Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Instytut archeologii UR

Lokalizacja i historia badań Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Lokalizacja i historia badań piaszczyste wzniesienia po obu stronach rzeczki Przyrwy na południe od zabudowań wsi Wierzawice; 1961 r. – odkrycie stanowiska przez A. Jodłowskiego i A. Talara; ceramika określona jako należąca do kultury łużyckiej; 1978 r. – ratownicze badania wykopaliskowe pod kierownictwem K. Moskwy; przebadano 1,5 ara w pn.- wsch. części stanowiska; 2001 r. – badania wykopaliskowe pod kierownictwem K. Ormiana Ogólna lokalizacja stanowiska Lokalizacja stanowiska Oznaczenia: 1 – rozrzut ceramiki tarnobrzeskiej kultury łużyckiej zarejestrowany na powierzchni, 2 – rozrzut ceramiki kultury trzcinieckiej (północno-wschodni kraniec stanowiska – osada badana przez K. Moskwę) (wg S. Czopek 1996)

Badania wykopaliskowe z 2001 r. Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Badania wykopaliskowe z 2001 r. badania o charakterze przedinwestycyjnym; brak dokumentacji rysunkowej i opisowej; eksploracja w ramach 9 jednostek eksploracyjnych, tzw. „odcinków”; dane o 55 obiektach – faktyczna ilość odkrytych obiektów czy też kontynuacja numeracji z wcześniejszych wykopalisk K. Moskwy??? Schematyczny plan zbadanej części stanowiska

Materiały kultury trzcinieckiej Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Materiały kultury trzcinieckiej 509 fragmentów ceramiki (głównie z luźnej warstwy); pojedynczy obiekt (nr 19 – przypisany do kultury trzcinieckiej na podstawie zalegania w nim materiału o takiej przynależności kulturowej), ale brak informacji na temat jego kształtu i głębokości na której miał zalegać; drobne fragmenty naczyń bez możliwości rekonstrukcji; zestawienie ilości odkrytej ceramiki na poszczególnych odcinkach: KT – kultura trzciniecka, TKŁ – tarnobrzeska kultura łużycka

liczne fragmenty łagodnie profilowanych garnków typu G1.1.1; Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Wybór ceramiki przewaga naczyń o brzegach pogrubionych na zewnątrz i skośnie ściętych; FORMY: dwie nieornamentowane misy stożkowate (okazy o zaokrąglonym brzegu i o brzegu pogrubionym do wewnątrz i skośnie ściętym); liczne fragmenty łagodnie profilowanych garnków typu G1.1.1; ORNAMENTYKA występujące osobno lub współwystępujące ze sobą listwy plastyczne i poziome żłobki; CHRONOLOGIA utrudnione datowanie; obecność klasycznych elementów (pogrubione na zewnątrz i ukośnie ścięte wylewy, ornamentyka ryta i listwy plastyczne) => datowanie w ramach fazy klasycznej

Materiały tarnobrzeskiej kultury łużyckiej Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Materiały tarnobrzeskiej kultury łużyckiej Z 503 fragmenty ceramiki w większości z luźnej warstwy; 9 obiektów (występowanie tylko materiałów TKŁ)-18, 20, 38, 39, 45, 46, 47, 50, 54, (odcinek 7 i 9) ale brak informacji na temat ich kształtu i głębokości na której miały zalegać; drobne fragmenty naczyń bez możliwości rekonstrukcji; co najmniej (?) 2 groby: znany wyłącznie z literatury pochówek szkieletowy (grób nr 23) z tordowanym naszyjnikiem; ciałopalny pochówek popielnicowy (grób nr 25) – zachowana jedynie przydenna partia dna naczynia garnkowatego (popielnicy); brak dokładnej lokalizacji grobów i nie możność ich połączenia z wcześniejszymi badaniami K. Moskwy. Fragment dna popielnicy z grobu ciałopalnego nr 25

Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Wybór ceramiki GARNKI – najpopularniejszy typ naczyń; formy określone na podstawie wylewów: garnki jajowate – m.in. związany z III fazą rozwojową TKŁ okaz z dziurkami pod krawędzią garnki tulipanowate - najliczniejsze, związane z I fazą TKŁ; MISY: okazy o wylewach esowatych łączone z I fazą rozwoju TKŁ; naczynia półkoliste z łukowatymi ściankami, które nie stanowią jednak dobrego materiału datującego chociaż częściej łączy się je już późniejszymi fazami; WAZY – nieokreślone formy; prawdopodobna dominacja waz o brzuścach dwustożkowatych z nieznacznie wychylonymi wylewami; TALERZE-PLACKI – typowe dla materiałów osadowych i młodszych faz rozwojowych TKŁ; KUBKI I CZERPAKI- pojedyncze fragmenty: kubek z warstwy ornej odcinka 7 (ryc. 11) – forma powszechna bez znaczenia chronologicznego fragment dna z obiektu 55 (ryc. 3) – sposób zdobienia analogiczny do okazów z II fazy.

Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Frekwencje grup technologicznych (I-IV) w zbiorze ceramiki ze stanowiska 4 w Wierzawicach na tle ceramiki z osad tarnobrzeskiej kultury łużyckiej

Badania wykopaliskowe z 1978 r. Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Badania wykopaliskowe z 1978 r. wykopaliska K. Moskwy; przebadane 1,5 ara; relikty osady kultury trzcinieckiej; cmentarzysko z I fazy rozwojowej tarnobrzeskiej kultury łużyckiej; materiały częściowo opublikowane w roku 1984: Badania zwiadowcze na stanowisku nr 4 w Wierzawicach, gm. Leżajsk, woj. Rzeszów, „MSROA 1976-1979”, s. 41-49. Plan sytuacyjny wykopów (wg K. Moskwa 1984)

Materiały kultury trzcinieckiej Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Materiały kultury trzcinieckiej luźny materiał ceramiczny; 11 dołków posłupowych, z których 10 stanowi relikty budowli słupowej (?) o charakterze mieszkalnym (?). Rozplanowanie obiektów kultury trzcinieckiej (wg. K. Moskwa 1984)

Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Materiał ceramiczny Wybór ceramiki ok. 200 fragmentów (głównie z ara 1); ceramika silnie rozdrobniona; dominacja naczyń z pogrubionymi na zewnątrz i skośnie ściętymi wylewami; ornamentyka ograniczona przede wszystkim do linii rytych i plastycznych listew; pojedynczy okaz zdobiony ornamentem poziomych linii uzupełnionych o dwa rzędy okrągłych dołków; formy możliwe do określenia (obydwie z aru I): waza z łukowato ukształtowaną szyjką – na podstawie proporcji (średnica wylewu większa niż średnica brzuśca) można zaklasyfikować ją do waz typu W21; duży garnek beczułkowaty ozdobiony parą listew przy krawędzi wylewu; chronologia w ramach fazy klasycznej.

Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Frekwencje grup technologicznych (I-IV) w zbiorze ceramiki ze stanowiska 4 w Wierzawicach na tle ceramiki ze stanowisk kultury trzcinieckiej

Materiały z cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyskatarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznychi danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Materiały z cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej Rozmieszczenie grobów z badań K. Moskwy z oznaczeniem cech wyposażenia i obrządku pogrzebowego: 1 – grób jamowy; 2-3 – groby popielnicowe: 2 – garnek esowaty (popielnica); 3 – naczynie wazowate (popielnica); 4 – misa półkulista lub profilowana; 5 – przystawka – kubek profilowany lub inne naczynia; 6 – szpila brązowa; 7 – bransolety z taśmy brązowej; 8 – pochówek kobiecy; 9 – pochówek męski; 10 – pochówek dziecka w wieku Infans I; 11 – pochówek dziecka w wieku Infans II; 12 – brak danych na temat płci i wieku zmarłych.

Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Wazy 5 egzemplarzy (z grobów 5, 8, 12 i 14 oraz jedno luźne znalezisko z ara 4a); naczynia z grobów 5, 8 i 12 (ryc. 1, 2, 5) – formy o cylindrycznych szyjkach i dwustożkowatych brzuścach odnoszone do I i ewentualnie początków II fazy rozwoju TKŁ; naczynie z grobu 14 oraz wazka z ara 4a (ryc. 3, 4) – miniaturowe formy naczyń o trudnych do wskazania precyzyjnych analogii; naczynie z grobu 14 – pewne analogie widoczne na cmentarzyskach w Furmanach, Zbydniowie i Manasterzu; formy odnoszone do II, ewentualnie przełomu I i II fazy 2 1 3 4 5

Garnki Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Garnki obecne w 17 pochówkach; wyłącznie garnki tulipanowate w odmianach smukłych i nieco mocniej wydętych; głównie naczynia chropowacone, tylko w trzech przypadkach (groby 10 11 i 15) naczynia o gładkich brzuścach.

Misy Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Misy 11 popielnic nakrytych misą i pojedyncza misa z warstwy luźnej z ara 4a; głównie misy esowate łączone z 1 fazą rozwoju TKŁ; formy nieco spłaszczone (grób 1 – ryc. 4), oraz nieco wyższe z mocniej zaznaczonym brzuścem (grób 8 – ryc. 3); dominacja okazów mocno dwustożkowatych z wysoko umieszczonym załomem brzuśca (np. groby 10 i 18 – ryc. 1-2); dwie misy (groby 9 i 20 ) półkuliste o niezachowanych dnach (ryc. 5). 3 1 4 2 5

Czerpaki Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Czerpaki pojedynczy okaz z grobu 9 – ułożony obok popielnicy odwrócony dnem do góry; zbliżony do czerpaków typu II/1 wg. typologii K. Moskwy; forma mocno rozpowszechniona odnoszona do wszystkich faz rozwoju TKŁ niemniej najczęściej łączona z wcześniejszymi fazami.

