Kontrola konstytucyjności i legalności prawa w Polsce Trybunał Konstytucyjny - funkcje, organizacja, zasady działania Kontrola konstytucyjności i legalności prawa w Polsce

Systemy kontroli konstytucyjności prawa Kryterium klasyfikacji: organ, któremu powierzono kontrolę konstytucyjności ustaw, jeżeli jest więcej niż jeden organ decydujące jest to, który z nich spełnia najważniejszą rolę.

System pozaparlamentarny związany jest z konstytucją USA założenie: nie powierzenie kontroli konstytucyjności ustaw organom prawotwórczym, zgodnie z zasadą nemo iudex in propria causa

System pozaparlamentarny 2 Podsystemy: system kontroli sprawowanej przez głowę państwa, system jurysdykcyjny

System jurysdykcyjny  system kontroli sprawowanej przez sądy powszechne – kontrola rozproszona, model amerykański system kontroli sprawowanej przez sąd konstytucyjny – kontrola skoncentrowana, model kontynentalny

POZOSTAŁE MODELE KONTROLI KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA SYSTEM MIESZANY SYSTEM FRANCUSKI SYSTEM BRYTYJSKI SYSTEM SKANDYNAWSKI SYSTEM SZWAJCARSKI

System parlamentarny (samokontrola parlamentarna) Geneza: francuska koncepcja suwerenności ustawy kontrola parlamentarna konstytucyjności ustaw charakterystyczna była też dla tzw. konstytucjonalizmu socjalistycznego w Polsce wyłącznie kontrola parlamentarna funkcjonowała do 1986 roku

Trybunał Konstytucyjny w Polsce – początki Instytucja TK nie ma w Polsce długiej tradycji: w okresie międzywojennym - brak na gruncie Konstytucji z 1952 r. z uwagi na zasadę jednolitości władzy i supremacji parlamentu dominował pogląd o braku potrzeby kontroli pozaparlamentarnej.

Trybunał Konstytucyjny w Polsce – początki Państwa bloku wschodniego – sąd konstytucyjny jako wytwór konstytucjonalizmu burżuazyjnego Wyjątek b. Jugosławia – od 1963 r. federalny i republikańskie sądy konstytucyjne W Polsce dyskusja o potrzebie powołania sądu konstytucyjnego – już lata 70-te, przełom 80-te

Trybunał Konstytucyjny w Polsce – początki 1976 r. – namiastka kontroli pozaparlamentarnej - powierzenie Radzie Państwa obowiązku czuwania nad zgodnością prawa z konstytucją, ustawa z 26 marca 1982 r. o zmianie Konstytucji PRL - trzy nowe organy - TK, TS i NIK, ustawa z 29 kwietnia 1985 o Trybunale Konstytucyjnym.

TK w ustawie z 1985 r. Ograniczenie ostateczności orzeczeń- Sejm mógł odrzucić orzeczenie TK większością 2/3 głosów ograniczenie właściwości TK

Trybunał Konstytucyjny w Polsce – początki Nowele z kwietnia i grudnia 1989 r. rozszerzyły kompetencje TK o: ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw, orzekanie o sprzeczności celów lub działalności partii politycznych z Konstytucją. Utrzymanie nieostateczności orzeczeń TK

Trybunał Konstytucyjny w Polsce – początki Mała Konstytucja z 1992 r. utrzymała dotychczasową regulację i oparta była na dwóch założeniach: TK usytuowany poza systemem władzy sądowniczej, jako sui generis organ kontroli konstytucyjności prawa, orzeczenia stwierdzające niekonstytucyjność nie miały charakteru ostatecznego i mogły być odrzucone przez Sejm.

Trybunał Konstytucyjny w Polsce – obowiązująca regulacja Obecna regulacja statusu TK: Konstytucja RP z 2 kwietnia z 1997 r. Ustawa z dnia 30 listopada 2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego Ustawa z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym Ustawa z dnia 13 grudnia 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego

Poprzednio obowiązujące ustawy o TK Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z 1 sierpnia 1997 r. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z 25 czerwca 2015 r. z dwoma nowelami z 19 listopada 2015 r. i z 22 grudnia 2015 r.

Wyroki TK dot. ustawy z 2015 r. i jej nowelizacji Wyrok z 3 grudnia 2015 r., K 34/15 – niekonstytucyjność niektórych przepisów ustawy z 25 czerwca 2015.r Wyrok z 9 grudnia 2015 r., K 35/15 - niekonstytucyjność noweli z 19 listopada 2015 r.

Wyroki TK dot. ustawy z 2015 r. i jej nowelizacji Wyrok z 9 marca 2016 r., K 47/15 - niezgodność z Konstytucją ustawy nowelizującej z 22 grudnia 2015 r. w całości ze względu na naruszenie trybu legislacyjnego Skutkiem wyroku Trybunału z 9 marca 2016 r. jest powrót do stanu prawnego sprzed nowelizacji. Oznacza to, że do sytuacji prawnych, które trwają w chwili ogłoszenia orzeczenia Trybunału, oraz do sytuacji prawnych, które wystąpią w przyszłości, ma zastosowanie ustawa o TK z 2015 r. bez uwzględnienia zmian wprowadzonych ustawą nowelizującą.

Ad. Poprzednio obowiązujące ustawy o TK Ustawa z 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym  - w ustawie o TK z 2016 r. - powtarzała część przepisów, które były już – w zbliżonym lub takim samym kształcie i kontekście normatywnym – przedmiotem wyroku K 47/15.

Ad. Poprzednio obowiązujące ustawy o TK Wyrok TK z 11 sierpnia 2016 r., K 39/16 wydany w okresie vacatio legis ustawy z lipca 2016 r. „Jednym z celów vacatio legis jest bowiem umożliwienie Trybunałowi kontroli ustawy, zanim ta zacznie wywoływać skutki prawne”. „Po ogłoszeniu ustawy w Dzienniku Ustaw staje się ona częścią systemu polskiego prawa, a tym samym może być poddana kontroli w trybie następczym”.

Ad. Poprzednio obowiązujące ustawy o TK Wyrok 7 listopada 2016 r., K 44/16 1. Art. 16 ust. 1 ustawy z 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym w części obejmującej słowo „trzech”, jest zgodny z art. 194 ust. 2 w związku z art. 10, art. 173, art. 197 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i z preambułą Konstytucji. 2. Art. 16 ust. 7 zdanie drugie ustawy powołanej w punkcie 1, rozumiany jako nieodnoszący się do podjęcia przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego uchwały w sprawie przedstawienia Prezydentowi Rzeczypospolitej nazwisk kandydatów na Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, jest zgodny z art. 194 ust. 2 w związku z art. 10, art. 173, art. 197 Konstytucji i z preambułą Konstytucji.

Ad. Poprzednio obowiązujące ustawy o TK Art. 16 ust. 1. Prezesa i wiceprezesa Trybunału powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród trzech kandydatów przedstawionych na każde stanowisko przez Zgromadzenie Ogólne. Art. 16 ust. 7 Wybór kandydatów przeprowadza się, jeśli w Zgromadzeniu Ogólnym bierze udział co najmniej 10 z ogólnej liczby sędziów Trybunału określonej w art. 194 ust. 1 Konstytucji. Każdy sędzia Trybunału uczestniczący w procedurze wyboru ma tylko jeden głos i może głosować tylko na jednego kandydata.

Ad. Poprzednio obowiązujące ustawy o TK „za niedopuszczalną konstytucyjnie należałoby uznać regulację nakazującą Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów TK przedstawienie Prezydentowi kilku kandydatów wyłonionych w jednoetapowym ogólnym głosowaniu, w którym sędziom przysługuje jeden głos na tylko jednego kandydata (…) Regulacja taka umożliwiałaby bowiem przedstawienie kandydatów niepopieranych przez jakkolwiek pojmowaną większość sędziów Trybunału, a nawet kandydata, który uzyskał tylko jeden głos (w skrajnym wypadku głos oddany na samego siebie). Oznaczałoby to z kolei pozbawienie Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK kompetencji w zakresie wysuwania kandydatów będących kandydatami Zgromadzenia. Kompetencja ta de facto zostałaby powierzona poszczególnym sędziom. Art. 194 ust. 2 Konstytucji przesądza zaś, że chodzi wyłącznie o kandydata Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK, a nie kandydata zgłaszających go grup mniejszościowych lub kandydatów poszczególnych sędziów”.

Trybunał Konstytucyjny w Polsce Rozdział VIII Konstytucji „Sądy i Trybunały” – art. 188 - 197 art. 79 – skarga konstytucyjna inne przepisy szczegółowe - art. 122, 131, 133 art. 10 ust. 2 – TK jako organ władzy sądowniczej, ale nie organem wymiaru sprawiedliwości (sądem)

Trybunał Konstytucyjny w Polsce art. 1 ustawy o TK z 1997 r. - organ władzy sądowniczej powołany do badania zgodności prawa z Konstytucją Art.1 ustawy o TK z 2015 r. - organ władzy sądowniczej powołany w celu wykonywania kompetencji określonych w Konstytucji i ustawach art. 1 projektu ustawy o TK z 2015 r. - Trybunał Konstytucyjny jest organem władzy sądowniczej strzegącym porządku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej.

Trybunał Konstytucyjny w Polsce Art. 1 ustawy z 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed TK – organ władzy sądowniczej powołany w celu wykonywania kompetencji określonych w Konstytucji i ustawach.

Trybunał Konstytucyjny w Polsce Podobieństwa TK do sądu: wyodrębnienie organizacyjne i niezależność, zasady postępowania wzorowane na procedurze sądowej, wykluczenie działania TK z urzędu, niezawisłość sędziów, ostateczny i wiążący charakter orzeczeń TK

Różnice statusu TK w stosunku do sądów zasada wybieralności i kadencyjności sędziów niepodleganie nadzorowi jurysdykcyjnemu SN brak związków pomiędzy TK a Krajową Radą Sądownictwa jednoinstancyjność postępowania odmienność zadań – hierarchiczna kontrola norm nie wszystkie kompetencje TK polegają na rozpatrywaniu sporów o treść prawa, np. rozpoznawanie sporów kompetencyjnych

Różnice statusu TK w stosunku do sądów W doktrynie reprezentowany jest też pogląd, że sąd konstytucyjny nie jest elementem władzy sądowniczej, ale szczególna instytucją kontroli konstytucyjności prawa nie mieszczącą się w klasycznym podziale władz.

Status sędziego TK Niezawisłości sędziów wyrażona w art. 178 Konstytucji odnosi się do wszystkich sędziów, z tym że sędziowie sądów powszechnych i szczególnych podlegają Konstytucji i ustawom, a sędziowie TK tylko Konstytucji, co wynika z funkcji orzekania o zgodności prawa z Konstytucją.

Pojęcie niezawisłości sędziowskiej – art. 195 ust. 1 konstytucji Elementy: bezstronność w stosunku do uczestników postępowania, niezależność od organów (instytucji) pozasądowych, samodzielność sędziego w relacji do władz i innych organów sądowych, niezależność od czynników politycznych, wewnętrzną niezawisłość sędziego.

Pojęcie niezawisłości sędziowskiej – art. 195 ust. 1 konstytucji Niezawisłość sędziego to nie tylko uprawnienie sędziego, lecz także jego konstytucyjny obowiązek, podobnie jak konstytucyjnym obowiązkiem ustawodawcy jest ochrona niezawisłości sędziego (zob. wyrok z 3 grudnia 2015 r., sygn. K 34/15, a także wyroki o sygn. sygn. K 3/98 oraz sygn. Kp 1/15). Trybunał Konstytucyjny podkreślał, że niezawisłość sędziowska należy do istoty prawidłowego wykonywania zawodu sędziego i przez to jest również gwarancją praw i wolności obywatelskich. Szczególną postacią sprzeniewierzenia się obowiązkom łączącym się z zasadą niezawisłości jest naruszenie obowiązku zachowania przez sędziego bezstronności, co może m.in. polegać na dostosowywaniu treści wydawanych orzeczeń do sugestii czy poleceń przekazywanych sędziemu z zewnątrz (zob. wyroki o sygn. K 3/98 oraz sygn. Kp 1/15).

Kwalifikacje kandydata na sędziego TK wymóg legitymowania się wyróżniającą się wiedzą prawniczą – art. 194 Konstytucji wg ustawy o TK z 1997 r. - kandydat na sędziego miał mieć kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego SN lub NSA, co najmniej 10-letni staż pracy w jednym z zawodów prawniczych, co nie dotyczy profesorów lub dr hab. n. prawnych

Kwalifikacje kandydata na sędziego TK Art. 18 ustawy z 25 czerwca 2015 r. Sędzią Trybunału może być wybrana osoba, która wyróżnia się wiedzą prawniczą oraz: 1)   posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego; 2)   w dniu wyboru ma ukończone 40 lat i nie ukończyła 67 lat. Zarzut dyskryminacji ze względu na wiek

Kwalifikacje kandydata na sędziego TK – nowela do ustawy z 19 XI 2015 r. Art. 18 otrzymuje brzmienie: „Art. 18. Sędzią Trybunału może być osoba, która posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego.”

Kwalifikacje kandydata na sędziego TK – ustawa z 22 lipca 2016 r. Art. 6 ust. 3 Sędzią Trybunału może być osoba, która posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Kwalifikacje kandydata na sędziego TK – ustawa o statusie sędziów tk z 2016 r. Art. 3 Sędzią Trybunału może zostać osoba, która wyróżnia się wiedzą prawniczą oraz spełnia wymagania niezbędne do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego.

Gwarancje niezawisłości sędziów TK immunitet sędziowski zasada incompatibilitas odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów tzw. materialna niezależność sędziów

Immunitet sędziowski – art. 181 Konstytucji Sędziego TK nie można pociągnąć do odpowiedzialności karnej lub pozbawić wolności bez uprzedniej zgody Trybunału - immunitet formalny art. 7 uTK z 1997 r. - zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności wyraża Zgromadzenie Ogólne sędziów TK większością 2/3 głosów

Immunitet sędziowski Art. 27 ust. 1 uTK z 25 czerwca 2015 r. Wyrażenie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej oraz na pozbawienie wolności sędziego Trybunału następuje w drodze uchwały Zgromadzenia Ogólnego, podjętej bezwzględną większością głosów, nie później niż w terminie miesiąca od dnia złożenia wniosku.

Immunitet sędziowski Art. 23 ust. 1 ustawy o statusie sędziów TK Wyrażenie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej oraz na pozbawienie wolności sędziego Trybunału następuje w drodze uchwały Zgromadzenia Ogólnego, podjętej bezwzględną większością głosów sędziów Trybunału uczestniczących w Zgromadzeniu Ogólnym, nie później niż w terminie miesiąca od dnia złożenia wniosku.

Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego TK Przesłanki (tożsame w uTK z 1997 r. i 2015 r.) naruszenie przepisów prawa uchybienie godności urzędu lub nieetyczne zachowanie, mogące podważać zaufanie do jego bezstronności lub niezawisłości

Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego TK Art. 28 uTK z czerwca 2015 r. – dodatkowo 2. Sędzia Trybunału odpowiada dyscyplinarnie także za swoje postępowanie przed objęciem stanowiska, jeżeli uchybił obowiązkowi piastowanego urzędu państwowego lub okazał się niegodny urzędu sędziego Trybunału. 3. Za wykroczenia sędzia Trybunału odpowiada tylko dyscyplinarnie.

Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego TK „Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów Trybunału nie może jednak ograniczać się do czynów popełnionych tylko w czasie wykonywania przez nich zadań orzeczniczych. Sędzia Trybunału, który swoim postępowaniem w przeszłości nie czynił zadość godności urzędu, może być narażony na naciski z zewnątrz, co z punktu widzenia niezależności Trybunału oraz niezawisłości jego sędziów jest niedopuszczalne” - K 47/15

Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego TK „… odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów Trybunału nie wyłącza ich odpowiedzialności karnej, karno-skarbowej, administracyjnej czy lustracyjnej. Odpowiedzialność dyscyplinarna jest dodatkową formą kontroli sędziów Trybunału, mającą na celu zagwarantowanie, że w jego składzie zasiadają jedynie takie osoby, które spełniają wysokie kryteria etyczne i postępują w sposób nieuwłaczający godności sędziego oraz przestrzegają przepisów prawa” - K 47/15

NOWELA DO USTAWY Z 22 xii 2015 R. - podmioty uprawnione do wszczynania postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów TK „Art. 28a. Postępowanie dyscyplinarne można wszcząć także na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej lub Ministra Sprawiedliwości w ciągu 21 dni od dnia otrzymania wniosku, chyba że Prezes Trybunału uzna wniosek za nieuzasadniony. Postanowienie odmawiające wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wraz z uzasadnieniem doręcza się wnioskodawcy w ciągu 7 dni od dnia wydania postanowienia.”

NOWELA DO USTAWY Z 22 xii 2015 R. Wyrok K 47/15 Odesłanie uTK do ustawy o SN w zakresie podmiotów uprawnionych do inicjowania postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów TK. Art. 56 § 1 ustawy o SN - Rzecznik Dyscyplinarny SN podejmuje czynności dyscyplinarne na żądanie Pierwszego Prezesa SN, Kolegium SN lub z własnej inicjatywy, po wstępnym wyjaśnieniu okoliczności niezbędnych do ustalenia znamion przewinienia, a także złożeniu wyjaśnień przez sędziego, chyba że złożenie tych wyjaśnień nie jest możliwe. Art. 43 ustawy o TK w związku z art. 56 § 1 ustawy o SN - czynności dyscyplinarne dotyczące sędziego TK podejmuje rzecznik dyscyplinarny na żądanie Prezesa Trybunału lub Zgromadzenia Ogólnego.

NOWELA DO USTAWY Z 22 xii 2015 R. Wyrok K 47/15 „…kwestionowane art. 1 pkt 5 ustawy nowelizującej i art. 28a ustawy o TK, przyznające organom władzy wykonawczej uprawnienia do występowania z wnioskiem o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, naruszają niezawisłość sędziowską przez uzależnienie decyzji dotyczącej sędziego od organów spoza władzy sądowniczej oraz od czynników politycznych. Nie ma przy tym decydującego znaczenia okoliczność, że samą decyzję o uznaniu wniosku za uzasadniony i podjęciu działań zmierzających do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego podejmuje Prezes Trybunału. Już sama możliwość wystąpienia z takim wnioskiem może negatywnie oddziaływać na sędziego TK i wywiera wpływ na postrzeganie jego niezawisłości”.

Odpowiedzialność dyscyplinarna w ustawie o statusie sędziów TK Art. 24 ust. 1 ustawy o statusie sędziów TK Sędzia Trybunału odpowiada dyscyplinarnie przed Trybunałem za naruszenie przepisów prawa, uchybienie godności urzędu sędziego Trybunału, naruszenie Kodeksu Etycznego Sędziego Trybunału Konstytucyjnego lub inne nieetyczne zachowanie mogące podważać zaufanie do jego bezstronności lub niezawisłości.

Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego TK Według uTK z 1997 r. Postępowanie dyscyplinarne jest dwuinstancyjne: w I instancji orzeka skład 5 sędziów, w II instancji orzeka pełny skład. Sędziów do składów orzekających i rzecznika dyscyplinarnego ustala w drodze losowania Zgromadzenie Ogólne. Od orzeczeń dyscyplinarnych nie przysługuje kasacja.

Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego TK Wg uTK z 2015 r. Postępowanie dyscyplinarne jest dwuinstancyjne: w I instancji orzeka skład 3 sędziów w II instancji orzeka skład 5 sędziów Sędziów do składów orzekających i rzecznika dyscyplinarnego ustala w drodze losowania Prezes TK. W losowaniu składu II instancji nie uczestniczą sędziowie TK, którzy orzekali w I instancji. Analogicznie art. 25. 1 ustawy o statusie sędziów TK

Kary dyscyplinarne Wg. ustawy z 2015 r. Karami dyscyplinarnymi są: 1) upomnienie; 2) nagana; 3) złożenie sędziego Trybunału z urzędu (przesłanka usunięta nowelą z 22 XII 2015 r.).

Kary dyscyplinarne Nowela z 22 XII 2015 r. „Art. 31a. 1. W szczególnie rażących przypadkach Zgromadzenie Ogólne występuje do Sejmu z wnioskiem o złożenie z urzędu sędziego Trybunału.

Kary dyscyplinarne 2. Zgromadzenie Ogólne może podjąć uchwałę lub złożyć wniosek w sprawie, o której stanowi ust. 1, także na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej lub Ministra Sprawiedliwości w ciągu 21 dni od dnia otrzymania wniosku. 3. Uchwałę odmawiającą złożenia wniosku, o którym stanowi ust. 1, wraz z uzasadnieniem doręcza się wnioskodawcy, o którym stanowi ust. 2, w ciągu 14 dni od dnia podjęcia uchwały.”;

Kary dyscyplinarne Art. 36 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 8 ustawy nowelizującej, stanowi, że: „Wygaśnięcie mandatu sędziego Trybunału przed upływem kadencji następuje w przypadku (…) złożenia z urzędu sędziego Trybunału przez Sejm na wniosek Zgromadzenia Ogólnego”.

Kary dyscyplinarne Wyrok K 47/15 „Omawiane przepisy przyznały Sejmowi kompetencję w zakresie złożenia z urzędu sędziego TK, równocześnie pozbawiając tej możliwości Trybunał Konstytucyjny. Zarówno ustawa o TK w brzmieniu sprzed nowelizacji, jak i ustawa o TK z 1997 r. nie przewidywały takiej kompetencji Sejmu. W poprzednim stanie prawnym złożenie sędziego TK z urzędu mogło zostać orzeczone tylko w ramach postępowania dyscyplinarnego (por. art. 10 ustawy o TK z 1997 r.)”.

Kary dyscyplinarne „Wyodrębnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Trybunału służy przede wszystkim ochronie autonomii i niezależności Trybunału, a także zapewnieniu należnego autorytetu wśród odbiorców jego orzeczeń. Należy zauważyć, że kary upomnienia oraz nagany nie będą stanowić adekwatnego środka reakcji wobec wszystkich potencjalnych zachowań osoby piastującej urząd sędziego, które nie odpowiadają godności tego urzędu. W uzasadnionych sytuacjach konieczne jest orzeczenie kary złożenia sędziego z urzędu w celu pozbawienia urzędu sędziego osoby, która nie spełnia wymagań niezbędnych do sprawowania funkcji sędziowskich. Kara dyscyplinarna złożenia sędziego TK z urzędu stanowi zatem jedną z prawnych gwarancji niezależności Trybunału Konstytucyjnego. Usunięcie przepisu przewidującego karę dyscyplinarną w postaci złożenia z urzędu sędziego TK należy więc uznać za naruszające zasadę niezależności Trybunału Konstytucyjnego, wynikającą z art. 173 w związku z art. 10 ust. 1 Konstytucji”.

Kary dyscyplinarne – ustawa o statusie sędziów tk Art. 29. Karami dyscyplinarnymi są: 1) upomnienie; 2) nagana; 3) obniżenie wynagrodzenia sędziego Trybunału w wysokości od 10% do 20% na okres do 2 lat; 4) złożenie sędziego Trybunału z urzędu.

Zasada incompatibilitas art. 195 ust. 3 Konstytucji sędzia TK nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezawisłości sędziów i niezależności sądów.

Zakazy dotyczące dodatkowe zatrudnienia Art. 23 uTK z 2015 r. 2. Sędzia Trybunału nie może podejmować dodatkowego zatrudnienia, z wyjątkiem zatrudnienia w charakterze pracownika naukowo-dydaktycznego, dydaktycznego lub naukowego u jednego pracodawcy, w łącznym wymiarze nieprzekraczającym pełnego wymiaru czasu pracy pracowników zatrudnionych w takim charakterze, o ile nie utrudnia to pełnienia obowiązków sędziego Trybunału. 3. Sędzia Trybunału nie może podejmować innego zajęcia, o charakterze zarobkowym lub niezarobkowym, które utrudniałoby pełnienie przez niego obowiązków, uchybiałoby godności urzędu sędziego Trybunału lub mogłoby podważać zaufanie do jego bezstronności lub niezawisłości. Obowiązek poinformowania Prezesa TK i uzyskania zgody

Dodatkowe zakazy w ustawie o statusie sędziów tk Dodatkowo art. 11 ust. 1 Sędzia Trybunału nie może: 1) być członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółki prawa handlowego; 2) być członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółdzielni; 3) być członkiem zarządu fundacji prowadzącej działalność gospodarczą; 4) posiadać w spółce prawa handlowego więcej niż 10% akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10% kapitału zakładowego; 5) prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem bądź pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności.

Oświadczenia majątkowe Art. 13 i 14 ustawa o statusie sędziów TK Sędzia Trybunału jest obowiązany do złożenia Prezesowi Trybunału oświadczenia o działalności gospodarczej prowadzonej przez małżonka – przed objęciem stanowiska, a także o zamiarze podjęcia przez małżonka takiej działalności lub zmianie jej charakteru – w trakcie zajmowania stanowiska. Oświadczenie majątkowego dot. sędziego składa się przed objęciem stanowiska, a następnie co roku do dnia 31 marca, a także w dniu opuszczenia stanowiska. Oświadczenie składa się według stanu na dzień złożenia oświadczenia.

Oświadczenia majątkowe Oświadczenie jest jawne – novum ustawy z 2016 r. Prezes Trybunału publikuje oświadczenia sędziów Trybunału, w tym oświadczenie złożone przez siebie, w Biuletynie Informacji Publicznej Trybunału Konstytucyjnego co roku do dnia 30 czerwca. Niewykonanie obowiązku jest równoznaczne ze zrzeczeniem się przez sędziego Trybunału urzędu.

Zasada wybieralności i kadencyjności sędziów TK 15 sędziów wybieranych na 9-letnią kadencję Konstytucja z 1997 r. wprowadziła wybór indywidualny sędziów TK – każdy sędzia wybierany jest na całe 9 lat, także wtedy, gdy kadencja jego poprzednika wygasła przed upływem okresu, nowo wybrany sędzia wybierany jest na całą kadencję, a nie na czas, który pozostał jego poprzednikowi. Zalety wyboru indywidualnego sędziów TK

Zasada wybieralności i kadencyjności sędziów TK Wyboru sędziów TK dokonuje Sejm (bez udziału Senatu lub innego organu) Wg. uTK z 1997 r. i 2015. r. Wybór następuje bezwzględną większością głosów, zakaz reelekcji, po zakończeniu kadencji prawo powrotu na poprzednie stanowisko lub równorzędne.

Zasada wybieralności i kadencyjności sędziów TK Wg ustawy o TK z 1997 r. Kandydatów na sędziów przedstawia co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu

Zasada wybieralności i kadencyjności sędziów TK Art. 19 uTK z 2015 r. 1. Prawo zgłaszania kandydata na sędziego Trybunału, przysługuje Prezydium Sejmu oraz grupie co najmniej 50 posłów. 2. Wniosek w sprawie zgłoszenia kandydata na sędziego Trybunału składa się do Marszałka Sejmu nie później niż 3 miesiące przed dniem upływu kadencji sędziego Trybunału. 3. W przypadku wygaśnięcia mandatu sędziego Trybunału przed upływem kadencji, termin na złożenie wniosku, o którym mowa w ust. 2, wynosi 21 dni. 4. Organ właściwy na podstawie regulaminu Sejmu wyraża opinię w sprawie wniosku, o którym mowa w ust. 2. 5. Szczegółowe wymogi dotyczące wniosku oraz tryb postępowania z wnioskiem określa regulamin Sejmu.

Zasada wybieralności i kadencyjności sędziów TK Art. 20 uTK z 2015 r. Jeżeli głosowanie nie zostało zakończone wyborem sędziego Trybunału, termin na złożenie nowego wniosku w sprawie zgłoszenia kandydata na sędziego Trybunału, wynosi 14 dni od dnia głosowania.  

Nowela do ustawy o TK z 19 XI 2015 r. Art. 18 ust. 2. Wniosek w sprawie zgłoszenia kandydata na sędziego Trybunału składa się do Marszałka Sejmu 30 dni przed dniem upływu kadencji sędziego Trybunału.”

Zasada wybieralności i kadencyjności sędziów TK Rozdział 5 Regulaminu Sejmu WYBÓR ORAZ POWOŁYWANIE I ODWOŁYWANIE ORGANÓW PAŃSTWOWYCH Art. 26 1. Sejm wybiera zastępców przewodniczącego i członków Trybunału Stanu, sędziów Trybunału Konstytucyjnego, członków Rady Polityki Pieniężnej, członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, a także posłów - członków Krajowej Rady Sądownictwa i posłów - członków Krajowej Rady Prokuratury.

