Prawo konstytucyjne zajęcia nr 1 SNP grupa 3,4 Prezentację przygotowała mgr Iwona Dyś- Branicka iwona.dys@uwr.edu.pl Zajęcia nr 1

System prawa: ogół norm prawnych obowiązujących w danym czasie w konkretnym państwie System prawa dzieli się na gałęzie ( dziedziny ). Normy należące do jednej gałęzi opierają się z reguły na wspólnych zasadach Prawo konstytucyjne to całokształt norm prawnych dotyczących ustroju państwowego . Przedmiotem ich regulacji są podstawowe instytucje, zasady ustroju politycznego i społeczno – gospodarczego państwa, czyli normy określające pozycję państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych, podmiot władzy w państwie i sposób sprawowania władzy przez suwerena, status jednostki w państwie i przysługujące jej prawa i wolności a także nałożone na nią obowiązki , zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych oraz relacje między nimi a także zasady tworzenia prawa

Prawo konstytucyjne w systemie prawa: Część wewnętrznego systemu prawnego w danym państwie Determinuje wzajemne relacje między prawem wewnętrznym a prawem międzynarodowym Wyznacza treść norm wchodzących w pozostałe dziedziny prawa Powiązane ze wszystkimi dziedzinami prawa Należy do prawa publicznego – zawiera normy regulujące stosunku między państwem a jednostką a także między różnymi podmiotami reprezentującymi państwo

Pojęcie ustroju państwowego i zasad ustroju Ustrój państwowy oznacza całokształt organizacji państwa i metod działania władzy państwowej Konstytucja jako akt określający ustrój państwowy Zasady ustroju to naczelne, najważniejsze rozstrzygnięcia charakteryzujące ustrój państwowy ( B. Banaszak) Pewne zasady podstawowe, które rozstrzygają o charakterze ustrojowym państwa i określają panujący w nim system władzy (L. Garlicki). Wskazują przede wszystkim: do kogo należy władza, ustanawiają podstawowe formy wykonywania tej władzy i rodzaje organów państwowych, które ją wykonują Zawarte są w Konstytucji, jeśli państwo taka posiada ( zasady konstytucyjne)

Konwencjonalność zasad ustrojowych Brak jednolitego, zamkniętego katalogu zasad ustrojowych w Konstytucji Zasady ustrojowe należy wyinterpretować z postanowień Konstytucji Najczęściej wyodrębniany katalog zasad ustrojowych: 1. Zasada demokratycznego państwa prawa 2. Zasada zwierzchnictwa Narodu 3. Gwarancje praw i wolności jednostki 4. Podział władz 5. Istnienie samorządu terytorialnego 6. Uznanie społecznej gospodarki rynkowej opartej na wolności działalności gospodarczej i własności prywatnej za podstawę ustroju politycznego

Zadanie dla studentów na zajęcia nr 3 i 4 Przygotować w grupach omówienie jednej z zasad demokratycznego państwa prawa: Zasada ochrony zaufania obywatela do państwa , np. wyrok TK 18 stycznia 2013r., K 18/10 Zakaz działania prawa wstecz np. wyrok TK z dnia 19 listopada 2008r., Kp 2/08, wyrok TK z 12 maja 2009r., P 66/07, wyrok SN z 15 maja 2000r., II CKN 293/00, wyrok TK z dnia 23 lipca 2013r., Nakaz odpowiedniego vacatio legis, np. TK z dnia 15 lutego 2005r. K 48/04, wyrok TK z 28 października 2009r., Kp 3/09, wyrok TK z 15 lipca 2013r., K 7/12 Zasada ochrony praw nabytych, np. orzeczenie TK z 22 sierpnia 1990r. K 7/90, wyrok TK z 20 grudnia 1999r. K 4/99, wyrok TK z 24 lutego 2010r. K 6/09 Zasada określoności prawa, np. wyrok TK z 11 stycznia 2000r., K 7/99, wyrok TK z 3 listopada 2004r., K 18/03, wyrok TK z 14 września 2001r., SK 11/00 Zasad proporcjonalności ( zakaz nadmiernej ingerencji ), np. orzeczenie Tk z 26 kwietnia 1995r, K 11/94, wyrok TK z 31 stycznia 2013r.

