Polityka zagraniczna II Rzeczypospolitej

Cele: Znajomość mapy politycznej Europy w okresie międzywojennym; Znajomość mocnych i słabych stron relacji Rzeczypospolitej z sąsiednimi państwami; Umiejętność wyjaśnienia pojęcia polityka równowagi; Umiejętność dokonania oceny w/w polityki; Umiejętność oceny relacji Polski z Niemcami oraz ZSRR w okresie międzywojennym.

Sytuacja międzynarodowa Rzeczypospolitej po I wojnie światowej Rok 1914 Rok 1923

Sytuacja międzynarodowa Rzeczypospolitej po I wojnie światowej Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę jej pozycja międzynarodowa była bardzo słaba. Polska pozostawała we wrogich stosunkach dwoma głównymi sąsiadami : Niemcami i Rosja sowiecką. Walka o kształt granic II Rzeczypospolitej doprowadziła również do pogorszenia relacji z Czechosłowacja (sprawa Zaolzia) i Litwą (zajęcie Wileńszczyzny). Przyjazne stosunki Polska utrzymywała jedynie z Rumunią i Łotwą. Marzec 1921 – władze zawarły układ sojuszniczy z Rumunią wzajemna pomoc militarna w przypadku agresji sowieckiej Luty 1921 – polsko-francuski układ sojuszniczy współpraca w sytuacji ataku niemieckiego

Sytuacja międzynarodowa Rzeczypospolitej po I wojnie światowej UKŁADY W RAPALLO I LOCARNO kwiecień 1922 –w Geniu we Włoszech zwołana została konferencja gospodarcza zwołana w celu włączenia izolowanej Rosji do struktury światowej gospodarki. Dodatkowo podpisano niemiecko-radzieckie porozumienie w Rapallo (16 kwietnia 1922 roku) o ścisłej współpracy gospodarczej wojskowej.

TRAKTAT W RAPALLO Najważniejszymi postanowieniami traktatu były: Wzajemna rezygnacja z jakichkolwiek roszczeń z tytułu poniesionych kosztów wojennych i odszkodowań wojennych z okresu 1914–1918 i powojennego; Uregulowanie prawne wszystkich kontrowersji wynikłych z okresu I wojny światowej; Przywrócenie dyplomatycznych i konsularnych stosunków między Rzeszą Niemiecką i Rosyjską Socjalistyczną Republiką Rad.

TRAKTAT W RAPALLO Po podpisaniu oficjalnego układu rozpoczęły się również tajne rozmowy przedstawicieli Reichswehry z przedstawicielami Armii Czerwonej, które doprowadziły do podpisania dnia 11 sierpnia 1922 roku porozumienia o współpracy wojskowej: zaopatrzenie Armii Czerwonej przez Reichswehrę w broń i amunicję pomoc niemieckich specjalistów i inżynierów wojskowych w rozbudowie przemysłu zbrojeniowego Niemcy zobowiązały udzielenie wysokich kredytów na zbrojenia w zamian ZSRR zobowiązało się do udostępnienia Niemcom radzieckich poligonów zlokalizowanych nad rzeką Wołgą i Kamą dla zakazanych traktatem wersalskim rodzajów broni pancernych, lotniczych i gazowych oba kraje wymieniały także między sobą wojskowych wykładowców

TRAKTAT W RAPALLO Układ ten był korzystny dla obu stron: dla Niemiec, które w myśl traktatu wersalskiego nie mogły posiadać niektórych rodzajów broni, była to dobra okazja do wypróbowania zakazanej broni na poligonach radzieckich. Mogli oni odtąd potajemnie przed całym światem i bez żadnych przeszkód, a wbrew postanowieniom traktatu wersalskiego szkolić swoich lotników i tworzyć kadrę wojsk pancernych na poligonach i w bazach położonych w głębi państwa sowieckiego. dla Rosji Radzieckiej nawiązanie kontaktów z Niemcami stwarzało możliwości dostępu do nowoczesnych technologii przemysłowych. Niebagatelne znaczenie dla Rosji sowieckiej miał także dostęp do kredytu zadeklarowanego przez Reichswehrę w wysokości 35 mln marek niemieckich w zamian za daleko idące ustępstwa polityczne oraz dostęp do rosyjskiego potencjału gospodarczego.