Inne mała wazka z grobu 14 (popielnica); Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Inne mała wazka z grobu 14 (popielnica); butelkowaty kształt i cztery nóżki; ornament jodełki na brzuścu i znajdujące się powyżej na przejściu brzuśca w szyjkę trzy pasy dookolnych żłobków; forma unikatowa bez precyzyjnych analogii.

Wyroby brązowe szpila z główką rozklepaną i zwiniętą w uszko (grób 5); Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Wyroby brązowe szpila z główką rozklepaną i zwiniętą w uszko (grób 5); 2 bransolety z taśmy brązowej (groby 1 i 5); analogie na cmentarzyskach w Paluchach i Wierzawicach 7

Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Frekwencje grup technologicznych (I-IV) w zbiorze ceramiki ze stanowiska 4 w Wierzawicach na tle ceramiki z cmentarzysk tarnobrzeskiej kultury łużyckiej

Periodyzacja materiałów tarnobrzeskiej kultury łużyckiej Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Periodyzacja materiałów tarnobrzeskiej kultury łużyckiej cmentarzysko Materiały osadowe głównie materiały z I fazy rozwojowej TKŁ; pochówek szkieletowy nr 23 – okres przejściowy pomiędzy starszym i młodszym etapem fazy wczesnej (HaA1-HaA2); najstarszy (jeden z najstarszych?) grobów na cmentarzysku???; w niektórych zespołach obecne formy ceramiczne które można próbować odnosić do początków II fazy rozwojowej ceramiki TKŁ (typy 12, 14 wg. M.S. Przybyły) przypadającej mniej więcej na czas od okresu HaB2 lub przełomu HaB2/HaB3 do fazy HaC, względnie początku fazy Ha D; pojedyncze materiały nawiązujące do faz I i ewentualnie II (fragmenty garnka esowatego i misy esowatej); przewaga form młodszych związanych z III fazą.

Najważniejsze dane uzyskane na podstawie analiz antropologicznych Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Najważniejsze dane uzyskane na podstawie analiz antropologicznych Nr grobu Wiek Płeć Liczba os. Masa (g) Fragmenty słabiej przepalone St. przepalenia 1 infans I (ok. 4 lat?) ? 328,6 --- równomierny 2 maturus, ? M, M? 2133,4 tak nierównomierny 3 4 infans II 76,9 5 infans II (12 lat) 603,6 6 dorosły 841,3 (+ 2,6g kości zwierzęcych) 7 adultus M? 970,3 równomierny/ 8 maturus M 1625,9 9 infans I (ok. 5 lat) 77,9 10 11 0,3 12 infans I (ok. 3 lata) 113,7 13 K 370,6 14 15 41,7 16 infans I (ok. 4 lata) 266,6 17 18 1539,7 19 juvenis lub powyżej K? 139,6 20 infans II (ok. 10-11 lat) 548,4 21 juvenis-adultus 764,7

Wiek i płeć zmarłych WIEK PŁEĆ Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Wiek i płeć zmarłych WIEK PŁEĆ dzieci – wiek określony na podstawie masywności kośćca, rozwoju uzębienia i ogólnego stanu rozwoju układu kostnego; dorośli – wiek określony na podstawie stopnia zarastania szwów czaszkowych ogólna masywność kośćca oraz, jeśli to było możliwe, analiza diagnostycznych elementów (ukształtowanie górnego brzegu oczodołu)

Rozkład płci zmarłych w poszczególnych kategoriach wiekowych Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Rozkład płci zmarłych w poszczególnych kategoriach wiekowych

Stopień przepalenia kości Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Stopień przepalenia kości na ogół równomierne przepalenie kości, barwa kremowa lub kremowo beżowa co świadczy o dobrym stanie przepalenia; wyjątkowe groby 2 i 8 z nierównomiernym stopniem przepalenia. Szczątki z grobu 2 Szczątki z grobu 8

Zmiany o charakterze patologicznym Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Zmiany o charakterze patologicznym na części kości widoczne ślady zwyrodnień: artroza nasad dalszych kości strzałkowych − 2 lewych i 2 prawych – od dwóch osób (grób nr 2); porowatość dołka głowy kości udowej (grób nr 6); porowatość wyrostka stawowego kręgu (grób nr 18). Grób 2 Grób 6 Grób 18

Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i danych antropologicznych Wojciech Rajpold, Joanna Adamik, Marcin Burghardt, Joanna Rogóż Rola mikroregionu wierzawickiego w strukturze osadniczej kultury trzcinieckiej i tarnobrzeskiej kultury łużyckiej 11 stanowisk kultury trzcinieckiej i aż 104 stanowiska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej (m.in. cmentarzyska na stanowiskach Grodzisko Dolne 2 i Paluchy 1); Trzy inne cmentarzyska w Wierzawicach – stan. 5, 7 i 18.