Zasada wybieralności i kadencyjności sędziów TK Art. 30 Regulamin Sejmu 1. Wnioski w sprawie wyboru lub powołania przez Sejm poszczególnych osób na stanowiska państwowe określone w art. 26 i 29 mogą zgłaszać Marszałek Sejmu albo co najmniej 35 posłów, z tym że na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego - Prezydium Sejmu albo co najmniej 50 posłów, a na stanowisko Rzecznika Praw Dziecka - Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, grupa co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów. Art. 4 ust. 2 zdanie drugie stosuje się odpowiednio. 2. Do wniosku dołącza się uzasadnienie, dane o kandydacie i jego zgodę na kandydowanie. 3. Wnioski składa się Marszałkowi Sejmu w terminie: 1) 30 dni przed upływem kadencji, 2) 21 dni od dnia odwołania lub stwierdzenia wygaśnięcia mandatu, 3) ustalonym przez Marszałka Sejmu w pierwszym dniu pierwszego posiedzenia Sejmu - w stosunku do kandydatów na zastępców przewodniczącego i członków Trybunału Stanu, 4) ustalonym przez Marszałka Sejmu w przypadku wyboru organu po raz pierwszy, jeżeli ustawa nie określiła terminów zgłaszania kandydatów, a także kolejnych wyborów, jeżeli upływ kadencji nie wynika z aktów ogłoszonych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", 5) ustalonym przez Marszałka Sejmu w przypadku zaistnienia innych niż określone w pkt 1-4 okoliczności powodujących konieczność dokonania wyboru.

Zasada wybieralności i kadencyjności sędziów TK Art. 21 uTK z 2015 r. 1. Osoba wybrana na stanowisko sędziego Trybunału składa wobec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ślubowanie następującej treści: „Uroczyście ślubuję, że pełniąc powierzone mi obowiązki sędziego Trybunału Konstytucyjnego będę wiernie służyć Narodowi i stać na straży Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, czyniąc to bezstronnie, według mego sumienia i z najwyższą starannością, oraz strzegąc godności sprawowanego urzędu.”. Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania „Tak mi dopomóż Bóg.”. 2. Odmowa złożenia ślubowania jest równoznaczna ze zrzeczeniem się stanowiska sędziego Trybunału. Charakter prawny ślubowania składanego przed Prezydentem RP

Prawo czy obowiązek przyjęcia ślubowania Wyrok K 34/15 – na gruncie ustawy z czerwca 2015 r. „Kwestionowany we wniosku art. 21 ust. 1 ustawy o TK wyraża normę kompetencyjną, która nakłada na Prezydenta obowiązek niezwłocznego odebrania ślubowania od sędziego Trybunału Konstytucyjnego. Przyjęcie odmiennego poglądu, przyznającego głowie państwa swobodę w zakresie decydowania o ewentualnym przyjęciu bądź nieprzyjęciu ślubowania od sędziego wybranego przez Sejm oznaczałoby wykreowanie normy ustawowej, która czyniłaby z Prezydenta dodatkowy, oprócz Sejmu, organ mający prawo decydowania o obsadzie personalnej Trybunału Konstytucyjnego. Takie rozumienie art. 21 ust. 1 ustawy o TK nie ma podstawy prawnej ani w art. 194 ust. 1, ani w żadnym innym przepisie Konstytucji”.

Prawo czy obowiązek przyjęcia ślubowania „Trybunał Konstytucyjny dostrzega, że w pewnych wyjątkowych okolicznościach mogą zaistnieć takie sytuacje, które w sposób obiektywny będą nakazywały Prezydentowi chronić wyższą wartość – niż niezwłoczne wypełnienie obowiązku przyjęcia ślubowania – jaką stanowi nadrzędność Konstytucji. (…) Sytuacja uzasadniająca wydłużenie czasu na odebranie ślubowania musiałaby się jednak wiązać z oczywistą i niebudzącą wątpliwości okolicznością wskazującą na to, że Sejm nie podjął uchwały w rozumieniu art. 120 zdania drugiego Konstytucji; dana osoba nie ma zdolności prawnej do objęcia mandatu sędziego; bądź też ujawniły się – już po dokonanym wyborze – trwałe i nieusuwalne przeszkody związane z nieznaną uprzednio sytuacją personalną sędziego”.

Nowela do ustawy o TK z 19 XI 2015 r. w art. 21 ust. 1 otrzymał brzmienie: „1. Osoba wybrana na stanowisko sędziego Trybunału składa wobec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, w terminie 30 dni od dnia wyboru, ślubowanie następującej treści: „Uroczyście ślubuję, że pełniąc powierzone mi obowiązki sędziego Trybunału Konstytucyjnego, będę wiernie służyć Narodowi i stać na straży Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, czyniąc to bezstronnie, według mego sumienia i z najwyższą starannością oraz strzegąc godności sprawowanego urzędu.”.

Nowela do ustawy o TK z 19 XI 2015 r. Art. 21 ust. 1 ustawy po noweli z 19 XI 2015 r. w części obejmującej słowa „ , w terminie 30 dni od dnia wyboru,”, uznany przez TK za niezgodny z art. 194 ust. 1 Konstytucji. Wyrok TK z 9 XII 201 5 r., K 35/15 – obowiązek niezwłocznego przyjęcia ślubowania

Nowela do ustawy o TK z 19 XI 2015 r. W art. 21 po ust. 1 dodano ust. 1a w brzmieniu: „1a. Złożenie ślubowania rozpoczyna bieg kadencji sędziego Trybunału.” Przepis uznany za niekonstytucyjny w wyroku TK z 9 XII 2015 r. , K 35/15

Ustawa o statusie sędziów tk Art. 5. Stosunek służbowy sędziego Trybunału nawiązuje się po złożeniu ślubowania. Sędzia po złożeniu ślubowania stawia się niezwłocznie w Trybunale w celu podjęcia obowiązków, a Prezes Trybunału przydziela mu sprawy i stwarza warunki umożliwiające wypełnianie obowiązków sędziego.

Postulaty pod adresem obecnego trybu wyboru sędziów TK wybór stanowi decyzję większości parlamentarnej – postulat wyboru większością kwalifikowaną, np. 2/3 głosów (rozwiązanie przyjęte w RFN, Hiszpanii i Włoszech) postulat udziału środowisk sędziowskich, Krajowej Rady Sądownictwa i innych podmiotów

Procedura wyboru sędziów TK w projekcie nowej ustawy Art. 17 projektu ustawy 1. W skład Trybunału wchodzi piętnastu sędziów. 2. Sędziów Trybunału wybiera indywidualnie, na dziewięcioletnie kadencje Sejm, bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Ponowny wybór do Trybunału jest niedopuszczalny.

Procedura wyboru sędziów TK w projekcie nowej ustawy Art. 18. 1. Sędzią Trybunału może być wybrana osoba, która wyróżnia się wiedzą prawniczą oraz: ma obywatelstwo polskie; ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych; jest nieskazitelnego charakteru; ukończyła wyższe studia prawnicze w Polsce lub zagraniczne uznane w Polsce i uzyskała tytuł magistra; jest zdolna, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego Trybunału; w dniu wyboru ma ukończone 40 lat; przez co najmniej 10 lat pracowała na stanowisku sędziego, prokuratora lub wykonywała w Rzeczypospolitej Polskiej zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza albo zajmowała stanowiska w instytucjach publicznych związane z tworzeniem lub stosowaniem prawa. 2. Wymaganie, o którym mowa w ust. 1 pkt 7, nie dotyczy osoby posiadającej tytuł naukowy profesora albo stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych, zatrudnionej w uczelni lub jednostce naukowej.

Procedura wyboru sędziów TK w projekcie nowej ustawy Cenzus wieku – minimum 40 lat ukończone w dniu wyboru budzi wątpliwości w doktrynie 5 lat wyższy aniżeli w przypadku kandydata na urząd Prezydenta RP Stanowisko TK w kwestii dyskryminacji ze względu na wiek – wyrok z 3 XII

Procedura wyboru sędziów TK w projekcie nowej ustawy Proponowane rozwiązanie – karencja w przypadku byłych parlamentarzystów Art. 18 ust. 3 projektu - Osoby sprawujące mandat posła, senatora lub posła do Parlamentu Europejskiego mogą kandydować na stanowisko sędziego Trybunału, jeżeli w dniu wyboru upłynęły co najmniej 4 lata od wygaśnięcia mandatu. Ratio legis – dystans czasowy przyszłego sędziego TK od jego działalności prawotwórczej

Procedura wyboru sędziów TK w projekcie nowej ustawy Wady proponowanego rozwiązania: Nie uwzględnia członków RM, sekretarzy i podsekretarzy stanu - kwestia zgodności z art. 60 Konstytucji (prawo do służby puvblicznej) – nierówne traktowanie różnych form udziału w procesie prawotwórczym Zbędnie uwzględnia posłów do PE – akty, w których wydaniu PE bierze udział są sporadycznie kontrolowane przez TK, inny charakter PE w stosunku do parlamentu krajowego

Procedura wyboru sędziów TK w projekcie nowej ustawy – etapy I etap - Nie później niż 6 miesięcy przed upływem kadencji sędziego Marszałek Sejmu, w formie obwieszczenia ogłoszonego w Monitorze Polskim, informuje o możliwości zgłaszania osób, spośród których mogą być następnie zgłaszani kandydaci na sędziego Trybunału. II etap - w terminie 2 miesięcy od ogłoszenia obwieszczenia do Marszałka Sejmu mogą być zgłaszane osoby spełniające wymagania określone w ustawie – „kandydaci na kandydatów”

Procedura wyboru sędziów TK w projekcie nowej ustawy – etapy Prawo zgłaszania „kandydatów na kandydatów” przysługuje: grupie co najmniej 15 posłów, Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów Sądu Najwyższego; Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego; Krajowej Radzie Sądownictwa; Krajowej Radzie Prokuratury; właściwym ogólnokrajowym organom samorządu zawodowego adwokatów, radców prawnych oraz notariuszy; radom wydziałów prawa uczelni, uprawnionym do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk prawnych, radzie naukowej Instytutu Nauk Prawnych i Komitetowi Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk oraz Komisji Prawniczej Polskiej Akademii Umiejętności. Uprawniony podmiot może zgłosić jedną osobę na jedno stanowisko sędziego Trybunału wraz z uzasadnieniem

Procedura wyboru sędziów TK w projekcie nowej ustawy – etapy III etap - Marszałek Sejmu, nie później niż 3 miesiące przed upływem kadencji sędziego Trybunału, przekazuje posłom oraz podaje do publicznej wiadomości listę osób, spośród których mogą być zgłaszani kandydaci na sędziego TK Prawo zgłaszania kandydatów na sędziego Trybunału, spośród osób umieszczonych na liście, przysługuje Prezydium Sejmu oraz grupie co najmniej 50 posłów. Zgłoszenie kandydata następuje nie później niż 2 miesiące przed upływem kadencji sędziego Trybunału.

Procedura wyboru sędziów TK w projekcie nowej ustawy Wady propozycji: pozostawia większość bezwzględną, choć Konstytucja tego nie przesądza Nie eliminuje wpływu większości parlamentarnej na skład TK absolutne związanie Sejmu listą kandydatów zgłoszonych przez podmioty zewnętrzne – niezgodne z art. 194 Konstytucji

Wygaśnięcie mandatu sędziego TK Wg uTK z 1997 r. Stwierdza Zgromadzenie Ogólne na skutek: zrzeczenia się stanowiska sędziego Trybunału,  stwierdzenia orzeczeniem komisji lekarskiej trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków sędziego Trybunału z powodu choroby, ułomności lub upadku sił,  skazania prawomocnym wyrokiem sądu,  prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego o skazaniu na karę usunięcia ze stanowiska sędziego Trybunału. Wygaśnięcie mandatu sędziego Trybunału na skutek śmierci stwierdza prezes Trybunału.

Wygaśnięcie mandatu sędziego TK Art. 36 uTK z 2015 r. 1. Wygaśnięcie mandatu sędziego Trybunału przed upływem kadencji następuje w przypadku: 1) śmierci sędziego Trybunału; 2) zrzeczenia się przez sędziego Trybunału urzędu; 3) skazania sędziego Trybunału prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe; 4) prawomocnego orzeczenia o złożeniu sędziego Trybunału z urzędu. 2. Wygaśnięcie mandatu sędziego Trybunału stwierdza: 1) w przypadku, o którym mowa w ust. 1 pkt 1 – Prezes Trybunału w drodze postanowienia; 2) w przypadkach, o których mowa w ust. 1 pkt 2–4 – Zgromadzenie Ogólne w drodze uchwały. 3. Prezes Trybunału przekazuje niezwłocznie Marszałkowi Sejmu postanowienie lub uchwałę stwierdzające wygaśnięcie mandatu sędziego Trybunału.  

Wygaśnięcie mandatu sędziego TK – po noweli do ustawy o TK z 22 XII 2015 r. „Art. 36. 1. Wygaśnięcie mandatu sędziego Trybunału przed upływem kadencji następuje w przypadku: 1)       śmierci sędziego Trybunału; 2)       zrzeczenia się przez sędziego Trybunału urzędu; 3)       skazania sędziego Trybunału prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe; 4)       złożenia z urzędu sędziego Trybunału przez Sejm na wniosek Zgromadzenia Ogólnego. 2. Z wnioskiem do Sejmu o wygaśnięcie mandatu sędziego Trybunału, w przypadkach o których mowa w ust. 1, występuje Zgromadzenie Ogólne po przeprowadzeniu stosownego postępowania wyjaśniającego.”;

Wygaśnięcie mandatu sędziego TK Art. 18. 1. Wygaśnięcie mandatu sędziego Trybunału przed upływem kadencji następuje w przypadku: 1) śmierci sędziego Trybunału; 2) zrzeczenia się przez sędziego Trybunału urzędu; 3) skazania sędziego Trybunału prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe; 4) prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego o złożeniu sędziego Trybunału z urzędu.

Organy TK Zgromadzenie ogólne sędziów TK Prezes TK

Prezes TK Prezesa i wiceprezesa Trybunału powołuje Prezydent (wcześniej Sejm) spośród dwóch kandydatów przedstawionych na każde stanowisko przez Zgromadzenie Ogólne – wg. uTK z 1997 i 2015 r. Odmowa dokonania przez Prezydenta nominacji jednego z dwóch kandydatów lub powołanie kandydata niewskazanego przez ZO – delikt konstytucyjny Brak określenia w Konstytucji długości kadencji prezesa i wiceprezesa – powołany na okres pełnienia funkcji sędziego TK

Prezes TK Art. 12 uTK z 2015 r. Kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału wybiera Zgromadzenie Ogólne, nie później niż 3 miesiące przed dniem upływu kadencji Prezesa Trybunału, spośród sędziów Trybunału, którzy w głosowaniu uzyskali kolejno największą liczbę głosów. W razie opróżnienia stanowiska Prezesa Trybunału, wyboru kandydatów dokonuje się w terminie 30 dni.

Nowela do ustawy o TK z 19 XI 2015 r. Art. 12 ust. 1 i 2 otrzymują brzmienie: „1. Prezesa Trybunału powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej spośród co najmniej trzech kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne na okres trzech lat. Na stanowisko Prezesa Trybunału można być powołanym dwukrotnie 2. Kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału wybiera Zgromadzenie Ogólne w ostatnim miesiącu kadencji Prezesa Trybunału spośród sędziów Trybunału, którzy w głosowaniu uzyskali kolejno największą liczbę głosów. W razie opróżnienia stanowiska Prezesa Trybunału wyboru kandydatów dokonuje się w terminie 21 dni.”;

Nowela do ustawy o TK z 19 XI 2015 r. Zmiana przewidująca możliwość dwukrotnego powołania na stanowisko Prezesa Trybunału została uznana za niekonstytucyjną w wyroku TK z 9 XII 2015 r., K 35/15.

