Wprowadzenie do ćwiczeń z prawa finansów publicznych r. pr Wprowadzenie do ćwiczeń z prawa finansów publicznych r.pr. dr Michał Jędrzejczyk Zajęcia nr 1

Zasady realizacji ćwiczeń z prawa finansów publicznych. Wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej. Wyjaśnienie podstawowych pojęć

Finanse Publiczne ?

Pojęcie „Finanse” wywodzi się ze średniowiecznej łaciny Pojęcie „Finanse” wywodzi się ze średniowiecznej łaciny. Pojawiło się wraz z rozwojem gospodarki pieniężnej . Łac. finire ( kończyć) oznaczało orzeczenie sądu kończące spory o zapłatę należności pieniężnych, a następnie te należności. Współcześnie pojęcie to występuje w większości języków świata . Potocznie oznacza środki pieniężne i posługiwanie się nimi. Natomiast słowo „ publiczne” w rozumieniu słownika języka polskiego oznacza : - dotyczący całego społeczeństwa lub jakiejś zbiorowości - dostępny lub przeznaczony dla wszystkich Ponadto pojęcie to – przede wszystkim nam prawnikom powinno kojarzyć się z fundamentem naszej cywilizacji prawniczej : podziału na prawo publiczne i prywatne.  

Na czym polega zasadnicza różnica miedzy prawem publicznym a prywatnym ?

- zasadniczą różnicą jaka odróżnia prawo publiczne od prawa prywatnego to „ Korzyść” ( utilitas) – Zadaniem więc norm prawa publicznego jest przynoszenie korzyści społeczeństwu jako całości. W przeciwieństwie do prawa prywatnego, które chroni interesy publiczne a nie poszczególnej jednostki.

Jak wyglądają relacje między administracyjną a cywilnoprawną metodą regulacji stosunków prawnych ?

Prawo administracyjne reguluje relacje między podmiotami w stosunku pionowym, tj. wówczas gdy jeden z podmiotów może władczo kształtować sytuację prawną drugiego podmiotu. (administracyjnoprawna metoda regulacji). Normy prawa cywilnego wyróżniają się spośród innych norm prawnych zwłaszcza tym, że regulują stosunki między autonomicznymi podmiotami. Oznacza to, że nie występuje charakterystyczny dla prawa publicznego stosunek podporządkowania jednego podmiotu innemu podmiotowi. Ze stosunków cywilnoprawnych wynika więc zasada autonomiczności podmiotów, która oznacza, iż samodzielnie kształtują one relacje między sobą. Normy prawa cywilnego wyznaczają tylko ogólne granice autonomii podmiotów uwzględniając interes powszechny.

Dlaczego finanse publiczne należy odróżnić od finansów prywatnych ?

Tryb tworzenia - Finanse publiczne oparte są na władztwie finansowym i podporządkowaniu, czyli przymusie prawnym umożliwiającym wiążące kształtowanie sytuacji prawnej podmiotu podporządkowanego przez podmiot nadrzędny, podczas gdy finanse prywatne cechuje równorzędność podmiotów. Metody - Przy zarządzaniu finansami publicznymi stosuje się metody polityczne i administracyjne oraz wysoki stopień reglamentacji prawnej. Finanse prywatne opierają się na metodach rynkowych, a niektóre ich aspekty w ogóle nie są regulowane przez prawo pozytywne. Strony - Przynajmniej jedną stroną stosunku finansowego jest podmiot zaliczany do kategorii podmiotów prawa publicznego, a zatem wyposażony w atrybuty władzy publicznej. Cel - cel obu kategorii finansów, publiczne ukierunkowane są bowiem na realizację interesu ogólnego, a prywatne na osiąganie dochodów i maksymalizację zysków. Wielkość - Nieporównywalna jest również wielkość zasobów należących do finansów publicznych i finansów prywatnych

Podstawowe definicje z zakresu Finansów Publicznych: Systemu Finansów Publicznych, Systemu publicznego Prawa Finansowego

Ad.1 W literaturze polskiej występuje wielu rodzajów definicji. Finanse publiczne są określane jako: - formy i metody posługiwania się pieniądzem na cele publiczne ( L.Kurowski) - zjawiska i procesy pieniężne ( S. Bolland) - pieniężna forma podziału dochodu narodowego ( Z. Federowicz) - zasoby pieniężne, operacje oraz normy prawne ich dotyczące ( Z. Drgasa) - stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych ( J. Harasimowicz)

My przyjmijmy definicję prof. Elżbiety Chojny – Duch - Finanse publiczne są wyrazem stosunków społecznych i ekonomicznych powstających w trakcie nieustannych , dynamicznie ujętych procesów gromadzenia dochodów i przychodów oraz dokonywania wydatków i rozchodów (gospodarowania środkami pieniężnymi ) na cele publiczne. - Cechą finansów jest więc zawsze ich pieniężny i dwustronny charakter: pobieranie ( gromadzenie, czerpanie, uzyskiwanie ) dochodów, a także przychodów ( wpływów, wpłat) z jednej strony i rozdysponowywanie, podział na różne potrzeby społeczne za pośrednictwem pieniądza, czyli dokonywanie wydatków oraz rozchodów ( wypłat) z drugiej.

