poprzednika.

Kodeks handlowy - w ramach Komisji Kodyfikacyjnej od początku funkcjonowała Sekcja Prawa Handlowego, której referentami byli Aleksander Doliński ze Lwowa i Antoni Górski z Krakowa, - prace nad kodeksem handlowym uzależnione były od postępu prac nad prawem zobowiązań. Wznowiono je więc dopiero na początku lat 30-tych a referentem głównym projektu został Tadeusz Dziurzyński z Krakowa, - do gotowego i ogłoszonego w 1933 r. tekstu dołączono przepisy zawarte uprzednio w ustawach szczegółowych (np.: o spółkach akcyjnych, spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością). Kodeks handlowy wszedł w życie w trybie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r., z mocą obowiązującą od 1 lipca 1934 r.

Kodeks handlowy - polski kodeks handlowy wzorowany był na niemieckim kodeksie handlowym, zawierał jednak również wiele oryginalnych rozwiązań, - według kodeksu prawo handlowe było prawem szczegółowym kupców (kryterium podmiotowe) i odnosiło się do czynności dokonywanych przez kupców w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Stosownie do tego kodeks dzielił się na dwie księgi: 1/ pierwsza księga - o kupcu (w tym różnych rodzajach spółek); 2/ druga księga - o czynnościach handlowych.

Kodeks handlowy - kupcem był ten, kto we własnym imieniu prowadził przedsiębiorstwo zarobkowe, - kupców podzielono na dwie kategorie: 1/ kupców rejestrowych, wpisywanych do rejestru handlowego, tj. prowadzących przedsiębiorstwa w większym rozmiarze (m. in. spółki prawa handlowego, przedsiębiorstwa handlowe, spółdzielnie, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych); 2/ kupców nierejestrowych, tj. prowadzących przedsiębiorstwa w mniejszym rozmiarze. - większość przepisów kodeksu handlowego dotyczyła kupców rejestrowych.

Kodeks handlowy - w części dotyczącej kupca (księga I) uregulowane także: firmę, rejestr handlowy, pełnomocnictwo handlowe (prokura), rachunkowość kupiecką, - w części szczegółowej (księga II), zatytułowanej „Czynności handlowe”, uregulowano te same umowy, co w kodeksie zobowiązań (np. sprzedaż), ale przy uwzględnieniu profesjonalnego charakteru prowadzonej działalności, a ponadto umowy szczególne – handlowe (np.: komis, spedycja, agencja), - z punktu widzenia techniki legislacyjnej kodeks handlowy także był dziełem wybitnym. Częściowo obowiązywał w Polsce aż do 31 grudnia 2000 r. (w zakresie prawa spółek).