Rządy parlamentarne w II Rzeczypospolitej

Cele: Znajomość najważniejszych założeń konstytucji marcowej; Umiejętność scharakteryzowania demokracji parlamentarnej; Umiejętność dokonania oceny jej funkcjonowania; Znajomość głównych sił politycznych II Rzeczypospolitej; Znajomość najważniejszych działań podejmowanych przez władze II Rzeczypospolitej w latach 1919-1926 i ich skutków.

Odrodzenie II Rzeczypospolitej Rząd na czele którego stanął 16 stycznia 1919 roku Ignacy Paderewski został uznany zarówno przez siły polityczne w kraju jak i przez państwa ententy. Kolejny etap formowania władz to przeprowadzenie wyborów do sejmu ustawodawczego.

Wybory parlamentarne 26 stycznia 1919 roku – pierwsze wybory parlamentarne: wybory do Sejmu Ustawodawczego zostały zarządzone na podstawie dekretu z 28 listopada 1918 o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego przygotowanej i przyjętej przez rząd ludowy Jędrzeja Moraczewskiego i zatwierdzonej przez Tymczasowego Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. czynne prawo wyborcze - wszyscy obywatele polscy, którzy ukończyli 21 lat (bez względu na płeć, narodowość czy wyznanie) wybieralni do Sejmu byli natomiast wszyscy obywatele państwa, posiadający czynne prawo wyborcze, niezależnie od miejsca zamieszkania

Wybory parlamentarne zgłoszenie kandydatów wymagało co najmniej podpisanie przez 50 wyborców, zamieszkałych w okręgu wyborczym głosowanie tylko na terytorium Kongresówki oraz w zachodniej części Galicji (na części ziem toczyły się walki, nieokreślona była przynależność innych terytoriów spornych np. ziem na wschodzie czy Śląska) na pozostałych obszarach w późniejszym terminie przeprowadzono wybory uzupełniające lub obsadzono mandaty posłami, którzy wcześniej zasiadali w parlamentach państw zaborczych

Wybory parlamentarne Związek Ludowo-Narodowy 37% Polskie Stronnictwo Ludowe "Wyzwolenie" 17% PPS i Polska Partia Socjalno-Demokratyczna 12,5% Polskie Stronnictwo Ludowe Piast 8,5% Polskie Stronnictwo Ludowe Lewica 4% Polskie Zjednoczenie Ludowe 3,3% Stronnictwo Katolicko-Ludowe 1,8% Narodowy Związek Robotniczy Wybory zostały zbojkotowane przez reprezentującą polski ruch komunistyczny – Komunistyczna Partię Polski.

Uchwalenie konstytucji Najważniejszym zadaniem nowopowstałego sejmu było stworzenie podstaw funkcjonowania państwa. Już 10 dni po pierwszym posiedzeniu 20 lutego 1919 roku sejm przyjął ustawę nazwaną mała konstytucją: Mała Konstytucja z 20 lutego 1919 r. (Uchwała Sejmu Ustawodawczego z dnia 20 lutego 1919 r. w sprawie powierzenia Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa). Mała Konstytucja wprowadzała w Polsce system rządów komitetowych - najwyższą władzę w państwie stanowił Sejm Ustawodawczy, którego wolę wykonywać miał Naczelnik Państwa oraz Rada Ministrów, jako swoisty komitet pozbawiony własnych, niezależnych od parlamentu uprawnień.

Uchwalenie konstytucji PARLAMENTARNO-KOMITETOWY SYSTEM RZĄDÓW - Najważniejszą zasadą jest zasada jedności władzy, co oznacza, że nie występuje jej trójpodział. Całość władzy należy do parlamentu. Parlament powołuje pozostałe organy, określa również ich zadania i sprawuje nad nimi kontrolę. Rząd jako komitet wykonawczy parlamentu jest bezpośrednio wybierany przez parlament, przed którym jest odpowiedzialny. Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed końcem kadencji. Kształt małej konstytucji (bardzo liczne ograniczenia uprawnień Naczelnika) był efektem działań endecji, która obawiała się nadmiernego wzmocnienia władzy Piłsudskiego (wywodził się z ugrupowania socjalistycznego)

Naczelnik Państwa Prawa i ograniczenia Naczelnika Państwa Naczelnik powoływany był przez sejm Naczelnik Państwa na podstawie "porozumienia z Sejmem" powoływał rząd. Naczelnik Państwa i rząd byli odpowiedzialni przed Sejmem. Naczelnik Państwa został pozbawiony inicjatywy ustawodawczej. Naczelnik Państwa nie posiadał prawa do rozwiązywania parlamentu. Akty prawne wydawane przez Naczelnika Państwa wymagały kontrasygnaty właściwego ministra.