TRAKTAT W LOCARNO Traktat w Locarno zwany też Traktatem locarneńskim lub Układem w Locarno (pakt reński) został zawarty w dniu 16 października 1925 roku w szwajcarskiej miejscowości Locarno. Traktat, a właściwie kilka odrębnych układów, był podsumowaniem międzynarodowej konferencji rozpoczętej 5 października 1925 r., zwołanej z inicjatywy Niemiec.

TRAKTAT W LOCARNO Traktat gwarantował nienaruszalność granicy niemiecko-belgijskiej i niemiecko-francuskiej. W ten sposób Niemcy ostatecznie godziły się z wyznaczoną w Wersalu zachodnią granicą swojego terytorium. Potwierdzając nienaruszalność swych granic zachodnich równocześnie odmówiły gwarancji w odniesieniu do granic z Polską i z Czechosłowacją. Dla Polski i Czechosłowacji było to dowodem na to, że odtąd granice w Europie dzielą się na nienaruszalne i na te, które naruszyć można. Było jasne, że w przyszłości Niemcy będą chciały te granice zmienić na swoją korzyść.

TRAKTAT W LOCARNO Zgoda Francji i Wielkiej Brytanii na takie stanowisko była wyrazem wzrostu potęgi i znaczenia Niemiec na arenie międzynarodowej. Fakt ten czynił je mocarstwem równorzędnym z pozostałymi i w znacznym stopniu podważał ład wersalski. Jak powiedział sir Austin Chamberlain "Odtąd nie ma zwycięzców i zwyciężonych". W 1926 roku Niemcy przystąpiły do Ligi Narodów.

TRAKTAT W LOCARNO Układy lokarneńskie otworzyły Niemcom drogę do rewizji granicy z Polską. Wprawdzie rozbrojone Niemcy, do użycia siły jeszcze nie były zdolne, ale niczego na przyszłość nie wykluczano. Dlatego można powiedzieć, że zajęcie Czechosłowacji i wojna 1939 r. zostały zapowiedziane już czternaście lat wcześniej. Układ ten jest uważany za wielką porażkę polskiej polityki zagranicznej obozu przedmajowego. Mimo wielu starań by na konferencji zagwarantowano również granicę polsko-niemiecką, polscy dyplomaci nie uzyskali w tej kwestii wsparcia mocarstw zachodnich.

TRAKTAT W LOCARNO Gwarancję granicy wschodniej zadeklarowała jedynie Francja z którą Polska i tak już była w sojuszu od 1921 r. W obronie swych zachodnich granic Polska musiała liczyć odtąd głównie na własne siły. Po kilku latach Piłsudski, który na słowa francuskiego ministra zapewniającego że Francja nie ustąpi Niemcom w sprawie Polski, odparł: „Nie, nie, niech mi Pan wierzy, ustąpicie, na pewno ustąpicie”. Traktat lokarneński podważył zaufanie Polaków do Francji oraz w jeszcze większym stopniu do Ligi Narodów.

POLITYKA ZAGRANICZNA PIŁSUDSKIEGO Po przewrocie majowym o głównych kierunkach kształtowania polskiej polityki zagranicznej decydował Józef Piłsudski. Był on zwolennikiem idei zbudowania za wschodnia granica Polski bloku państw skonfederowanych z Rzeczypospolitą – sądził że doprowadzi to do osłabienia imperialistycznych dążeń ZSRR. Dlatego m.in. finansował działania ukraińskich, kozackich i kaukaskich ośrodków antykomunistycznych przeciwko ZSRR. To wspieranie grup narodowościowych na wschodzie nazywano polityka prometejską, ponieważ Polsce przypisywano rolę zbawczą w Europie. Polska była jednak zbyt słabym państwem aby doprowadzić do kryzysu Związku Radzieckiego.

POLITYKA ZAGRANICZNA PIŁSUDSKIEGO Prometeizm to ruch polityczny i intelektualny w Europie w okresie międzywojennym (1921-1939) skierowany politycznie przeciwko ZSRR, mający na celu doprowadzenie do przemian niepodległościowych wewnątrz tego państwa, dokonanych przez narody, którym w latach 1918-1921 narzucono siłą system radziecki i w efekcie do rozsadzenia ZSRR na poszczególne państwa. Ruch prometejski koordynował i wspierał materialnie w latach 1921- 1939 działania niektórych emigracyjnych rządów i organizacji niepodległościowych narodów podbitych przez Związek Radziecki.

