Zasady podlegania ubezpieczeniu społecznemu mgr Sabina Pochopień

Zasady podlegania ubezpieczeniu społecznemu System ubezpieczenia społecznego stanowi realizację art. 67 Konstytucji RP, zgodnie z którym: ,, Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego”. Realizację powyższego prawa zapewnia państwo poprzez utworzenie odpowiednich instytucji, uchwalenie odpowiednich ustaw określających zakres i rodzaj świadczeń, a także przez przymuszenie obywateli do uczestnictwa w systemie. Przymus ubezpieczenia oznacza objęcie systemem niezależnie od woli ubezpieczonego i bez konieczności podjęcia w tym celu jakichkolwiek działań.

Zasady podlegania ubezpieczeniu społecznemu Przymus uczestnictwa w systemie ubezpieczenia społecznego jest czymś więcej niż obowiązek ubezpieczenia się znany prawu ubezpieczenia gospodarczego. Druga ze wskazanych powinności jest bowiem skierowana do obywatela i oznacza konieczność skutecznego zawarcia umowy ubezpieczenia, natomiast dla transferu ryzyka na ubezpieczyciela konieczne jest zapłacenie składki. Przymus ubezpieczenia oznacza, że stosunek ubezpieczenia społecznego powstaje ex lege jednocześnie z uzyskaniem tytułu do obowiązkowego podlegania ubezpieczeniu społecznemu na wypadek zajścia określonego ryzyka.

Zasady podlegania ubezpieczeniu społecznemu Ustawa nie wymaga od osób mających tytuł do obowiązkowego ubezpieczenia posiadania polskiego obywatelstwa. Wyłączeni z tego kręgu są tylko obywatele państw obcych, których pobyt na terytorium RP nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

Zakres obowiązku ubezpieczenia społecznego Ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych wyróżnia następujące kategorie ubezpieczeń wyróżnione ze względu na rodzaj chronionego ryzyka: emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe

Ustawowe tytuły obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowego Osoby pozostające w stosunku pracy z wyłączeniem prokuratorów. Art. 8 ust. 1. Za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a. 2. Jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, o których mowa w ust. 11 – dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jak osoba współpracująca. 3. Za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy

Ustawowe tytuły obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowego 2. osoby wykonujące pracę nakładczą, 3. członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, 4. osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osoby z nimi współpracujące, 5. osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące, ,,Za osoby współpracujące z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz zleceniobiorcami, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5, uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego”. (art. 8 ust 11 u.s.u.s.)

Ustawowe tytuły obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowego 6. posłowie i senatorowie pobierający uposażenie oraz posłowie do Parlamentu Europejskiego, 7. osoby pobierające stypendium sportowe, 8. pobierający stypendium słuchacze Krajowej Szkoły Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego, 9. osoby wykonujące odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, 10. osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez powiatowy urząd pracy,

Ustawowe tytuły obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowego 11. osoby pobierające stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych, 12. osoby pobierające stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych, 13 duchowni, 14. żołnierze niezawodowi pełniący czynną służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę kandydacką 15. osoby odbywające służbę zastępczą,

Ustawowe tytuły obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowego 17. osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, 18. osoby pobierające świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osoby pobierające zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osoby pobierające wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy, 19. osoby popierające świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia, 20. członkowie rad nadzorczych wynagradzani z tytułu pełnienia tej funkcji

Obowiązek ubezpieczenia emerytalnego i rentowego emerytów i rencistów Emeryt podlega obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego i rentowego jeżeli: zawarł umowę o pracę, jest członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej, zawarł umowę zlecenia, chyba, że ma ponadto zawartą umowę o pracę. Rencista podlega obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego i rentowego jeżeli: prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą.

Zbieg tytułów ubezpieczenia Zbieg tytułów ubezpieczenia występuje, gdy jedna osoba wykonuje kilka rodzajów działalności (ma kilka tytułów) do ubezpieczenia społecznego. W takich przypadkach ustawodawca zwykle wskazuje, który tytuł ma pierwszeństwo, czyli z którego tytułu podlega się ubezpieczeniu z wyłączeniem obowiązku z pozostałych tytułów. Zbieg obowiązku ubezpieczenia ma zastosowanie tylko do ubezpieczeń emerytalnego i rentowego

Zbieg tytułów ubezpieczenia W przypadku posiadania kilku tytułów ubezpieczenia postanowienia art. 9 u.s.u.s. pozwalają ustalić, z którego z nich podlega się ubezpieczeniu. Ustawodawca wyróżnia: Tytuły ,,bezwzględne”- nigdy niepodlegające zwolnieniu z obowiązku ubezpieczenia, Tytuły ,,ogólne”- podlegające zwolnieniu z tego obowiązku, jeżeli ubezpieczony ma drugi tytuł do ubezpieczenia Przy posiadaniu dwóch tytułów ten, który jest ogólny zwolniony jest z obowiązku ubezpieczenia. Możliwe jest jednak dobrowolne opłacanie składki (zob. art. 7 u.s.u.s.).

Zbieg tytułów ubezpieczenia Tytułami bezwzględnymi są: stosunek pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych pobieranie świadczeń szkoleniowych i socjalnych, pobieranie zasiłku macierzyńskiego, członkostwo w radzie nadzorczej Wszystkie pozostałe tytuły to tytuły ogólne, które dla celów zbiegu obowiązków ubezpieczenia należy podzielić na budżetowe (finansowane z budżetu państwa) i pozostałe.

