Źródła Prawa Finansowego

Źródła prawa finansowego maja różną rangę prawną, akty wydawane są przez upoważnione organy państwowe i samorządowe w granicach nadanych im kompetencji ( władztwa finansowego)

Można je usystematyzować według następujących kryteriów: - hierarchii organów ( organy władzy i organy administracji ) - ich form własności ( organy państwowe i samorządu terytorialnego) - przedmiotu regulacji dotyczącej różnych działów prawa (prawo budżetowe, w tym prawo regulujące dochody budżetowe- prawo podatkowe, celne, prawo regulujące wydatki budżetowe oraz normujące dług publiczny, prawo finansowe samorządu terytorialnego i finansowania rozwoju regionalnego, prawo bankowe, prawo finansowe ubezpieczeń gospodarczych, prawo finansowe przedsiębiorców)

Konstytucja jako źródło prawa finansowego :

Konstytucja RP uchwalona 2 kwietnia 1997 r Konstytucja RP uchwalona 2 kwietnia 1997 r. przez Zgromadzenie Narodowe , w tym w szczególności rozdział X „Finanse publiczne” W Konstytucji sformułowano zasadę ustawowej regulacji podstawowych zagadnień materii finansowo prawnej , tzn. dotyczących budżetu państwa, danin publicznych , źródeł dochodów j.s.t. , sposobu gromadzenia i wydatkowania środków publicznych, organizacji oraz funkcjonowania skarbu państwa i sposobu zarządzania jego majątkiem, organizacji i funkcjonowania banku centralnego, podstaw systemu pieniężnego.

Zasady Konstytucyjne: 1. Ochrona interesów finansowych państwa ( art. 84, 146, 203, 204, 2016, 220, 226, 227) 2. Gwarancje praw obywatelskich w zakresie systemu finansowego ( art. 20, 22, 32, 61, 217) 3. Gwarancje finansowe dla jednostek samorządu terytorialnego ( art. 165, 167-168) 4. Szczególne wymogi legislacji finansowej ( art. 89, 118, 123, 190, 216-226)

Ochrona interesów finansowych państwa ( art

Art. 84. Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie.

Obowiązek sformułowany w art Obowiązek sformułowany w art. 84 dotyczy ogółu osób przebywających stale na terytorium RP i nie ogranicza się tylko do jego obywateli (zasada powszechności). Nadal aktualny jest przy tym pogląd, że rozciąga się on na obywateli RP i cudzoziemców, nawet gdy nie przebywają na obszarze państwa, "lecz znajdują się w stosunkach prawnych związanych z jego terytorium" 

Czy Konstytucja określa jakie konkretnie ciężary i świadczenia obejmuje ten obowiązek ?

Konstytucja formułując obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, wskazuje, że chodzi tu przede wszystkim o podatki, ale obejmować on może inne świadczenia osobiste lub rzeczowe. Ustrojodawca nie definiuje również, jak należy rozumieć poszczególne użyte przez niego terminy. "Świadczenie pieniężne będzie podatkiem w rozumieniu art. 84 i 217 Konstytucji bez względu na nazwę, jaką nada konkretnej daninie ustawodawca. (…) cechy nieodpłatności, przymusowości i bezzwrotności, charakter pieniężny oraz fakt pobierania przez państwo w celu wykonywania zadań publicznych przesądzają o zakwalifikowaniu konkretnej daniny do konstytucyjnej kategorii podatku. Co za tym idzie, podatkiem w rozumieniu konstytucyjnym jest w praktyce wiele danin określonych przez ustawodawcę mianem opłat" (A. Krzywoń, Podatki i inne daniny publiczne – podstawowe pojęcia konstytucyjne, ZNSA 2011, Nr 2, s. 53). Do ciężarów i świadczeń publicznych należy także zaliczyć cła, opłaty, dopłaty, składki na ubezpieczenia społeczne.