Uchwalenie konstytucji Prace nad nowa konstytucją trwały od 1919 roku. Po rozwiązaniu kwestii granic 17 marca 1921 roku została uchwalona tzw. konstytucja marcowa. wzorowana na konstytucji francuskiej na jej kształt główny wpływ miały dominujące w sejmie ugrupowania prawicowe

TEKST NA STRONIE 90 Jaki ustrój wprowadzała w Polsce konstytucja? Kto miał sprawować władzę ustawodawczą? Z ilu izb składać się miał parlament? Zgodnie z jakimi zasadami miały odbywać się wybory parlamentarne? Czym charakteryzują się wybory proporcjonalne? Ile miała trwać kadencja parlamentu? Jakie organy władzy miały tworzyć władzę wykonawczą? W jaki sposób powoływany był prezydent? Ile trwała kadencja prezydencka? Czyjej kontrasygnaty wymagały akty prawne wydawane przez prezydenta? Jakie organy miał wykonywać władzę sądowniczą? Który z systemów wyborczych: parlamentarny czy prezydencki jest bardziej demokratyczny?

Konstytucja marcowa parlament (Sejm i Senat) o pozycji nadrzędnej wobec innych organów państwa w określonych przypadkach Izby łączyły się w Zgromadzenie Narodowe, do którego kompetencji należały: wybór Prezydenta i przyjęcie od niego przysięgi oraz okresowa (co 25 lat) rewizja Konstytucji kadencja Sejmu trwała 5 lat wybory do obu izb były pięcioprzymiotnikowe konstytucja nie określała liczby posłów natomiast liczba członków Senatu miała być równa 1/4 liczby posłów. W wielu opracowaniach, mylnie, można się spotkać z opinią iż konstytucja określała liczbę posłów na 444, lecz wynikało to z ordynacji wyborczej a nie konstytucji

Konstytucja marcowa inicjatywa ustawodawcza przysługiwała Rządowi i Sejmowi senat, izba wyższa, miała natomiast prawo veta zawieszającego, czyli wstrzymania projektu ustawy na 30 dni bądź wprowadzenia poprawek czynne prawo wyborcze: w wyborach do Sejmu: 21 lat, w wyborach do Senatu: 30 lat bierne prawo wyborcze: w wyborach do Sejmu: 25 lat, w wyborach do Senatu: 40 lat władza wykonawcza sprawowana była przez premiera, Radę Ministrów, podporządkowanych Sejmowi, oraz Prezydenta, którego decyzje wymagały zatwierdzenia przez rząd prezydent był wybierany na 7-letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów

Konstytucja marcowa miał on prawo odwołać rząd, zwoływać obrady sejmowe, obsadzać funkcje wojskowe, posiadał najwyższą zwierzchność nad siłami zbrojnymi, nie był natomiast dowódcą naczelnym w czasie wojny, mógł jednak wypowiedzieć wojnę i zawrzeć pokój za uprzednią zgodą Sejmu prezydent posiadał także prawo darowania i łagodzenia kar, pełnił funkcję reprezentacyjną akt prawny podpisany przez prezydenta nabierał mocy po podpisaniu go także przez premiera i odpowiedniego ministra (kontrasygnata) Rada Ministrów była odpowiedzialna politycznie i konstytucyjnie przed sejmem. Odpowiedzialność polityczna wyrażała się w możliwości udzielenia wotum nieufności całej Radzie Ministrów lub jednemu z jej członków. Odpowiedzialność konstytucyjna wyrażała się w możliwości stawiania członków Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu.

