Rozwój myśli ekonomicznej Ekonomia eksperymentalna (1) Dr Elżbieta Babula Rozwój myśli ekonomicznej Ekonomia eksperymentalna (1)

Plan Metoda eksperymentalna w ekonomii Rola eksperymentu w procesie poznania naukowego Dane eksperymentalne jako źródło danych Zasady projektowania i przeprowadzania eksperymentu Plan eksperymentu Uczestnicy badania System nagród finansowych Obszary wykorzystania eksperymentu w ekonomii

Metoda eksperymentalna w ekonomii Milton Friedaman (1953): „Niestety rzadko możemy testować określone predykcje w naukach społecznych za pomocą eksperymentów otwarcie zaprojektowanych, by wyeliminować to, co oceniane jest jako najważniejsze czynniki zakłócające. Generalnie, musimy polegać na doświadczeniu zebranym z «eksperymentów», które właśnie się zdarzyły. (…) rozróżnienie między «kontrolowanym eksperymentem» i niekontrolowanym doświadczeniem rzeczywistości jest kwestią stopnia. Żaden eksperyment nie może być całkowicie kontrolowany, a każde zjawisko rzeczywiste jest po części kontrolowane w takim samym sensie, w jakim zakłócenia są stosunkowo stałe w trakcie jego przebiegu.”

Metoda eksperymentalna w ekonomii Nobliści w dziedzinie ekonomii związani z ekonomią eksperymentalną 1988 2002 2012 2017 Richard Thaler Maurice Allais Daniel Kahneman Vernon Smith Alvin E. Roth

Proces poznania naukowego Indukcja niezupełna Dedukcja Obserwacje Obserwacje uporządkowane Przesłanki Twierdzenia naukowe Teoria naukowa Wielokrotny test empiryczny Przekonania Źródło: Kalinowski S., (2008) Konkurencja lub kooperacja. Studia eksperymentalne nad funkcjonowaniem rynków, wyd. AE w Poznaniu.

Źródła danych zdarzenie przypadkowe eksperyment „w terenie” (field) dane pochodzące z obserwacji rzeczywistości gospodarczej, np. stopa inflacji w Polsce dane z eksperymentu terenowego, np. badanie skłonności do ochrony prywatności w centrum handlowym w laboratorium np. penicylina typowy eksperyment, np. badanie kształtowania się cen w zależności od mechanizmu aukcyjnego Często niewłaściwie klasyfikowane jako dane eksperymentalne: wyniki symulacji, wyniki ankiet (wybory hipotetyczne).

Zasady prowadzenia eksperymentów ekonomicznych Projekt eksperymentu maksymalizuje możliwości poznawcze – nie musi naśladować rzeczywistości ani modelu. Kontrola Badany fragment rzeczywistości gospodarczej tworzą: podmioty gospodarcze (economic agents), charakteryzowane przez: preferencje, technologię, zasoby, wyposażenie początkowe (majątek), informacje itp. Instytucje, określające, jakie działania mogą podjąć podmioty oraz sposób ustalania efektów tych działań (wypłat). Kontrola: badacz wyjaśnia i narzuca reguły. Elementem kontroli jest randomizacja.

Zasady prowadzenia eksperymentów ekonomicznych Indukowanie wartości (Induced-value theory) Stosowanie sytemu nagród (incentives) materialnych w taki sposób, aby badani kierowali się tym systemem jako motywacją decyzyjną w badaniu. Warunki koniczne skutecznego indukowania wartości: monotniczność; adekwatność wypłaty (salience); dominacja. Eksperyment ekonomiczny = system nagród nie jest liniowy; musi zależeć od wyników badanych.

Zasady prowadzenia eksperymentów ekonomicznych Paralelizm Czy możliwe jest uogólnienie wyników eksperymentu poza laboratorium (external validity)? V. Smith (1982): Wnioski o zachowaniach podmiotów oraz instytucji, które były testowane w mikroekonomicznych warunkach laboratoryjnych mają również zastosowanie do nielaboratoryjnych warunków mikroekonomicznych, jeśli w obu zachowane są te same założenia ceteris paribus.

Inne praktyczne wskazówki (Fouraker i Siegl, 1963) Przeprowadź badanie pilotażowe. Zwróć uwagę na szczegółową pisemną instrukcję, omówienie zasad eksperymentu i daj możliwość uczestnikom zadania pytań. Zadbaj o losowe kojarzenie uczestników badania. Zadbaj o izolację uczestników, pozwalająca na ustanowienie jednego kanału przekazu informacji kontrolowanego przez eksperymentatora. Pomyśl o efekcie ucznia się - poprzedzenie powtórzeń zasadniczych dla eksperymentu turami próbnymi służącymi zapoznaniu się uczestników z macierzami wygranych i zasadami rozgrywki.

Plan eksperymentu Zmienne badane (focus variables) a czynniki, niebędące bezpośrednio przedmiotem badania (nuisance variables) Kontrola bezpośrednia: kontrola zmiennej poprzez ustalenie jednego poziomu (constant); kontrola zmiennej poprzez zmianę wartości zmiennej (treatment). Kontrola pośrednia – randomizacja Efekt pomiędzy grupami eksperymentalnymi (between-subject) a efekt mierzony dla każdego podmiotu (within-subject) Quasi-eksperymenty

Uczestnicy eksperymentu Podmiot badania Studenci Osoby z doświadczeniem – badania z udziałem ekspertów Liczba badanych Badania w trakcie zajęć Płeć Aspekty etyczne badań z udziałem ludzi

System nagród finansowych (incentives) Różne systemy nagród gotówka bony systemy punktowe przeliczne na wynagrodzenie końcowe nagrody niefinansowe (wynik egzaminu, satysfakcja z uzyskania najlepszego wyniku w grupie) nagroda za losowo wybraną sesję albo losowo wybraną decyzję wypłata typu turniejowego – wysokość wypłaty zależna od wyników innych osób Wysokość nagrody za godzinę na poziomie kosztu alternatywnego Problem bankructwa

Obszary badawcze w ekonomii, gdzie wykorzystuje się metodę eksperymentalną Rozwinięte zastosowanie w mikroekonomii: teoria przedsiębiorstwa, organizacja rynku i konkurencja (industrial organization), mechanizmy aukcyjne, teoria gier, teoria wyboru, finanse, wybór publiczny, i inne.

Obszary badawcze w ekonomii, gdzie wykorzystuje się metodę eksperymentalną Ograniczone jest zastosowanie metod eksperymentalnych w makroekonomii. Badane są założenia albo predykcje modeli makroekonomicznych w zakresie zagadnień dotyczących: rynku pracy, zbieżności do równowagi warlasowskiej, wzrostu i rozwoju gospodarczego, specjalizacji i handlu, ustalania kursów wymiany, iluzji pieniądza, kryzysów i baniek spekulacyjnych, wpływu polityki fiskalnej i monetarnej, itp.