Związki prawa finansowego z innymi gałęziami prawa dr Tomasz Nowak Katedra Prawa Finansowego pokój 3.91 dyżury: poniedziałki 11.00-12.00

TEORIA

PODZIAŁ PRAWA NA GAŁĘZIE Podział prawa na gałęzie = systematyzacja norm prawnych w jednorodne grupy. Podział prawa na gałęzie ma wielorakie kryteria wyodrębnienia. Próby znalezienia jakiegoś prostego i powszechnie akceptowanego kryterium podziału zdają się być skazane na niepowodzenie, choć wielokrotnie je podejmowano. Najczęściej przywoływane kryteria: -przedmiot regulacji, - zasady i wartości, - nomenklatura stosowana przy stanowieniu przepisów danej gałęzi prawa oraz instytucji danej gałęzi prawa.

PODZIAŁ PRAWA NA GAŁĘZIE (2) - prawo prywatne i - prawo publiczne. Kryterium: równorzędność/nierównorzędność podmiotów. Wyróżnia się prawo cywilne, prawo karne, prawo administracyjne….

PODZIAŁ PRAWA NA GAŁĘZIE (3) Teoretyczny podział prawa na gałęzie (działy) ma znaczenie naukowe, gdyż wyróżnienie danej płaszczyzny badawczej służy przeprowadzeniu dowodu naukowego albo dydaktycznego. W legislacji podział na gałęzie ma znaczenie porządkujące, wyznacza zakres stosowania poszczególnych grup zasad prawa oraz wyznacza funkcje poszczególnych grup przepisów.

PODZIAŁ PRAWA NA GAŁĘZIE (4) W stosowaniu prawa przepisy różnych działów prawa działają w zbiegu i wpływają na dokonywanie wykładni w zależności od przedmiotu rozstrzygnięcia. Np. w sprawie podatkowej mogą mieć zastosowanie przepisy prawa cywilnego albo prawa pracy, które wpływają na kwalifikację prawnopodatkową.

PODZIAŁ PRAWA NA GAŁĘZIE (5) Związki między różnymi gałęziami prawa mają więc znaczenie zarówno teoretyczne, jak i praktyczne.

POJĘCIE PRAWA FINANSOWEGO Prawo finansowe - zespół norm prawnych regulujących funkcjonowanie finansów publicznych w danym państwie. Finanse publiczne - mechanizm gromadzenia środków publicznych w celu ich wydatkowania na realizację zadań publicznych

FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH - FISKALNA - STYMULACYJNA - REDYSTRYBUCYJNA - EWIDENCYJNO-KONTROLNA

ZAKRES I STRUKTURA PRAWA FINANSOWEGO - prawo budżetowe - prawo podatkowe, opłatowe, daninowe - prawo celne - prawo walutowe - publiczne prawo bankowe - prawo dewizowe - prawo rynku finansowego

CECHY PRAWA FINANSOWEGO Prawo finansowe ma charakter kompleksowy. Instytucje prawnofinansowe są tworzone „na bazie” ogólnych instytucji prawnych i wywodzą się z różnych - innych - gałęzi prawa. Co nie oznacza, że w prawie finansowym nie „zyskują” swoistego znaczenia. Prawo finansowe nie ma własnej kodyfikacji. Czasami wskazuje się na „małe kodyfikacje”, tj. dotyczące poszczególnych części (działów) prawa finansowego. Np. ustawa o finansach publicznych jako „kodyfikacja” prawa budżetowego. Z tego powodu niekiedy podaje się w wątpliwość „byt” prawa finansowego jako samodzielnego działu prawa.

Związki prawa finansowego z innymi gałęziami prawa należy rozpatrywać na różnych płaszczyznach.

PO PIERWSZE: HISTORYCZNA Prawo finansowe wywodzi się z prawa administracyjnego. Normy prawa finansowego stanowiły części składowe prawa administracyjnego, a także prawa konstytucyjnego. Rozmiar regulacji finansów publicznych spowodował, że prawo finansowe zaczęło wykraczać poza przepisy regulujące działalność administracji publicznej. Prawo finansowe wyodrębniło się jako gałąź prawa, gdy „zyskało” własne instytucje prawne, np. budżet państwa, podatek.

PO DRUGIE: STANOWIENIE I STOSOWANIE PRAWA Stanowienie prawa w ramach innych gałęzi powinno uwzględniać kształt instytucji prawa finansowego - i odwrotnie. Te interakcje nie mają charakteru nadrzędności czy podrzędności merytorycznej ani formalnej, z wyjątkiem podległości regułom konstytucyjnym. Dotyczy to także stosowania prawa.