Nowela do ustawy o TK z 19 XI 2015 r. Kadencja dotychczasowego Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego wygasa po upływie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. Zmiana uznana za niekonstytucyjną w wyroku TK z 9 XII 2015 r., K 35/15.

Nowela z 22 XII 2015 r. Art. 12 ust. 2a Kandydata na stanowisko Prezesa Trybunału może zgłosić co najmniej 3 sędziów Trybunału. Sędzia Trybunału może zgłosić tylko jednego kandydata.”, 3a. Głosowanie w sprawie wyboru kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału nie może odbyć się wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia zgłoszenia kandydatów. 3b. Na karcie przygotowanej w celu wyboru kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału nazwiska i imiona kandydatów umieszcza się w kolejności alfabetycznej. 3c. Sędzia Trybunału może oddać głos tylko na jednego kandydata na stanowisko Prezesa Trybunału.”, To samo dotyczy wiceprezesa.

Kadencja prezesa tk Ustawa z 30 listopada 2016 r. Art. 10 ust. 2. Kadencja Prezesa Trybunału trwa sześć lat.

Ustawa z 30 listopada 2016 r. Art. 10. 1. Prezesa Trybunału powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne w trybie określonym w art. 11.

Ustawa z 30 listopada 2016 r. Art. 11. 1. Zgromadzenie Ogólne przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału w terminie miesiąca od dnia, w którym powstał wakat. 2. Od dnia powstania wakatu do czasu powołania Prezesa Trybunału, pracami Trybunału kieruje sędzia Trybunału posiadający najdłuższy, liczony łącznie, staż pracy: 1) jako sędzia w Trybunale; 2) jako aplikant, asesor, sędzia w sądzie powszechnym; 3) w administracji państwowej szczebla centralnego. 3. Sędzia Trybunału, o którym mowa w ust. 2, zwołuje posiedzenie Zgromadzenia Ogólnego w sprawie przedstawienia kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału oraz zawiadamia pozostałych sędziów Trybunału o jego terminie i porządku najpóźniej 7 dni przed dniem posiedzenia.

Ustawa z 30 listopada 2016 r. 5. W posiedzeniu Zgromadzenia Ogólnego w sprawie przedstawienia kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału uczestniczą sędziowie Trybunału, którzy do dnia posiedzenia złożyli ślubowanie wobec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. 6. Kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału, Zgromadzenie Ogólne wyłania w drodze głosowania, według zasad określonych w ust. 7–14. 7. Każdy sędzia Trybunału, o którym mowa w ust. 5, może zgłosić swoją osobę do procedury wyłaniania kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału. Zgłoszenia przyjmuje sędzia Trybunału, o którym mowa w ust. 2, od dnia ogłoszenia terminu posiedzenia Zgromadzenia Ogólnego, o którym mowa w ust. 3, do momentu otwarcia tego posiedzenia.

Ustawa z 30 listopada 2016 r. 10. Jako kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału, Zgromadzenie Ogólne przedstawia wszystkich sędziów Trybunału, którzy w głosowaniu, o którym mowa w ust. 8, otrzymali co najmniej 5 głosów. 11. W przypadku, gdy wymaganą liczbę głosów, o której mowa w ust. 10, uzyskał tylko jeden sędzia Trybunału, Zgromadzenie Ogólne przedstawia jako drugiego kandydata na stanowisko Prezesa Trybunału tego sędziego Trybunału, który zdobył najwyższe poparcie wśród sędziów Trybunału, którzy nie uzyskali wymaganej liczby co najmniej 5 głosów. 12. Jeżeli w przypadku określonym w ust. 11, najwyższe poparcie wśród sędziów Trybunału, którzy nie uzyskali liczby głosów wymaganej w ust. 10, otrzymał więcej niż jeden sędzia Trybunału, Zgromadzenie Ogólne, łącznie z sędzią Trybunału, który uzyskał co najmniej 5 głosów, przedstawia jako kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału wszystkich sędziów Trybunału, którzy zdobyli tę samą, najwyższą liczbę głosów.

Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK Prezes Trybunału zwołuje co najmniej raz w roku Zgromadzenie Ogólne, na którym omawia się działalność Trybunału oraz problemy wynikające z jego orzecznictwa. O zwołaniu Zgromadzenia Ogólnego prezes Trybunału zawiadamia: Prezydenta Rzeczypospolitej, Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu i Prezesa Rady Ministrów, którzy mogą wziąć udział w Zgromadzeniu Ogólnym bądź delegować swojego przedstawiciela.

Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK – art. uTK z 2015 r. Do kompetencji Zgromadzenia Ogólnego należy: 1) zatwierdzanie dorocznej informacji z działalności TK 2) wybór kandydatów na stanowiska Prezesa i Wiceprezesa Trybunału; 3) wyrażanie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej oraz pozbawienie wolności sędziego Trybunału; 4) stwierdzanie wygaśnięcia mandatu sędziego Trybunału; 5) stwierdzanie utraty statusu sędziego Trybunału w stanie spoczynku; 6) uchwalanie regulaminu Trybunału; 7) uchwalanie statutu Biura Trybunału; 8) uchwalanie projektu dochodów i wydatków Trybunału; 9) wykonywanie innych czynności, przewidzianych dla Zgromadzenia Ogólnego w ustawie i regulaminie Trybunału.

Nowela z 22 grudnia 2015 r. W art. 10 ust. 1 otrzymuje brzmienie: „1. Zgromadzenie Ogólne podejmuje uchwały większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej 13 sędziów Trybunału, w tym Prezesa lub Wiceprezesa Trybunału, chyba że ustawa stanowi inaczej.” Przed nowelizacją - „zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej 2/3 ogólnej liczby sędziów Trybunału, w tym Prezesa lub Wiceprezesa Trybunału”. Konieczna była obecność co najmniej 10 sędziów TK, z których więcej poparło uchwałę aniżeli było jej przeciwnych.

Nowela z 22 grudnia 2015 r. Wyrok K 47/15 – zarzut dysfunkcjonalności Po nowelizacji - konieczna obecność co najmniej 13 sędziów, z których 2/3, czyli co najmniej 9 sędziów, zagłosuje za uchwałą. „Jest to zatem swoista podwójnie kwalifikowana większość, obejmująca wymogi zarówno co do kworum (13 z 15 sędziów), jak i większości głosów potrzebnej do podjęcia uchwały (większość 2/3)”.

Ustawa z 22 lipca 2016 r. „…ustawodawca jest zobowiązany tak ukształtować sposób podejmowania uchwał przez Zgromadzenie Ogólne, zarówno jeśli chodzi o kworum potrzebne do podjęcia uchwały, jak i wymaganą większość głosów, by zapewnić realną możliwość podjęcia tych uchwał w wyznaczonych ramach czasowych. Podwyższając kworum oraz większość głosów potrzebną do podjęcia uchwały, bez jednoczesnego uelastycznienia terminów wyznaczonych Zgromadzeniu Ogólnemu, ustawodawca zwiększa ryzyko wystąpienia braku prawnych możliwości podjęcia przez ten organ wymaganej decyzji w terminach określonych prawem”.

Ustawa z 30 listopada 2016 r. Art. 8. 1. Zgromadzenie Ogólne podejmuje uchwały bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej 2/3 ogólnej liczby sędziów Trybunału, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Ustawa z 30 listopada 2016 r. Art. 6. 1. Zgromadzenie Ogólne tworzą urzędujący sędziowie Trybunału, którzy złożyli ślubowanie wobec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Do kompetencji Zgromadzenia Ogólnego należy: 1) zatwierdzanie informacji, o której mowa w art. 13 ust. 1; 2) przedstawianie kandydatów na stanowiska Prezesa i Wiceprezesa Trybunału; 3) wyrażanie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej oraz pozbawienie wolności sędziego Trybunału, na zasadach określonych w odrębnych przepisach; 4) stwierdzanie wygaśnięcia mandatu sędziego Trybunału, na zasadach określonych w odrębnych przepisach; 5) przenoszenie w stan spoczynku sędziego Trybunału trwale niezdolnego do pełnienia obowiązków sędziego Trybunału, na zasadach określonych w odrębnych przepisach; 6) stwierdzanie utraty statusu sędziego Trybunału w stanie spoczynku, na zasadach określonych w odrębnych przepisach; 7) uchwalanie regulaminu Trybunału; 8) uchwalanie statutu Kancelarii Trybunału oraz statutu Biura Służby Prawnej Trybunału; 9) uchwalanie projektu dochodów i wydatków Trybunału; 10) uchwalanie Kodeksu Etycznego Sędziego Trybunału Konstytucyjnego; 11) wykonywanie innych czynności, przewidzianych dla Zgromadzenia Ogólnego w ustawach i regulaminie Trybunału.

Funkcje TK kontrola konstytucyjności i legalności prawa orzekanie o skargach konstytucyjnych rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa orzekanie o niezgodności celów lub działalności partii politycznych z Konstytucją stwierdzanie przejściowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta sygnalizowanie luk i uchybień w prawie

Funkcje TK Poza funkcją TK: egzekwowanie odpowiedzialności konstytucyjnej stwierdzanie ważności wyborów i referendów Po wejściu w życie Konstytucji z 1997 r. TK utracił prawo ustalania tzw. powszechnie obowiązującej wykładni ustaw.

Kontrola konstytucyjności i legalności aktów normatywnych kontrola hierarchiczna (pionowa) – zgodność aktów niższego rzędu z aktami wyższego rzędu, TK nie dokonuje kontroli poziomej – czyli nie rozstrzyga konfliktów między normami tego samego rzędu, to zadanie należy do sądów.

Rodzaje kontroli norm Kryterium czasu: kontrola następcza (represyjna) w stosunku do aktu obowiązującego, kontrola prewencyjna przed podpisaniem ustawy lub ratyfikacją umowy międzynarodowej przez prezydenta (art. 122 i 133 Konstytucji).

Ad. Kontrola prewencyjna Kontrola prewencyjna – wyłącznie inicjatywa należy do prezydenta, stwierdzenie niekonstytucyjności skutkuje obowiązkiem Prezydenta odmowy podpisania ustawy, Sytuację, gdy TK w trybie kontroli prewencyjnej stwierdzi, że ustawa jest w części niekonstytucyjna określa art. 122 ust. 4 Konstytucji.

Ad. Kontrola prewencyjna Art.122 ust. 4 Jeżeli niezgodność z Konstytucją dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a Trybunał Konstytucyjny nie orzeknie, że są one nierozerwalnie związane z całą ustawą, Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu: podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności.

Ad. Kontrola prewencyjna Wyrok TK w trybie kontroli prewencyjnej nie tworzy tzw. stanu powagi rzeczy osądzonej (res iudicata) – wyrok TK z 9 XI 2005 r. (Kp 2/05) Oznacza to, że nie wyłącza ponownego zakwestionowania aktu w oparciu o ten sam zarzut w trybie kontroli represyjnej.

Ad. Kontrola prewencyjna Przyczyny wyłączenia res iudicata w przypadku wyroków w trybie k. prewencyjnej: 1. polityczny charakter działalności prezydenta 2. rzeczywista treść norm ujawnia się dopiero w praktyce ich stosowania

Rodzaje kontroli norm cd. kontrola abstrakcyjna i konkretna kontrola abstrakcyjna uruchamiania w trybie wniosków kontrola konkretna w trybie pytań prawnych sądów i skarg konstytucyjnych

Rodzaje kontroli norm cd. Kontrola materialna i formalna Art. 42 ustawy o TK Orzekając o zgodności aktu normatywnego lub ratyfikowanej umowy międzynarodowej z Konstytucją, Trybunał bada zarówno treść takiego aktu lub umowy, jak też kompetencję oraz dochowanie trybu wymaganego przepisami prawa do wydania aktu lub do zawarcia i ratyfikacji umowy.

Kryteria kontroli wg art. 42 uTK Zgodność treściowa Zgodność proceduralna Zgodność kompetencyjna

Zakres kognicji TK art. 188 Konstytucji RP – określa zakres kognicji TK w sposób wyczerpujący

Zakres kognicji TK Art. 188. Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach: zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.

Ustawy jako przedmiot kontroli Co do ich zgodności z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, kontroli podlegają wszystkie typy ustaw, w tym także budżetowa i ustawa wyrażającą zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, kontroli może podlegać także ustawa o zmianie konstytucji, ale tylko w odniesieniu do sprzeczności treściowej i proceduralnej,

Ustawy jako przedmiot kontroli kontroli podlegają także akty o mocy ustawy Na gruncie obowiązującej Konstytucji RP - rozporządzenia Prezydenta RP z mocą ustawy wydane w czasie stanu wojennego

Kontrola zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi Konsekwencja wyrażonej w art. 91 ust. 2 Konstytucji zasady pierwszeństwa takich umów przed ustawami. Zasada pierwszeństwa umów tego typu zbiega się z zasadą hierarchicznej nadrzędności tych umów w stosunku do ustaw.

Kontrola zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi Skutkiem uznania niezgodności ustawy z umową międzynarodową ratyfikowaną za uprzednią zgodą ustawy jest utrata mocy obowiązującej ustawy, która - zgodnie z art. 190 Konstytucji RP - następuje co do zasady z chwilą ogłoszenia wyroku TK.

Kontrola zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi TK podkreśla, że zasada pierwszeństwa umowy międzynarodowej przed ustawą nie musi oznaczać konieczności uchylenia normy ustawowej.

Kontrola zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi Wyrok z 11 V 2005 r. (K 18/04) - korzystanie przez TK z tej kompetencji jest uzasadnione „tylko wtedy, gdy brak innych sposobów uniknięcia powstałej kolizji (…) bądź też przemawia za tym ważny wzgląd na pewność prawa (np. jeżeli zakres obowiązywania normy międzynarodowej pokrywa się całkowicie z zakresem obowiązywania normy ustawowej, wskutek czego ta ostania stałaby się „pusta” normatywnie). Zasadniczo należy przyznać preferencję usuwaniu kolizji norm krajowych i międzynarodowych na poziomie stosowania prawa”.

Kontrola zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi W praktyce umowy międzynarodowe jako wzorce kontroli ustaw powoływane są zwykle obok przepisów konstytucyjnych, co – zwłaszcza w przypadku EKPCz – uzasadnione jest znaczną zbieżnością postanowień obu aktów.

