Rozwijanie Twórczości i Kreatywności Uczniów Czym jest twórczość?

Cel lekcji Celem jest zapoznanie uczestnika z pojęciem twórczości, rozróżnienia jej od pojęć zbieżnych oraz przedstawienie teorii dotyczących uwarunkowań twórczości. Dzięki materiałom przedstawionym poniżej, student uzyska podstawy teoretyczne w rozumieniu dynamiki twórczości.

Wykład: Twórczość, kreatywność i innowacyjność to zbieżne, choć różne terminy. Aby określić co dokładnie oznacza twórczość, należy najpierw rozróżnić pozostałe pojęcia.

KREATYWNOŚĆ Używane powszechnie pojęcie w marketingu i handlu, jako pożądana cecha osoby, albo jako właściwość wytworu. Termin ten często jest stosowany jako określenie twórczości, jako cechy osoby, w odróżnieniu od znaczenia twórczości, jako cech wytworu np. dorobku twórczego. Można określić kreatywność, jako zdolność do wytwarzania nowych i wartościowych wytworów, na którą składają się cechy poznawcze i indywidualne. Zdolności te przejawiają się w formie obserwowanego zachowania, polegającego na wytworzeniu nowych wytworów, jak np. zachowanie. Człowiek kreatywny to nie człowiek, który stworzy coś nowego od czasu do czasu, ale tworzy dość często. Można powiedzieć, że kreatywny jest np. nauczyciel, ale nie np. rysunek.

INNOWACYJNOŚĆ Pojęcie to dotyczy zarówno różnych sfer działań człowieka, ale także procesu tworzenia i zastosowania nowej rzeczy. W odróżnieniu od kreatywności, innowacyjność polega na świadomym wprowadzaniu i zastosowaniu nowych pomysłów w praktyce. Często jest to forma zastępowania starych rzeczy, nowymi, ulepszonymi. Jeżeli kreatywność nazwiemy zdolnością człowieka do tworzenia wytworów, to innowacyjność będzie zdolnością człowieka do wprowadzania pomysłów w życie.

TWÓRCZOŚĆ Czym w takim razie jest twórczość? Pojęcie to łączy się z nowością i wartością, określana jest, jako: - działalność przynosząca wytwory np. obrazu, wynalazki - działanie, aktywność przynosząca wytwory dotąd nieznane - działanie mające na celu tworzenie nowości - działalność nie tylko przynosząca wytwory ale i cenną, posiadająca wartość np. estetyczną lub finansową (obrazy, wynalazki)

Twórczość Jest to szerokie pojęcie zawierające w sobie zarówno kreatywność, jak i innowacyjność. Dotyczy zarówno nowego wytworu, procesu tworzenia, cech osobowości, jak i czynników zewnętrznych warunkujących proces tworzenia. Jeżeli mówimy o twórczym wytworze osoby, to mamy na myśli np. esej, czy potrawę, ale skąd wiemy kiedy coś jest twórcze? Pojęcie twórczości jest względne i zależy od ogólnie przyjętych norm społecznych, czyli twórcze jest to co społeczeństwo uznana za nowe.

Mówiąc o twórczości w kontekście pedagogicznych, jest to efekt pewnych procesów psychicznych, którym celem jest powstanie np. twórczej idei lub zachowań. Takie rozumienie twórczości oznacza możliwość wpływu na proces tworzenia lub jego stymulację

Wyróżnia się również typ osobowości twórczej, która charakteryzuje się: odwagą, otwartością, dociekliwością, niezależnością, odpowiedzialnością, zaangażowaniem i wytrwałością. Znając składowe tego typu osobowości można wspierać i kształcić osobę, skupiając się na wzmacnianiu jej słabych cech. Dlaczego tak ważne jest wspieranie osoby w rozwijaniu zachowań twórczych? Na twórczość wpływają bowiem nie tylko czynniki wewnętrzne (jak osobowość), ale również czynniki zewnętrzne, takie jak środowisko, które zarówno może wspierać zachowania twórcze, jak i je hamować.

Czy każdy może być twórczy? Podejście elitarne – podejście to mówi o tym, że istnieje, tylko wybrana grupa społeczna charakteryzująca się zdolnościami twórczymi, wytwarzająca nowe i wartościowe dobra. Twórcami są tylko ci, którzy wnoszą coś istotnego w rozwój nauki, kultury czy sztuki. Podejście to jest w większości odrzucane przez pedagogów. Podejście egalitarne – podejście to mówi o tym, że każdy jest twórczy tylko w różnym stopniu. Twórczość traktowana jest, jako jedna z cech osobowości, charakteru. W myśl tego podejścia można twórczość wspierać i rozwijać, jest to ważna przesłanka dla rozwoju psychospołecznego oraz jest celem i warunkiem do samorealizacji człowieka.