PO TRZECIE: Prawo finansowe korzysta z pojęć wykształconych w innych gałęziach prawa, ale tworzy także pojęcia swoiste. Np. pojęcie podatnika, jednostki budżetowej.

PO CZWARTE: Związki prawa finansowego z innymi gałęziami prawa ujawniają się w procesach stosowania prawa przez to, że uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa finansowego zależą w konkretnych przypadkach od przepisów wielu gałęzi prawa jednocześnie. Kształtowanie sytuacji prawnej podatnika przed podjęciem decyzji o zastosowaniu danej instytucji prawnej, najczęściej prawa cywilnego, powinno uwzględniać konsekwencje podatkowe. To one bowiem w praktyce najsilniej determinują sytuację prawną danego podmiotu w prawie.

PO PIĄTE: Funkcje prawa finansowego są zgoła odmienne niż funkcje innych gałęzi prawa, i to te funkcje decydują praktycznie o treści prawa finansowego. Ujawnia się to silnie w procesie wykładni przepisów mimo podkreślania w teorii wiodącego znaczenia wykładni językowej. Wszystkie te uwarunkowania mają znaczenie dla zakresu i charakteru związków prawa finansowego z innymi gałęziami prawa. Ich wielorakość i złożoność pozwala jednak tylko na charakterystykę opisową, przykładową, najważniejszych działów i związków z nimi prawa finansowego.

Prawo finansowe a prawo konstytucyjne

„Prawnofinansowa” treść Konstytucji: Konstytucja jest aktem prawnym hierarchicznie nadrzędnym. „Prawnofinansowa” treść Konstytucji: 1. Prawo konstytucyjne reguluje ustrój podmiotów, które zarządzają finansami publicznymi. 2. Prawo konstytucyjne reguluje ustrój finansowy państwa (m.in. prawo budżetowe państwa). To regulacja zawarta w rozdziale X Konstytucji.

Normy prawa konstytucyjnego wyznaczają treść prawa finansowego: 1. Konstytucja statuuje fundamentalne zasady, z którymi prawo finansowe musi być zgodne. 2. Konstytucja posługuje się pojęciami i konstrukcjami stworzonymi na potrzeby prawa finansowego, takimi jak „ciężary i świadczenia publiczne”, „podatki”, „środki finansowe”, „gwarancje i poręczenia finansowe”, „państwowy dług publiczny” „produkt krajowy brutto”, „daniny publiczne”, „przedmiot opodatkowania”, „stawki podatkowe”, „wydatki”, „dochody”, „deficyt budżetowy”, „gwarancje finansowe”, „stan zadłużenia państwa”. Z drugiej jednak strony pojęcie wykorzystywane przez Konstytucję zostały stworzone przez prawo finansowe. Również Konstytucja traktuje wiele z nich jako pojęcia zastane. Konstytucjonalizacja prawa finansowego. To nie tylko ujęcie finansów publicznych w Konstytucji, ale również przesądzenie w Konstytucji charakteru prawnego niektórych instytucji prawnofinansowych. Zupełność uregulowań konstytucyjnych - w zakresie ustroju finansowego państwa.

Prawo finansowe a prawo UE

Finanse polskie i europejskie są powiązane przepływami środków finansowych i prawem stojącym u podstaw tych przepływów, np. instytucje funduszy europejskich, które zasilają finanse państwa polskiego oraz składkę na rzecz budżetu UE. Prawo europejskie ustanawia restrykcje w zakresie prowadzenia gospodarki finansowej przez Państwo Polskie, np. stanowi max. poziom deficytu budżetowego i długu publicznego. Ponadto, prawo europejskie determinuje poprzez dyrektywy podatkowe treść prawa krajowego, szczególnie w odniesieniu do podatku od towarów i usług oraz w zakresie opodatkowania fuzji i przejęć.

Prawo finansowe a prawo międzynarodowe

Na gruncie międzynarodowym zawieranych jest wiele umów w sprawach finansowych. Szczególnie dużą grupę, o zwiększającym się znaczeniu i o utrwalonych standardach, stanowią umowy w sprawie zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu.

