Walka Niezłomnych. Od wojny z sowieckimi okupantami i kolaborantami do samotnej walki leśnych oddziałów.

Określenie Żołnierze Wykleci powstało w 1993 r Określenie Żołnierze Wykleci powstało w 1993 r. a użyto go pierwszy raz w tytule wystawy Leszka Żebrowskiego „Żołnierze Wyklęci – antykomunistyczne podziemnie zbrojenie po 1944r. Termin ten upowszechnił też Jerzy Ślaski, publikując książkę o tytule „Żołnierze Wyklęci”

Żołnierze Wyklęci, Żołnierze Niezłomni To żołnierze polskiego podziemia niepodległościowego, którzy kilka lat po zakończeniu II wojny światowej walczyli z Sowietami. Nie złożyli broni, nadal bili się o naszą wolność i niepodległość. Nazywano ich zdrajcami, bandytami i robiono wszystko, aby wymazać ich z pamięci narodowej, dlatego też dzisiejsza wiedza o nich nie jest powszechna.

Liczbę „Żołnierzy wyklętych” szacuje się na 120-180 tysięcy osób Liczbę „Żołnierzy wyklętych” szacuje się na 120-180 tysięcy osób. W ostatnich dniach wojny działało 80 tysięcy partyzantów. Ostatni członek ruchu Józef Franczak „Lalek” z oddziału kpt. Zdzisława Brońskiego „Uskoka” – zginął w obławie w Majdanie Kozic Górnych pod Piaskami – 21.10.1963 roku.

Represje Armii Czerwonej, NKWD i Smersz-u na Kresach w 1944 roku Po wkroczeniu w roku 1944 Armii Czerwonej na terytorium Polski NKWD i Smiersz rozpoczęły aresztowania, deportacje i terror wobec polskiej ludności cywilnej. Do kontroli polskich ziem wschodnich użyto oddziałów NKWD, oddziałów Armii Czerwonej i miejscową milicję, rekrutującą się z czerwonej partyzantki. W rejonie Lidy w ciągu 3 miesięcy NKWD wymordowało 9800 osób. W Szczuczynie Nowogródzkim zamordowano 8000 osób. W Oszmianie 6000 osób. W sierpniu 1944 roku z Wilna wywieziono kilkanaście tysięcy mężczyzn do Kaługi. 35 000 aresztowanych w Wilnie deportowano do południowej części Związku Radzieckiego i na Syberię. Liczbę Polaków deportowanych z terenów byłych województw wileńskiego i nowogródzkiego do grudnia 1944 oceniano na ok. 80 000 osób. Do stycznia 1945 roku liczbę Polaków aresztowanych i wywiezionych do Związku Radzieckiego oceniano na ok. 5000 w Grodnie i ok. 10 000 w Białymstoku.

Miejsca osadzenia więźniów politycznych w Polsce Ludowej 1944-1956

Jednostki NKWD i Smiersz Jednostki NKWD pojawiły się na terenach Polski Lubelskiej w lipcu 1944 r. wraz z wkraczającą Armią Czerwoną. Dowodził nimi generał Iwan Sierow, zastępca Ławrentija Berii, ludowego komisarza spraw wewnętrznych. Podlegały mu również wszystkie oddziały kontrwywiadu wojskowego Smiersz, jakie operowały w tym rejonie. Sierow specjalizował się w „polskiej problematyce” już od czasu sowieckiej napaści na Polskę we wrześniu 1939 r. Miał więc spore rozeznanie w sytuacji. Cele, jakie NKWD miało realizować w Polsce, zostały określone, zanim jeszcze Armia Czerwona wkroczyła w granice naszego kraju. General NKWD Iwan Sierow

Jednostki NKWD i Smiersz Już w maju 1944 r. dowódca wojsk NKWD do Ochrony Tyłów gen. Iwan Gorbatiuk oraz wspomniany gen. Sierow wydali dyrektywę, w której przestrzegali jednostki NKWD, że na terenach, które mają być niebawem wyzwolone, istnieją „wrogo nastawione do nas grupy ludności, które będą dążyć do tego, by w dogodnym momencie uderzyć nam w plecy". Za takie grupy uznawane były wszystkie polskie organizacje zbrojne podległe polskiemu rządowi w Londynie. Generalną strategię Sowietów w Polsce określił dwa miesiące później sam Stalin, który w dyrektywie z 14.07. 1944 r. skierowanej do dowódców 1., 2. i 3. Frontu Białoruskiego oraz 1. Frontu Ukraińskiego nakazał, aby „(…) w żadne stosunki i porozumienie z polskimi oddziałami nie wchodzić. Niezwłocznie po ujawnieniu składu osobowego tych oddziałów rozbroić i odstawić je do specjalnie zorganizowanych punktów", a w przypadku oporu ze strony polskich oddziałów „zastosować siłę zbrojną". Leszek Pietrzak – „NKWD pacyfikuje Polskę” [W:] „Uważam Rze. Historia”

Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego – 1945-1965 KBW to specjalna formacja wojskowa podporządkowana ministrowi bezpieczeństwa publicznego (1945–1954), a następnie ministrowi spraw wewnętrznych, powołana uchwałą Krajowej Rady Narodowej z dnia 25.05.1945 roku. KBW powołano do walki z tak zwanym podziemiem reakcyjnym, do którego zaliczano polskie podziemie zbrojne, ukraińskie UPA i OUN i niemiecki Werwolf, oraz zapewnienia ładu i porządku publicznego na terytorium kraju. Wojska KBW zabezpieczały także ochronę władz państwowych, ważniejszych obiektów przemysłowych i szlaków komunikacyjnych.

Żołnierze KBW 1945 r.

Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego – 1945-1965 Do 1953 r. KBW uczestniczyło w akcjach przeciwko podziemiu antykomunistycznemu, prowadziło pacyfikacje wsi popierających PSL i oddziały partyzanckie. W okresie kampanii przed sfałszowanymi przez komunistów: referendum ludowym z 1946 r. i wyborami do Sejmu Ustawodawczego w 1947 r., powołano tzw. Grupy Ochronno-Propagandowe, które wspólnie z UB prowadziły m.in. akcję propagandowo-dezinformacyjną mającą na celu skompromitowanie PSL w oczach społeczeństwa. Według informacji tygodnika ilustrowanego „Żołnierz Polski” z 1946 roku podano, że po roku działalności KBW, jednostki korpusu dokonały likwidacji 81 oddziałów zbrojnych, oraz aresztowania ponad 11000 działaczy niepodległościowych z bronią w ręku. W okresie od marca 1945 r. do kwietnia 1947 r. oddziały KBW zabiły ponad 1500 żołnierzy podziemia niepodległościowego, raniły 301, wzięły do niewoli 12 200 osób, aresztowały około 13 000 osób oskarżanych o przynależność do antykomunistycznych organizacji konspiracyjnych. W walkach zginęło kilkuset żołnierzy i oficerów KBW.

Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) – ministerstwo funkcjonujące w czasie tworzenia dyktatury komunistycznej w PRL na polecenie i pod dyktando władz radzieckich. MBP powstało 1 stycznia 1945 roku na bazie funkcjonującego od połowy 1944 roku Resortu Bezpieczeństwa Publicznego PKWN (RBP PKWN). Obok tzw. Informacji Wojskowej, odpowiedzialne za masowe krwawe represje na obywatelach w okresie stalinizmu. W terenie Ministerstwo reprezentowały podległe mu Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego (UBP), dlatego potocznie te instytucje były określane skrótem UB. MBP zostało zlikwidowane 7 grudnia 1954 roku. Manifest PKWN z 22.07.1944 r.

Milicja Obywatelska (MO) – 1944–1990 To mundurowa formacja państwowa o charakterze policyjnym działająca w Polsce Ludowej. Milicja Obywatelska została utworzona na podstawie Manifestu Lipcowego PKWN oraz dekretu o powołaniu MO z 7.10.1944 r. i podporządkowana organizacyjnie pod Resort Bezpieczeństwa Publicznego. Składała się głównie z partyzantów Armii Ludowej, żołnierzy oddelegowanych z Wojska Polskiego, członków Polskiej Partii Robotniczej, a także Polskiej Partii Socjalistycznej i Stronnictwa Ludowego. Pierwszym komendantem głównym MO został Franciszek Jóźwiak. Milicję następnie podporządkowano Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego, zaś od 1955 Ministerstwu Spraw Wewnętrznych.

Milicja Obywatelska (MO) – 1944–1990 W latach 1944–1948 milicji obywatelskiej używano do walki ze zbrojnym podziemiem, w skład którego wchodziły polskie organizacje podziemne: Wolność i Niezawisłość, Narodowe Siły Zbrojne, Ruch Oporu Armii Krajowej, Narodowe Zjednoczenie Wojskowe, Konspiracyjne Wojsko Polskie, ale też np. organizacja nacjonalistów ukraińskich UPA i niemiecki Werwolf.

Ucieczka z obozu NKWD w Skrobowie koło Lubartowa – 27 marca 1945 r. W listopadzie 1944 r. z inicjatywy Michała Roli - Żymierskiego w Skrobowie założono jeden z kilkudziesięciu obozów NKWD w Polsce dla „wybieranych” byłych żołnierzy Armii Krajowej z jednostek liniowych oraz ze szkół oficerskich 1 i 2 Armii Wojska Polskiego. 27.03.1945 r. 48 więźniów obozu udało się uciec. Większość z nich – w tym Jerzy Ślaski, autor książki o ucieczce – dotarła do oddziału majora Mariana Bernaciaka „Orlika” – jednego z „Żołnierzy wyklętych” i walczyła w jego szeregach.

Ucieczka z obozu NKWD w Skrobowie koło Lubartowa – 27 marca 1945 r. Po ucieczce aresztowano 14 osób pomagających w przygotowaniach do ucieczki. W czerwcu osądzeni zostali przez Mieczysława Widaja. Padło wiele wyroków śmierci zamienionych później na dożywotnie więzienie. Wiadomo, że przeżyło jedynie dwóch ze skazanych: Wojciech Gutry i Eugieniusz Gierej, którzy zostali uwolnieni przez oddziały majora Mariana Bernaciaka „Orlika” podczas transportu na Sybir. W kwietniu 1945 r. uciekinierzy ze Skrobowa stali się I Plutonem Zgrupowania Partyzanckiego AK-DSZ mjr. Mariana Bernaciaka „Orlika" – największego zgrupowania, jakie działało w zachodniej części Lubelszczyzny. Ci, którzy pozostali w Skrobowie, zostali wywiezieni do łagrów w głąb ZSRR i na Syberię.

Organizacja NIE – 1943-1945 NIE to kadrowa organizacja wojskowa, której zadaniem było kontynuowanie walki o niepodległość Polski po wkroczeniu Armii Czerwonej. Nazwa może być tłumaczona na dwa sposoby – NIE jako skrót od słowa „Niepodległość” lub jako symbol sprzeciwu wobec ZSRR. Struktury NIE w terenie miały być rozbudowywane przez ściśle zakonspirowany sztab z płk. Augustem Emilem Fieldorfem – „Nilem” na czele. Przy doborze członków obowiązywały surowe kryteria – ścisła konspiracja i przede wszystkim nakaz zrywania kontaktów z AK. Fieldorf został powołany do zadań organizacyjnych, zaś po ich zakończeniu miał zostać Szefem Sztabu Komendy Głównej NIE. Na stanowisko Komendanta organizacji przewidywany był natomiast przez Naczelnego Wodza gen. Leopold Okulicki „Niedźwiadek”.