Kontrola zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi O zgodności ustaw z umowami ratyfikowanymi w trybie kwalifikowanym TK może orzekać zarówno w trybie kontroli abstrakcyjnej (wniosku uprawnionych podmiotów – art. 191 Konstytucji), jak i kontroli konkretnej w trybie pytań prawnych sądów (art. 193 Konstytucji).

Kontrola zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi Natomiast nie ma możliwości powoływania się na umowy międzynarodowe jako wzorzec kontroli w trybie skargi konstytucyjnej (art. 79 Konstytucji). Wynika to także z faktu, że art. 79 stanowi wyraźnie o konstytucyjnych wolnościach i prawach, a nie takich, które zostały zagwarantowane w umowie międzynarodowej. Por. postanowienie z 31 maja 2005 r., SK 59/03. odnośnie EKPCz por. też wyrok z 6 II 2002 r., (SK 11/01), z 7 V 2000 r. (SK 20/00) czy wyrok z 25 II 2003 r. (K 9/02).

Kontrola zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi Dotyczy to także sytuacji, w której treść prawa lub wolności wyrażonej w Konstytucji i umowie międzynarodowej byłaby zbieżna czy wręcz identyczna, co często ma miejsce. Także w takich sytuacjach TK uznaje niedopuszczalność orzekania w sprawie.

Kontrola zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi Wzorcem kontroli ustaw nie mogą być natomiast umowy nieratyfikowane, skoro Konstytucja milczy na ich temat, kompetencji TK nie można domniemywać.

Umowy międzynarodowe jako przedmiot kontroli co do ich zgodności z Konstytucją – jedyny wzorzec kontroli kontroli podlegają wszystkie typy umów, zarówno ratyfikowane w trybie prostym, jak i złożonym także umowy ratyfikowane za zgodą wyrażoną w referendum (tak TK w wyroku z 11 V 2005 r., K 18/04), także umowy nieratyfikowane, nie będące aktami prawa powszechnie obowiązującego.

Umowy międzynarodowe jako przedmiot kontroli Założenie - postanowienia wszystkich umów międzynarodowych nie mogą w perspektywie prawa wewnętrznego – przeważać nad unormowaniami konstytucyjnymi.

Umowy międzynarodowe jako przedmiot kontroli Kontrola zgodności umów międzynarodowych z konstytucją może mieć formę kontroli prewencyjnej i represyjnej (następczej). Dyskusyjne jest w doktrynie, czy Prezydent może skierować do TK umowę, na ratyfikację której zgodę wyraził suweren w wiążącym referendum - oznaczałoby zakwestionowane jego woli wyrażonej bezpośrednio.

Umowy międzynarodowe jako przedmiot kontroli Z uwagi na zasadę, iż Polska nie może powoływać się na swoje prawo krajowe, w tym także konstytucję dla niewywiązywania się ze zobowiązań międzynarodowych (art. 9 Konstytucji) priorytet powinna mieć kontrola prewencyjna.

Umowy międzynarodowe jako przedmiot kontroli Z dotychczasowego orzecznictwa TK wynika pewna powściągliwość w kwestii kontroli umów międzynarodowych (przynajmniej ratyfikowanych za zgodą ustawy), wynikającą zwłaszcza z zasady przychylności prawu międzynarodowemu.

Umowy międzynarodowe jako przedmiot kontroli W każdym razie w okresie poprzedzającym wydanie wyroku w sprawie K 18/04 Trybunał tylko raz badał zgodność umowy międzynarodowej z Konstytucją. Postanowienie z 24 X 2000 r., (SK 31/99), w którym umorzył postępowanie z uwagi na oczywistą bezzasadności skargi na niezgodność z Konstytucją Układu między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej dotyczącego roszczeń obywateli Stanów Zjednoczonych, zawartego w Waszyngtonie 16 lipca 1960 r. (niepublikowany).

Inne przepisy prawa wydane przez centralne organy państwowe co do ich zgodności z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, kontroli nie podlegają akty organów terenowych – akty prawa miejscowego, do ich kontroli właściwe są sądy administracyjne wyłączenie to nie dotyczy skargi konstytucyjnej

Inne przepisy prawa wydane przez centralne organy państwowe Pojęcie inne przepisy prawa wydawane przez centralne organy państwowe = akt normatywny Materialne rozumienie aktu normatywnego w orzecznictwie TK – każdy akt zawierający normy prawne bez względu na nazwę aktu. kontroli podlega każda regulacja podustawowa wydana na szczeblu centralnym przez jakikolwiek organ państwowy o ile zawiera normy prawne.

Inne przepisy prawa wydane przez centralne organy państwowe W grupie aktów podustawowych o charakterze powszechnie obowiązującym będą to m.in. rozporządzenia wykonawcze do ustaw. kontroli podlegają także akty wewnętrznie obowiązujące, jeżeli zawierają normy prawne

Umowy międzynarodowe jako wzorzec kontroli aktów podustawowych Dotyczy to zwłaszcza rozporządzeń wykonawczych Por. np. wyrok z 2 VIII 2002 r., U 7/01 (wzorzec art. 14 EKPCz), wyrok z 25 III 2002 r., U 10/01 (wzorzec art. 5 Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego), w których nie stwierdził niezgodności pomiędzy badanymi normami.

Właściwość TK do badania uchwały ws Właściwość TK do badania uchwały ws. powołania sejmowej komisji śledczej Wyrok z 22 września 2006 r., U 4/06 w sprawie Komisji Śledczej do zbadania rozstrzygnięć dotyczących przekształceń kapitałowych i własnościowych w sektorze bankowym oraz działań organów nadzoru bankowego w okresie od 4 czerwca 1989 r. do 19 marca 2006 r. - tzw. bankowej komisji śledczej

Właściwość TK do badania uchwały ws Właściwość TK do badania uchwały ws. powołania sejmowej komisji śledczej – problem normatywności uchwały Problem: czy uchwałę Sejmu można zakwalifikować jako „przepis prawa” w rozumieniu art. 188 pkt 3 Konstytucji. „Jeżeli uchwała jest przepisem prawa, czyli ma charakter normatywny, może być przedmiotem sprawowanej przez Trybunał kontroli konstytucyjności i legalności. Odmienne stanowisko oznaczałoby możliwość obowiązywania niepodlegających kontroli aktów normatywnych Sejmu, które są niezgodne z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami”.

Właściwość TK do badania uchwały ws Właściwość TK do badania uchwały ws. powołania sejmowej komisji śledczej – problem normatywności uchwały W praktyce w obrębie jednego aktu prawnego występować mogą przepisy (człony) o niejednorodnym z punktu widzenia zawartości normatywnej charakterze. Akt kreujący nowy organ jest aktem stosowania prawa, nie zaś jego stanowienia. Stąd akty powołujące komisje sejmowe, w tym również powołujące komisje nadzwyczajne nie podlegają kontroli Trybunału Konstytucyjnego W tej części TK umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność orzekania (brak własnej kompetencji kontrolnej).

Właściwość TK do badania uchwały ws Właściwość TK do badania uchwały ws. powołania sejmowej komisji śledczej – problem normatywności uchwały Mieszany charakter prawny uchwały z 24 marca 2006 r. - treść zaskarżonej uchwały nie wyczerpuje się w przepisie dotyczącym samego jednostkowego aktu powołania organu Sejmu. Art. 2 uchwały wyznacza zakres przedmiotowy działania komisji „Zważywszy, że art. 7 ust. 2 ustawy z 21 stycznia 1999 r., uzupełniony postanowieniami uchwały z 24 marca 2006 r., stanowi kompetencyjną podstawę poszczególnych, zindywidualizowanych działań (aktów stosowania prawa) podejmowanych przez tzw. bankową komisję śledczą w całym okresie jej funkcjonowania, należy uznać, że normatywne znaczenie zakwestionowanych w niniejszej sprawie przepisów uchwały nie wyczerpuje się po ich jednokrotnym zastosowaniu”.  

Właściwość TK w sprawie badania aktów prawa UE – prawo pierwotne Co do prawa pierwotnego – nadrzędność konstytucji wobec wszystkich umów międzynarodowych, a więc także ratyfikowanych w trybie kwalifikowanym, art. 188 pkt. 1 przewiduje kompetencje TK w zakresie kontroli umów. Oznacza to, że TK ma kompetencje do badania konstytucyjności traktatu akcesyjnego jako umowy międzynarodowej (art. 188 pkt. 1)

Właściwość TK w sprawie badania aktów prawa UE – prawo pierwotne W sprawie konstytucyjności Traktatu akcesyjnego TK wypowiedział się w wyroku z 11 V 2005 r. K 18/04, w którym stwierdził z jednej strony, że nie ma kompetencji do dokonywania samoistnej oceny konstytucyjności prawa pierwotnego ani wszelkich czynności poprzedzających ratyfikację, ale uznał swoją właściwość do badania Traktatu akcesyjnego.

Właściwość TK w sprawie badania aktów prawa UE – prawo pierwotne Podobnie w wyroku z 24 listopada 2010 r. (K 32/09) w sprawie konstytucyjności Traktatu z Lizbony. Zarazem jednak podkreślił, że Traktat z Lizbony ratyfikowany w kwalifikowanej procedurze, tj. przez Prezydenta RP za zgodą udzieloną w ustawie uchwalonej stosownie do wymagań określonych w art. 90 Konstytucji korzysta ze szczególnego domniemania zgodności z Konstytucją.

Właściwość TK w sprawie badania aktów prawa UE – prawo pierwotne Jak stwierdził „oparte na powyższych podstawach domniemanie konstytucyjności traktatu może być obalone jedynie po ustaleniu, że nie istnieje taka interpretacja traktatu i taka interpretacja Konstytucji, które pozwalają stwierdzić zgodność postanowień traktatowych z ustawą zasadniczą. Trybunał Konstytucyjny nie może nie brać pod uwagę kontekstu skutków swojego wyroku z punktu widzenia wartości i zasad ustrojowych, jak również następstw wyroku dla suwerenności państwa i jego tożsamości konstytucyjnej”.

Właściwość TK w sprawie badania aktów prawa UE – prawo pochodne co do prawa pochodnego – Konstytucja nie wspomina o kompetencji do badania zgodności prawa pochodnego z jej przepisami, natomiast nawet gdyby taką uznać to ew. stwierdzenie niekonstytucyjności nie pozbawiałoby mocy obowiązującej przepisu prawa unijnego, a jedynie wyłączenie jego stosowania przed organami krajowymi.

Właściwość TK w sprawie badania aktów prawa UE – prawo pochodne W doktrynie przeważa pogląd, że w trybie kontroli abstrakcyjnej TK nie ma konstytucyjnych podstaw do kontroli aktów prawa wtórnego. Nie budzi natomiast wątpliwości, że kontroli TK podlega ustawa krajowa wydana w celu implementacji dyrektywy UE – por. wyrok z 27 IV 2005 r. (P 1/05) w sprawie niezgodności z art. 55 Konstytucji RP (zakaz ekstradycji obywatelstwa polskiego) instytucji ENA wprowadzone do polskiego k.p.k.

Właściwość TK w sprawie badania aktów prawa UE – prawo pochodne W wyroku w sprawie Traktatu akcesyjnego w sprawie K 18/04 TK podkreślił mianowicie, że „państwa członkowskie zachowują prawo do oceny, czy prawodawcze organy wspólnotowe (unijne), wydając określony akt (przepis prawa), działały w ramach kompetencji przekazanych i czy wykonywały swe uprawnienia zgodnie z zasadami subsydiarności i proporcjonalności. Przekroczenie tych ram powoduje, że wydane poza nimi akty (przepisy) nie są objęte zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego”.

Właściwość TK w sprawie badania aktów prawa UE – prawo pochodne Wyrok z 19 XII 2006r. (P 37/05) - „sądy krajowe mają też prawo i obowiązek odmówić zastosowania normy krajowej, jeżeli koliduje ona z normami prawa wspólnotowego. Sąd krajowy nie orzeka w takim wypadku o uchyleniu normy prawa krajowego, lecz odmawia jej zastosowania w takim zakresie, w jaki jest on obowiązany do dania pierwszeństwa normie prawa wspólnotowego. Przedmiotowy akt prawny nie jest dotknięty nieważnością, obowiązuje i jest stosowany w zakresie nieobjętym przedmiotowym i czasowym obowiązywaniem regulacji wspólnotowej”

Właściwość TK w sprawie badania aktów prawa UE – prawo pochodne W przypadku wątpliwości w zakresie relacji normy prawa krajowego i normy prawa wspólnotowego konieczne jest wystąpienie z pytaniem prejudycjalnym do TS UE. TK uznał brak konieczności kierowania do niego pytań prawnych przez sądy w sprawach zgodności prawa krajowego z prawem UE. Problem kolizji tego prawa z ustawami krajowymi leży poza zainteresowaniem TK, a kolizje te będą rozstrzygać Sąd Najwyższy, sądy administracyjne i sądy powszechne, a o tym co znaczą normy prawa wspólnotowego, rozstrzygać będzie ETS, wydając orzeczenie wstępne.

Właściwość TK w sprawie badania aktów prawa UE Z drugiej strony TK stoi na stanowisku, że w każdym przypadku gdy sąd kwestionuje zgodność ustawy z konstytucją nie ma innej możliwości stwierdzenia niekonstytucyjności, jak tylko na podstawie wyroku TK.

Kontrola aktów prawa UE w drodze skargi konstytucyjnej wyrok z XI 2011 r. (SK 45/09) - „aktem normatywnym, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, może być nie tylko akt normatywny wydany przez któryś z organów polskich, ale także – po spełnieniu dalszych warunków – akt wydany przez organ organizacji międzynarodowej, której członkiem jest Rzeczpospolita Polska. Dotyczy to w pierwszym rzędzie aktów należących do prawa Unii Europejskiej, stanowionych przez instytucje tej organizacji. Akty takie wchodzą bowiem w skład obowiązującego w Polsce porządku prawnego i wyznaczają sytuacje prawne jednostki”.

Kontrola aktów prawa UE w drodze skargi konstytucyjnej Tym samym, zdaniem TK, rozporządzenie unijne wykazuje cechy aktu normatywnego w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji z uwagi na fakt, że „mogą zawierać normy, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzeka ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach jednostek, określonych w Konstytucji”.

Kontrola aktów prawa UE w drodze skargi konstytucyjnej Skutkiem wyroku – jak podkreślił TK – nie może być utrata mocy obowiązującej norm niezgodnych z Konstytucją (jak w przypadku aktów prawa krajowego), ale „tylko pozbawienie aktów unijnego prawa pochodnego możliwości stosowania przez organy polskie i wywierania skutków prawnych w Polsce. Skutkiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego byłoby zatem zawieszenie stosowania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej niezgodnych z Konstytucją norm prawa unijnego”.

