Ubezpieczenia społeczne Istota i zakres ubezpieczeń społecznych

Zabezpieczenie społeczne: gwarancja zaspokojenia potrzeb bytowych osób niemogących ich zaspokoić samodzielnie. Zbiór programów organizowanych zwykle przez państwo, zawartych w obowiązującym systemie prawnym i oferujących określone świadczenia.

Zabezpieczenie społeczne Ubezpieczenia społeczne Pomoc (opieka) społeczna Zaopatrzenie społeczne Służba zdrowia

Pomoc (opieka) społeczna: Najstarsza forma zabezpieczenia społecznego, Uzupełnienie ubezpieczeń społecznych i zaopatrzenia społecznego, Świadczenia przyznaje zazwyczaj gmina, Świadczenia mają charakter uznaniowy.

Zaopatrzenie społeczne: Obejmuje albo całość ludności kraju, albo określone jej grupy, Zaspokojenie niezbędnych potrzeb, Zryczałtowane świadczenia, publiczne fundusze prewencyjne, świadczenia obywatelskie. Problemy: - Prawne roszczenie do świadczeń, - Zmiana charakteru niektórych systemów ubezpieczenia społecznego.

Ubezpieczenie społeczne: Zapewnienie niezbędnych świadczeń, dla tych, którzy nie mogą sobie zapewnić, nie z własnej winy, środków utrzymania, Rozproszenie ryzyka, W zamian za składkę roszczenie do świadczeń, Obejmują osoby aktywne zawodowo, lub te, które były aktywne zawodowo, Ściśle uregulowane prawnie.

Nastawione na realizację jakiegoś celu społecznego, Cechy ubezpieczeń społecznych: Nastawione na realizację jakiegoś celu społecznego, Na ogół występuje przymus uczestnictwa, Członkowie systemu płacą składkę, której wysokość jest uregulowana prawnie, Są tańsze (powinny być) niż ubezpieczenia dobrowolne, Ściśle zdefiniowane prawnie – roszczeniowy charakter, Administrowane przez administrację państwową, odrębne instytucje publiczne lub prywatne pod nadzorem państwa, Mogą mieć cechy redystrybucyjne, Powinny mieć długoterminowy plan finansowania świadczeń.

Ubezpieczenia społeczne Chorobowe Rodzinne Wypadkowe Na wypadek bezrobocia Emerytalno – rentowe

Służba zdrowia: Może być częścią ubezpieczeń społecznych, finansowana z odpowiedniego pionu ubezpieczeń. Wiele krajów przyjęło inne sposoby finansowania. Realizacja świadczeń w naturze, a nie w gotówce.

Historia ubezpieczeń społecznych: 1881 – „ Historia ubezpieczeń społecznych: 1881 – „... ci, którzy są niezdolni do pracy z powodu wieku lub inwalidztwa mają uzasadnione prawo do opieki ze strony państwa...” – Otto von Bismarck 1883 r. – ubezpieczenie chorobowe (Krankenversicherung der Arbeiter) 1884 r. – ubezpieczenie wypadkowe (Unfallversicherung) 1889 r. – ubezpieczenia od starości i niezdolności do pracy, czyli emerytalne i rentowe (Alters- und Invaliditätsversicherung für Arbeiter, lub Retenversicherung)

Historia ubezpieczeń społecznych: Konflikt: „sprawiedliwość (equity)” – kto płacił składki, ma prawo do emerytury, nawet jeżeli może pracować, „odpowiedniość (adequacy)” – emerytura to ubezpieczenie od niezdolności do pracy na starość.

Historia ubezpieczeń społecznych w Polsce: Najlepiej rozwinięte w zaborze pruskim (system Bismarcka), W zaborze austriackim ubezpieczenia na starość, obejmowały tylko pracowników umysłowych i górników. Obowiązywało ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe, W zaborze rosyjskim niewielka część robotników objęta ubezpieczeniem wypadkowym i chorobowym.

Historia ubezpieczeń społecznych w Polsce: 1919 r. jednolite ubezpieczenie chorobowe, 1923 r. ustawa o opiece społecznej, 1924 r. ubezpieczenie wypadkowe w byłym zaborze rosyjskim, 1927 r. jednolite ubezpieczenie pracowników umysłowych, 28 marca 1933 ustawa o ubezpieczeniu społecznym: scalenie systemów, powstanie ZUS, 1968 – pojawia się pojęcie „emerytura”.

