Świat na drodze ku wojnie

Świat na drodze ku wojnie Cele: Znajomość głównych założeń systemu wersalskiego Umiejętność wskazania działań naruszających ład wersalski Znajomość czynników politycznych, społecznych i gospodarczych wpływających na genezę II wojny światowej Umiejętność wyjaśnienia związków pomiędzy przemianami ideowymi a wydarzeniami politycznymi Umiejętność wyjaśnienia uwarunkowań polityki państw europejskich wobec Hitlera

Europa na drodze ku wojnie Dlaczego rozpadła się Europa powersalska ? „To nie jest traktat pokojowy, to jest zawieszenie broni na 20 lat…” (Ferdynand Foch naczelny wódz sił Sprzymierzonych z okresu I wojny światowej o traktacie wersalskim 1919 r.)

Postanowienia w SPRAWIE Niemiec w traktacie wersalskim: Francja odzyskała obszary utracone w 1871 r. tj. Alzację i wschodnią Lotaryngię. Zagłębie Saary miało pozostawać pod zarządem międzynarodowym przez piętnaście lat, po czym plebiscyt miał rozstrzygnąć o jego przynależności do Niemiec lub Francji Polska odzyskała znaczną część ziem zabranych jej przez Prusy w I i II rozbiorze: większą część Wielkopolski i poważną część byłych Prus Królewskich (zwanych pod zaborem: Prusy Zachodnie), z niewielkim jednak dostępem do morza (144 km); ponadto po plebiscycie na Górnym Śląsku w 1921 r. i III powstaniu śląskim część górnośląskiego zagłębia przemysłowego z Katowicami i Chorzowem Gdańsk stał się Wolnym Miastem o charakterze odrębnego państwa, ale z włączeniem w skład terytorium celnego Polski i zapewnieniem jej szerokich uprawnień w porcie gdańskim niemieckie terytoria kolonialne rozdzielono pomiędzy zwycięzców i przekazano pod opiekę Ligi Narodów na terenach wielonarodowościowych miały się odbyć plebiscyty, decydujące o podziale: Górnego Śląska, Warmii, Mazur oraz Szlezwiku

Postanowienia w SPRAWIE Niemiec w traktacie wersalskim: wprowadzono demilitaryzację Nadrenii (polegało na tym, że na terenie lewobrzeżnej Nadrenii i 50-kilometrowym pasie wzdłuż prawego brzegu Renu zakazano Niemcom posiadania wojsk) nakazano zmniejszenie liczebności armii niemieckiej do 100 tys. żołnierzy zakazano wprowadzania powszechnego obowiązku służby wojskowej (Reichswehra) miał obowiązywać zakaz wyposażania armii w czołgi i samoloty bojowe. Marynarka wojenna (Reichsmarine) mogła posiadać z większych okrętów jedynie: 6 pancerników, 6 lekkich krążowników, 12 kontrtorpedowców (niszczycieli), 12 torpedowców; nie wolno było posiadać okrętów podwodnych i lotnictwa morskiego. fortyfikacje musiały zostać zniszczone nałożono reparacje w wysokości 132 mld marek w złocie Niemcy zobowiązały się do poszanowania suwerenności Austrii i wyrzekały się zamiarów Anschlussu Niemcy uznały niepodległość Czechosłowacji i Polski

Rewizjonizm niemiecki Sprzeciw wobec postanowień traktatu wersalskiego wśród Niemców stanowił jedno ze źródeł popularności NSDAP, która w efekcie doprowadziła do objęcia władzy przez Adolfa Hitlera. Wszystkie niemieckie partie polityczne opowiadały się za rewizją traktatu wersalskiego, w szczególności postanowień dotyczących granicy niemiecko-polskiej, żądając przywrócenia granicy Cesarstwa Niemieckiego z 1914 r - przyłączenia do Niemiec należących zgodnie z traktatem do Rzeczypospolitej terytoriów Pomorza Nadwiślańskiego, Górnego Śląska i Wielkopolski z Poznaniem.