Konstytucja marcowa wymiar sprawiedliwości sprawować miały niezależne sądy do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu pociągani mieli być Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej oraz ministrowie. państwo zostało podzielone na województwa, powiaty i gminy miejskie i wiejskie, stanowiące jednostki samorządu terytorialnego konstytucja przewidywała wprowadzanie samorządu terytorialnego o szerokiej samodzielności, zgodnie z zasadą decentralizacji. obywatele mieli zapewnioną równość wobec prawa względem innych obywateli, nietykalność własności prywatnej, ochronę życia, wolność, tajność korespondencji oraz brak cenzury.

Wybory parlamentarne 1922 Kolejne wybory do sejmu odbyły się w listopadzie 1922 roku. Największe poparcie uzyskały ugrupowania prawicowe – endecja i chadecja, które przed wyborami utworzyły Chrześcijański Związek Jedności Narodowej.

Rządy parlamentarne w II RP Zalety dużej liczby ugrupowań w parlamencie: Obywatele mają dużą możliwość wyboru W parlamencie reprezentowane są różne siły polityczne o szerokim spektrum poglądów Szeroka reprezentacja społeczna Reprezentowanie interesów różnych grup społecznych Ograniczenie możliwość wprowadzenia rządów totalitarnych

Rządy parlamentarne w II RP Wady dużej liczby ugrupowań w parlamencie: Rozdrobnienie sceny politycznej Problemy ze stworzeniem większości parlamentarnej Problemy z utworzeniem rządu Konieczność tworzenia koalicji – wymaga rezygnowania z niektórych punktów programu Częste zmiany rządów Problemy z uzyskaniem większości w głosowaniach Trudności w przeprowadzeniu reform (ograniczone możliwości legislacyjne) Nieskuteczność władzy Wzrost niezadowolenia z władzy Zniechęcenie do udziału w wyborach

Siły polityczne II RP Polska Partia Socjalistyczna Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski •demokracja parlamentarna •głębokie reformy społeczne •wywłaszczenie wielkich posiadaczy ziemskich •uspołecznienie podstawowych gałęzi przemysłu •obrona interesów robotniczych (np. 8-mio godzinny dzień pracy) •ochrona pracy •rozdział kościoła od państwa •tolerancja religijna •poszanowanie praw mniejszości narodowych •swobody obywatelskie •robotnicy •tereny silnie uprzemysłowione (z wyłączeniem Śląska)

Siły polityczne II RP PSL – Piast (centrum), PSL – Wyzwolenie (lewica) Wincenty Witos, Maciej Rataj (PIAST) Stanisław Thugutt, Juliusz Poniatowski (Wyzwolenie) •reprezentowanie interesów chłopskich (P i W) •przeprowadzenie reformy rolnej za odszkodowaniem (P) bez odszkodowania (W) •tworzenie dużych gospodarstw (P) •demokracja parlamentarna (P) •światopogląd chrześcijański (P) •powszechny dostęp do szkolnictwa (W) •rozdział kościoła od państwa (W) •autonomia dla mniejszości narodowych (W) •podstawą gospodarki rolnictwo, popieranie drobnych gospodarstw (W) •upaństwowienie kluczowych gałęzi gospodarki •bogatsi chłopi, głownie z zaboru austriackiego (PIAST) •chłopi z Kongresówki (Wyzwolenie 1931 – obydwa ugrupowania się połączyły tworząc Stronnictwo Ludowe

Siły polityczne II RP Chrześcijańska Demokracja Wojciech Korfanty •oparcie programu na nauce społecznej kościoła katolickiego •naciska na wartości moralne (etyka w polityce) •umiarkowane reformy społeczne •poszanowanie własności prywatnej •solidaryzm społeczny •przeciwny socjalistom i komunistom •demokracja parlamentarna •duży nacisk na rozwój struktur samorządowych •ograniczony interwencjonizm państwa w gospodarce •drobnomieszczaństwo •głownie tereny Śląska

Siły polityczne II RP Narodowa Demokracja Roman Dmowski, Stanisław Grabski •niechętny stosunek do mniejszości narodowych •solidaryzm społeczny w gospodarce •konserwatyzm •nacjonalizm •antysemityzm •demokracja parlamentarna •uprzywilejowanie kościoła katolickiego •główny wróg to Niemcy •warstwy posiadające •hierarchia kościelna •popularność w całym kraju Od 1919 roku Związek Ludowo – narodowy, od 1928 roku Stronnictwo narodowe Komunistyczna Partia Polski Adolf Warski, Maria Koszutska •przeprowadzenie rewolucji na wzór sowiecki •przeciwni odbudowie państwa polskiego •wcielenie ziem polskich do ZSRR •podporządkowanie Kominternowi •niewielkie poparcie •część robotników i inteligencji w latach 1918-1925: Komunistyczna Partia Robotnicza Polski