Ad 2. System finansów publicznych: System finansów publicznych – może być określany jako ogół zasad i instytucji stanowiących podstawę dokonywania publicznych wyborów dotyczących operacji finansowych. Ad 3. System prawa finansowego System prawa finansowego – Zasady oraz instytucje utworzone i funkcjonujące na podstawie obowiązującego w danym państwie i w danym czasie prawa finansowego noszą nazwę właśnie systemu prawa finansowego .

Miejsce PF w systemie prawa ?

Prawo finansowe jest gałęzią prawa publicznego – Ale określenie w sposób jednoznaczny czy samo prawo finansowe stanowi samodzielną gałąź prawa nie jest już takie proste (samym terminem „prawo finansowe” w Polsce powszechnie posługujemy się od 1950 r. Poprzednio tj. w okresie między wojennym, używano terminu „skarbowość” i „ prawo skarbowe”, których zakres był znacznie węższy niż prawa finansowego i obejmował finanse państwa i samorządu terytorialnego.)

Problem wyznaczania granic prawa finansowego wiąże się z właściwym przyporządkowaniem norm prawnych w ramach systemu prawa. W tym zakresie ścierają się ze sobą koncepcja minimalistyczna i maksymalistyczna : Różnice między nimi sprowadzają się do zaliczenia do prawa finansowego bądź to wyłącznie norm niedających się zakwalifikować do innych dziedzin prawa (koncepcja minimalistyczna) , bądź też do objęcia zakresem prawa finansowego wszystkich norm prawnych regulujących gospodarkę finansową, bez względu na to, że inne kryteria klasyfikacji prawa dawałyby podstawy do zaliczenia ich do innych dziedzin prawa ( koncepcja maksymalistyczna) ( Brzeziński)

A może w ogóle spojrzeć na umiejscowienie prawa finansów publicznych w systemie źródeł prawa w zupełnie inny sposób a mianowicie stwierdzić za B. Brzezińskim „iż prawo finansów publicznych jest dziedziną prawa – bez ambicji precyzowania jej miejsca w systemie prawa polskiego”

Cechy charakterystyczne PF ?

Dokonując ogólnej charakterystyki Polskiego prawa finansowego można wyróżnić następujące jego cechy : Prawo Finansowe ma interdyscyplinarny charakter tzw. „ dyscyplina pogranicza” – jak mawiał Paul Marie Gaudamet – czyli to co przed chwilą powiedzieliśmy – działalność finansowa- stanowi kryterium wydzielenia prawa finansowego z innych dyscyplin prawa. Choć samo prawo finansowe jest samodzielną, autonomiczną dyscypliną prawa. Brak kodyfikacji lub części ogólnej ( Wśród przyczyn uniemożliwiających jak dotąd skodyfikowanie polskiego prawa finansowego należy przede wszystkim wskazać obszerność tematyki i różny stopień ogólności norm prawnych (od zasad ogólnych po przepisy o charakterze techniczno-porządkowym) oraz odmienną wewnętrzną logikę unormowań wynikającą z różnorodności funkcji i zadań poszczególnych dziedzin prawa finansowego. Na prawo finansów publicznych składa się 168 aktów prawnych dotyczących stricte finansów publicznych oraz 388 różnej rangi aktów regulujących kwestie podatkowe (stan na dzień 15 lipca 2010 r.). Nie bez znaczenia są również trudności praktyczne wynikające z dynamiki rozwoju stosunków ekonomicznych wymuszających częste nowelizacje prawa, co nie sprzyja ich porządkowaniu i kodyfikowaniu.)

Rozbudowana regulacja prawna –obejmująca wiele rozproszonych różnej rangi aktów prawnych, od przepisów konstytucyjnych, ustaw, do rozporządzeń, zwłaszcza w dziedzinie podatków. Nie ma ścisłych granic z zakresu przedmiotowego (prawo finansowe nie jest jedną dziedziną, dotyczy kilku dyscyplin m.in. prawa bankowego, prawa podatkowego, prawa celnego ( daninowego) , prawa dewizowego, prawa bankowego , prawa walutowego, prawa bilansowego, prawa karnego-skarbowego Nie równorzędność stron – w prawie finansowym występują dwa zasadnicze podmioty : - podmiot czynny czyli państwo , j.s.t. – tworzy prawo oraz może je egzekwować - podmiot bierny ( czyli podmiot który ma realizować to co wymaga od niego państwo )

Wśród podmiotów prawa finansowego szczególne miejsce zajmuje Skarb Państwa – Przepisy prawa finansowego wymieniają Skarb Państwa jako osobę prawną reprezentującą państwo w stosunkach cywilnoprawnych. W nauce toczy się spór czy Skarb Państwa jest odrębnym podmiotem prawa finansowego. ( można powiedzieć że Skarb Państwa występuje w roli kasjera , obsługując działalność budżetową, a także w roli bankiera , udzielając pożyczek, wypuszczając obligacje itp. niezbędne dla pokrycia potrzeb oraz deficytów i długu publicznego).

6. Częste zmiany aktów prawnych o zróżnicowanym charakterze, są to zarówno zmiany fundamentalne – reformy prawa finansowego ( bankowego, budżetowego – obecnie finansów publicznych, systemu finansowego gmin oraz powiatów i samorządów województw) jak i zmiany incydentalne wynikające najczęściej z bieżącej polityki państwa. Wśród tej cechy należy również uwagę na występowanie przymusu administracyjnego – czyli zmuszania podmiotów biernych do wykonywania poleceń podmiotów czynnych 9. Wysoki stopień reglamentacji prawnej