Zakład Prawa Cywilnego i Prawa Międzynarodowego Prywatnego mgr Maciej Bieszczad Zakład Prawa Cywilnego i Prawa Międzynarodowego Prywatnego Prawo cywilne część ogólna i prawo zobowiązań – zajęcia 3 Podmioty prawa cywilnego i ich występowanie w obrocie - osoby fizyczne, osoby prawne, ułomne osoby prawne, konsumenci, przedsiębiorcy, dobra osobiste i ich ochrona.

Podmioty prawa cywilnego - pojęcie Wskazani w treści norm prawnych adresaci tych norm (tj. adresaci uprawnień lub obowiązków prawnych), jak również wymienione w sformułowaniach norm prawnych osoby, na których rzecz ma być podjęte nakazane adresatowi normy zachowanie. Przykład: Art. 537 § 2 k.c. Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej, obowiązany jest zwrócić kupującemu pobraną różnicę.

Podmioty prawa cywilnego - rodzaje Art. 1 KC – Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi Art. 331 § 1 KC – Do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. Inny podział podmiotów prawa cywilnego: konsumenci i przedsiębiorcy (art. 221 oraz art. 431 k.c.)

Podmioty prawa cywilnego – pojęcie zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych Zdolność prawna – zdolność podmiotu prawa umożliwiająca nabycie przez niego cywilnoprawnych praw i obowiązków przez zdarzenie prawne, nie można się jej zrzec ani ograniczyć (zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków). Zdolność do czynności prawnych – zdolność do samodzielnego nawiązania, zmiany i zniweczenia stosunków prawnych własnymi działaniami i we własnym imieniu (np. skutecznego zawierania, zmiany lub wypowiedzenia umów własnym działaniem).

Podmioty prawa cywilnego – osoby fizyczne Regulacja dotycząca osób fizycznych - art. 8 – 32 KC - pojęcie tożsamości człowieka - zdolność prawna osób fizycznych – od momentu urodzenia (tzw. urodzenia żywego) do chwili śmierci, - zagadnienie warunkowej zdolności prawnej nasciturusa (curator ventris, zasada korzyści), - zdolność do czynności prawnych osób fizycznych: - pełna – z chwilą uzyskania pełnoletniości lub przez zawarcie małżeństwa, - ograniczona – małoletni, którzy ukończyli 13 r.ż oraz ubezwłasnowolnieni częściowo, - brak – osoby, które nie ukończyły lat 13 oraz ubezwłasnowolnieni całkowicie.

Podmioty prawa cywilnego – osoby fizyczne Zdolność prawa – zakres i powstanie: - oznacza zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków wszystkich stosunków cywilnoprawnych, - ograniczenia (np. konsumenckie prawo odstąpienia od umowy, niektóre umowy nazwane zastrzeżone jedynie dla przedsiębiorców) - w jej ramach zdolność deliktowa – zdolność do nabycia obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym - powstanie zdolności prawnej osoby fizycznej – żywe urodzenie - ustanie zdolności prawnej osoby fizycznej – chwila śmierci lub uznania za zmarrłego (art. 29 – 32 k.c.)

Podmioty prawa cywilnego – osoby fizyczne Ustanie zdolności prawnej na skutek uznania za zmarłego lub stwierdzenia zgonu: - postępowanie w sprawie uznania za zmarłego prowadzi się, gdy osoba fizyczna zaginęła, jej miejsce pobytu nie jest znane, nie wiadomo czy osoba żyje, a niepewność trwa dłuższy czas, - postępowanie w sprawie stwierdzenia zgonu prowadzi się, gdy brak jest zwłok, ale istnieją jakiekolwiek dowody w sprawie okoliczności śmierci danej osoby

Podmioty prawa cywilnego – osoby fizyczne Miejsce zamieszkania osoby fizycznej – art. 25-28 k.c. - miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejsce, gdzie osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu (art. 25 k.c.) - miejsce, gdzie osoba fizyczna ma scentralizowane swoje interesy życiowe - miejsce zamieszkania może być inne, niż miejsce faktycznego przebywania - można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania (art. 28 k.c.) - miejsce zamieszkania a właściwość sądu (np.. art. 27 k.p.c.)

Podmioty prawa cywilnego – osoby fizyczne Miejsce zamieszkania dziecka (art. 26 k.c.) Art. 26 § 1 k.c. Miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. Art. 26 § 2 k.c. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy.

Podmioty prawa cywilnego – osoby fizyczne Pełna zdolność do czynności prawnych Ograniczona zdolność do czynności prawnych (art. 15-22 k.c.) Brak zdolności do czynności prawnych - składanie oświadczeń woli i wiedzy w pełnym zakresie - pełną zdolność nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości (art. 11 k.c.) - zagadnienie uzyskania pełnoletniości przez zawarcie małżeństwa (art. 10 par. 2 k.c.) - czynności o charakterze przysparzającym, - zawieranie umów w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, - czynności rozporządzające zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy inaczej postanowi - czynności rozporządzające przedmiotami majątkowymi oddanymi do swobodnego użytku - niemożność samodzielnego dokonania jakiejkolwiek czynności prawnej, - wyjątek: umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego - działanie przez przedstawicieli ustawowych

Kazus Dziesięcioletni Marek za zgodą swoich rodziców zamówił taksówkę. Kiedy przyjechała, sam, bez udziału rodziców, porozumiał się z taksówkarzem, wskazując mu cel jazdy: szkołę muzyczną w centrum miasta, do której chciał jechać na swoje zajęcia. Gdy dojechali na miejsce, Wojtek oświadczył taksówkarzowi, że za kurs nie zapłaci. Taksówkarz domaga się od Wojtka zapłaty. Czy zasadnie? Wskaż podstawę prawną i dokonaj subsumpcji.