Czy podatek należy zapłacić nawet jeżeli w ocenie podatnika wynika on z wadliwie skonstruowanej (uchwalonej) ustawy lub innego aktu normatywnego powszechnie obowiązującego ?

Tak ! Z uwagi na powszechny obowiązek przestrzegania prawa (art. 83 Konstytucji RP) i wiążące się z nim domniemanie legalności działania władzy publicznej po stronie każdego podatnika istnieje powinność uiszczenia podatku wynikającego z aktu władzy publicznej (ustawy, decyzji podatkowej), niezależnie od tego, czy w przekonaniu podatnika akt ten jest obarczony wadą prawną. Kwestionowanie legalności podstawy prawnej obowiązku zapłaty podatku jest dopuszczalne wyłącznie w określonych prawem procedurach. Specyfiką tych procedur jest jednak ich następczy charakter (…)" (uchwała całej Izby Gospodarczej NSA z 22.6.2011 r., I GPS 1/11, ONSAiWSA 2011, Nr 5, poz. 93).

Czy w takiej sytuacji podatnik ma prawną możliwość domagania się zwrotu zapłaconego podatku/odszkodowania ?

Jeżeli w odpowiednim postępowaniu stwierdzona zostanie wadliwość podstawy prawnej podatku, to zrealizowany obowiązek zapłaty przeistacza się w prawo do żądania zwrotu zapłaconej kwoty, które jest "prawem majątkowym i jako takie jest objęte ochroną konstytucyjną realizowaną na podstawie art. 64 ust. 1 Konstytucji RP (…). Celem tego prawa (…) jest przywrócenie do majątku jednostki środków, które wyszły z tego majątku na skutek nienależnie zapłaconego podatku. Prawo, o którym mowa nie powstaje (…) gdy nienależnie zapłacony podatek nie doprowadził do zmniejszenia substancji majątkowej jednostki. Jeżeli zaś zapłata (…) spowodowała (…) dodatkowo uszczerbek (majątkowy lub niemajątkowy) inny niż strata spowodowana samą zapłatą, to uszczerbek ten powinien również zostać naprawiony. Podstawą (…) jest art. 77 ust. 1 Konstytucji" (ibidem).

Rada Ministrów kieruje administracją rządową. Art. 146. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej. Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. Rada Ministrów kieruje administracją rządową. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności: 1) zapewnia wykonanie ustaw, 2) wydaje rozporządzenia, 3) koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej, 4) chroni interesy Skarbu Państwa, 5) uchwala projekt budżetu państwa, 6) kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu, 7) zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny, 8) zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa, 9) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, 10) zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe, 11) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej, 12) określa organizację i tryb swojej pracy.

Jak należy rozumieć pojęcie „chroni interesy Skarbu Państwa”?

Art. 146 ust. 4 pkt 4 Konstytucji dopuszcza podejmowanie przez RM różnorodnych działań, byleby tylko służyły one wykorzystywaniu przez RM i podległe jej organy wszystkich prawnych możliwości przysparzania korzyści Skarbowi Państwa bądź przynajmniej zapobiegały uszczupleniem majątku będącego w jego dyspozycji.

Należy przy tym dodać, że aczkolwiek Skarb Państwa posiada osobowość prawną (art. 33 KC), to sam żadnym mieniem nie zarządza, a czynią to działające w jego imieniu jednostki organizacyjne, które nie posiadają osobowości prawnej (tzw. statio fisci). W istocie jest on więc zbiorem tych jednostek i nie posiada żadnych odrębnych od nich organów. Stąd też troska ustrojodawcy, aby organy wyodrębnionych jednostek państwowych, w tym wypadku podlegających RM, występując samodzielnie w stosunkach cywilnoprawnych jako przedstawiciele Skarbu Państwa, przestrzegały jego interesów. Ta norma Konstytucji może służyć stawieniu tamy różnym działaniom prywatyzacyjnym rządu, czy też antyprywatyzacyjnym parlamentu. Wszystko zależy od tego, czy działania te służyć będą realizacji nakazów płynących dla wszystkich władz i wypływających z art. 1Konstytucji RP stanowiącego, że RP jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.