Rewizjonizm niemiecki III Rzesza odrzuciła ograniczenia traktatu w zakresie ograniczenia liczebności Reichswehry i zakazu powszechnej służby wojskowej w roku 1935, złamała postanowienia co do demilitaryzacji Nadrenii w marcu 1936, postanowienia co do granicy niemiecko-austriackiej i zakazu Anschlussu Austrii w marcu 1938. Polityka zagraniczna III Rzeszy zakładała pierwotnie rozszerzenie terytorium na całą Europę („Rzesza od Atlantyku aż po Ural”), zaś później także podbój Rosji i Afryki Północnej. Miała być ona zrealizowana z myślą o zdobyciu tzw. Lebensraum, czyli „przestrzeni życiowej” dla narodu niemieckiego.

Rewizjonizm niemiecki 21 marca 1933 roku w Poczdamie Hitler wygłosił expose – przemówienie, które zostało określone, jako początek nowych Niemiec. W swoim przemówieniu Hitler zapowiedział zmiany w polityce wewnętrznej kraju oraz kwestiach międzynarodowych. Jego nadrzędnym celem miało być obalenie postanowień traktatu wersalskiego – jednoczyło to wokół niego znaczne rzesze społeczeństwa niemieckiego dostrzegające w dyktacie wersalskim przyczyny niepowodzeń. Aby uzyskać większa swobodę w działaniu w tym samym roku Hitler wystąpił z Ligi Narodów.

Rewizjonizm niemiecki Już wcześnie, przed dojściem do władzy Hitlera Niemcy obchodziły postanowienia traktatu wersalskiego w zakresie demilitaryzacji. Dowodem na to jest zawarte w 1922 roku porozumienie w Rapallo. 1922 r. - (zwany Układem w Rapallo) - traktat o ustanowieniu stosunków dyplomatycznych i gospodarczych, z klauzulą najwyższego uprzywilejowania, pomiędzy Rosyjską FSRR i Niemcami. W układzie wojskowym Niemcy zobowiązały się do zaopatrzenia Rosjan w broń, amunicję, rozbudowanie radzieckiego przemysłu zbrojeniowego przez specjalistów niemieckich oraz udzielenie wysokich kredytów na zbrojenia w zamian za udostępnienie Niemcom radzieckich poligonów dla zakazanych traktatem wersalskim rodzajów broni pancernych, lotniczych i gazowych.

Rewizjonizm niemiecki Elementy remilitaryzacji: Rozwój produkcji zbrojeniowej Budowa zakładów zbrojeniowych ( zmniejszenie bezrobocia z 6 mln w 1933 roku do 1,2 mln w 1937 roku) Przekształcenie Raichswehry w Wehrmacht (1935) i rozbudowa liczebności armii 1935 – wprowadzenie obowiązkowej służby wojskowej – budowanie kadr rezerwy dla sił zbrojnych III Rzeszy Rozwój broni pancernej i lotnictwa (Luftwaffe) – które miały w przyszłości stanowić trzon sił zbrojnych III Rzeszy i przyczynić się do zwycięstwa Niemiec

Rewizjonizm niemiecki Tworzenie nowoczesnych rozwiązań organizacyjnych np. zmechanizowane oddziały piechoty – szybkie przemieszczanie się sił szturmowych Na przełomie 1938/1939 – w związku z fiaskiem rozmów z Wielką Brytanią na których poparcie Niemcy liczyły – rozpoczął się szybki proces unowocześniania i rozbudowy marynarki wojennej (działanie te nie zostały jednak w pełni sfinalizowane w chwili wybuchu II wojny światowej – posiadane siły nie pozwoliłyby Hitlerowi na skuteczną rywalizację na morzach stąd decyzja o skoncentrowaniu działa n na budowie okrętów podwodnych – walka z ukrycia, blokowanie szlaków komunikacyjnych, niszczenie zaopatrzenia)