Podmioty prawa cywilnego – osoby prawne Regulacja dotycząca osób prawnych - art. 33 – 43 KC - osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną - np. Naczelna Rada Adwokacka (art. 10 ustawy Prawo o adwokaturze), uczelnia (art. 12 Prawa o szkolnictwie wyższym) - powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy (a organizację i sposób działania w zakresie określonym w tych przepisach – ich statut) - np. art. 151 – 300 KSH – powstanie, ustrój i ustanie spółki z o. o.

Podmioty prawa cywilnego – osoby prawne Chwila uzyskania osobowości prawnej: - wpis do właściwego rejestru (zasada wpisu konstytutywnego), - zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych jako atrybut osobowości prawnej (pełna zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych od chwili powstania) Zagadnienie reprezentacji osób prawnych: - działanie osób prawnych przez organy (teoria organu) - przesłanki skutecznej reprezentacji – jednostka pełni funkcję organu, działa w granicach kompetencji, działanie podjęte jako działanie organu

Podmioty prawa cywilnego – osoby ustawowe Regulacja dotycząca osób ustawowych - art. 331 KC - odpowiednie stosowanie przepisów o osobach prawnych do jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (normatywna metoda regulacji), - przykład: osobowe spółki handlowe – art. 8 § 1 KSH – Spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana - przykład: kapitałowe spółki handlowe „w organizacji” - art. 11 § 1 KSH

Dobra osobiste – art. 23 i 24 KC Definicja dóbr osobistych: - dobra niematerialne przysługujące każdemu człowiekowi od momentu nabycia zdolności prawnej, - dobra osobiste osób prawnych – wartości niemajątkowe, dzięki którym osoba prawna może funkcjonować zgodnie ze swym zakresem zadań (wyr. SN z 14.11.1986 r., II CR 295/86), - konstrukcja dóbr osobistych oparta o koncepcję obiektywną, - prawa podmiotowe niematerialne, niezbywalne, niedziedziczne, - prawa bezwzględne – skuteczne erga omnes, - katalog w art. 23 KC – enumeracja przykładowa (np. zdrowie, wolność, cześć, twórczość naukowa i artystyczna).

Dobra osobiste Ochrona dóbr osobistych: - przesłanki dochodzenia roszczeń niemajątkowych: - zagrożenie lub naruszenie dobra osobistego, - bezprawność zachowania naruszyciela. - przesłanki dochodzenia roszczeń majątkowych: - naruszenie dobra osobistego, - bezprawność zachowania naruszyciela, - wyrządzenie szkody majątkowej.

Dobra osobiste Roszczenia ochronne z art. 24 KC: - w przypadku zagrożenia dobra osobistego: a) żądanie zaniechania działania, - w przypadku naruszenia dobra osobistego: a) żądanie zaniechania działania b) dopełnienie czynności niezbędnych do usunięcia skutków naruszenia, c) zadośćuczynienie pieniężne, d) zapłata odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny, e) zapłata odszkodowania za szkodę majątkową wyrządzoną na skutek naruszenia dobra osobistego.

Konsumenci i przedsiębiorcy Definicja konsumenta (art. 221 KC) – osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Definicja działalności gospodarczej (art. 2 u.s.d.g.) - zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa, a także poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż wykonywane w sposób zorganizowany i ciągły.

Konsumenci i przedsiębiorcy Definicja przedsiębiorcy (art. 431 KC) – osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1 KC prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Zasady prawa firmowego – art. 432 – 4310 KC a) firma traktowana jest jako dobro osobiste przedsiębiorcy; prawo do firmy jest to prawo podmiotowe osobiste o charakterze bezwzględnym, skuteczne erga omnes. Służy podmiotowemu wyróżnieniu przedsiębiorcy.

Konsumenci i przedsiębiorcy Zasady prawa firmowego – art. 432 – 4310 KC - ochrona prawa do firmy: b) przesłanki: - zagrożenie / naruszenie prawa do firmy, - bezprawność grożącego lub naruszającego prawo do firmy działania (objęta domniemaniem). Okoliczności wyłączające bezprawność naruszenia: - zgoda uprawnionego, - wykonywanie własnych praw podmiotowych, - działanie w ramach porządku prawnego, - działanie w celu ochrony uzasadnionego interesu.

Konsumenci i przedsiębiorcy Roszczenia przysługujące poszkodowanemu (art. 4310 KC): a) zagrożenie prawa do firmy: - żądanie zaniechania działania, b) naruszenie prawa do firmy: - żądanie usunięcia skutków działania, - żądanie złożenia oświadczenia lub oświadczeń w odpowiedniej treści i formie, - żądanie naprawienia na zasadach ogólnych szkody majątkowej lub wydania korzyści przez osobę, która dopuściła się naruszenia.

Źródła 1. E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, 2. E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Zarys prawa cywilnego, 3. K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, 4. Z. Radwańki, M. Safjan [w:] M. Safjan (red.), Prawo cywilne – część ogólna System Prawa Prywatnego tom 1.

Przepisy do opanowania Art. 1 – 4310 KC Str. 3-11, 47-89 – Zarys prawa cywilnego, E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Warszawa 2016, wyd. 2