Ustawodawca powinien (…) wykorzystywać aktywa majątkowe Skarbu Państwa wyłącznie dla potrzeb dobra wspólnego, co oznacza, że ustawodawca nie może działać w stosunku do majątki Skarbu Państwa zupełnie dowolnie" (orz. z 5.11.1996 r., K 6/96, OTK 1996, Nr 5, poz. 42, s. 192).

Co oznacza fakt, że RM „uchwala projekt budżetu państwa”

Kompetencja uchwalania projektu budżetu państwa stanowi konsekwencję przyznania RM wyłącznego prawa inicjatywy ustawodawczej w zakresie ustawy budżetowej W tym ujęciu projekt budżetu państwa to nic innego jak projekt ustawy budżetowej. Opracowując go, RM bierze pod uwagę ustalone przez siebie kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa w zakresie objętym jej kompetencjami. Projekt ustawy budżetowej sporządza Minister Finansów. Podczas prac nad opracowaniem budżetu państwa obowiązuje generalna zasada zawarta w art. 138 ust. 2 ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240), w myśl której materiały do projektu ustawy budżetowej przygotowują poszczególni dysponenci części budżetowych, za wyjątkiem materiałów określonych w art. 138 ust. 3 i 4.

W jaki sposób RM kieruje wykonaniem budżetu państwa ?

RM kierując wykonaniem budżetu państwa – tzn RM kierując wykonaniem budżetu państwa – tzn. realizacją ustawy budżetowej (por. komentarz do art. 204 ust. 1 pkt 1) – prowadzi gospodarkę finansową państwa opartą na jednym budżecie (ustawie budżetowej). Rada Ministrów odpowiada za wykonanie budżetu przed Sejmem, który udziela jej absolutorium. Nic więc dziwnego, że to do zakresu jej kompetencji należy uchwalanie zamknięcia rachunków państwowych i sprawozdania z wykonania budżetu. Powinna je wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa przedstawić Sejmowi w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego (por. komentarz do art. 226 ust. 1).

Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi: Art. 203. Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności. Najwyższa Izba Kontroli może również kontrolować z punktu widzenia legalności i gospodarności działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa. Art. 204. Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi: 1) analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, 2) opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, 3) informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia, określone w ustawie. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi coroczne sprawozdanie ze swojej działalności.

Artykuł 203 wyróżnia podmioty, które NIK ma obowiązek kontrolować ( a więc musi) oraz może kontrolować. Do pierwszej kategorii zaliczyć należy: 1) jednostki państwowe: organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych. Najwyższa Izba Kontroli kontroluje je z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.  Najwyższa Izba Kontroli kontrolując wszystkie te podmioty, może dokonywać wszechstronnej oceny ich działalności merytorycznej. Ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli w art. 3 stanowi, że chodzi tu w szczególności o kontrolę wykonania budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej. 2) natomiast do drugiej kategorii należy zaliczyć: samorząd terytorialny, komunalne osoby prawne i inne komunalne jednostki organizacyjne (kontroluje je z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności) oraz innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa (kontroluje je z punktu widzenia legalności, gospodarności )

Wymienione wyżej kryteria kontroli NIK należy rozumieć następująco: 1) legalność – oznacza sprawdzenie, czy działalność jednostki kontrolowanej ma podstawę prawną i jest zgodna z obowiązującym prawem; 2) gospodarność – rozumiana jest w teorii kontroli dwuwariantowo; oznacza ona z jednej strony sprawdzenie, czy nakłady poniesione w trakcie działania jednostki kontrolowanej przyniosły możliwie maksymalne efekty (maksymalizacja efektu); a z drugiej strony polegać ona może na osiągnięciu celu przy jak najmniejszych kosztach poszczególnych przedsięwzięć (minimalizacja nakładu), przy równoczesnej dbałości także o ich jakość; 3) celowość – wyróżnić można dwa jej rodzaje: celowość przedmiotową, oznaczającą sprawdzenie, czy działania jednostki kontrolowanej prowadzą do osiągnięcia zamierzonego celu, oraz celowość metodyczną polegającą na trafności wyboru sposobu realizacji zamierzonego celu; 4) rzetelność oznacza sprawdzenie, czy działania jednostki kontrolowanej są zgodne z wymaganiami wiedzy i techniki oraz zasadami dobrej wiary.