Rewizjonizm niemiecki Zupełna bierność mocarstw europejskich skłoniła Hitlera do eskalacji działań – w 1936 roku podjął on decyzje o remilitaryzacji Nadrenii. Hitler uzasadnił tą decyzję potrzebą przywrócenia w pełni suwerennej władzy narodu niemieckiego na całym terytorium III Rzeszy. Nawet to jednak nie wywołało reakcji mocarstw, które w Wersalu nakładały na Niemcy ograniczenia. Bardzo zaniepokojona rozwojem sytuacji była jednak Polska. Pamiętając o postanowieniach traktu z Locarno Polacy obawiali się, że wzmocnione Niemcy w poczuciu bezkarności, a wręcz przyzwolenia ze strony państw zachodnich podejmą próbę rewizji swojej granicy wschodniej.

Remilitaryzacja Nadrenii (1936 r.)

Rewizjonizm niemiecki W marcu 1938 roku Hitler zażądał podania się do dymisji austriackiego kanclerza KURTA VON SCHUSCHNIGGA – władzę w Austrii przejęli austriaccy faszyści, którzy dążyli do zjednoczenia z Niemcami ( co było sprzeczne również z nałożonymi na Austrię warunkami pokoju po I wojnie światowej). Stojący na czele austriackiego rządu ARTHUR SEYSS-INQUART zwrócił się do Niemiec z prośbą o przysłanie wojsk – 12 marca 1938 roku wkroczyły one na terytorium Austrii – ogłoszono ANSCHLUSS – przyłączenie Austrii do III Rzeszy.

Rewizjonizm niemiecki Aby ostatecznie przypieczętować "zjednoczenie" Austrii z Rzeszą, Hitler wyznaczył na 10 kwietnia 1938 plebiscyt (referendum). Ludność Niemiec i Austrii odpowiadała w nim na pytania: "Czy zgadzasz się z połączeniem Rzeszy Niemieckiej z Austrią?" i "Czy zgadzasz się z listą przedstawioną przez naszego fuhrera Adolfa Hitlera?" Według oficjalnego komunikatu ogłoszonego 11 kwietnia 1938 na "tak" oddano w Niemczech - 99% głosów, zaś w Austrii - 99,7%. Wielkie Niemcy zostały uznane m.in. przez Wielką Brytanię i Francję. Społeczeństwo austriackie w większości poparło decyzję, obszar Austrii został przemianowany na Marchię Wschodnią – żadne z mocarstw zachodnich nie przeciwstawiło się podejmowanym działaniom.

Rewizjonizm niemiecki Kolejnym celem Hitlera stała się Czechosłowacja, gdzie na przygranicznych terenach zamieszkiwało ok. 3 mln Niemców, co stanowiło około ¼ ludności tego kraju. Współżycie między narodami układało się harmonijnie, aż do połowy lat trzydziestych, kiedy powstała faszyzująca Partia Niemców Sudeckich pod kierownictwem Konrada Henleina. Henlein, domagając się przyłączenia Kraju Sudeckiego do Rzeszy Niemieckiej, oskarżył rząd w Pradze o prześladowania i zwrócił się o pomoc do Adolfa Hitlera.

Rewizjonizm niemiecki Zachęcani przez władze niemieckie zaczęli oni starania o uzyskanie autonomii i coraz mocniej sprzeciwiali się rządom Pragi. Organizowane przez nich protesty, manifestacje, które przeradzały się niejednokrotnie w zamieszki były krwawo tłumione przez policję i wojsko, co z kolei posłużyło niemieckiej propagandzie do przedstawiania Czechów jako ciemiężycieli narodu niemieckiego i łamiących postanowienia tzw. małego traktatu wersalskiego. Mały traktat wersalski – traktat podpisany 28 czerwca 1919 roku przez Polskę po I wojnie światowej łącznie z traktatem wersalskim i jako warunek jego zawarcia. Gwarantował poszanowanie i obronę praw mniejszości narodowych zamieszkujących Polskę. Analogiczne traktaty podpisały również: Rumunia, Grecja, Czechosłowacja, Królestwo SHS.