Zakres ubezpieczeń społecznych Rodzaje ubezpieczeń społecznych ze względu na zakres świadczeń: Ubezpieczenia emerytalne – polegają na comiesięcznej wypłacie określonej kwoty osobom, które osiągnęły wiek emerytalny. Ubezpieczenia rentowe – polegają na comiesięcznej wypłacie określonej kwoty w okresie wyznaczonym przez specjalną komisję np. osobom niezdolnym do pracy.

Zakres ubezpieczeń społecznych Rozróżniamy rentę: inwalidzką - z tytułu niezdolności do pracy, szkoleniową - dodatek do renty inwalidzkiej na przekwalifikowanie, rodzinną - jeśli osoba która zmarła pobierała lub była uprawniona do emerytury bądź renty; mogą ją otrzymywać: wdowy/wdowcy, sieroty (dodatkowe zasiłki dla sierot całkowitych), rodzice. Ubezpieczenia chorobowe – polegają na wypłacie określonej kwoty w razie chorób oraz za urlopy macierzyńskie. Ubezpieczenia wypadkowe – polegają na wypłacie określonej kwoty w postaci odszkodowań i zasiłków z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Systemy ubezpieczeń społecznych – metoda finasowania Metoda gromadzenia kapitału na świadczenia społeczne jest determinowana przez system ubezpieczeń, wybrany w danej instytucji. Wyróżnia się dwa podstawowe systemy: System kapitałowy System redystrybutywny

Systemy ubezpieczeń społecznych – metoda finasowania System kapitałowy - pracownik przez cały czas swojej aktywności zawodowej odkłada składki, które są lokowane na oprocentowanych rachunkach bankowych. Po przejściu na emeryturę pracownik może dysponować całym kapitałem wraz z odsetkami, lub tylko comiesięcznymi świadczeniami pochodzącymi z odsetek od kapitału, wypłacanymi dożywotnio. Po śmierci kapitał może być dziedziczony przez rodzinę pracownika. Systemy kapitałowe są znane już od XVI wieku, gdy były stosowane w różnego rodzaju cechach i stowarzyszeniach branżowych. W wielu krajach europejskich już od XVII wieku stosowano lokaty bankowe jako formę zabezpieczenia przyszłości niepełnoletnich dzieci lub osób w podeszłym wieku. Obecnie do ich obsługi są wykorzystywane głównie fundusze oparte o bezpieczne instrumenty inwestycyjne.

Systemy ubezpieczeń społecznych System redystrybutywny (repartycyjny, pay-as-you-go, PAYG) - składki pracownika trafiają do wspólnej puli, z której wypłacane są na bieżące świadczenia dla osób, którym one przysługują w danym momencie. Po przejściu na emeryturę świadczenia są wypłacane ze składek osób płacących je w danym momencie. Po śmierci ubezpieczonego ich wypłacanie jest wstrzymywane, zaś suma składek wpłaconych przez pracownika kontynuuje cyrkulację w systemie. Podstawą systemu redystrybutywnego jest tzw. umowa międzypokoleniowa, czyli założenie że młodsze pokolenia będą finansować emerytury starszych. Podstawowym założeniem wydolności takiej umowy jest przyrost rzeczywisty liczby ludności przynajmniej na poziomie gwarantującym stałą liczbę populacji. Z tego powodu systemy redystrybutywne są wrażliwe na długotrwałe trendy demograficzne. Ze względu na stałość gwarantowanej wysokości świadczeń emerytalnych przy zmiennych wpływach, systemy redystrybutywne są wrażliwe na chwilowe zachwiania koniunktury gospodarczej. Zwolennicy systemu redystrybutywnego wskazują, że realizuje on cele solidarności społecznej, wyrównywania różnic społecznych oraz zapewnia ciągłość systemu emerytalnego dla grup, które nie zgromadziłyby kapitału emerytalnego w wyniku wahań koniunktury gospodarczej lub innych wydarzeń losowych (np. wojen).

Ubezpieczenia społeczne w Polsce Podstawowym aktem prawnym dotyczącym ubezpieczeń społecznych jest ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.). W Polsce realizacją przepisów o ubezpieczeniach społecznych zajmują się: Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) - dla pracowników najemnych oraz ludności utrzymującej się z pozarolniczej działalności gospodarczej, instytucja obsługująca Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS) oraz część innych funduszy społecznych (np. Narodowy Fundusz Zdrowia) Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) - dla ludności utrzymującej się z rolniczej działalności gospodarczej. Przewidywany kryzys czysto redystrybutywnego systemu emerytalnego w Polsce był główną przyczyną reformy systemu ubezpieczeń społecznych w 1999 roku. Przykładem systemu redystrybutywnego w Polsce jest Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (I Filar emerytalny) zarządzany przez ZUS, przykładem systemu redystrybutywno-kapitałowego - II Filar emerytalny realizowany przez OFE.