Analiza Wykonania Budżetu Państwa i Założeń Polityki Pieniężnej w 2016 r. ( NIK) Skala i waga nieprawidłowości stwierdzonych w ramach kontroli wykonania budżetu państwa w 2016 r. nie była znacząca. Główne nieprawidłowości stwierdzone w wyniku kontroli u niektórych dysponentów polegały w szczególności na: nieprzestrzeganiu procedur i przepisów przy udzielaniu zamówień publicznych, błędach w udzielaniu dotacji oraz w nadzorze nad ich wykorzystaniem, niecelowym wydatkowaniu środków, zawieraniu z osobami fizycznymi umów cywilnoprawnych mających charakter umów o pracę, opóźnieniu w realizacji programów wieloletnich, niezgodnym z przeznaczeniem wykorzystaniu środków z rezerw celowych, niedochodzeniu należności budżetowych, ustalaniu mierników uniemożliwiających pomiar efektów zadań, niewystarczającym nadzorze dysponentów nad jednostkami podległymi, nieskutecznych mechanizmach kontroli zarządczej.

Ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy. Art. 216. Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy. Zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa.

Gromadzenie i wydatkowanie środków finansowych na cele publiczne to czynności związane z prowadzeniem gospodarki finansowej w trakcie roku budżetowego dokonywane w sposób określony ustawowo, głównie w ustawie budżetowej. Obejmuje ona możliwe do przewidzenia dochody i wydatki w ciągu roku budżetowego. Zasady, na jakich oparte jest gromadzenie środków finansowych na cele publiczne, określają ustawy. Sama Konstytucja RP w art. 216 konkretyzuje tylko w ust. 2, 3 i 4, w jakim zakresie regulacja ta ma nastąpić. Jak można zauważyć, regulacja ta poprzez odwołanie do przepisów ustawy tworzy gwarancję prawidłowości funkcjonowania mechanizmów finansów publicznych.

Szczegółowo najważniejsze zagadnienia związane z finansami publicznymi reguluje FinPublU. Określa ona m.in.: zasady i sposoby zapewnienia jawności i przejrzystości finansów publicznych; formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych; zasady planowania i dysponowania środkami publicznymi; zasady zarządzania państwowym długiem publicznym; zasady i tryb gospodarowania środkami pochodzącymi z budżetu UE oraz innych źródeł zagranicznych niepodlegającymi zwrotowi. Konstytucja nakłada ma ustawodawcę obowiązek określenia zasad i trybu nabywania, zbywania i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisji papierów wartościowych przez Skarb Państwa, NBP lub inne państwowe osoby prawne. Ustawodawca wywiązał się z niego nie poprzez uchwalenie jednej ustawy regulującej kompleksowo te materie, ale poprzez włączenie w różne ustawy regulacji fragmentarycznych. Do najważniejszych z tych ustaw należą: ustawa z 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1700 ze zm.), ustawa z 8.8.1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (Dz.U. Nr 106, poz. 493 ze zm.), ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.).