Rewizjonizm niemiecki Gdy ostatecznie Czesi zdecydowali się nadać Niemcom autonomię, Ci zaczęli domagać się przyłączenia do III Rzeszy – ich roszczenia poparł Hitler. Czechosłowacja nie zamierzała jednak oddać nadgranicznych obszarów, na których: Znajdowały się potężne fortyfikacje mające bronić terytorium Czechosłowacji przed potencjalnym atakiem ze strony Niemiec Znajdowały się ważne zakłady przemysłu zbrojeniowego Czechosłowacja ogłosiła mobilizację armii i uzyskała poparcie ZSRR, (któremu zależało na wyjściu z izolacji politycznej).

Rewizjonizm niemiecki Wobec napiętej sytuacji, która groziła wybuchem kolejnej wojny z propozycją pokojowego rozwiązania konfliktu wystąpiły mocarstwa zachodnie. W dniach 29-30 września 1938 roku w Monachium odbyła się konferencja wielkich mocarstw: Wielka Brytania – premier Neville Chamberlain Francja – premier Edouard Daladier Włochy – Banito Mussolini III Rzesza – Adolf Hitler Uczestnicy obrad wyrazili zgodę na przedstawione w imieniu Hitlera przez Mussoliniego postulaty, a o ustaleniach poinformowali rząd Czechosłowacji, którego przedstawiciele na obrady nawet nie zostali zaproszeni.

Rewizjonizm niemiecki 30 września 1938 roku podpisany został układ na mocy, którego Sudety zostały włączone do Niemiec (Czechosłowacja utraciła 1/5 terytorium, ¼ ludności i 40% potencjału gospodarczego). Osłabienie południowego sąsiada wykorzystała Polska, która w październiku 1938 roku zajęła Zaolzie, o które toczyła spór z Czechosłowacją od 1920 roku) Polityka ustępstw prowadzona przez państwa zachodnie wobec Niemiec nosala nazwę appeasement (ugłaskanie, załagodzenie)

Rewizjonizm niemiecki Osłabienie Czechosłowacji postanowili wykorzystać słowaccy nacjonaliści (z księdzem Jozefem Tiso na czele), którzy postanowili stworzyć własne państwo i proklamowali niepodległość Słowacji. Doprowadziło to do walk wewnętrznych – w tym konflikcie Hitler poparł słowackie dążenia i wystąpił przeciwko Czechom, Pod groźbą zbombardowania Pragi zarządał od władz podporządkowania się III Rzeszy – 15 marca 1939 roku do stolicy Czechosłowacji wkroczyły niemieckie wojska a zajęty obszar został przekształcony w Protektorat Czech i Moraw. Słowacji niepodległość proklamowała prohitlerowska Pierwsza Republika Słowacka.

Rewizjonizm niemiecki Protektorat wchodził w skład tzw. Wielkich Niemiec (Großdeutsches Reich), ale miał wewnętrzny samorząd, natomiast władze Niemiec pozostawiły sobie prawo zawieszania przepisów i zarządzeń władz czeskich. Autonomia była stopniowo ograniczana przez okupanta. Również pod pretekstem prześladowania ludności niemieckiej Hitler zażądało od Litwinów zwrotu portu w Kłajpedzie, który od roku 1923 miał podobnie jak Gdańsk status wolnego miasta pod kontrolą Ligi Narodów – Litwa ugięła się pod presją i 23 marca 1939 roku do portu wpłynęła flota niemiecka.