Wybory prezydenckie W 1922 roku odbyły się również pierwsze wybory prezydenckie. KANDYDACI: Maurycy Zamoyski – posiadacz ziemski, Związek Ludowo-Narodowy, kandydat prawicowy Stanisław Wojciechowski – początkowo związany z ruchem socjalistycznym, współpracował m.in. z Piłsudskim, w późniejszym okresie działacz Komitetu Narodowego Polskiego, związany z PSL – PIAST, w grudniu 1918 Wojciechowski spotkał się z Piłsudskim, który wówczas sprawował stanowisko Naczelnika Państwa. Celem ich rozmów było osiągnięcie kompromisu w stosunkach pomiędzy Piłsudskim a siłami endeckimi oraz paryskim Komitetem Narodowym Polskim.

Wybory prezydenckie Gabriel Narutowicz - był wybitnym konstruktorem oraz inżynierem, kandydat PSL Wyzwolenie Jan Baudouin de Courtenay – wywodził się z francuskiego rodu arystokratycznego, wybitny językoznawca i publicysta, był pacyfistą, zwolennikiem walki o ochronę środowiska, feministą, bojownikiem o postęp w dziedzinie edukacji i wolnomyślicielem, występował także przeciwko większości konwencji społecznych i umysłowych, jakie panowały w jego czasach.1922 jego kandydaturę na prezydenta RP zgłosiły mniejszości narodowe (bez jego wiedzy); w Zgromadzeniu Narodowym oddano na niego w I turze 103 głosy, w II 10, a w III 5. Ignacy Daszyński – Polska Partia Socjalistyczna

Pierwsza tura głosowania nie przyniosła rozstrzygnięcia Pierwsza tura głosowania nie przyniosła rozstrzygnięcia. W kolejnej turze odpadł socjalistyczny kandydat Ignacy Daszyński, ale również następne nie przyniosły rozwiązania. Jako kolejni odpadali: kandydat połączonych klubów mniejszości narodowych: Jan Baudouin de Courtenay i wreszcie Stanisław Wojciechowski (obstawiany jako pewny konkurent endeckiego kandydata). W ostatniej turze, która musiała przynieść rozstrzygnięcie, głosowano zatem nad dwoma kandydaturami: Maurycego hr. Zamoyskiego i Gabriela Narutowicza. Warto zaznaczyć, że kandydatura Maurycego hr. Zamoyskiego była trudna do poparcia przez posłów "Piasta", politycznie zbliżonych do endecji, gdyż był on największym posiadaczem ziemskim, a oba stronnictwa chłopskie ("Piast" i "Wyzwolenie") były zwolennikami radykalnej reformy rolnej. O wyborze Gabriela Narutowicza przesądziły głosy lewicy, mniejszości narodowych oraz PSL "Piast", które wbrew oczekiwaniom w ostatniej turze głosowania, zamiast kandydata prawicy – Maurycego hr. Zamoyskiego, poparło Narutowicza. W wyniku rozstrzygającego głosowania Gabriel Narutowicz otrzymał 289 głosów, a hr. Zamoyski 227. Pierwszym prezydentem II Rzeczypospolitej Polskiej został wybrany Gabriel Narutowicz.

Wybory prezydenckie 16 grudnia 1922 roku w budynku Zachęty doszło do zamachu na prezydenta – został on zamordowany przez Eligiusza Niewiadomskiego, fanatycznego zwolennika endecji. Kolejny prezydentem został Stanisław Wojciechowski.

Ocena rządów parlamentarnych Charakterystyka rządów parlamentarnych 1919-1926 Rozdrobnienie polityczne parlamentu Ciągłe zmiany gabinetów (13 rządów) Niestabilność władzy Problemy z przeprowadzeniem wielu reform Liczne skandale Osłabienie pozycji międzynarodowej Polski (np. Locarno) Powolna stabilizacja sytuacji kraju