Organizacja NIE – 1943-1945 Bezpośrednie działania „NIE” miała podjąć po rozwiązaniu Armii Krajowej 19.01.1945 r. Organizacja została sparaliżowana po przypadkowym aresztowaniu gen. Emila Fieldorfa „Nila” 7.03.1945 r. przez NKWD i zesłaniu go, nierozpoznanego w głąb ZSRR oraz po aresztowaniu Komendanta Głównego NIE gen. Leopolda Okulickiego „Niedźwiadka” wraz z przywódcami Polskiego Państwa Podziemnego 27.03.1945 r. i wywiezieniu do Moskwy, gdzie władze sowieckie wytoczyły im w czerwcu 1945 r. pokazowy „proces szesnastu”. Kolejny komendant „NIE” – płk Antoni Sanojca w porozumieniu z dowódcą AK w likwidacji – płk. Janem Rzepeckim wystąpił do p.o. Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych gen. Władysława Andersa o rozwiązanie „NIE”, co nastąpiło 7.05.1945 r. Jednocześnie podjął on decyzję o kontynuowanie działań w postaci powołanej Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj.

Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj 7.05 – 6.08.1945 r. Formacja wojskowa powstała 7.05.1945 r. z rozkazu p.o. Naczelnego Wodza gen. Władysława Andersa, z delegatem płk Janem Rzepeckim w celu organizacji tworzącej się partyzantki antykomu-nistycznej. Delegat Sił Zbrojnych na Kraj mający uprawnienia takie jak komendant AK, utrzymał strukturę dowodzenia taką jaka istniała w Armii Krajowej.

Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj 7.05 – 6.08.1945 r. Odezwa płk J. Rzepeckiego do oddziałów partyzanckich pozostających w lesie, wzywająca do pracy nad odbudową Kraju a jednocześnie przeciwna ujawnianiu się i ostrzegająca przed prowokacjami pozostała bez echa w związku z akcjami pacyfikacyjnymi na Białostocczyźnie i Lubelszczyźnie prowadzonymi przez KBW, Ludowe Wojsko Polskie i NKWD. W tym czasie nastąpił wzrost aktywności partyzantki poakowskiej. Skutecznie były atakowane więzienia w wielu miastach w kraju. Cofniecie uznania dla Rządu RP na uchodźstwie przez mocarstwa zachodnie przekreśliło sens istnienia DSZ podległej temu rządowi. Delegatura istniała do 6 sierpnia 1945 r., kiedy została rozwiązana rozkazem płk. J. Rzepeckiego.

Rozbicie więzienia w Kielcach 4 na 5 sierpnia 1945 r. To akcja mająca na celu uwolnienie żołnierzy AK, NSZ i innych organizacji zwalczanych przez stalinowski terror komunistyczny, przeprowadzona przez oddział około 200 żołnierzy Ruchu Oporu Armii Krajowej, pod dowództwem Antoniego Hedy ps. „Szary”. Odbyła się w nocy z 4 na 5 sierpnia 1945 r. W jej wyniku, przy minimalnych stratach, opanowano miasto, rozbito więzienie i uwolniono ok. 350 więźniów przetrzymywanych przez WUBP w Kielcach. Antoni Heda (1916-2008)

Rozbicie więzienia w Kielcach – 4 na 5 sierpnia 1945 r. Według danych milicji uwolnionych zostało 345 więźniów. Wielu z nich uniknęło ciężkich represji ze śmiercią włącznie. Ukryli się, część uciekło potem z kraju. Po zaistniałych wydarzeniach siły represji podjęły zakrojone na dużą skalę, poszukiwania partyzantów. Już 6.08.1945 r. na terenie pow. kieleckiego rozpoczęła się obława z udziałem: żołnierzy KBW, funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa oraz funkcjonariuszy NKWD. Akcje uwalniania więźniów z obozów, więzień, siedzib Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego, aresztów Milicji Obywatelskiej, konwojów oraz ze szpitali były najbardziej spektakularnymi operacjami polskiego podziemia niepodległościowego wymierzonymi w sowieckie siły okupacyjne i służby „rodzimego” komunistycznego reżimu. Działania te, podejmowane w ramach samoobrony, były bardzo dotkliwe dla władzy komunistycznej i mocno nadwerężały jej wizerunek. Oprócz uwolnienia więźniów oraz pokazania siły i skuteczności działań podejmowanych przez podziemie niepodległościowe (m.in. czynnik propagandowy), akcje partyzantów w Kielcach i Radomiu pociągnęły za sobą zmiany personalne w kierownictwie Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. Minister bezpieczeństwa publicznego gen. Stanisław Radkiewicz „z dniem 1.10.1945 r.” odwołał ze stanowiska kierownika WUBP w Kielcach mjr. Adama Korneckiego. Na jego miejsce powołany został kpt. Kazimierz Szczepanik, dotychczasowy zastępca kierownika WUBP w Kielcach. Niektórzy z uwolnionych: płk Antoni Żółkiewski „Lin” (zmarł podczas ucieczki na atak serca), ppłk Michał Mandziara ps. „Siwy”, kpt. Józef Wyrwa ps. „Stary”, por. Ludwik Wiechuła ps. Jeleń, Stanisław Kosicki.