POLITYKA ZAGRANICZNA PIŁSUDSKIEGO Od początku lat 30. XX wieku rozpoczął się zmierzch ruchu prometejskiego w Polsce. Złożyło się na to kilka przyczyn: podpisanie paktu o nieagresji z ZSRR, śmierć kilku głównych działaczy, śmierć w 1935 marszałka Piłsudskiego (bardzo popierającego koncepcję prometejską), ogólnoświatowy kryzys ekonomiczny, dojście do władzy w Niemczech Adolfa Hitlera, powstanie osi Berlin-Rzym-Tokio.

POLITYKA ZAGRANICZNA PIŁSUDSKIEGO Piłsudski dążył także do realizacji idei politycznej „Międzymorza”, która zakładała stworzenie federacji państw Europy środkowej pod przewodnictwem Polski. Jednak sojusz nie był możliwy ponieważ: Polska znajdowała się w konflikcie z Litwa wrogi stosunek Węgrów do Rumunów niechęć do dominacji Polski (np. ze strony Ukraińców)

POLITYKA ZAGRANICZNA PIŁSUDSKIEGO POLITYKA RÓWNOWAGI I „RÓWNYCH ODLEGŁOŚCI” Po podpisaniu układu w Locarno realne stały się dążenia niemieckie do rewizji granicy polskiej. Udział Francji w konferencji podważył znaczenie polsko-francuskiego sojuszu wojskowego. W tej sytuacji Piłsudski uznał, że najrozsądniejszym wyjściem będzie prowadzenie polityki balansowania między Berlinem i Moskwą, bez zrywania układów z dotychczasowymi sojusznikami.

POLITYKA ZAGRANICZNA PIŁSUDSKIEGO 25 lipca 1932 roku traktat o nieagresji z ZSRR – miał obowiązywać trzy lata, jednak w 1934 roku jego ważność przedłużono do 1945 roku. Obie strony stwierdzały w nim, że wyrzekają się wojny jako „narzędzia polityki narodowej w ich wzajemnych stosunkach, zobowiązują się wzajemnie do powstrzymywania się od wszelkich działań agresywnych lub od napaści jedna na drugą, zarówno samodzielnie, jak łącznie z innymi mocarstwami. Za działanie sprzeczne ze zobowiązaniami niniejszego artykułu uznany będzie wszelki akt gwałtu naruszający całość i nietykalność terytorium lub niepodległość polityczną drugiej Umawiającej się Strony, nawet gdyby te działania były dokonane bez wypowiedzenia wojny i z uniknięciem wszelkich jej możliwych przejawów”.

POLITYKA ZAGRANICZNA PIŁSUDSKIEGO W traktacie RP i Związek Sowiecki zobowiązywały się także nie brać udziału w żadnych porozumieniach wrogich wobec drugiej strony i stwierdzały, że obecnie w takich porozumieniach nie uczestniczą. W przypadku napaści przez państwo trzecie na jednego z sygnatariuszy paktu druga strona zobowiązywała się nie udzielać pomocy agresorowi. Natomiast w przypadku zaatakowania przez jednego z sygnatariuszy państwa trzeciego, druga strona mogła wymówić traktat bez uprzedzenia. Pakt zawarty został na trzy lata, z możliwością przedłużenia na kolejne dwa. Jednakże już 5 maja 1934 r. przedłużony został do 31 grudnia 1945 r.

POLITYKA ZAGRANICZNA PIŁSUDSKIEGO Po podpisaniu paktu polsko-sowieckiego w lipcu 1932 r. stosunki polsko-sowieckie na pewien czas wyraźnie poprawiły się. Obu stronom zależało na tym, ażeby zawartemu porozumieniu nadać duży rozgłos. Dyplomacja polska chciała w ten sposób wpłynąć na korektę polityki prowadzonej przede wszystkim przez Berlin, ale także i Paryż.