Zbieg tytułów ubezpieczenia Tytułami ogólnymi budżetowymi są: świadczenie pracy na podstawie umowy uaktywniającej, posługa duchowna, czynna służba żołnierzy niezawodowych, przebywanie na urlopie wychowawczym, rezygnacja z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem i pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego Obowiązek ubezpieczenia z tytułów budżetowych występuje tylko wtedy, gdy jest to tytuł jedyny i nie posiada go emeryt lub rencista.

Reguły zbiegu obowiązku ubezpieczeŃ emerytalnego i rentowego Reguła I. Jeżeli zbiegają się ze sobą tytuły ,,bezwzględne” obowiązek ubezpieczenia dotyczy każdego z nich. Reguła II. W razie zbiegu tytułu ,,bezwzględnego” z tytułem ,,ogólnym” obowiązkiem ubezpieczenia objęty jest tylko tytuł ,, bezwzględny”. Reguła III. W razie zbiegu tytułów ,,ogólnych” ubezpieczeniem objęty jest tytuł wcześniejszy. Reguła IV. Jeżeli jednym ze zbiegających się tytułów jest tytuł budżetowy to obowiązek ubezpieczenia dotyczy tylko tytułu niebudżetowego. Reguła V. Zbieg członkostwa w radzie nadzorczej z jakimkolwiek innym tytułem oznacza obowiązek ubezpieczenia się z obu zbiegających się tytułów.

wyjątki zbieg umowy o pracę z umową zlecenia (lub agencyjną) w przypadku uznania za pracownika, zwolnienia w razie zbiegu tytułów ogólnych z bezwzględnymi albo z innymi tytułami ogólnymi zaczynają obowiązywać, jeżeli podstawą wymiaru składki z tytułu niepodlegającemu zwolnieniu jest co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę. W przeciwnym wypadku osoby te podlegają obowiązkowi ubezpieczenia także z tytułu drugiego, wyjątek od zasady pierwszeństwa w czasie tytułów ogólnych dotyczy zbiegu umowy zlecenia albo umowy o pracę nakładczą z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej. W sytuacji gdy podstawa wymiaru składki z tytułu (pierwszej w czasie) umowy zlecenia albo umowy o pracę nakładczą jest niższa od najniższej podstawy składki z tytułu później podjętej pozarolniczej działalności gospodarczej, obowiązek ubezpieczenia dotyczy tej działalności. Wyjątek stanowi także zbieg tytułu ,,duchownego” z innymi tytułami ogólnymi. Ustawodawca traktuje ten tytuł jako budżetowy w zbiegu z pozarolniczą działalnością gospodarczą, natomiast w zbiegu z innymi tytułami ogólnymi, w tym także z pozostałymi formami prowadzenia pozarolniczej działalności- tak jak tytuł niebudżetowy.

Dobrowolne ubezpieczenie emerytalne i rentowe Pierwotna dobrowolność została uregulowana w art. 7 u.s.u.s , zgodnie z którym: ,, prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje osobom, które nie spełniają warunków do objęcia tymi ubezpieczeniami obowiązkowo”. Dobrowolność wtórna dotyczy osób, które zostały zwolnione z obowiązku opłacania składki z danego tytułu, w związku z opłacaniem składki z innego tytułu. Polega ona na możności rezygnacji ze zwolnienia i opłacania składki emerytalnej i rentowej dobrowolnie.

Ubezpieczenie chorobowe W przypadku ubezpieczenia chorobowego krąg osób objętych ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym został przez ustawodawcę podzielony na trzy grupy (art. 11 u.s.u.s.): Obowiązkowo objętych ubezpieczeniem chorobowym, Mogącym dobrowolnie wejść do tego ubezpieczenia, Wyłączonych z ubezpieczenia chorobowego

Obowiązkowe ubezpieczenie chorobowe Ubezpieczenie chorobowe jest obowiązkowe dla: pracowników, członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, osób odbywających zastępczą służbę wojskową.

Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe Dobrowolnie (na swój wniosek) do tego ubezpieczenia mogą przystąpić: osoby wykonujące pracę nakładczą, osoby, które zawarły umowę zlecenia, osoby prowadzące pozarolniczą działalność, osoby wykonujące odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania duchowni.

Osoby wyłączone z ubezpieczenia chorobowego posłowie i senatorowie, osoby pobierające stypendia, członkowie rad nadzorczych Pozostałe tytuły zostały wyłączone z ubezpieczenia chorobowego dlatego, że dotyczą osób, które nie są czynne zawodowo, w konsekwencji czego nie grozi im utrata dochodu w razie czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby.

Ubezpieczenie wypadkowe Obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym. (art. 12 u.s.u.s.) Nie podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu: osoby wykonujące pracę nakładczą, żołnierze niezawodowi pełniący czynną służbę wojskową, bezrobotni. osoby przebywające na urlopach macierzyńskich lub wychowawczych, posłowie do Parlamentu Europejskiego, osoby pobierające różnego rodzaju świadczenia socjalne

Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem Objęcie dobrowolnie ubezpieczeniem emerytalnym, rentowym i chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tymi ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony. Objęcie dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku tylko wówczas, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowego zostanie dokonane w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia.

Ustanie dobrowolnego ubezpieczenia emerytalnego, rentowego i chorobowego Ustanie dobrowolnego ubezpieczenia emerytalnego, rentowego i chorobowego następuje: 1. od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony, 2. od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie- w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących, duchownych oraz osób wymienionych w art. 7, w uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacanie składki po terminie , 3. od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom.

Opracowano na podstawie I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, Warszawa 2017 Ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2017 r., poz. 1778.)