Akcje podziemia antykomunistycznego związane z rozbiciem więzień UB i NKWD w latach 1945 - 1946 28 na 29 stycznia 1945 r.. Oddział por. Konrada Bartoszewskiego ps. „Wir” zdobył więzienie w Biłgoraju uwalniając ponad 60 osób - członków podziemia.  8 marca 1945 r. 11-osobowy oddział harcerzy Szarych Szeregów, którym dowodził Jan Kopałka ps. „Antek”, rozbił więzienie NKWD i UB w Łowiczu. W wyniku sprawnie przeprowadzonej akcji uwolniono 83 osóby, głównie żołnierzy Armii Krajowej. Dzień później oddział ppor. Roberta Domańskiego „Jaracha” zajął więzienie w Białej Podlaskiej i uwolnił 103 aresztowanych. W nocy z 20 na 21 maja 1945 r. oddział pod dowództwem ppor. Edwarda Wasilewskiego ps. ”Wichura” zaatakował obóz NKWD w Rembertowie uwalniając około siedmiuset więźniów. W walce zginęło co najmniej kilkunastu Rosjan.

Akcje podziemia antykomunistycznego związane z rozbiciem więzień UB i NKWD w latach 1945 - 1946 9 września 1945 r. grupa pod dowództwem Stefana Bembińskiego – „Harnasia” na pół godziny opanowała Radom i z miejscowego więzienia uwolniła ponad dwustu aresztowanych, w większości kolegów z podziemia. 8 maja 1946 r. roku kilkunastu członków organizacji Wolność i Niezawisłość, pod dowództwem Romana Szczura ps. „Urszula”, opanowało więzienie w Zamościu, wypuszczając na wolność ponad trzystu ludzi. 22 października 1946 r. połączone oddziały por. Leona Taraszkiewicza ps. "Jastrząb" i sierż. Józefa Struga ps. "Ordon" (łącznie 65 żołnierzy) zajęły Włodawę, po czym rozbiły więzienie w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego, skąd uwolniły około 72 aresztantów.

Rada Jedności Narodowej Jest to reprezentacja polityczna Polskiego Państwa Podziemnego powstała z 8 na 9 stycznia 1944 r. w wyniku przekształcenia Krajowej Reprezentacji Politycznej, działała do 1 lipca 1945 r.. Po utworzeniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej RJN rozwiązała się i 1 lipca 1945 r. wystosowała Deklarację Rady Jedności Narodowej, w której zawarła przypomnienie celów wojennych Polski, politykę ZSRR wobec RP oraz Testament Polski Walczącej.

Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość – 1945-1948 (1952) Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji „Wolność i Niezawisłość” to polska cywilno - wojskowa organizacja antykomunistyczna założona 2 września 1945 w Warszawie. Jej trzon stanowiły pozostałości rozwiązanej w 1945 r. Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. WiN przejęła jej strukturę organizacyjną, kadry, majątek, a także częściowo oddziały leśne. Krzyż Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” 1945–1954

Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość WiN domagała się, by Armia Czerwona i NKWD opuściły obszar Polski. Organizacja odrzucała kształt granicy wschodniej ustalony w Jałcie. Organizacja sprzeciwiała się także prześladowaniom politycznym i czynionej przez wojska radzieckie dewastacji kraju. Członkowie WiN chcieli stworzyć wspólną armię, uniezależnić się politycznie od Związku Radzieckiego, uspołecznić duże przedsiębiorstwa i zakłady pracy. W hasłach organizacji pojawiały się też postulaty powszechnej edukacji i reformy rolnej. Pomnik pamięci żołnierzy WiN w Radomiu

Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość Oddziały partyzanckie WiN rozbijały więzienia, atakowały posterunki MO i członków ORMO, prowadziły walkę zbrojną z oddziałami wojska, KBW i WOP, zabijały osoby współpracujące z władzą komunistyczną i członków PPR, traktując to jako obronę przed terrorem. Zwalczano wspierających władze starostów, wójtów i sołtysów. Wobec utraty jesienią 1945 kasy organizacji i znikomego finansowania zagranicznego oddziały WiN dla zdobycia środków materialnych na działalność prowadziły tzw. akcje dochodowe, które władza ludowa wykorzystywała do szerzenia propagandy o bandyckim charakterze organizacji. Wobec oparcia WiN na ogniwach Armii Krajowej, rozwiązanej 19.01.1945 r. i Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, organizacja została dość łatwo zdekonspirowana przez UB.

Prezesi Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość od 2.09.1945 r. do 5.11.1945 r. płk Jan Rzepecki od 5.11.1945 r. do 5.11.1945 r. (w tym samym dniu aresztowany) ppłk Jan Szczurek-Cergowski od listopada 1945 r. do 18.10.1946 r. płk Franciszek Niepokólczycki od października 1946 r. do 5.01.1947 r. ppłk Wincenty Kwieciński od stycznia 1947 r. do 27.11.1947 r. ppłk Łukasz Ciepliński do 28.12.1952 r. Józef Kowalski „Kos” będący jednocześnie funkcjonariuszem Urzędu Bezpieczeństwa płk Jan Rzepecki

Narodowe Siły Zbrojne – 1942-1947 NSZ to polska konspiracyjna organizacja wojskowa obozu narodowego działająca w latach 1942-1947. Początkowo walczyła z Niemcami i zwalczała GL, AL i partyzantkę radziecką, a w okresie późniejszym walczyła przeciw Armii Czerwonej i siłom zbrojnym Polski Ludowej. Po przekroczeniu przedwojennej granicy II RP przez Armię Czerwoną i odrzuceniu wysuniętej przez władze RP oferty współdziałania wojskowego z ZSRR, komendant NSZ, w rozkazie nr 3 z 15.01.1944 r. stwierdził, że Armia Czerwona musi być traktowana jako wrogie wojsko. Krzyż Narodowych Sił Zbrojnych

Narodowe Siły Zbrojne – 1942-1947 W okresie lipiec – listopad 1945 r. w głównych strukturach organizacji doszło do licznych aresztowań przez MBP i NKWD. W rezultacie NSZ zostały praktycznie rozbite. W sierpniu 1945 r. zagrożony aresztowaniem przez UB mjr/gen. bryg. NSZ Z. Broniewski przedostał się na Zachód do miejsca stacjonowania Brygady Świętokrzyskiej NSZ. Wszystkie te wydarzenia sparaliżowały działalność Komendy Głównej NSZ Działające jeszcze oddziały partyzanckie NSZ albo poprzechodziły do Narodowego Zjednoczenia Woskowego albo działały samodzielnie, bez łączności z Komendantem Głównym. Na przełomie lat 1945/1946 resztki NSZ podporządkowały się NZW. Większość oddziałów wywodzących się z NSZ została rozbita przez komunistyczne służby bezpieczeństwa do 1947 r. Na początku lutego 1947 r. UB dotarła ostatecznie do szczytów władzy NSZ. Najpierw aresztowano część członków Komitetu Pomocniczego, a 15 lutego – ppor. rez./ppłk. NSZ S. Kasznicę z wszystkimi członkami KG NSZ.