Imperializm japoński Od XIX wieku Japonia przeżywał intensywny rozwój gospodarczy – jego skutkiem był wzrost poziomu życia ludności przyrost demograficzny. Rosnąca liczba ludności i wynikające z przyspieszenia gospodarczego zapotrzebowanie na surowce sprawiały, że Japonia była coraz bardziej uzależniona od importu żywności i surowców. Pobudziło to dążenie do ekspansjonizmu – opanowanie dalekowschodnich terenów bogatych zarówno w surowce jak i ziemie pozwoliłoby na rozwój imperium japońskiego. Problemem w ekspansji były jednak państwa europejskie, których kolonie znajdowały się na trenach Azji Wschodniej oraz tzw. polityka otwartych drzwi wprowadzona w odniesieniu do Chin po I wojnie światowej. 1931 roku atak na Chiny pod pretekstem naruszania praw mniejszości japońskiej – Japończykom udało się opanować bogatą w surowce Mandżurię, którą przekształcili w marionetkowe cesarstwo MANDŻUKUO.

Imperializm japoński 1931 roku atak na Chiny pod pretekstem naruszania praw mniejszości japońskiej – Japończykom udało się opanować bogatą w surowce Mandżurię, którą przekształcili w marionetkowe cesarstwo MANDŻUKUO. Intensywna rozbudowa floty przez Japonię zaniepokoiła głównie Wielką Brytanię, która uznała to za poważne zagrożenie dla swoich posiadłości i wpływów w Azji – doprowadziło to również w Wielkiej Brytanii do nasilenia zbrojeń i rozbudowy marynarki wojennej.

Imperializm japoński W 1937 roku Japonia ponownie uderzyła na Chiny osłabione wojną domową pomiędzy nacjonalistycznym rządem a komunistami. Japończycy dotarli do stolicy i zajęli Pekin – walki toczone były z niezwykłym okrucieństwem a wojska japońskie dopuszczały się zbrodni wojennych na ludności cywilnej. Chińczykom pomocy udzielił Związek Radziecki, który skierował do Chin swoich instruktorów i organizował dostawy broni, w latach 1938- 1939 doszło również do granicznych walk japońsko – radzieckich, w których zwycięstwa odnieśli Rosjanie.

Imperializm japoński Jednak w połowie 1938 r. japońskie postępy osłabły, a przeciwnik przeszedł do taktyki walk partyzanckich. Sytuacja taka trwała praktycznie do końca wojny i mimo że armia Kuomintangu (mająca przeciw sobie Japończyków, komunistów i lokalnych władyków) poniosła wiele porażek, to nie została nigdy pokonana ze względu na duże rezerwy oraz na nieprzerwaną pomoc amerykańską (od 1940 r.).

Ekspansjonizm włoski Poparcie społeczne dla rządów Mussoliniego w znacznej mierze wynikało z głoszonych przez niego poglądów dotyczących budowy silnych Włoch. Rozczarowanie postanowieniami traktatu wersalskiego sprzyjało idei ekspansjonizmu – celem Włochów było panowanie nad obszarem Morza Śródziemnego. Ekspansja miała: Wzmocnić pozycję Włoch na arenie międzynarodowej Rozwiązać problemy społeczne i ekonomiczne kraju

Ekspansjonizm włoski 1932 rok – podbój Libii 1935 rok – atak na Cesarstwo Etiopii (Abisynię) – zdobycie kraju po bardzo trudnych walkach w 1936 roku (ekspansja odbyła się przy milczącej akceptacji mocarstw zachodnich, jedyną reakcją na podbój niepodległego państwa było nałożenie na Włochy sankcji gospodarczych przez Ligę Narodów, co przyczyniło się do wystąpienia tego państwa z Ligi Narodów) 1939 rok – podbój Albanii

Wojna domowa w Hiszpanii Kryzys gospodarczy przełomu lat 20. I 30. Przyczynił się do zaostrzenia w Hiszpanii konfliktów społecznych i politycznych. W 1931 roku obalono monarchię i wprowadzono rządy republikańskie – nie załagodziło to jednak istniejących konfliktów. Początkowo władzę sprawowały ugrupowania prawicowej, jednak w wyborach w 1936 roku przewagę uzyskał lewicowy FRONT LUDOWY, skupiający republikanów, socjalistów i komunistów.