Kontrola aktów prawa UE w drodze skargi konstytucyjnej Z uwagi na konsekwencje wyroku TK na płaszczyźnie unijnej, związane z ewentualną odpowiedzialnością przed TS UE za naruszenie zobowiązań traktatowych, zdaniem TK „orzeczenie o niezgodności prawa unijnego z Konstytucją powinno mieć zatem charakter ultima ratio i wystąpić jedynie wówczas, kiedy zawiodłyby wszystkie inne sposoby rozstrzygnięcia konfliktu z normami należącymi do unijnego porządku prawnego”.

Zaniechania ustawodawcze a pominięcia prawodawcze kontroli TK nie podlegają tzw. zaniechania ustawodawcze (legislacyjne) – gdy brak regulacji prawnej, TK nie jest ustawodawcą pozytywnym, choć nim bywa.

Zaniechania ustawodawcze a pominięcia prawodawcze Kontroli w świetle orzecznictwa TK podlegają natomiast tzw. pominięcia prawodawcze – gdy już w obowiązującym akcie brakuje, z punktu widzenia przywołanego wzorca konstytucyjnego, określonego fragmentu regulacji, np. brakuje pewnego elementu w procedurze dochodzenia przez jednostkę określonego prawa. O pominięciach prawodawczych TK często orzeka w trybie skarg konstytucyjnych.

Brak ograniczeń czasowych kontroli TK Akt podlega kontroli TK pod warunkiem, że obowiązuje, bez względu na to, kiedy został uchwalony lub wydany. Koncepcja przedłużonego działania aktu normatywnego – akt obowiązuje dopóki wywołuje skutki prawne, można go stosować do orzekania o sytuacjach mających miejsce w przeszłości.

Umorzenie postępowania przed TK Jeżeli akt utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia TK – postępowanie podlega umorzeniu wyjątek – TK nie umarza podstępowania, jeżeli wydanie orzeczenia jest konieczne dla ochrony praw i wolności

Umorzenie postępowania przed TK – art. 39 uTK z 1997 r. Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie: 1) jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne,  2) na skutek cofnięcia wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej,  3) jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał, chyba że wydanie orzeczenia jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw.

Umorzenie postępowania przed TK – art. 104 uTK z 2015 r. Nowa przesłanka umorzenia postępowania 3) jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne, w szczególności gdy w rozpoznawanej sprawie nie występuje istotne zagadnienie prawne wymagające rozstrzygnięcia Trybunału;

Umorzenie postępowania przed TK – art. 104 uTK z 22 lipca 2016 r. Art. 40 analogicznie jak w uTK z 1997 r.

Umorzenie postępowania przed TK – art. 104 uTK z 30 listopada 2016 r. TK na posiedzeniu niejawnym umarza postępowania: na skutek cofnięcia wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej jeżeli wydanie orzeczenia jest niedopuszczalne jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał; wydanie orzeczenia w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw. w przypadku zakończenia kadencji Sejmu i Senatu, w niezakończonych sprawach wszczętych na podstawie wniosku grupy posłów albo grupy senatorów.

Inicjatywa kontroli norm sprawowanej przez TK Inicjatywa konkretna - związana z konkretną sprawą zawisłą przed sądem lub prawomocnie rozstrzygniętą przez sąd – pytania prawne sądów i skarga konstytucyjna Inicjatywa abstrakcyjna – niezwiązana z konkretnymi przypadkami stosowania kwestionowanego aktu lub normy – wnioski legitymowanych podmiotów

Inicjatywa abstrakcyjna – art. 191 podmioty legitymowane generalnie podmioty legitymowane indywidualnie

Podmioty legitymowane generalnie Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich (ale nie Rzecznik Praw Dziecka)

Podmioty legitymowane indywidualne Mogą wystąpić z takim wnioskiem, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania. Wstępna kontrola legitymacji tej grupy podmiotów. Wniosek tych podmiotów powinien zawierać powołanie przepisu prawa lub statutu, wskazującego, że kwestionowana ustawa lub inny akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania.

Podmioty legitymowane indywidualne Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie dotyczącym niezależności sądów i niezawisłości sędziów organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, kościoły i inne związki wyznaniowe

Inicjatywa konkretna – pytania prawne sądów Art. 193 Konstytucji Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

Inicjatywa konkretna – pytania prawne sądów Warunki wystąpienia z pytaniem prawnym: norma, której dotyczy pytanie ma być podstawą rozstrzygnięcia w sprawie, przesłanka relewantności – od odpowiedzi na pytanie prawne zależy sposób rozstrzygnięcia sprawy toczącej się przed sądem. Pytanie prawne powinno także wskazywać, w jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą pytanie zostało postawione, a ponadto wymienić organ, przed którym toczy się postępowanie w sprawie oraz oznaczenie sprawy.

Wymogi formalne wniosków Art. 47 uTK Wniosek powinien zawierać: 1) oznaczenie podmiotu uprawnionego do złożenia wniosku; 2) podanie podstawy prawnej działania podmiotu uprawnionego do złożenia wniosku; 3) oznaczenie rodzaju pisma procesowego; 4) określenie kwestionowanego aktu normatywnego lub jego części; 5) wskazanie wzorca kontroli; 6) uzasadnienie.

Wymogi formalne wniosków 2. Uzasadnienie powinno zawierać : 1) przywołanie treści kwestionowanego wnioskiem przepisu wraz z jego wykładnią; 2) przywołanie treści wzorców kontroli wraz z ich wykładnią; 3) określenie problemu konstytucyjnego i zarzutu niekonstytucyjności; 4) wskazanie argumentów lub dowodów na poparcie zarzutu niekonstytucyjności.

Wymogi formalne pytań prawnych Art. 52. 1. Pytanie prawne ma formę postanowienia. 2. Pytanie prawne zawiera: 1) wskazanie sądu, przed którym toczy się postępowanie w sprawie, oraz oznaczenie sprawy; 2) wskazanie organu, który wydał kwestionowany akt normatywny; 3) określenie kwestionowanego aktu normatywnego lub jego części; 4) sformułowanie zarzutu niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą kwestionowanego aktu normatywnego oraz jego uzasadnienie, z powołaniem argumentów lub dowodów na jego poparcie; 5) wyjaśnienie, w jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą pytanie zostało przedstawione. 3. Do pytania prawnego dołącza się akta sprawy, w związku z którą zostało przedstawione.

Wymogi formalne skarg konstytucyjnych Art. 53. 1. Skarga konstytucyjna zawiera: 1) określenie kwestionowanego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją; 2) wskazanie, która konstytucyjna wolność lub prawo skarżącego, i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone; 3) uzasadnienie zarzutu niezgodności kwestionowanego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ze wskazaną konstytucyjną wolnością lub prawem skarżącego, z powołaniem argumentów lub dowodów na jego poparcie; 4) przedstawienie stanu faktycznego; 5) udokumentowanie daty doręczenia wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnięcia, o których mowa w art. 77 ust. 1; 6) informację, czy od wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnięcia, o których mowa w art. 77 ust. 1, został wniesiony nadzwyczajny środek zaskarżenia.

Wymogi formalne skarg konstytucyjnych 2. Do skargi konstytucyjnej dołącza się: 1) wyrok, decyzję lub inne rozstrzygnięcie wydane na podstawie przepisu, o którym mowa w ust. 1 pkt 1; 2) wyroki, decyzje lub inne rozstrzygnięcia potwierdzające wyczerpanie drogi prawnej, o której mowa w art. 77 ust. 1; 3) pełnomocnictwo szczególne.

Rodzaje i cechy orzeczeń TK orzeczenia – wyroki i postanowienia, o konstytucyjności aktów normatywnych TK orzeka w trybie wyroków.

Rodzaje i cechy orzeczeń TK Wyroki pozytywne (stwierdzające zgodność): charakter deklaratoryjny (nie wnoszą żadnej zmiany do systemu prawnego, a jedynie potwierdzają fakt konstytucyjności), ostateczne (prawomocność formalna – niezaskarżalność, materialna – niewzruszalność w jakiejkolwiek procedurze) wiążące – wszystkie organy w państwie i inne podmioty prawa mają obowiązek traktować akt jako zgodny z konstytucją.

Rodzaje i cechy orzeczeń TK Wyroki negatywne (stwierdzające niekonstytucyjność): charakter konstytutywny (skutek w postaci zmiany w systemie prawa) wiążące ostateczne charakter pośrednio kasatoryjny – eliminuje niekonstytucyjną normę, ale pośrednio, bo skutkiem orzeczenia jest uruchomienie ciągu czynności proceduralnych, które muszą prowadzić do utraty mocy obowiązującej (ogłoszenie)

Rodzaje i cechy orzeczeń TK Orzeczenie wydane w trybie kontroli prewencyjnej charakter ustalający charakter bezwzględnie wiążący ostateczne nie tworzy stanu powagi rzeczy osądzonej

Rodzaje i cechy orzeczeń TK Wyroki interpretacyjne – gdy kontrolowana norma jest na tyle wieloznaczna, że możliwe są różne kierunki wykładni i w zależności od przyjętego sposobu rozumienia przepisu staje się on zgodny lub niezgodny z konstytucją, uznanie aktu za zgodny lub niezgodny pod warunkiem rozumienia go w określony sposób wskazany w sentencji wyroku.

Rodzaje i cechy orzeczeń TK Wyroki zakresowe – przepis jest zgodny lub niezgodny w określonym zakresie jest stosowania (podmiotowym, przedmiotowym lub czasowym).

Wyrok interpretacyjny negatywny Wyrok z dnia 26 listopada 2003 r. SK 22/02 Art. 59 § 1 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń rozumiany w ten sposób, że umożliwia stosowanie sankcji karnych wobec osób z wyższym wykształceniem prawniczym świadczących usługi pomocy prawnej, niespełniających wymagań przewidzianych dla wykonywania zawodu radcy prawnego lub adwokata, jest niezgodny z art. 42 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że nie zachowuje wymaganej precyzji określenia znamion czynu zagrożonego karą.

Wyrok interpretacyjny pozytywny Wyrok z dnia 11 maja 2007 r., K 2/07 Art. 3a ust. 1 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów rozumiany jako obejmujący współpracę, dla której stwierdzenia nie wystarczy samo wyrażenie woli współdziałania z organami wymienionymi w tym przepisie, lecz konieczne są także faktyczne działania świadomie urzeczywistniające podjętą współpracę, jest zgodny z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 2, art. 47 i art. 51 ust. 2 Konstytucji.

Stanowisko SN w kwestii wyroków interpretacyjnych Postanowienie z 6 V 2003r (I CO 7/03, OSNC nr 1/2004, poz. 14) „wobec pozbawienia TK kompetencji ustalania p.o.w.u. (art. 239 ust. 3 Konstytucji), orzeczenia interpretacyjne „powinny być traktowane identycznie, jak każda inna forma wykładni niewiążącej. W związku z tym trzeba przyjąć, że dokonana przez TK pod postacią wyroku interpretacyjnego wykładnia ustaw nie ma waloru powszechnie obowiązującego, ponieważ w sposób oczywisty wykracza poza treść art. 188 pkt. 1 (w związku z art. 190 ust. 1 ) Konstytucji. Tym samym nie wiążę ani Sądu Najwyższego, ani innych sądów, skoro wedle art. 178 ust. 1 Konstytucji, sędziowie podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom”.

Stanowisko SN w kwestii wyroków interpretacyjnych Uchwała 7 sędziów z 17 XII 2009 r., podjęta w odpowiedzi na wniosek RPO o rozstrzygnięcie następującego zagadnienia prawnego: „Czy tzw. orzeczenie interpretacyjne Trybunału Konstytucyjnego stwierdzające niezgodność normy prawnej z Konstytucją stanowi podstawę do żądania wznowienia postępowania stosownie do art. 4011 k.p.c?”

Stanowisko SN w kwestii wyroków interpretacyjnych W odpowiedzi SN stanął na stanowisku, że: „Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego stwierdzające w sentencji niezgodność z Konstytucją określonej wykładni aktu normatywnego, które nie powoduje utraty mocy obowiązującej przepisu, nie stanowi podstawy do wznowienia postępowania przewidzianej w art. 4011 k.p.c., zaś uchwale postanowił nadać jej moc zasady prawnej”. III PZP 2/09.

Wyroki interpretacyjne a skarga konstytucyjna Dla skarżącego nie ma znaczenia, czy rozstrzygnięcie TK uznające jego racje ma postać wyroku interpretacyjnego negatywnego czy pozytywnego. TK dopuszcza możliwość uruchomienia procedury, o której mowa w art. 190 ust. 4 w oparciu o afirmatywny wyrok interpretacyjny wówczas, jeżeli wyrok taki stwierdza znaczenie normy odmienne od tego, które było podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego w sprawie osoby, która następnie wniosła skargę konstytucyjną. Niemniej oddziaływanie Trybunału na praktyką sądową jest ograniczone.

Wyroki interpretacyjne a skarga konstytucyjna W wyroku interpretacyjnym afirmatywnym z 8 V 2000 r. (SK 22/99) TK stwierdził wyraźnie, że w sprawach ze skargi konstytucyjnej „Ograniczenie się przez Trybunał Konstytucyjny w tego typu przypadkach do orzeczenia, że zaskarżony przepis jest zgodny z konstytucją, bez sprecyzowania, przy jakim rozumieniu tego przepisu spełniona jest owa zgodność, uchybiałoby celowi skargi konstytucyjnej, jaką jest ochrona konstytucyjnych praw i wolności, w szczególności korygowanie stanów naruszeń tych praw i wolności.

Wyroki zakresowe Kontrowersji związanych z powszechnie obowiązującym charakterem, a także możliwością zastosowania art. 190 ust. 4 Konstytucji nie wzbudza zasadniczo wydawanie przez Trybunał tzw. wyroków zakresowych.

Wyrok zakresowy Wyrok z 11 X 2006 r. (P 3/06), w którym TK stwierdził niezgodność 226 § 1 k.k. z Konstytucją w zakresie, w jakim „penalizuje znieważenie funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej dokonane niepublicznie lub dokonane publicznie, lecz nie podczas pełnienia czynności służbowych”.

Wyrok zakresowy Wyrok z 1 XII 2009 r. (K 4/08), stwierdzający niezgodność przepisów ustawy – art. 90 ust. 2 Prawa o adwokaturze z Konstytucją, w zakresie braku możliwości korzystania z prawa do obrony w postępowaniach o charakterze represyjnym w stosunku do adwokata lub aplikanta adwokackiego.

Ad. Wyrok K 4/08 Zgodnie z uzasadnieniem wyroku: „Precyzyjne określenie w sentencji niniejszego wyroku derogowanej normy prawnej powoduje, że treść art. 90 ust. 2 i art. 95c pkt 1 prawa o adwokaturze ulega zmianie na mocy wyroku Trybunału i w tym zakresie zbędna jest interwencja naprawcza ustawodawcy”.

