Międzynarodowe strategie konkurencji w spółkach spożywczych Krzysztof Firlej Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Pozycje koszyka inflacyjnego w latach 2003 -2008

Konkurencyjność jest zdolnością przedsiębiorstw, przemysłów, regionów, narodów, wielonarodowych związków regionalnych do generowania relatywnie wysokiego i stabilnego dochodu oraz poziomu zatrudnienia w ujęciu światowym OECD

Według P. Krugmana konkurencyjność jest sposobem na zwiększenie produktywności poprzez stopę wzrostu w jednej firmie w stosunku do innych Według P. Krugmana

Główne wyzwania związane z konkurencyjnością: redukcja kosztów, innowacyjność produktów i usług, wzrost wydajności, podniesienie jakości produktów, większa innowacyjność w procesach zarządzania oraz poprawa relacji z klientem, koniunktura, unijne dotacje →

Metodyka badań Cel badań - Celem przeprowadzonych badań jest przedstawienie w jaki sposób międzynarodowe strategie konkurencji stosowane w przedsiębiorstwach spożywczych mogą wpływać na ich funkcjonowanie, konkurencyjność i rozwój. Termin badania – został wyznaczony w przedziale od 1.12 do 31.01.2008 roku i dotyczył przedsiębiorstw przemysłu spożywczego należących do indeksu WIG – Spożywczy na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.

Próba - celowo dobrana, gdyż wybrane przedsiębiorstwa należą do dobrze funkcjonujących spółek w przemyśle spożywczym. Respondentami - byli pracownicy firm zatrudnieni w działach marketingu oraz organizacji i zarządzania. W badaniach wykorzystano analizę retrospektywną, którą uznano, że stanowi podstawę projektowania przyszłych zachowań konkurencyjnych przedsiębiorstw.

Spółki z indeksu WIG – Spożywczy wg branż HOOP ADVADIS AMBRA Spółka Branża Nr i klasa EKD Kapitał akcyjny Wartość rynkowa Zatrudnienie ADVANCED DISTRIBUTION SOLUTIONS S.A w Krakowie, browarnicza, alkoholowa 15.96 produkcja piwa 201,5 mln zł 112,8 mln zł 292/2004 Ambra S.A. w Warszawie winiarska 15.93 produkcja win gronowych 25,2 mln zł 219,3 mln zł 184/2003 Hoop S.A. w Warszawie napojów bez-alkoholowych 15.98 produkcja wód mineralnych i napojów bezalkoholowych 13,088 mln zł 392,7 mln zł 1476/2004

Spółki z indeksu WIG – Spożywczy wg branż ELSTAR OILS KERNEL KRUSZWICA Spółka Branża Nr i klasa EKD Kapitał akcyjny Wartość rynkowa Zatrudnienie Elstar Oils S.A. w Elblągu tłuszczowa 15.41 produkcja nieoczyszczonych olejów i tłuszczów 48,212 mln zł 373,6 mln zł 27/2005 Kernel Holding z siedzibą w Luksemburgu 15.40 prod. olejów i tłuszczów poch. roślinnych i zwierz. 1,815 mln zł 2 419 mln zł 4389/2005 Zakłady Tłuszczowe Kruszwica w Kruszwicy 15.43 produkcja margaryny i roślinnych tłusz. jadalnych 167,095 mln zł 1045,2 mln zł 522/2004

Spółki z indeksu WIG – Spożywczy wg branż WILBO SEKO Spółka Branża Nr i klasa EKD Kapitał akcyjny Wartość rynkowa Zatrudnienie Graal S.A. w Wejherowie rybna 15.20 przetwarzanie, konserwowanie ryb i produktów rybołówstwa 80,564 mln zł 191,7 mln zł 100/2005 SEKO S.A. w Chojnicach 0,655 mln zł 73,6 mln zł 429/2005 Wilbo S.A. we Władysławowie 15.20 przetwarzanie, konserwowanie ryb i produktów rybołówstwa 16,200 mln zł 43,3 mln zł 810/2004

Spółki z indeksu WIG – Spożywczy wg branż JUTRZENKA MIESZKO WAWEL Spółka Branża Nr i klasa EKD Kapitał akcyjny Wartość rynkowa Zatrudnienie Przedsiębiorstwo Cukiernicze JUTRZENKA SA w Bydgoszczy cukiernicza 15.82 produkcja wyrobów cukierniczych 7,838 mln zł 300,5 mln zł 788/2004 WAWEL S.A. w Krakowie 15.84 produkcja kakao czekolady i innych wyrobów cukierniczych 7,499 mln zł 313,7 mln zł 828/2004 Zakłady Przemysłu Cukierniczego MIESZKO SA w Warszawie 40,866 mln zł 73,6 mln zł 623/2004