Wojna domowa w Hiszpanii Socjalizm (łac. societas - wspólnota) – wieloznaczne pojęcie, odnoszące się do prób zmniejszenia nierówności społecznych i upowszechnienia świadczeń socjalnych, lub poddania gospodarki kontroli społecznej (poprzez instytucje państwowe, samorządowe, korporacyjne lub spółdzielcze). Częścią wspólną wszystkich odmian socjalizmu jest (częściowe lub całkowite) odrzucenie idei kapitalistycznego wolnego rynku, ograniczenie własności prywatnej oraz promowanie idei sprawiedliwości społecznej.

Wojna domowa w Hiszpanii Komunizm (łac. communis – powszechny) – radykalny, lewicowy system ideologiczny, wywodzący się z socjalizmu, postulujący uspołecznienie własności prywatnej, głównie środków produkcji oraz nastawienie gospodarki na zaspokojenie potrzeb obywateli. Komuniści jako końcowy efekt swojej rewolucji postulują zbudowanie na zasadzie "od każdego według jego zdolności, każdemu według potrzeb" egalitarnego społeczeństwa i państwa bez aparatu przymusu, które miałoby z czasem zanikać wraz z podziałami klasowymi.

Wojna domowa w Hiszpanii Powstał wówczas rząd, który zapoczątkował radykalne reformy społeczne ( reforma rolnictwa, ograniczenie roli kościoła i zmniejszenie jego majątku, rozwijanie szkolnictwa świeckiego, poddanie armii ściślejszej kontroli cywilnej). Propozycje reform wywołały sprzeciw: dowódców wojskowych, duchowieństwa i prawicowej części społeczeństwa – dochodziło do walk pomiędzy prawicowymi i lewicowymi bojówkami a także mordów politycznych. W lipcu 1936 roku część wojsk zbuntowała się przeciwko rządom republikańskim – bunt został szybko stłumiony przez zmobilizowane siły robotnicze, jednak informacja o nim dotarła do znacznych sił hiszpańskich stacjonujących w Maroku (pod dowództwem Francisca Franco). 28 marca 1939 roku wojska Franco zajęły Madryt i w ten sposób zakończyły wojnę domową.

Wojna domowa w Hiszpanii   frankiści republikanie poparcie Duchowieństwo, arystokracja, część burżuazji, bogaci chłopi niezadowoleni z przymusowej nacjonalizacji i kolektywizacji, zwolennicy przywrócenia monarchii Robotnicy, chłopi poparcie międzynarodowe Włochy, III Rzesza, ochotnicy z Portugalii ZSRR, Brygady Międzynarodowe skupiające ochotników z całej Europy

Sojusze wojskowe Pojęcie "osi Berlin-Rzym" zostało użyte przez Benita Mussoliniego w listopadzie 1936 roku w związku z podpisanym 25 października 1936 roku traktatem o przyjaźni między Włochami i Niemcami. Mussolini zadeklarował, że oba kraje będą tworzyć "oś", wobec której pozostałe kraje Europy ulegną podporządkowaniu. Traktat został zawarty, kiedy Liga Narodów wyraziła sprzeciw wobec wojny włosko-abisyńskiej. Następnie 22 maja 1939, związek dwóch państw przekształcił się w przymierze, nazwane przez Mussoliniego "paktem stalowym".

Sojusze wojskowe Określenie "państwa Osi" formalnie zaczęło funkcjonować po podpisaniu paktu trzech przez Niemcy, Włochy i Japonię 27 września 1940 roku w Berlinie. Najpotężniejszymi członkami paktu były Niemcy i Japonia. Te dwa państwa podpisały również pakt antykominternowski, którego celem było uzyskanie światowej hegemonii i przeciwstawienie się komunistom. Pakt antykominternowski – układ podpisany 25 listopada 1936 roku w Berlinie, przez przedstawicieli rządów Niemiec i Japonii.