Konstytucyjny system źródeł prawa Źródło prawa – każdy akt prawotwórczy zawierający chociaż jedną normę generalną lub abstrakcyjną System źródeł prawa – źródła prawa i ich grupy: 1. Akty prawa międzynarodowego i wewnętrznego, 2. Akty prawa miejscowego i akty prawa obowiązującego na całym terytorium państwa 3. Akty ustawowe i podstawowe 4. Akty prawa powszechnie obowiązującego i akty wewnętrznie obowiązujące

Źródła prawa powszechnie obowiązującego Źródło prawa, które potencjalnie służyć ma tworzeniu norm prawnych wiążących wszystkich adresatów prawa Reguluje ono prawa i obowiązki obywateli i osób prawnych, ustrój oraz zakres działania organów władzy publicznej Tworzą one zamknięty system Zamknięcie przejawia się na dwóch płaszczyznach: W zakresie form aktów, w których można je stanowić: (art. 87, art. 91 ust. 2, art. 188 pkt 1-3, art. 234) Konstytucja Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie Ustawa i rozporządzenie z mocą ustawy Umowa międzynarodowa, dla ratyfikacji której nie jest wymagana zgoda wyrażona w ustawie Rozporządzenie Akty prawa miejscowego

2. W zakresie katalogu podmiotów uprawnionych do ich wydawania. Na poziomie konstytucyjnym – parlament, procedura z art. 235 Na poziomie ustaw zwykłych – parlament, w sytuacji nadzwyczajnej Prezydent wydaje rozporządzenia z mocą ustawy – art. 234 Na poziomie rozporządzeń – tylko te organy, którym konstytucja przyznała taką kompetencję: Prezydent – art. 142 ust. 1 Rada Ministrów – art. 146 ust6. 4 pkt. 2 Prezes Rady Ministrów – art. 148 pkt. 3 Ministrowie kierujący określonymi działami administracji rządowej oraz przewodniczący komitetów, o których mowa w art. 147 ust. 4 ( art. 149 ust. 2 i 3 ) KRRiTV ( art. 213 ust. 2 ) Jest to katalog enumeratywny – zob. orzeczenie TK z dnia 28 czerwca 2000r. K 25/99 Na poziomie aktów prawa miejscowego – organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, które musza działać na podstawie i w granicach upoważnień ustawowych. W tym zakresie zatem zamknięcie nie jest kompletne, bo ustawodawcy pozostawiona została decyzja określenia organów lokalnych, którym ma przysługiwać kompetencja prawotwórcza. Zasada hierarchicznej struktury

Źródła prawa wewnętrznie obowiązującego Tworzą one katalog otwarty ( art. 93) uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów ( nie myl rozporządzenia z zarządzeniem, rozporządzenie to akt prawa powszechnie obowiązującego) Konstytucja wskazuje na cechy aktów wewnętrznie obowiązujących: 1. mają one charakter wewnętrzny, tzn. że obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty, a zatem mają ograniczony krąg adresatów! Musi istnieć stosunek podległości pomiędzy organem wydającym te akty, a jednostkami, do których jest adresowany 2. nie mogą być podstawą wydania decyzji wobec obywateli, osób prawnych i innych podmiotów, 3. podlegają kontroli ( materialnej jak i proceduralnej ) co do ich zgodności z prawem powszechnie obowiązującym, 4. zarządzenia wydawane są tylko na podstawie ustawy. System otwarty ( TK K21/98 z dnia 1 grudnia 1998r.)  

Kontrowersje: Regulaminy obu izb parlamentu (61 ust.4) Układy zbiorowe pracy (SN z dnia 28.5.1998, I PKN 138/98) Tzw. przepisy administracyjne Akty wydawane przez NBP (TK K 25/99 z dnia 28 czerwca 2000r.) Uchwały Sejmu (TK U 4/06 z dnia 22 września 2006r.)