Spółki z indeksu WIG – Spożywczy wg branż ASTARTA HOLDING z siedzibą w Amsterdamie Produkcja cukru w tys. ton Spółka Branża Nr i klasa EKD Kapitał akcyjny Wartość rynkowa Zatrudnienie Astarta Holding NV z siedzibą w Amsterdamie cukrownicza, zbożowa 15.83 produkcja cukru 0,267 mln zł 1 205 mln zł 6000/2005

Spółki z indeksu WIG – Spożywczy wg branż MAKARONY POLSKIE Dane w euro na osobę Sprzedaż dań gotowych w UE – 2007 r Spółka Branża Nr i klasa EKD Kapitał akcyjny Wartość rynkowa Zatrudnienie MAKARONY POLSKIE S.A. w Rzeszowie przetwórstwa zbożowego 15.85 produkcja makaronów klusek i podobnych produktów mącznych 27,750 mln zł 38,1 mln zł 80/2006

Spółki z indeksu WIG – Spożywczy wg branż PEPEES Spółka Branża Nr i klasa EKD Kapitał akcyjny Wartość rynkowa Zatrudnienie Przedsiębiorstwo Przemysłu Spożywczego PEPEES SA w Łomży ziemniaczana, browarnicza 15.31 przetwórstwo ziemniaków produkcja piwa produkcja pasz; 15.96 7,020 mln zł 93,6 mln zł 298/2004

Spółki z indeksu WIG – Spożywczy wg branż INDYKPOL Spółka Branża Nr i klasa EKD Kapitał akcyjny Wartość rynkowa Zatrudnienie Indykpol S.A. w Olsztynie drobiarska 15.12 prod. przetw. i kons. mięsa drob.; chów drobiu;15.13 15,622 mln zł 290,3 mln zł 1380/2004

Spółki z indeksu WIG – Spożywczy wg branż Spółka Branża Nr i klasa EKD Kapitał akcyjny Wartość rynkowa Zatrudnienie Beef-San Zakłady Mięsne SA w Sanoku mięsna 15.11 produkcja przetwórstwo i konserwowanie mięsa 52,260 mln zł 83,6 mln zł 119/2005 Mispol S.A. w Suwałkach 15.13 produkcja konserw przetworów z mięsa, z podrobów mięsnych i krwi 1,454 mln zł 93,9 mln zł 136/2006 Pamapol S.A. w Rusiecu 15.13 Produkcja wyrobów z mięsa włączając wyroby z drobiu i królików 23 167 mln zł 257,6 mln zł 311/2005 Polski Koncern Mięsny Duda w Warszawie 15.11 produkcja przetwórstwo i konserwowanie mięsa 96 400 mln zł 410,7 mln zł 510/2005

Analiza tendencji wskaźników rentowności spółek z indeksu WIG – Spożywczy w latach 2003 -2007

na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych w latach 2003 -2007 Porównanie rentowności spółek sektora spożywczego z rentownością wszystkich spółek należących do głównego indeksu WIG na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych w latach 2003 -2007

Relacja notowań spółek należących do indeksu WIG – Spożywczy --42% Z NOTOWANIAMI SPÓŁEK Z INDEKSU WIG 20 -22%

Relacja notowań spółek należących do indeksÓW WIG – Spożywczy I WIG 20 - 58,3% -33,5%

WIG SPOŻYWCZY1994-2008 WIG SPOŻYWCZY2002-2008

Czynniki wzrostu cen żywności na świecie: Ogólnoświatowe niedobory żywności na świecie Wzrost popytu w krajach Azji Południowo-Wschodniej

Wzrost liczby ludności na świecie

Alternatywne wykorzystanie surowców żywnościowych Biopaliwo to biomasa, którą przy użyciu metod fizycznych, chemicznych bądź biochemicznych przygotowano do wykorzystania w celach energetycznych.