Zaniechanie ustawodawcy a pominięcie prawodawcze Kontroli TK nie podlegają tzw. zaniechania ustawodawcze (legislacyjne) – gdy brak regulacji prawnej, TK nie jest ustawodawcą pozytywnym.

Pominięcie prawodawcze Kontroli w świetle orzecznictwa TK podlegają natomiast tzw. pominięcia prawodawcze – polegające na tym, że w już w obowiązującym akcie brakuje, z punktu widzenia przywołanego wzorca konstytucyjnego, określonego fragmentu regulacji, np. brakuje pewnego elementu w procedurze dochodzenia przez jednostkę określonego prawa O pominięciach prawodawczych TK często orzeka w trybie skarg konstytucyjnych.

Wyrok zakresowy w sprawie pominięcia prawodawczego Wyrok z dnia 16 czerwca 2009 r., SK 5/09 Art. 63 ust. 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji w zakresie, w jakim nie przyznaje zastępcy komornika – ustanowionemu w związku z odwołaniem albo śmiercią komornika – prawa do opłat egzekucyjnych prawomocnie przez niego ustalonych przed jego odwołaniem, jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 i art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Wyrok w sprawie pominięcia prawodawczego Wyrok z 28 czerwca 2016 r., SK 31/14 Art. 64 § 8 ustawy powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości obniżenia opłaty, o której mowa w art. 64 § 1 pkt 4 tej ustawy i opłaty manipulacyjnej w razie umorzenia postępowania z uwagi na dobrowolną zapłatę egzekwowanej należności po dokonaniu czynności egzekucyjnych, jest niezgodny z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą zakazu nadmiernej ingerencji w związku z art. 64 ust. 1 i art. 84 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Wyrok zakresowy w sprawie pominięcia prawodawczego a prawo do wznowienia postępowania W postanowieniu z 29 IV 2010 r., nawiązując do uchwały 7 sędziów z 17 XII 2010 r. stanął na stanowisku, iż uznanie braku podstawy do wznowienia postępowania w rozumieniu art. 190 ust. 4 w przypadku wyroków interpretacyjnych należy odnieść także do tzw. wyroków prawotwórczych, a więc stwierdzających niezgodność z Konstytucją tzw. pominięć prawodawczych.

Rodzaje i cechy orzeczeń TK cd. wyroki częściowe – gdy kontrolowany przepis jest częściowo zgodny, a częściowo niezgodny wyroki aplikacyjne – określające skutki wyroku TK dla stosowania prawa wyroki w sprawie odżycia normy prawnej

Wyrok w sprawie odżycia normy prawnej Wyrok TK z 16 IV 2009 r. (P 11/08) ws. zabójstwa kwalifikowanego Art. 1 pkt 15 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego i ustawy – Kodeks karny wykonawczy jest niezgodny z art. 118 ust. 1 i art. 119 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że został uchwalony przez Sejm bez dochowania trybu wymaganego do jego wydania.

Ad. wyrok P 11/08 Wyrok TK z 16 IV 2009 r. nie spowodował konstrukcyjnej luki w prawie, ponieważ dotychczasowe zabójstwa kwalifikowane są nadal karane, tyle że - na mocy przepisu podstawowego (art. 148 § 1) – karą zakreśloną „widełkami” analogicznymi do zabójstwa zwykłego.

Wyrok aplikacyjny Wyrok z dnia 6 marca 2002 r., P 7/00 § 16 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 5 stycznia 1998 r. w sprawie podatku akcyzowego w związku z art. 35 ust. 4 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym jest niezgodny z art. 217 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, co nie stwarza podstawy zwrotu podatku uiszczonego na podstawie tego przepisu.

Wyrok aplikacyjny Wyrok z dnia 10 grudnia 2002 r., P 6/02 Art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych w zakresie, w którym przepis ten upoważnia Radę Ministrów do określenia w drodze rozporządzenia szczegółowych zasad wprowadzania opłat za parkowanie pojazdów samochodowych na drogach publicznych oraz organu właściwego do ustalania tych opłat, jest niezgodny z art. 217 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Pobrane na podstawie przepisów rozporządzeń Rady Ministrów wskazanych w części I w punktach 2-5 wyroku opłaty nie podlegają zwrotowi.

Ad. orzeczenia TK Art. 190 ust. 5 Konstytucji Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów. Analogicznie ustawa z 1997 r. i 2015 r. przed nowelą z 22 XII 2015 r.

Ad. orzeczenia TK – nowela z 22 XII 2015 r. W art. 99 ust. 1 otrzymuje brzmienie: „1. Orzeczenia Trybunału wydawane w pełnym składzie zapadają większością 2/3 głosów.”

Ad. orzeczenia TK – nowela z 22 XII 2015 r. Wyrok K 47/15 „Niedopuszczalna jest przy tym taka wykładnia art. 190 ust. 5 Konstytucji, która zakłada, że przepis ten zawiera normę pustą, bo mówi o „jakiejkolwiek większości”, zaś to ustawodawca ma obowiązek przesądzenia, o jaką większość w tym przepisie chodzi. To oznaczałoby bowiem, że treść przepisu konstytucyjnego jest determinowana przez ustawodawcę, co w demokratycznym państwie prawnym nie może mieć miejsca”. „Zastrzeżenie, że dana decyzja podejmowana jest przez organ większością głosów, oznacza zawsze większość zwykłą, chyba że przepis konstytucyjny wyraźnie wskazuje inną większość”.

Ad. orzeczenia TK – ustawa z 22 lipca 2016 r. i 30 listopada 2016 r. Art. 69. 1. Orzeczenie zapada zwykłą większością głosów. Art. 106. 1. Orzeczenie zapada większością głosów.

Składy orzekające T K – wg. ustawy z 2015 r. w pierwotnym brzmieniu pełny skład (co najmniej 9 sędziów) rozstrzyganie sporów kompetencyjnych stwierdzenie przeszkody po stronie prezydenta orzekanie o niegodności celów lub działalności partii politycznych z Konstytucją z wniosku Prezydenta w trybie kontroli prewencyjnej ze względną na szczególną zawiłość sprawy

Składy orzekające TK skład 5 sędziów zgodność ustaw lub umów międzynarodowych z konstytucją zgodność ustaw z umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie

Składy orzekające TK skład 3 sędziów zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, zgodności innych aktów normatywnych z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami, c) nadania dalszego biegu lub odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej oraz wnioskowi podmiotu, o którym mowa w art. 191 ust. 1 pkt 3–5 Konstytucji, d) wyłączenia sędziego. O uznaniu sprawy za szczególnie zawiłą albo o szczególnej doniosłości rozstrzyga Prezes Trybunału z własnej inicjatywy lub na wniosek składu orzekającego, przy czym do spraw o szczególnej doniosłości należą zwłaszcza takie, w których rozstrzygnięcie może wiązać się z nakładami finansowymi nieprzewidzianymi w ustawie budżetowej.

Składy orzekające po noweli z 22 XII 2015 r. „1. Trybunał orzeka: 1)       w pełnym składzie, chyba że ustawa stanowi inaczej; 2)       w składzie 7 sędziów Trybunału w sprawach: a)       wszczętych skargą konstytucyjną albo pytaniem prawnym, b)       zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie; 3)       w składzie 3 sędziów Trybunału w sprawach: a)       nadania dalszego biegu lub odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej oraz wnioskowi podmiotu, o którym mowa w art. 191 ust. 1 pkt 3–5 Konstytucji, b)       wyłączenia sędziego. 2. Jeśli sprawa, o której stanowi ust. 1 pkt 2 i 3, jest szczególnie zawiła lub o szczególnej doniosłości, możliwe jest przekazanie jej do rozstrzygnięcia w pełnym składzie. O przekazaniu rozstrzyga Prezes Trybunału, także na wniosek składu orzekającego. 3. Orzekanie w pełnym składzie wymaga udziału co najmniej 13 sędziów Trybunału.”;

Składy orzekające po noweli z 22 XII 2015 r. Wyrok K 47/15 „Kształtując liczebność składu orzekającego, ustawodawca powinien jednak również brać po uwagę konieczność zapewnienia sprawności działania Trybunału”.

Składy orzekające po noweli z 22 XII 2015 r. Kontrolowane przepisy TK uznał za: arbitralne i dysfunkcjonalne, stanowią zagrożenie realizacji przez obywateli konstytucyjnego prawa do sądu w sprawach inicjowanych przed Trybunałem pytaniem prawnym lub skargą konstytucyjną. Wprowadzenie jako zasady rozpoznawania spraw przez Trybunał w pełnym składzie w obecności co najmniej 13 sędziów TK jest niezgodne z art. 2 i art. 173 w związku z preambułą Konstytucji oraz art. 10 i art. 45 ust. 1 Konstytucji przez to, że uniemożliwiając organowi konstytucyjnemu, którym jest Trybunał Konstytucyjny, rzetelne i sprawne działanie oraz ingerując w jego niezależność i odrębność od pozostałych władz, narusza zasady państwa prawnego.

Składy orzekające w ustawie z 22 lipca 2016 r. Art. 26 ust. 1 Pełny skład (analogicznie jak w uTK z 1997 r. i 2015 r.) oraz dodatkowo w sprawach: zgodności z Konstytucją ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w których trzech sędziów Trybunału, w terminie 14 dni od otrzymania przez nich odpisów skarg konstytucyjnych, a także odpisów wniosków i pytań prawnych złoży stosowny wniosek w tej sprawie. Rozpoznanie sprawy w pełnym składzie wymaga udziału co najmniej jedenastu sędziów Trybunału.

Składy orzekające w ustawie z 30 listopada 2016 r. Art. 37 ustawy – powrót do rozwiązań uTK z 2015 r. Utrzymanie: wymogu udziału w rozpatrywaniu spraw w pełnym składzie co najmniej jedenastu sędziów Trybunału. wyznaczania sędziów do składu orzekającego, w tym przewodniczącego składu i sędziego sprawozdawcę, przez Prezes TK według kolejności alfabetycznej uwzględniając przy tym rodzaje, liczbę oraz kolejność wpływu spraw do Trybunału (art. 38) Możliwość odstąpienia od powyższych kryteriów w uzasadnionych przypadkach, zwłaszcza ze względu na przedmiot rozpoznawanej sprawy.

Kolejność rozpoznawania spraw wg noweli z 22 XII 2015 r. Art. 80 ust. 2 „Terminy rozpraw albo posiedzeń niejawnych, na których rozpoznawane są wnioski, wyznaczane są według kolejności wpływu spraw do Trybunału.”

Kolejność rozpoznawania spraw wg noweli z 22 XII 2015 r. Wyrok K 47/15 „Do czasu nowelizacji żadna z poprzednio obowiązujących ustaw o TK nie przewidywała wyznaczania terminów rozpraw lub posiedzeń niejawnych w kolejności wpływu spraw do Trybunału. Każda sprawa w tym zakresie była traktowana odrębnie od pozostałych, a decyzja przewodniczącego składu orzekającego miała charakter autonomiczny. Mogła więc uwzględniać takie czynniki, jak stopień skomplikowania sprawy, jej znaczenie czy zbieżność poglądów sędziów TK co do stopnia wyjaśnienia sprawy i kierunku jej rozstrzygnięcia”.

Kolejność rozpoznawania spraw wg noweli z 22 XII 2015 r. Wyrok K 47/15 „…zasada sprawności działania instytucji publicznych wymaga skonstruowania takich ram organizacyjnych i proceduralnych, aby powierzone im zadania mogły realizować terminowo, bez nieuzasadnionej zwłoki, w sposób na tyle szybki, na ile jest to możliwe. Wymóg sprawności działania instytucji publicznych wyklucza również przyjmowanie rozwiązań, których celem samym w sobie jest spowolnienie owego działania bądź uzależniania jego tempa od przypadkowych okoliczności”.

Kolejność rozpoznawania spraw wg noweli z 22 XII 2015 r. Wyrok K 47/15 Rozpatrywanie „według kolejności wpływu spraw oznacza uzależnienie tempa rozpatrywania sprawy przez Trybunał od okoliczności, które ze sprawą tą nie pozostają w żadnym racjonalnym związku. Rozwiązanie to zakłada również, że wszystkie sprawy wpływające do Trybunału są porównywalne i potrzebują takiego samego czasu na ich rozpoznanie”.

Kolejność rozpoznawania spraw wg noweli z 22 XII 2015 r. Wyrok K 47/15 „Przepisy te są dodatkowo także niedopuszczalne z punktu widzenia zasad niezależności władzy sądowniczej i jej odrębności od władzy ustawodawczej. Ustalanie tempa rozpatrywania poszczególnych spraw, w tym wyznaczanie terminów rozpraw i posiedzeń niejawnych, ściśle bowiem wiąże się z istotą orzekania przez Trybunał. Zadaniem ustawodawcy jest stworzenie optymalnych warunków, a nie ingerowanie w proces orzekania przez określanie momentu, w którym Trybunał może się zająć daną sprawą”.

Kolejność rozpoznawania spraw w ustawie z 30 listopada 2016 r. Art. 38. 1. Sędziów Trybunału do składu orzekającego, w tym przewodniczącego składu i sędziego sprawozdawcę, wyznacza Prezes Trybunału według kolejności alfabetycznej uwzględniając przy tym rodzaje, liczbę oraz kolejność wpływu spraw do Trybunału. 2. Prezes Trybunału w uzasadnionych przypadkach, zwłaszcza ze względu na przedmiot rozpoznawanej sprawy, może wyznaczyć sędziego sprawozdawcę, odstępując od kryteriów wymienionych w ust. 1 (novum w stosunku do ustawy z 22 lipca 2016 r.)

Uczestnicy postępowania przed TK podmiot wniosku lub skargi organ , który wydał akt organ, którego dotyczy spór Prokurator Generalny przedstawiciel Sejmu, Prezydent, RPO jeżeli zgłosił swój udział w postępowaniu ze skargi  w sprawie stwierdzenia zgodności norm – udział organu , który wydał akt, przedstawiciela Prezydenta, MZS jest obowiązkowy ograniczenia TK w przypadku kontroli ustawy budżetowej

Orzeczenia możliwość wniesienia zdania odrębnego, ale podpisuje pełny skład orzekający, zdanie odrębne może dotyczyć także samego uzasadnienia, obowiązek sporządzenia pisemnego uzasadnienia w terminie miesiąca od ogłoszenia sentencji orzeczenia.

Wycofanie wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej do rozpoczęcia rozprawy

Rozprawy i posiedzenia niejawne Ustawa z 2015 r. w pierwotnym brzmieniu Trybunał rozpoznaje wniosek, pytanie prawne lub skargę na rozprawie albo na posiedzeniu niejawnym. Rozpoznanie na rozprawie: z inicjatywy składu orzekającego na wniosek wnioskodawcy, sądu pytającego lub skarżącego po zwróceniu się do składu orzekającego Prezesa TK jeżeli przemawia za tym ważny interes publiczny.