Jeśli przyjmiemy, że każdy człowiek jest twórczy na swój własny, indywidualny sposób to należy wyróżnić sfery twórczości. Wymienia się: - twórczość ekspresyjną - twórczość zawodową - twórczość wynalazczą - twórczość innowacyjną - twórczość wyjątkową

O twórczości mówi wiele koncepcji, jedna z bardziej znanych do koncepcja Edwarda Nęcki. Dotycząca poziomów twórczości, wyróżnia on: - twórczość płynną – jest to pewna możliwość, bądź składnik procesów twórczych. U podstaw tej twórczości leżą procesy myślenia rozbieżnego, uwagi, percepcji, wyobraźni i wiedzy pojęciowej. Podstawą tej twórczości jest ciekawość poznawcza i cechy osobowości związane z otwartością. - twórczość skrystalizowaną – mówi ona o wykorzystaniu zdolności ideacyjnych w dążeniu do obranego celu lub w procesie rozwiązywania problemów. Polega ona nie tylko na zrozumieniu problemu ale również uwzględnieniu jego struktury, kontekstu oraz posiadania wiedzy na temat jego rozwiązania. Składniki twórczości skrystalizowanej to myślenie krytyczne oraz umiejętność dostrzegania problemów.

- twórczość dojrzała – polega na podejmowaniu ważnych celów i generowaniu wytworów uzyskujących poprzez społeczeństwo, status dzieł twórczych. Wymaga to oczywiście dobrej znajomość dziedziny oraz zdolności społecznych i mądrości. - twórczość wybitna – jest to rodzaj twórczości, który zawiera cechy twórczości dojrzałej, różni się natomiast tym, że prowadzi do dzieł, które mogą zmieniać określoną dziedzinę.

Teorie Twórczości Jest wiele typów i rodzajów teorii, które próbują wytłumaczyć pewne fakty dotyczące twórczej aktywności człowieka. Teorie klasyczne – wyróżniamy tu teorię psychoanalityczne, asocjacyjne, postaci i behawiorystyczne

TEORIE PSYCHOANALITYCZNE Teorie psychoanalityczne – które odwołują się do roli podświadomości. Teorie podświadomości dowodzą, że większość informacji zostaje przetwarzane w sposób nieświadomy, a tylko mała ich część dostępna jest świadomości. Teoria iluminacji, zakłada, że po zebraniu odpowiednio dużej ilości informacji, umysł ludzki podświadomie je przetwarza, a jej efekt, czyli efekt iluminacji przedostaje się do świadomości. Informacja świadoma zostaje następnie opracowywana. Do twórczości więc prowadzą nieświadome procesy, a fazy iluminacji następują niczym sinusoida.

Model góry lodowej Freuda

TEORIE ASOCJACYJNE Teorie asocjacyjne – traktują twórczość jako nietypowe kojarzenie idei. Model bisocjacji Koestlera mówi o tym, że twórczość polega na odnalezieniu związku pomiędzy dwoma odmiennymi dziedzinami, lub przedmiotami, a następnie wyodrębnienie między nimi podobieństw.

TEORIE POSTACIOWE Teorie postaciowe – wywodzące się z psychologii postaci, które mówią o rozumieniu postaci, jako pewien system, z których każdy może mieć zupełnie inne znaczenie, niż całość. Twórczość w tym nurcie rozumiana jest, jako radzenie sobie z nowymi nieznanymi sytuacjami. Sytuacje trudne rozumiane są, jako niedomknięte struktury , a owo domknięcie struktury możliwe jest dzięki wglądowi. Poniższy element jest przykładem na zmianę perspektywy i struktury percepcji. Na obrazku widać dwie kobiety.

Rys. 1 Obraz przedstawiający zarówno młoda i jak starą kobietę

Głowy vs Wazon

TEORIE BEHAWIORYSTYCZNE Teorie behawiorystyczne - teorie te określają twórczość, jako produktywność lub oryginalność. Nowe formy zachowań są traktowane jako innowacyjne sposoby radzenia sobie w nieznanych sytuacjach.