POLITYKA ZAGRANICZNA PIŁSUDSKIEGO Wojciech Materski opisując stosunki polsko-sowieckie w okresie międzywojennym, tak oceniał skuteczność działań podejmowanych wówczas przez Warszawę: „Przekonanie, że tylko niezależna polityka, kształtująca w świecie obraz państwa silnego, umiejącego troszczyć się o własne bezpieczeństwo, jest w stanie rzeczywiście je zapewnić, może w perspektywie późniejszych wypadków odczytywane być jako megalomania. Należy jednak spojrzeć na tę kwestię w aspekcie optyki 1932 r.: nieskuteczności dotychczasowej linii politycznej, pogłębiającego się zagrożenia ze strony Niemiec, rosnącej potęgi ZSRR, kapitulanctwa Francji, trafnie ocenianego przez Piłsudskiego jako nieskuteczny mechanizmu Ligi Narodów.

POLITYKA ZAGRANICZNA PIŁSUDSKIEGO 26 stycznia 1934 – deklaracja o niestosowaniu przemocy pomiędzy III Rzesza i Polską. Deklaracja polsko-niemiecka o niestosowaniu przemocy (zwana też niesłusznie deklaracją o nieagresji) - podpisana 26 stycznia 1934 w Berlinie przez Józefa Lipskiego i Konstantina von Neurath; doprowadziła do czasowej normalizacji i poprawy stosunków polsko- niemieckich w latach 1934-1939.

POLITYKA ZAGRANICZNA PIŁSUDSKIEGO Deklaracja została podpisana, gdy Piłsudski nabrał przekonania (słusznego), że Francja jest coraz słabszym sojusznikiem Polski i Polska musi sama unormować stosunki z Niemcami. Bezpośrednio potwierdziła to odmowa Francji przyjęcia tajnej propozycji wojny prewencyjnej przeciw Niemcom w obronie postanowień traktatu wersalskiego, wysuniętej przez Piłsudskiego w 1933. Piłsudski niestety nie docenił Hitlera, którego uważał za racjonalnego, normalnego polityka. Ze strony Niemiec motywem układu była właśnie chęć niedopuszczenia do takiej akcji zbrojnej przeciw Niemcom w czasie, gdy były jeszcze niedozbrojone. Hitler w tym okresie próbował ponadto skłonić Polskę do sojuszu z Niemcami wymierzonego przeciw ZSRR.

POLITYKA ZAGRANICZNA PIŁSUDSKIEGO Z uwagi na stanowisko III Rzeszy dokument nie miał formy traktatu, lecz nienazwanej umowy międzynarodowej, ratyfikowanej przez prezydenta RP i promulgowanej w Dzienniku Ustaw RP. Wbrew krążącym pogłoskom (lansowanym zwłaszcza przez prasę francuską i sowiecką) dokument nie zawierał tajnych klauzul rozszerzających jego treść.

POLITYKA ZAGRANICZNA PIŁSUDSKIEGO Podpisanie tego porozumienia spotkało się z negatywna reakcją ze strony większości państw europejskich (z wyjątkiem Wielkiej Brytanii). Skutki podpisania deklaracji: znormalizowanie kontaktów pomiędzy obydwu państwami otwarcie w obu krajach ambasad ożywienie kontaktów gospodarczych zakończenie wojny celnej zaprzestanie wrogiej propagandy wobec Polski poprawa sytuacji mniejszości polskiej w NImeczech honorowanie praw Polski w wolnym mieście Gdańsku

POLITYKA ZAGRANICZNA PIŁSUDSKIEGO 6 kwietnia 1939 minister spraw zagranicznych Józef Beck podpisał w Londynie dwustronne porozumienie polsko-brytyjskie o gwarancjach wzajemnej pomocy wojskowej na wypadek agresji niemieckiej. W tydzień później do tych gwarancji przyłączyła się Francja. 28 kwietnia Hitler przemawiając w Reichstagu uznał umowy Polski z Wielką Brytania i Francją za pogwałcenie polsko-niemieckiej deklaracji o nieagresji i za jej anulowanie przez Polskę, co zostało przyjęte jako jednostronne zerwanie tego porozumienia przez III Rzeszę.

PRACA Z TEKSTEM NA STRONIE 111 1) Wymień priorytety polskiej polityki zagranicznej wskazane przez Józefa Piłsudskiego. 2) Jak w opinii Marszałka Piłsudskiego wyglądała sytuacja międzynarodowa w 1934 roku?