Stanisław Kasznica (1908 – 1948) Podpułkownik WP i ostatni komendant główny NSZ od sierpnia 1945 r. do 15 lutego 1947 r. 15 lutego 1947 r. został aresztowany przez UB, przewieziony do więzienia mokotowskiego i okrutnie torturowany. Wyrokiem z 2.03.1948 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał go w procesie na karę śmierci i inne kary dodatkowe. Wraz z nim skazano jeszcze kilka osób ze ścisłego kierownictwa podziemnych struktur narodowych, a w tym samym procesie Lecha Karola Neymana. Wyrok wykonano 12.05.1947 r. w więzieniu mokotowskim przez rozstrzelanie. Ciała nie wydano rodzinie. Zostało one skrycie i bezimienne pochowane w mundurze Wehrmachtu poprzez wrzucenie do zbiorowego dołu. Jego szczątki zostały odnalezione w 2012 r. podczas prac wykopaliskowych na terenie Kwatery na Łączce (wśród 117 osób), przez badaczy IPN. Stanisław Kasznica po aresztowaniu przez MBP w 1947 r.

Ruch Oporu Armii Krajowej – 1945-1948 ROAK to nazwa wielu lokalnych organizacji podziemia niepodległościowego powstałych w Polsce w latach 1945–1948. Były one powoływane przez byłych żołnierzy AK na terenie całego kraju i nawiązujących do programu, form organizacyjnych i tradycji Armii Krajowej jako wojska Polskiego Państwa Podziemnego. Oddziały ROAK były tworzone w celach samoobrony, jednak również do walki z Armią Czerwoną i z oddziałami KBW oraz MO. Walczyły też z funkcjonariuszami Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.

Ruch Oporu Armii Krajowej – 1945-1948 Najsilniejsze ośrodki ROAK istniały na terenie Polski centralnej i wschodniej (w powojennych granicach) m.in. na terenie Mazowsza. Do innych struktur, poza Mazowszem, należały m.in.: lubelskie oddziały partyzanckie dowodzone przez cichociemnego Hieronima Dekutowskiego „Zaporę” i Zdzisława Brońskiego „Uskoka”; oddział partyzancki Antoniego Hedy „Szarego” działający na terenie Kielecczyzny i Radomszczyzny; struktura AK na terenie Inspektoratu Łódź i Pabianic organizowana przez cichociemnego Adama Trybusa; grupa dywersyjna na terenie Tarnowa i okolic; oddział partyzancki „Ścigacz” na terenie powiatu bocheńskiego.

Narodowe Zjednoczenie Wojskowe – 1944/1945-1956. NZW to polska konspiracyjna organizacja wojskowo-polityczna o charakterze narodowym, we wczesnym okresie działająca pod nazwą Narodowego Związku Zbrojnego. Program i cele NZW Głównymi celami polityczno-wojskowymi NZW były: prowadzenie walki zbrojnej o wyzwolenie Polski spod komunistycznej władzy, odbudowa suwerennego państwa polskiego z przedwojenną granicą wschodnią i granicą zachodnią na linii rzek Odry i Nysy Łużyckiej, nadanie przyszłemu państwu charakteru narodowo-katolickiego. Program ten w zwięzły sposób został sformułowany w rozkazie komendanta głównego NZW mjr. T. Danilewicza z 1 września 1945 r.

Odznaka Narodowego Zjednoczenia Wojskowego Narodowe Zjednoczenie Wojskowe, żołnierze oddziału Pogotowia Akcji Specjalnej, powiat Łomża 1947 r. fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA Wydawnictwo Naukowe PWN Odznaka Narodowego Zjednoczenia Wojskowego

Narodowe Zjednoczenie Wojskowe – 1944/1945-1956. NZW było jedną z największych powojennych organizacji niepodległo- ściowych działających w warunkach tzw. drugiej konspiracji. W latach 1945- 1947 oddziały partyzanckie NZW prowadziły liczne akcje zbrojne przeciwko komunistycznym siłom bezpieczeństwa, a także NKWD, natomiast w mniejszym stopniu przeciwko regularnym oddziałom LWP. Pomimo obław i pacyfikacji z udziałem grup operacyjnych UB i NKWD oraz regularnych jednostek wojskowych LWP, do początku lat 50 utrzymy- wały się w terenie mniejsze oddziały NZW, składające się z kilkunastu lub najczęściej kilku partyzantów, szczególnie na Białostocczyźnie i Mazowszu. Na tych terenach też najdłużej utrzymała się komenda powiatowa NZW w Bielsku Podlaskim do jesieni 1956 r. W późniejszych latach w terenie utrzymywali się jedynie pojedynczy partyzanci NZW, jak Michał Krupa ps. „Wierzba”, który przetrwał w konspiracji do lutego 1959 r. oraz Andrzej Kiszka ps. „Dąb”, który ukrywał się w leśnym bunkrze koło Huty Krzeszowskiej aż do 31.12.1961 r.