TEORIE POZNAWCZE Teorie poznawcze – teorie te rozumieją twórczość, jako efekt procesów przetwarzania informacji. Wyróżniamy tu teorię myślenia dywergencyjnego oraz teorię twórczego rozwiązywania problemów. Teoria myślenia dywergencyjnego Procesy myślowe konwergencyjne polegają na rozwiązywaniu zadań o jednym poprawnym rozwiązaniu, podczas gdy procesy dywergencyjnego polegają na rozwiązania o wielu możliwych poprawnych wyjściach. Właśnie ten typ myślenia jest kojarzony z myśleniem twórczym. W skład tego typu myślenia wchodzi: płynność, giętkość, oryginalność i wrażliwość na problemy.

Teorie twórczego rozwiązywania problemów Są to teorie bardzo znaczące we współczesnej dydaktyce. Inaczej określane jako teorię fazowe lub teorie etapów. Dewey twierdził, że proces rozwiązywania problemów składa się z kilku faz: - odczucia trudności - wykrycia i określenia problemu - wytwarzania pomysłów rozwiązania - wyprowadzenia logicznych wniosków z przypuszczalnego rozwiązania - przyjęcie lub odrzucenie przypuszczenia

TEORIE SYSTEMOWE Ujęcie systemowe postrzega jednostkę, jako część szerszego układu odniesienia. W tym ujęciu twórczość rozumiana jest jako system składający się z : jednostki, pola i domeny. Jednostka to część systemu, która powoduje zmiany. Pole to system, który dokonuje oceny i selekcji, obejmuje ludzi, relacje i instytucje społeczne. Domena jest określoną dziedziną w której rozwija się twórczość. Twórczość w teoriach systemowych rozumiana jest jako efekt ciągłego oddziaływania na siebie jednostki, pola i domeny.

TEORIE HUMANISTYCZNE   Twórczość w teoriach humanistycznych oznacza coś co nadaje wartość sensu życia i jednocześnie jest droga do samorealizacji. Ważny jest nie efekt procesu twórczego, ale sam proces tworzenia. Przedstawicielem tego nurtu jest Abraham Maslow, twórca piramidy wartości. Wyróżnia on twórczość pierwotną – dotyczącą cechy spontanicznej np. dziecięce rysunki. Twórczość wtórną – dojrzałą, wymagającą czasu, doświadczenia, wiedzy i krytyki. Twórczość zintegrowaną – wiążącą dwa powyższe rodzaje twórczości, pozwalająca na świeżość percepcji, a także „wtórną naiwność”.

POSTAWA TWÓRCZA Jest to pojęcie oznaczające zespół określonych dyspozycji poznawczych, emocjonalnych, motywacyjnych i behawioralnych, które umożliwiają osobie reorganizowanie dotychczasowych doświadczeń oraz odkrywanie i tworzenie czegoś nowego. Oznacza to, że istnieją pewne uwarunkowania predysponujące osobę do przejawiania twórczości w różnych dziedzinach życia. Twórcza postawa rozumiana jest również, jako gotowość człowieka do przekształcania rzeczywistości. Na tą postawę składają się dwie sfery: poznawcza i charakterologiczna.

W skład sfery poznawczej wchodzi; - samodzielność obserwacji - pamięć logiczna - wyobraźnia twórcza - myślenie dywergencyjne - uczenie się rekonstruktywne - uczenie się samodzielnie - uczenie poprzez zrozumienie - elastyczność intelektualna - aktywność poznawcza - wysoka refleksyjność - samodzielność intelektualna - twórczość werbalna - zdolność techniczna - uzdolnienia artystyczne

Sfera charakterologiczna składa się z : - niezależności - aktywności - elastyczności adaptacyjnej - oryginalności - konsekwencji - odwagi - samoorganizacji - spontaniczności - otwartości - odporności i wytrwałości - odpowiedzialności - samokrytycyzmu - tolerancji - wysokiego poczucia własnej wartości

Zadania: 1) Zapoznaj się z artykułem 2) Twórczość jest jedynie uwarunkowana genetycznie? TAK NIE 3) Czy można stymulować rozwój twórczości? TAK NIE Literatura: Strelau J., Doliński D. Psychologa podręcznik akademicki t.1, t.2. 2016, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Kosslyn S. M., Rosenberg R. S. Psychologia. Mózg. Człowiek. Świat. 2006, Wydawnictwo Znak.

Słownik: Twórczość Kreatywność Innowacyjność Postawa twórcza