Działania o charakterze spekulacyjnym

Wzrost aktywności eksportowej /dotyczy Polski od daty akcesji/ Eksport żywności w latach 2002-2006 Wyszczególnienie Średnia w latach 2002-2003 2004 2006 Przyrost w latach 2002/03-2006 w mln euro w % Polska eksport 3513 4959 8082 130,1 import 3123 3767 5580 78,1 saldo 390 1192 2502 541,5 Dane: IERiGŻ

Internacjonalizacja prowadzi do wzrostu współzależności wszystkich uczestników globalnego rynku. Przyczyny i tendencje procesu internacjonalizacji - skala rynku i produkcji, działalność przedsiębiorstw – powstanie i rozszerzanie działalności dużych przedsiębiorstw – korporacji ponadnarodowych, wzrost powiązań gospodarczych między krajami, regionami i przedsiębiorstwami, stosowanie zasady optymalizacji kosztów (warunki działalności gospodarczej –preferencje podatkowe, celne, koszty czynników produkcji), spadek kosztów transportu oraz cywilizowanie, obniżanie barier taryfowych i poza taryfowych (GATT ’47 z ok.40% w końcu lat 40-ch do ok. 4-6% aktualnie na towary przemysłowe). Internacjonalizacja polskich przedsiębiorstw (nasz udział w światowym HZ – ok.0,5%, bezpośrednio zaangażowanych w HZ ok. 100 tys. polskich przedsiębiorstw, tj. ok.5% wszystkich naszych przedsiębiorstw).

Proces umiędzynarodowienia działalności gospodarczej przedsiębiorstw definiuje M. Brzeziński, który uważa go za proces umiędzynarodowienia działalności gospodarczej przebiegający w obszarze przedsiębiorstwa, jego otoczenia (bliższego i dalszego) oraz całej gospodarki światowej, co wzmacnia siłę ich powiązań i wzajemnego przenikania. Najbardziej istotnym jest rodzaj występujących współzależności oraz zakres dokonującej się między nimi wymiany w sensie: ekonomicznym, organizacyjnym, informacyjnym i społecznym (P. Chechelski 2002, s. 6). Dyskusyjnym wydaje się, czy nazwa globalizacja właściwie odzwierciedla procesy konsolidacji i internacjonalizacji zachodzące w przemyśle spożywczym, które uległy zwielokrotnieniu w momencie poszerzenia grupy państw członkowskich Unii Europejskiej

Strategię konkurencji można rozpatrywać dwojako – z jednej strony oznacza ona bazujący na zdefiniowanej koncepcji konkurencyjności przedsiębiorstwa zespół posunięć na rynku, wyrażających się określoną strukturą rynkowych czynników konkurencyjności, a z drugiej zespół działań strategicznych polegających na rozwoju istniejących w przedsiębiorstwie źródeł konkurencyjności tzn. zasobów, umiejętności i struktur (kluczowych kompetencji) oraz tworzenie nowych (Z. Pierścionek ) Na rynku międzynarodowym występuje proces silnej konkurencji zmuszający przedsiębiorstwa do produkowania wyrobów spełniających oczekiwania i wymagania lokalnych odbiorców, przez co istnieje konieczność zróżnicowania ich na poszczególne rynki geograficzne (K. Sowa 2006).

Ogólna strategia firmy spożywczej , jak również pozycja w jednej lub kilku sieciach (łańcuchach) produktów wyznacza jej przyporządkowanie do grupy firm zorientowanych sieciowo (łańcuchowo) lub funkcyjnie. Firmy sieciowe (łańcuchowe) specjalizują się na określonym produkcie i posiadają kilka funkcji w łańcuchu, natomiast firmy funkcyjne skupiają się na jednym tylko ogniwie łańcucha, np. produkcji, przetwórstwie, dystrybucji czy sprzedaży.

Wśród spółek należących do indeksu WIG - Spożywczy możemy wyróżnić następujące grupy firm: Firmy wyspecjalizowane (grupa I - 1 lub 2 funkcje, 1 lub 2 łańcuchy) Firmy zróżnicowane (grupa II - 1 lub 2 funkcje, 3 lub więcej łańcuchów) Firmy zintegrowane pionowo (grupa III - 3 lub więcej funkcji, 1 lub 2 łańcuchy) Firmy-hybrydy (grupa IV - 3 lub więcej funkcji, 3 lub więcej łańcuchów)