Konspiracyjne Wojsko Polskie – 1945-1954 KWP to polska organizacja niepodległościowa działająca od kwietnia 1945 r., głównie na terenie województwa łódzkiego, ale także w województwach śląskim, poznańskim i kieleckim. Twórcą i głównodowodzącym KWP do czerwca 1946 r. był kpt. Stanisław Sojczyński ps. „Warszyc". Działania KWP obejmowały: samoobronę, walkę z bandytyzmem, ochronę społeczeństwa przed Armią Czerwoną, likwidację najbardziej aktywnych urzędników władzy komunistycznej, a także niezbędne dla zdobycia środków do walki rekwizycje.

Stanisław Sojczyński ps. „Warszyc” – 1910-1947 Kapitan piechoty AK, organizator i dowódca Konspiracyjnego Wojska Polskiego. 3.04.1945 r. wydał rozkaz, w którym nakazał byłym podkomendnym wznowienie działalności konspiracyjnej. Natomiast w dniu 16.08.1945 r. wydał rozkaz określający zadania KWP w zakresie walki z przestępczą działalnością władz komunistycznych i ochrony społeczeństwa oraz żołnierzy podziemia niepodległościowego przed terrorem organów bezpieczeństwa. Pierwszą osobą, która zginęła z jego rozkazu, był Jakub Cukierman, kierownik sekcji śledczej PUBP w Radomsku. Zastrzelono go na ulicy w sierpniu 1945 r. Do aresztowania S. Sojczyńskiego doszło 27.06.1946 r. w Częstochowie. S. Sojczyński wraz z podkomendnymi był sądzony w procesie dowództwa KWP w dniach 9.12–17.12.1946 r. przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi.. Zapadł wyrok śmierci na dowódcę i jego ośmiu najbliższych żołnierzy KWP. Kpt. S. Sojczyńskiego i jego 5 podwładnych stracono 19.02.1947 r. w Łodzi, na 3 dni przed ogłoszeniem amnestii. Nie wiadomo, gdzie został pochowany. Stanisław Sojczyński ps. Warszyc (1910-1947)

mjr Marian Bernaciak „Orlik” (1917 - 1946) Dowódca Inspektoratu Puławy AK, a następnie dowódca Inspektoratu Puławy WiN. Oddział przeprowadził wiele akcji przeciwko komunisty-cznemu aparatowi terroru: 24.04.1945 r. rozbił PUBP w Puławach, 1.05.1945 r. pod Annówką rozbił grupę operacyjną UB. Zginęło 12 funkcjonariuszy, 24 dostało się do niewoli, po czym zostali rozbrojeni, rozmundurowani i puszczeni wolno. 24.05.1945 r. w Lesie Stockim zgrupowanie "Orlika" wspierane przez oddział Czesława Szlendaka "Maksa", stoczyło jedną z największych bitew z Sowietami i władzą komunistyczną.

Wiosną 1946 "Orlik" po-dzielił zgrupowanie na dwa pododdziały: "Żuka„ Zy-gmunta Wilczyńskiego i "Spokojnego„ Wacława Kuchnio. Oddziały te prze-trwały do amnestii w 1947 r., część żołnierzy nie ujawniła się i walczyła nadal z komu-nistycznym terrorem. mjr Marian Bernaciak "Orlik" zginął 24.06.1946 r. w zasadzce zorganizowanej przez LWP i MO koło wsi Piotrówek. Partyzanci WiN mjr "Orlika" - pluton Bolesława Mikusa "Żbika", Lato 1946

Puławski akcent na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie Nowa tablica na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie upamiętnia odbicie więźniów z PUBP w Puławach w dniu 24 kwietnia 1945 r. przez oddział mjr. Mariana Bernaciaka „Orlika. Ze znajdującego się wewnątrz aresztu udało się uwolnić 107 więźniów. Podczas akcji zginął Marian Sośniak „Żaba”, a Feliks Tymoszuk „Longinus” został śmiertelnie ranny.

Bitwa w Lesie Stockim - 24 maja 1945 r. To jedna z największych bitew z walk z Sowietami stoczona 24.05.1945 r. w pobliżu wsi Las Stocki pomiędzy zgrupowaniem partyzantów AK- Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj pod dowództwem majora Mariana Bernaciaka ps. „Orlik” a żołnierzami NKWD, KBW, UB i MO. W bitwie wzięło udział 170-190 żołnierzy „Orlika”, a strona sowiecka i UB liczyła 680 funkcjonariuszy NKWD, KBW, UB i MO, 3 samochody pancerne, 2 transportery opancerzone i 1 tankietkę. Bitwa zakończyła się zwycięstwem oddziału „Orlika”. Zginęło 11 jego żołnierzy oraz 16 funkcjonariuszy NKWD oraz 10 funkcjonariuszy MO i UB, w tym kpt. Henryk Deresiewicz, naczelnik Wydziału do Walki z Bandytyzmem WUBP w Lublinie i por. Aleksander Ligęza, zastępca szefa PUBP w Puławach.

Pomnik upamiętniający starcie oddziałów podziemia antykomunistycznego z siłami MO i NKWD w Lesie Stockim

Kapitan Zdzisław Broński, ps. „Uskok” – 1912 - 1949 To legendarny dowódca oddziałów partyzanckich na Lubelszczyźnie. Należał do najaktywniejszych i najbardziej bezkompromisowych dowódców anty- komunistycznego podziemia. W latach 1944-1949 podległe mu patrole przeprowadziły wiele głośnych akcji przeciwko władzy komunistycznej. 25 V 1946 r. mianowany został na stanowisko komendanta w Obwodzie WiN Lubartów. On sam podlegał bezpośrednio komendantowi oddziałów leśnych Inspektoratu WiN Lublin, mjr. Hieronimowi Dekuto-wskiemu „Zaporze”. 12.09.1947 r. rozkazem Komendy Inspektoratu WiN Lublin kpt. Zdzisław Broński „Uskok” został mianowany dowódcą oddziałów partyzanckich na terenie byłego Inspektoratu Lublin. Kapitan Zdzislaw Broński, ps. „Uskok”, czerwiec 1947 r.