Rozprawy i posiedzenia niejawne – nowela z 22 XII 2015 r. Dodaje się ust. 1a w brzmieniu: „1a. Trybunał rozpoznaje wniosek, pytanie prawne lub skargę na rozprawie, gdy wniosek o rozpoznanie na rozprawie zawarty został we wniosku, pytaniu prawnym lub skardze.”, ust. 2 otrzymuje brzmienie: „O rozpoznaniu sprawy na rozprawie, w przypadku gdy nie został złożony wniosek, o którym mowa w ust. 1a, rozstrzyga skład orzekający.”

Terminy rozpraw – nowela z 22 XII 2015 r. Art. 87 ust. 2 Rozprawa nie może odbyć się wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od dnia doręczenia uczestnikom postępowania zawiadomienia o jej terminie, a dla spraw orzekanych w pełnym składzie – po upływie 6 miesięcy.” ust. 2a w brzmieniu: Prezes Trybunału może odpowiednio skrócić o połowę termin wskazany w ust. 2 w sprawach: 1)        wszczętych na podstawie wniosku Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; 2)        w których skarga lub pytanie prawne dotyczą bezpośredniego naruszenia wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela zawartych w rozdziale II Konstytucji; 3)        w których kontroli podlegają przepisy regulaminu Sejmu lub regulaminu Senatu.”

Terminy rozpraw – nowela z 22 XII 2015 r. Art. 87 ust. 2 ustawy o TK przed nowelizacją stanowił, że rozprawa przed Trybunałem nie może odbyć się wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia doręczenia uczestnikom postępowania zawiadomienia o jej terminie. Niekonstytucyjność noweli – wyrok K 47/15

Rozprawy i posiedzenia niejawne w ustawie z 30 listopada 2016 r. Art. 92. 1. Trybunał może rozpoznać wniosek, pytanie prawne albo skargę konstytucyjną na posiedzeniu niejawnym, jeżeli: 1) pisemne stanowiska wszystkich uczestników postępowania oraz pozostałe dowody zgromadzone w sprawie stanowią wystarczającą podstawę do wydania orzeczenia lub 2) sprawa dotyczy zagadnienia prawnego, które zostało wystarczająco wyjaśnione we wcześniejszych orzeczeniach Trybunału, lub 3) z pisemnych stanowisk wszystkich uczestników postępowania bezspornie wynika, że akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o konstytucyjnych wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego, jest niezgodny z Konstytucją.

Rozprawy i posiedzenia niejawne w ustawie z 30 listopada 2016 r. 2. O rozpoznaniu wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej na posiedzeniu niejawnym rozstrzyga skład orzekający. Do rozpoznania wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej na posiedzeniu niejawnym konieczne są stanowiska wszystkich uczestników postępowania. 3 4. Rozpoznanie na posiedzeniu niejawnym w pełnym składzie wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej jest niedopuszczalne. 5. Trybunał rozstrzyga na posiedzeniu niejawnym w innych sprawach, w których ustawa nie wymaga rozpoznania na rozprawie.

Rozprawy i posiedzenia niejawne w ustawie z 30 listopada 2016 r. 2. Rozprawa nie może odbyć się wcześniej niż po upływie 30 dni od dnia doręczenia uczestnikom postępowania zawiadomienia o jej terminie. 3. Termin, o którym mowa w ust. 2, nie dotyczy kontroli ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem oraz rozpatrzenia wniosku w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz powierzenia Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, do których Trybunał przystępuje niezwłocznie. 4. Prezes Trybunału może zarządzić skrócenie terminu, o którym mowa w ust. 2, o połowę, chyba że odpowiednio skarżący, sąd przedstawiający pytanie prawne albo wnioskodawca wyrażą pisemny sprzeciw w terminie 7 dni od dnia doręczenia zarządzenia Prezesa Trybunału. 5. Trybunał odracza rozprawę w przypadku braku dowodu doręczenia lub stwierdzonej nieprawidłowości w doręczeniu zawiadomienia o rozprawie uczestnikom postępowania. Może także odroczyć rozprawę z innych ważnych powodów. 6. Odraczając rozprawę, Trybunał może wyznaczyć nowy termin, o którym zawiadamia uczestników postępowania. Przepisu ust. 2 nie stosuje się.

Skutki prawne wyroków TK Tzw. makro – dotyczące dalszego losu zakwestionowanego aktu normatywnego: Dwie koncepcje skutków wyroków sądu konstytucyjnego: a. model nieważności (niemiecki) – ex tunc b. model wzruszalności (austriacki) – ex nunc Polskiemu modelowi bliżej jest do modelu austriackiego.

Skutki prawne wyroków TK Wyrok negatywny ma skutek derogacyjny, czyli skutek w postaci utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego – stąd sądy konstytucyjne określane są mianem ustawodawcy negatywnego Co do zasady wyrok TK wywołuje skutek na przyszłość (ex nunc) – przepisy uznane za niekonstytucyjne tracą moc obowiązującą z chwilą ogłoszenia wyroku TK w organie publikacyjnych (Dz. U. lub Monitor Polski).

Skutki prawne wyroków TK Wyroki TK nie działają ze skutkiem ex tunc, w tym sensie, że wyrok TK nie skutkuje stwierdzeniem nieważności aktu od samego początku, ale wzruszalność takiego aktu.

Skutki prawne wyroków TK Wyjątkiem od zasady, że wyroki TK działają ze skutkiem ex nunc są skutki wyroku w przypadku kontroli trybu uchwalania ustawy: w razie stwierdzenia, że tryb uchwalenia był niekonstytucyjny wyrok działa ex tunc – TK stwierdza, że w ogólne nie doszło do uchwalenia ustawy

Skutki prawne wyroków TK Konstytucja ustanawia też 2 wyjątki od skutku ex nunc wyroków TK: 1. TK może określić termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego niż dzień ogłoszenia wyroju TK, jednak termin ten nie może przekroczyć 18 miesięcy (ustawa) i 12 miesięcy (inny akt normatywny) – tzw. odroczenie terminu wejścia orzeczenia w życie.

Skutki prawne wyroków TK 2. W przypadku orzeczeń wiążących się z nakładami finansowymi nieprzewidzianymi w ustawie budżetowej TK określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.

Możliwość odroczenia terminu wejścia orzeczenia w życie Funkcja – unikanie luk w prawie Kwestia stanowiska sądów (nadal w systemie obowiązuje niekonstytucyjna norma) - sądy w praktyce przyjmują, że nie są mają bezwzględnego obowiązku stosowania niekonstytucyjnego przepisu i orzekają w sposób zróżnicowany uzależniają rozstrzygnięcie od charakteru sprawy oraz ważąc wartości, o które w danej sprawie chodzi. Odroczenie terminu wejścia orzeczenia w życie (18 i 12 miesięcy)

Skutki prawne wyroków TK Skutki mikro – dotyczące losu aktów indywidualnych wydanych na podstawie aktu uznanego za niekonstytucyjny – art. 190 ust. 4 Wyrok TK nie powoduje nieważności aktów indywidualnych, a jedynie daje podstawę do ich uchylenia.

Prawo do restytucji konstytucyjności – art. 190 ust. 4 Instytucja wznowienia postępowania, o której mowa w Konstytucji, rozumiana jest szeroko (autonomicznie) jako „wszelkie środki prawne, dzięki którym można osiągnąć efekt w postaci ponownego rozstrzygnięcia sprawy, według stanu prawnego po wyeliminowaniu niekonstytucyjnych przepisów” Informacja TK o jego działalności w 2009 r.

Przesłanki zastosowania art. 190 ust. 4 Po pierwsze, żądanie wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia może nastąpić jedynie jako skutek wydania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego.

Przesłanki zastosowania art. 190 ust. 4 Po drugie, żądanie wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia jest możliwe tylko wobec rozstrzygnięć, które zostały wydane na podstawie aktu normatywnego uznanego przez TK za niezgodny z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą (przesłanka relewantności).

Art. 190 ust. 4 Orzeczenie o niekonstytucyjności otwiera w świetle art. 190 ust. 4 jedynie drogę do ponownego rozpoznania sprawy i nie musi oznaczać koniecznie zmiany orzeczenia sądowego.

Art. 190 ust. 4 Przykładem jest reakcja sądów na wyrok z 24 kwietnia 2007 r., SK 49/05, w sprawie przedwojennych obligacji Skarbu Państwa. „Pomimo że wyrok Trybunału stał się podstawą do wznowienia postępowania, to sąd ponownie rozpoznający sprawę w pierwszej instancji uznał, że sam wyrok Trybunału nie jest wystarczający do uznania powództwa skarżącego i że konieczna jest interwencja ustawodawcy w tym zakresie (wyrok SO w Warszawie z 9 sierpnia 2010 r., II C 603/09)”.

Ograniczenia prawa do restytucji konstytucyjności Konsekwencją uznania w orzecznictwie TK prawa do restytucji konstytucyjności za prawo podmiotowe jest przyjęcie, że ewentualne ograniczenia tego prawa muszą podlegać art. 31 ust. 3 Konstytucji, a więc muszą wynikać z innego przepisu konstytucyjnego lub potrzeby ochrony określonej wartości konstytucyjnej Np. wyrok z dnia 24 listopada 2009 r., SK 36/07

Ograniczenia prawa do restytucji konstytucyjności Np. o niedopuszczalność wznawiania w przypadku wyroku orzekającego unieważnienie małżeństwa lub rozwód albo ustalającego nieistnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła po jego uprawomocnieniu się nowy związek małżeński – art. 18 Konstytucji), por. wyrok z dnia 20 X 2009 r., (SK 6/09).

Ograniczenia prawa do restytucji konstytucyjności Zdaniem TK: „Konstytucja nie uzależnia dopuszczalności wznowienia postępowania od sposobu ujęcia przez Trybunał sentencji wyroku o niekonstytucyjności”, zastrzegając zarazem, że prawo to nie może być jednak skutecznie realizowane w każdym przypadku. Informacja TK za 2011 r.  

Ograniczenia prawa do restytucji konstytucyjności Taką możliwość w przypadku niektórych typów wyroków o formule złożonej wyłącza sam TK.

Ograniczenia prawa do restytucji konstytucyjności Dotyczy to po pierwsze wyroków z odroczonym terminem wejścia w życie (tzw. wyroki „odraczające”), w przypadku których co do zasady Trybunał uznaje za niemożliwe wznowienie postępowania zakończonego: 1. przed upływem terminu odroczenia, z wyjątkiem przyznania skarżącego tzw. przywileju korzyści 2. bądź gdy jeśli termin ten upłynął, a ustawodawca nie dostosował, pomimo obowiązku, systemu prawa do wyroku TK (np. wyrok z 31 marca 2005 r., SK 26/02).

Ograniczenia prawa do restytucji konstytucyjności Po drugie, wyłączenie możliwości skorzystania z uprawnienia z art. 190 ust. 4 związane jest z wydawaniem tzw. wyroków aplikacyjnych, stwierdzających niekonstytucyjność aktu normatywnego oraz wskazujących wprost w ich sentencji skutki prawne stwierdzenia niekonstytucyjności dla sytuacji ukształtowanych w przeszłości (skutki dla aktów stosowania prawa).

Ograniczenia prawa do restytucji konstytucyjności Takim skutkiem może być także wyłączenie wznowienia postępowania lub innego uzdrowienia zapadłych wcześniej rozstrzygnięć indywidualnych w sentencji lub w uzasadnieniu wyroku. Por. wyrok z 10 XII 2002 r., P 6/02 (opłata parkingowa), czy wyrok z 6 III 2002 r., P 7/00 (zapłata podatku akcyzowego).

Ograniczenia prawa do restytucji konstytucyjności Wyroki aplikacyjne TK wydaje zarówno ze skargi, jak i w trybie kontroli abstrakcyjnej, przy czym w obu przypadkach można je uzasadniać: potrzebą ochrony stabilności systemu prawa, trwałości rozstrzygnięć w indywidualnych sprawach, stabilności finansowej państwa.

Ograniczenia prawa do restytucji konstytucyjności W wyroku z 24 X 2007 r. (SK 7/06) dotyczącego sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez asesorów sądowych wyłączył prawo do wznawiania postępowań kierując się potrzebą zapobieżenia niekorzystnym dla porządku konstytucyjnego skutkom wejścia w życie swego wyroku.

Wykonywanie orzeczeń TK Podmiotowy zakres obowiązku wykonywania orzeczeń TK: organy stanowiące prawo, w tym posiadające prawo inicjatywy ustawodawczej organy stosujące prawo, zwłaszcza sądy

Przedmiotowy zakres wykonywania orzeczeń TK Tzw. orzeczenia „samowykonalne” nie są częste. Są to w szczególności: orzeczenia derogujące niekonstytucyjną normę, które nie prowadzą do powstania luki w prawie lub którą to lukę da się usunąć w oparciu o powszechnie przyjęte reguły wykładni prawa, wyroki o „odżyciu” normy prawnej, które mogą zaistnieć tylko wyjątkowo, gdy przedmiotem orzekania jest przepis, który zmienia w całości lub nowelizuje inny przepis, orzeczenia nie tylko uchylające niekonstytucyjny przepis, lecz także samodzielnie regulujące kwestie skutków prawnych orzeczenia dla potrzeb stosowania prawa (tzw. wyroki aplikacyjne).

Przedmiotowy zakres wykonywania orzeczeń TK Częstsze są sytuacje wymagające działania naprawczego ze strony organów powołanych do stanowienia prawa.

Wykonanie wyroku jest konieczne a) w następstwie stwierdzenia niekonstytucyjności określonego uregulowania traci ono moc obowiązującą z dniem ogłoszenia orzeczenia, co powoduje powstanie luki w obowiązującym prawie, b) stwierdzenie niekonstytucyjności określonego uregulowania (przepisu) połączone jest z decyzją Trybunału o odroczeniu terminu utraty jego mocy obowiązującej (art. 190 ust. 3 Konstytucji); ma odroczenie zapobiec powstaniu luki prawnej, a organowi prawodawczemu dać czas potrzebny do zmiany przepisu prawa, c) stwierdzenie niekonstytucyjności „pominięcia” prawodawczego.

Wykonanie wyroku jest konieczne d) TK w trybie kontroli prewencyjnej stwierdza niekonstytucyjność ustawy tylko w części, która nie jest nierozerwalnie związana z całą ustawą i Prezydent zwraca Sejmowi ustawę w celu usunięcia niezgodności z konstytucją (art. 122 ust. 4 Konstytucji).

Wykonanie wyroku jest zalecane Wyroki interpretacyjne Wyroki zakresowe Postanowienia sygnalizacyjne