Prawo międzynarodowe i prawo UE w systemie źródeł prawa RP Umowy międzynarodowe Zwyczaj międzynarodowy Zasady ogólne prawa międzynarodowego Prawo Unii Europejskiej: Prawo pierwotne Prawo wtórne

Umowy międzynarodowe: Z punktu widzenia źródeł prawa, najważniejsze znaczenie ma podział na umowy ratyfikowane 1.1. umowy ratyfikowane za zgoda wyrażone w ustawie 1.2 umowy ratyfikowane bez zgody wyrażonej w ustawie 2. umowy nieratyfikowane. Ad. 1 RATYFIKACJA - akt - z reguły dokonywany przez głowę państwa – ostatecznego potwierdzenia woli Państwa związania się umowa międzynarodową. Poprzez ratyfikację umowa ma moc wiążąca w państwie. Ratyfikacja dokonywana jest przez Prezydenta ( art. 133 ust. 1 pkt. 1 Konstytucji). RATYFIKACJĘ poprzedza ZAWARCIE umowy, które jest dokonywane przez Radę Ministrów ( art. 146 ust. 4 pkt. 10 Konstytucji ). Po ratyfikacji umowa międzynarodowa staję się ŹRÓDŁEM PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO, wymienionym w art. 87 ust. 1 Konstytucji .

Następnie, ratyfikowane umowy międzynarodowe dzielą się na umowy ratyfikowane bez konieczności uzyskiwania zgody wyrażonej w ustawie i umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie. Katalog umów, których ratyfikacja wymaga uzyskania uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, zawiera art. 89 Konstytucji oraz art. 90 Konstytucji( szczególny tryb ) Miejsce umów międzynarodowych w systemie źródeł prawa: umowy ratyfikowane – generalna zasad art. 91 Konstytucji 1.1. umowy ratyfikowane za zgodą wyrażoną w ustawie – art. 91 ust. 2 Konstytucji 1.2. umowy ratyfikowane bez zgody wyrażonej w ustawie – za ustawami, przed rozporządzeniem. Pierwszeństwo wobec ustaw odnosi się także do prawa stanowionego prze organy prawodawcze organizacji międzynarodowych, w których członkostwo Polski wynika z ratyfikowanej przez RP umowy tworzącej daną organizację ( prawo wtórne UE) 2. Umowy nieratyfikowane – nie jest to źródło prawa powszechnie obowiązującego

Prawo Unii Europejskiej Prawo UE dzielimy na : Prawo pierwotne - umowy międzynarodowe tworzące UE, aneksy do nich, traktaty je nowelizujące, traktaty o przystąpieniu nowych państw do UE, traktaty z państwami nienależącymi do UE Prawo wtórne – są to akty tworzone przez instytucje UE ( art. 288 TFUE): Rozporządzenia unijne - ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich. Dyrektywa – wiąże każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, jaki ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Decyzja – wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów.

Rozporządzenie ( unijne ): Instrument ujednolicania prawa Unii Akt generalny, zasięg ogólny – może dotyczyć działania instytucji, innych organów UE, organów państw członkowskich, podmiotów prywatnych Ma zastosowanie na terytorium wszystkich państw członkowskich (zasada) Może tworzyć prawa i obowiązki dla jednostek Charakter abstrakcyjny ( jak ustawa w prawie krajowym) Wymaga dla swej skuteczności uzasadnienia oraz ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym UE Od momentu wejścia w życie stanowi część prawa krajowego państw członkowskich i jest stosowane bezpośrednio, bez potrzeby transponowania do prawa krajowego. Niedopuszczalne jest zatem wprowadzania rozporządzenia do prawa krajowego przez wydanie np. ustawy, rozporządzenia są bezpośrednio skuteczne! Jeżeli w danej dziedzinie zostało wydane rozporządzenie, państwo traci uprawienia do stanowienia prawa w tym obszarze