Kapitan Zdzisław Broński, ps. „Uskok” – 1912 - 1949 Jego akcje były jednak wymierzone nie tylko w funkcjonariuszy państwowych, ale również w ludność cywilną, współpracującą bądź też sympatyzującą z nową władzą. 21.05.1949 r., kpt. Zdzisław Broński „Uskok” zginął w obławie grupy operacyjnej MO, UB i KBW, która otoczyła jego kryjówkę we wsi Dąbrówka. Zginął od wybuchu granatu. Przez kolejne lata nieliczni już jego partyzanci byli tropieni i likwidowani z całą bezwzględnością. 6.10.1951 r. zginął „Żelazny”, półtora roku później – 10.02.1953 r. – „Wiktor”. Ostatni podkomendny „Uskoka” – Józef Franczak „Lalek” – poległ w walce dopiero 21.10.1963 r.

Józef Kuraś, ps. „Ogień” – 1915-1947 Żołnierz Wojska Polskiego i Armii Krajowej, oficer Batalionów Chłopskich i UB, partyzant na Podhalu w czasie II wojny światowej jeden z dowódców oddziałów podziemia antykomu-nistycznego. Na przełomie 1945/1946 Zgrupowanie „Błyskawica” liczyło około 500 „leśnych” i kilkakrotnie więcej w siatce cywilnej.

Józef Kuraś, ps. „Ogień” – 1915-1947 18 sierpnia 1946 roku żołnierze 6. kompanii należącej do oddziału Józefa Kurasia ps. „Ogień”, pod dowództwem Jana Janusza „Siekiery”, zaatakowali więzienie św. Michała w Krakowie. W wyniku akcji uwolniono 64 osoby powiązane z podziemiem antykomu- nistycznym. Niektórym groziła kara śmierci. Co ciekawe, obiekt opanowany został m.in. dzięki rozbrojeniu załogi przez więźniów. Broń do wnętrza dostarczyli dwaj strażnicy. Więzienie św. Michała w Krakowie.

Józef Kuraś, ps. „Ogień” – 1915-1947 Jesienią 1946 r. organa bezpieczeństwa rozpoczęły ofensywę. 21.02.1947 r. „Ogień” wraz z towarzyszącą mu nieliczną grupą podkomendnych został otoczony przez grupę operacyjną KBW w Ostrowsku koło Nowego Targu. „Ogień” po zaciętej walce i próbie wydostania się z okrążenia usiłował popełnić samobójstwo na strychu jednej z wiejskich chałup. Zmarł tuż po północy 22.02.1947 r. w szpitalu w Nowym Targu. Nigdy nie odnaleziono miejsca jego pochówku. Pomnik Józefa Kurasia w Zakopanem

Zygmunt Szendzielarz, ps. „Łupaszka” – 1910-1951 Major kawalerii WP i AK. Dowódca 5 Wileńskiej Brygady AK. W ciągu 1946 r. stan osobowy 5 Brygady nie przekraczał liczby 80 partyzantów. W połowie sierpnia 1946 r. wobec wzrostu siły oddziałów komunistycznych w terenie, „Łupaszka” podjął decyzję przejścia w Białostockie i połączenia się z 6 Brygadą. Ostatecznie w 1947 r. „Łupaszka” zaprzestał czynnej walki zbrojnej i postanowił powrócić do cywilnego życia. W czerwcu 1948 r. UB rozpracowało i rozbiło Okręg Wileński AK. W rezultacie 30.06.1948 r. w Osielcu pod Jordanowem Szendzielarz został aresztowany. Nie zaprzeczał swojemu udziałowi w podziemiu antykomunistycznym, ani nie poprosił o łaskę. Został skazany 2.11.1950 r. na osiemnastokrotną karę śmierci. Wyrok wykonano 8.02.1951 r. w więzieniu na Mokotowie. Ciało zostało pochowane w tajemnicy w nieznanym przez lata miejscu. Zygmunt Szendzielarz ps. Łupaszka - dowódca oddziału partyzanckiego

Danuta Siedzikówna, ps. „Inka” – 1928-1946 Danuta Siedzikówna to łączniczka i sanitariuszka oddziału AK "Łupaszki". 20.07.1946 r. aresztowana przez UB w Gdańsku. 3.08.1946 r. skazana przez gdański wojskowy sąd rejonowy na karę śmierci. Siedzikówna zginęła 28.08.1946 r. od strzału w głowę. Wraz z nią zginął ppor. Feliks Selmanowicz, ps. Zagończyk, ochotnik wojny polsko – bolszewickiej, żołnierz 3. oraz 5. Wileńskiej Brygady AK mjr. "Łupaszki", aresztowany w lipcu 1946 r. We wrześniu 2014 r. w ciągu alejki na Cmentarzu Garnizonowym w Gdańsku odnaleziono dwa szkielety. Od początku przypuszczano, że mogą to być szczątki Danuty Siedzikówny „Inki" i Feliksa Selmanowicza „Zagończyka”. Szczegółowe wyniki badań genetycznych potwierdziły, że są to szczątki zamordowanych przez komunistów „Inki" i „Zagończyka”.