Prawo finansowe a prawo administracyjne

Prawo finansowe ma rodowód administracyjny. Rodowód historyczny. Prawo finansowe wykształciło się z prawa administracyjnego. Rodowód „instytucjonalny”: 1. Metoda regulacji prawnej oparta na władztwie. 2. Administracja finansowa jest częścią administracji państwowej lub samorządowej. 3. Szereg instytucji prawnych, np. samorządowy zakład budżetowy, decyzja, zostały stworzone na potrzeby prawa administracyjnego - i przeniesiono na grunt prawa finansowego. 4. Podstawowe standardy procedur finansowych, a w szczególności podatkowych, wywodzą się z postępowania administracyjnego.

Prawo finansowe a prawo pracy

Powiązania prawa pracy z prawem finansowym najbardziej są widoczne przez to, że znaczna część funduszy przeznaczonych na finansowanie pracowników sektora publicznego ma swoje źródło w budżecie. Z drugiej strony, należności ze stosunków pracy podlegają opodatkowaniu.

Prawo finansowe a prawo gospodarcze

Związki prawa gospodarczego z prawem finansowym mają charakter przedmiotowy (działalność gospodarcza, wykonywanie wolnych zawodów) i podmiotowy (definicja przedsiębiorcy). Zapewnienie spójności pojęciowej, przedmiotowej i podmiotowej jest tutaj bardzo trudne, to bowiem cel, zakres i przedmiot regulacji decyduje o sposobie definiowania w różnych aktach prawnych podmiotu i powiązanego z nim przedmiotu działalności gospodarczej.

Prawo finansowe a prawo cywilne

Prawo podatkowe wykorzystuje instytucje i pojęcia wykształcone na gruncie prawa cywilnego: 1. Instytucje prawa cywilnego mogą być adaptowane na potrzeby prawa podatkowego (np. instytucje zobowiązania podatkowego, potrącenia podatkowego, przedawnienia) 2. Określając stany faktyczne zawarte w hipotezie normy prawnej, prawo podatkowe wykorzystuje instytucje ukształtowane na gruncie prawa cywilnego (np. pojęcie właściciela jako podatnika podatku od nieruchomości)

Prawo cywilne i podatkowe różni sposób powstawania zobowiązań i rozstrzygania o treści tego stosunku. Stosunki prawne prawa cywilnego (zobowiązanie cywilne) powstają na zasadzie umowy (wyrażenia woli przez strony), ex delicto (w ramach stosunków deliktowych jest m.in. odpowiedzialność na zasadzie ryzyka). Stosunki prawne prawa podatkowego wynikają z ustawy podatkowej (art. 217 Konstytucji). Gdy strony stosunku cywilnoprawnego tworzą taki stosunek, zawierając np. umowę, to jedynie przestrzegają prawa, ale go nie stosują. Strony kształtują stosunki prawa cywilnego przed wszczęciem jakiegokolwiek postępowania. Stosowanie prawa cywilnego następuje dopiero w procesie cywilnym. Procesowa „sprawa” cywilna powstaje tylko w przypadku zaistnienia sporu co do bytu, treści czy sposobu wykonania stosunku prawnego. Do rozstrzygania tych sporów służy wyodrębniony aparat sądowniczy, który nie bierze udziału w pierwotnym kształtowaniu zobowiązania. Aparat ten pełni rolę arbitra, a nie swoistej strony postępowania, jaką jest administracja podatkowa.

W przypadku zobowiązań podatkowych procedura jest niezbędnym narzędziem do zastosowania prawa materialnego. O ile w postępowaniu cywilnym sąd dokonuje wtórnej konkretyzacji roszczenia odpowiadającego w całości lub w części treści stosunku cywilnoprawnego, to w postępowaniu podatkowym procedura jest pierwotnym sposobem konkretyzacji roszczenia podatkowego. Dlatego wyrok sądu jest zorientowany retrospektywnie, a normy indywidualne prawa podatkowego dotyczą zachowań, które mają mieć miejsce w przyszłości.

Prawo finansowe a prawo karne

Prawo karne skarbowe, w części dotyczącej przestępstw i wykroczeń podatkowych, celnych i dewizowych może być uznawane za część prawa finansowego. Uchybienia przepisom prawa finansowego mogą stanowić czyny zabronione w rozumieniu prawa karnego (nie każde uchybienie stanowi czyn zabroniony). Niezależnie od tego prawo podatkowe zawiera także w podatku od towarów i usług tzw. sankcje podatkowe, zwane dodatkowymi zobowiązaniami podatkowymi. Są to w istocie kary za naruszenie przepisów prawa podatkowego, nominalnie tylko będące zobowiązaniami podatkowymi. W prawie budżetowym stosuje się sankcje za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.