Dyrektywa: Instrument harmonizacji prawa Adresatem dyrektywy są tylko państwa członkowskie, co do zasady ustanawia ona prawa i obowiązki dla państw członkowskich Państwa mają obowiązek wykonania dyrektywy w odpowiednim czasie Wiąże w odniesieniu do rezultatu jaki ma być osiągnięty Wymaga implementacji ( transponowania ), często wydania odpowiednich aktów wewnętrznych jeżeli dyrektywa przewiduje nadanie praw jednostce lub określenia jej obowiązków, państwo powinno transponować dyrektywę wydając akt prawa powszechnie obowiązującego ( np. ustawę) Decyzja: Charakter indywidualny i konkretny Ma zastosowanie do konkretnego przypadku, porównywana do decyzji administracyjnej w prawie krajowym

Jeżeli chodzi o miejsce tego prawa UE w systemie źródeł prawa, to sytuacja kształtuje się odmiennie jeśli chodzi o prawo pierwotne i prawo wtórne UE. Konstytucja określa wprost jedynie miejsce prawa wtórnego. Art. 91 ust. 3 Konstytucji odnosi się bowiem właśnie do tej kategorii. Zatem prawo wtórne UE ma pierwszeństwo przed ustawami krajowymi – takie samo miejsce jak umów międzynarodowych ratyfikowanych za zgodą wyrażoną w ustawie. Sytuacja komplikuje się, jeśli chodzi o miejsce prawa pierwotnego UE.

Orzecznictwo TSUE (dawny ETS) a orzecznictwo TK – konflikt Zasada pierwszeństwa prawa UE w świetle orzecznictwa TSUE: Costa v. E.N.E.L: „ Prawa wynikające z Traktatu będącego niezależnym źródłem prawa nie mogą być ze względu na ich szczególny i oryginalny charakter uchylane przez postanowienia prawa krajowego, w jakiejkolwiek formie, bez pozbawienia traktatu jego charakteru jako prawa wspólnotowego oraz bez zakwestionowania podstaw prawnych samej Wspólnoty”. Internationale Handelsgesellschaft mbH v. Einfuhr- und Vorratsstelle für Getreide und Futtermittel: „ prawo mające swe źródło w Traktatach, będące samodzielnym źródłem prawa, nie może być ze względu na swój charakter uchylane przez normy prawa krajowego niezależnie od ich rangi”.

TK z dnia 11.05.2005r., K 18/04 „(…)Kolizja taka w żadnym wypadku nie może być rozwiązana przez uznanie nadrzędności normy wspólnotowej wobec normy konstytucyjnej. Nie mogłaby też prowadzić do utraty mocy obowiązującej przez normę konstytucyjną i zastąpienia jej normą wspólnotową ani do ograniczenia zakresu stosowania normy konstytucyjnej do obszaru nieobjętego regulacją prawa wspólnotowego. W takiej sytuacji Naród jako suweren lub organ władzy państwowej konstytucyjnie upoważniony do reprezentowania Narodu, musiałby podjąć decyzję albo o zmianie Konstytucji, albo o spowodowaniu zmian w regulacjach wspólnotowych, albo – ostatecznie – o wystąpieniu Polski z Unii Europejskiej”. Argumenty za prymatem norm konstytucyjnych nad prawem pierwotnym UE: państwa należące do UE zachowują swoją suwerenność, wyrazem tej suwerenności są konstytucje, które zachowują swoje znaczenie Nawet w sytuacji, gdy Polska przekazała organizacji międzynarodowej lub organowi międz. kompetencję stanowienia prawa, to Konstytucja pozostaje najwyższym prawem RP

Sądownictwo a prawo UE Orzeczenie Van Gend en Loos v. Nedelandse Administratie der Belastingen 26/62 „(…)państwa uznały, że prawo wspólnotowe może być powoływane przez podmioty indywidualne przed sadami krajowymi. Można z tego wyciągnąć wniosek, że Wspólnota stanowi nowy porządek prawa międzynarodowego, na rzecz którego państwa członkowskie ograniczyły, choć w ograniczonym zakresie, swoje suwerenne prawa i którego treść wiąże nie tylko państwa członkowskie, ale i ich obywateli. Niezależnie od ustawodawstwa państw członkowskich, prawo wspólnotowe nie tylko nakłada na podmioty indywidualne obowiązki, ale także może przyznawać im prawa, które staja się elementem ich dorobku prawnego.”

Literatura: Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997r. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2012 L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, wyd. 1, Warszawa 2014LexisNexis 2014