August Emil Fieldorf ps. „Nil” – 1895-1953 Generał brygady WP, organizator i dowódca Kedywu AK, zastępca Komendanta Głównego AK. 7.03.1945 r. został aresztowany przez NKWD w Milanówku pod fałszywym nazwiskiem Walenty Gdanicki i nierozpoznany został odesłany do obozu w Rembertowie, a stamtąd 21.03.1945 r. wywieziony do obozu pracy na Uralu. Po odbyciu kary wrócił do Polski. W odpowiedzi na obietnicę amnestii w lutym 1948 r. zgłosił się do Rejonowej Komendy Uzupełnień w Łodzi i ujawnił, podając prawdziwe imię i nazwisko oraz stopień generała brygady. W 1950 r. stawił się w RKU w Łodzi. Po wyjściu z siedziby RKU został aresztowany przez funkcjonariuszy UB, przewieziony do Warszawy i ostatecznie osadzony w więzieniu na Mokotowie i oskarżony o wydawanie rozkazów likwidowania przez AK partyzantów radzieckich. Pomimo tortur Fieldorf odmówił współpracy z UB. Fieldorf został 16.04.1952 r. skazany w Sądzie Wojewódzkim dla m.st. Warszawy na karę śmierci. Wyrok przez powieszenie wykonano 24.02.1953 r. w więzieniu Warszawa-Mokotów przy ul. Rakowieckiej. August Emil Fieldorf ps. „Nil” – 1895-1953 Emil Fieldorf po aresztowaniu w 1950 r.

Witold Pilecki ps. „Witold” – 1901-1948 Rotmistrz kawalerii WP, współzałożyciel Tajnej Armii Polskiej, żołnierz AK, więzień i organizator ruchu oporu w KL Auschwitz. Autor raportów o Holocauście. W latach 1944–1945 przebywał w niewoli niemieckiej w stalagu 344. Po wyjściu na wolność Pilecki otrzymał przydział do 2 Korpusu Polskiego. Został oficerem II Oddziału tej jednostki, a jego zwierzchnikiem był wówczas ppłk dypl. Stanisław Kijak, planujący stworzenie sieci wywiadowczej w Polsce Ludowej. 8.12.1945 r. W. Pilecki dotarł do Warszawy. Został aresztowany 8.05.1947 r. w Warszawie. W areszcie był torturowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Oskarżony i skazany przez władze komunistyczne Polski Ludowej na karę śmierci, stracony w 1948 r. Witold Pilecki ps. „Witold” – 1901-1948 Witold Pilecki w trakcie procesu w 1948 r.

Obława augustowska - 10 – 25 lipca 1945 r. To operacja przeprowadzona w lipcu 1945 roku przez oddziały 50 Armii radzieckiej i wojska NKWD oraz wydzielone oddziały LWP i UB. Miała ona na celu rozbicie i likwidację oddziałów podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego w rejonie Suwałk i Augustowa. Obława augustowska nazywana jest niekiedy „Małym Katyniem”. W tym okresie oddziały należące do 50 Armii i jednostki 62 Dywizji Wojsk Wewnętrznych NKWD, osłaniane i wspomagane przez UB i pododdział złożony z dwóch kompanii w sile ok. 110-160 żołnierzy 1 Praskiego Pułku Piechoty, dowodzony przez por. Maksymiliana Sznepfa, przeprowadziły szeroko zakrojoną akcję pacyfikacyjną obejmującą tereny Puszczy Augustowskiej i jej okolic.

Obława augustowska - 10 – 25 lipca 1945 r. Cała operacja kierowana była prawdopodobnie z Augustowa, gdzie ulokowane było lokalne dowództwo sowieckiego kontrwywiadu wojskowego Smiersz. Zatrzymano ponad 7 tysięcy osób, które więziono w ponad pięćdziesięciu miejscach. Sowieci utworzyli obozy filtracyjne, gdzie torturowano i przesłuchiwano zatrzymanych, przetrzymując ich skrępowanych drutem kolczastym w dołach zalanych wodą pod gołym niebem. Część z nich po przesłuchaniach wróciła do domu. 252 aresztowanych Litwinów, zaangażowanych w litewski ruch niepodległościowy, przekazano miejscowym organom NKWD- Ludowego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego Litwy. Około 600 osób narodowości polskiej zostało wywiezionych w nieznanym kierunku i wszelki ślad po nich zaginął; aresztowania tych osób dokonały organy Smiersz 3 Frontu Białoruskiego.

Tablica z nazwiskami osób zaginionych i zamordowanych w Obławie augustowskiej w 1945 r.

Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych Kwatera na Łączce To miejsce pochówku przy murze Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie pomordowanych przez organy bezpieczeństwa publicznego w latach 1945–1956, często w więzieniu mokotowskim. Ocenia się, że na Łączce znalazło swój pochówek do 300 osób. Wydobyte szczątki zostały poddane badaniom DNA z wykorzystaniem danych genetycznych zgromadzonych w Polskiej Bazie Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów. Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych 27 września 2015 r.

Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” Od 1 marca 2011 r. obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” który jest obchodzony co roku. Dzień ten też jest szczególnie ważny ponieważ tego dnia w 1951 r. wykonany został wyrok śmierci na kierownictwie IV Komendy Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”

Odznaczenia dla „Żołnierzy Wyklętych” Pośmiertnie Orderem Orła Białego w 1995 roku został odznaczony Stefan Korboński przez prezydenta Lecha Wałęsę.

Pośmiertnie zostali też oznaczeni Łukasz Ciepliński, August Emil Fieldorf,  Wincenty Kwieciński,  Franciszek Niepokólczycki,  Witold Pilecki i Jan Rzepecki  Orderem Orła Białego przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego.

Za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej zostali pośmiertnie odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski:  Marian Bernaciak,  Hieronim Dekutowski,  Kazimierz Kamieński,  Stanisław Kasznica,  Władysław Łukasiuk,  Stanisław Marchewka,  Jan Rodowicz, Józef Rybicki,  Zygmunt Szendzielarz,  Jan Tabortowski,  Edward Taraszkiewicz i Leon Taraszkiewicz.