Firmy wyspecjalizowane (grupa I - 1 lub 2 funkcje, 1 lub 2 łańcuchy) – koncentrują się tylko na jednym lub dwóch łańcuchach oraz na ograniczonej liczbie funkcji i zazwyczaj na jednej grupie produktów. Pomimo, że niektóre firmy produkują za granicą, dla większości z nich eksport pozostaje główną strategią internacjonalizacyjną. Dostęp do dobrej jakości surowców jak: cukier, buraki czy ziemniaki - był i nadal jest podstawowym elementem tej strategii, a tworzenie zakładów produkcyjnych za granicą ma na celu przetwórstwo lokalnych surowców, jak i obsługę rynków lokalnych. Do grupy firm wyspecjalizowanych z indeksu WIG – Spożywczy zaliczono: ADVADIS - ADVANCED DISTRIBUTION SOLUTIONS S.A w Krakowie, Elstar Oils S.A. w Elblągu, Graal S.A. w Wejherowie, MAKARONY POLSKIE S.A. w Rzeszowie, Mispol S.A. w Suwałkach, SEKO S.A. w Chojnicach, Wilbo S.A. we Władysławowie.

Firmy zróżnicowane (grupa II - 1 lub 2 funkcje, 3 lub więcej łańcuchów) – koncentrują się na określonej funkcji w kilku sieciach produktów i są często jednostkami zależnymi dużych firm międzynarodowych stosując strategię międzynarodowo-wewnętrzną, tj. posiadają jednostki produkcyjne w wielu krajach obsługujące tam rynki lokalne i krajowe. Obecnie zmierzają w kierunku strategii regionalnego podziału pracy: koncentrują produkcję w mniejszej liczbie miejsc i obsługują większe rynki regionalne. Ich regionalne centra są odpowiedzialne za rozwój i badania oraz działania marketingowe. W skład tej grupy wchodzą dwie spółki: Zakłady Przemysłu Cukierniczego MIESZKO SA w Warszawie i Wawel S.A. w Krakowie, z których tylko ta druga próbuje sprzedawać 5% swojej produkcji za granicę;

Firmy zintegrowane pionowo (grupa III - 3 lub więcej funkcji, 1 lub 2 łańcuchy) – skupiają się na jednej lub dwóch sieciach produktów, ale kontrolują kilka funkcji poprzez formalną własność lub ścisłe kontrakty. Preferują w wyższym stopniu eksport aniżeli bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Znaczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych na przestrzeni ostatnich dwóch lat wyraźnie się zwiększyło, gdyż możliwości ekspansji bywają ograniczone na rynkach krajowych. W tej grupie znalazły się takie spółki, jak: Ambra S.A. w Warszawie, Hoop S.A. w Warszawie, Indykpol S.A. w Olsztynie, Przedsiębiorstwo Cukiernicze JUTRZENKA SA w Bydgoszczy, Kernel Holding z siedzibą w Luksemburgu, Zakłady Tłuszczowe Kruszwica w Kruszwicy, Pamapol S.A. w Rusiecu.

Firmy-hybrydy (grupa IV - 3 lub więcej funkcji, 3 lub więcej łańcuchów) są zaangażowane w kilku sieciach produktów i kontrolują kilka funkcji sieciowych - są to często konglomeraty składające się ze zróżnicowanych jednostek zależnych o ograniczonej synergii. Firmy te stosują zróżnicowane strategie internacjonalizacyjne w zależności od struktury zarządzania i od działalności ich jednostek zależnych. Dominującą strategią internacjonalizacyjną jest regionalny podział pracy. W skład tej grupy firm wchodzą Astarta Holding NV z siedzibą w Amsterdamie, Beef-San Zakłady Mięsne SA w Sanoku, Przedsiębiorstwo Przemysłu Spożywczego PEPEES SA w Łomży oraz Polski Koncern Mięsny Duda.

WNIOSKI: spółki należące do indeksu przejawiają mocne zainteresowane stosowaniem strategii internacjonalizacyjnych, co wydatnie akcentują w bieżącej działalności na arenie międzynarodowej, dostęp spółek do nowych rynków od momentu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej rozwinął procesy internacjonalizacyjne, a postępujący proces globalizacji wzmocnił koncentrację i internacjonalizację ich kapitału, - spółki na rynku międzynarodowym łączą się coraz częściej w korporacje i grupy kapitałowe oraz stosują wspólną strategię działania, - ogólna strategia i pozycja firmy w jednej lub kilku sieciach (łańcuchach) produktów wyznacza jej przyporządkowanie do grupy firm zorientowanych sieciowo (łańcuchowo) lub funkcyjnie.