Konstytucja nie definiuje monopolu, ale pojęcie to jest jednolicie rozumiane zarówno w nauce prawa i ekonomii, jak i w orzecznictwie sądowym. Oznacza ono taką sytuację, w której na rynku występuje tylko jeden producent dóbr lub usług określonego rodzaju. Wobec braku konkurencji ma on decydujący wpływ na ustalanie cen swoich produktów lub usług. Ze względu na to, że monopol stanowi odstępstwo od ustanowionych w Konstytucji zasad gospodarki rynkowej, wolności działalności gospodarczej i wolnej konkurencji (zob. komentarz do art. 20) 

Jedynym konkretnym postanowieniem ustrojodawcy dotyczącym gospodarki finansowej państwa jest wprowadzenie w ust. 5 regulacji dotyczącej zaciągania przez państwo pożyczek lub udzielania gwarancji i poręczeń finansowych Pojęcie długu publicznego obejmuje łączne, skumulowane przez kilka lat deficyty budżetowe (ich pojęcie zob. komentarz do art. 220 ust. 1) planowane zarówno w budżecie państwa, jak i w budżetach jednostek samorządu terytorialnego. Gdy dług ten przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto państwo nie może zaciągać żadnych nowych zobowiązań finansowych. Należy przyjąć, że wymóg ten dotyczy całości już istniejących zobowiązań, które składają się na dług publiczny. Gdyby odpowiednie organy (RM, ministrowie, Prezes NBP, organy NBP) zaciągnęły zobowiązania finansowe przekraczające pułap określony w art. 216 ust. 5, ich piastuni popełniają delikt konstytucyjny (zob. komentarz do art. 198 ust. 1), a ponadto TK powinien uchylić, jako niezgodny z Konstytucją, akt prawny, w którym lub raczej na podstawie którego, zaciągnięto zobowiązania przekraczające ten pułap. 

Art. 220. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa.

Art. 226. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium.

Art. 227. Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego. Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej, na 6 lat. Prezes Narodowego Banku Polskiego nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes Narodowego Banku Polskiego jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i Senat. Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej. Organizację i zasady działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegółowe zasady powoływania i odwoływania jego organów określa ustawa.

Gwarancje praw obywatelskich w zakresie systemu finansowego ( art Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 22. Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.

Art. 32. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Art. 61. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu. Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa. Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.

Art. 64. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności.

Art. 217. Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy.

3. Gwarancje finansowe dla jednostek samorządu terytorialnego ( art Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej. Art. 167. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie. Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych. Art. 168. Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie.

4. Szczególne wymogi legislacji finansowej ( art Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy: 1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych, 2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji, 3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej, 4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, 5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.

Art. 118. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa. Wnioskodawcy przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania.

Art. 123. Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów. Regulamin Sejmu oraz regulamin Senatu określają odrębności w postępowaniu ustawodawczym w sprawie projektu pilnego. W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany za pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni.

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów. Art. 190. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów.

Ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy. Art. 216. Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy. Zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa. Art. 217. Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. Art. 218. Organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa określa ustawa.

Art. 219. Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej. Zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej określa ustawa. W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące projektu ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium budżetowym. Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy. Art. 220. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa. Art. 221. Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów.

Art. 222. Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu. Art. 223. Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi. Art. 224. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym nie stosuje się przepisu art. 122 ust. 5. W przypadku zwrócenia się Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale. Art. 225. Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Art. 226. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium.

Ustawa jako źródło prawa finansowego

Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych ( Dz. U Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych ( Dz. U. Nr 157 poz. 1240), Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych ( Dz. U. Nr 157, poz. 1241 ze zm.), ustawa z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ( Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 114 ze zm.) ustawa z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego ( Dz. U. z 2008 r. Nr. 88, poz. 539 ze zm.), ustawa z 21 czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych ( tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1267 ze zm.)

ustawa z 7 października 1992 r ustawa z 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych ( tekst jedn. Dz. U. z 2004 Nr 55, poz. 577 ze zm.), ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja Podatkowa ( tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 8 poz. 60 ze zm.), ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych ( tekst jedn. . Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307) ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych ( tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.), ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług ( Dz. U. Nr 54, poz. 535 ze zm.), ustawa 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym ( Dz. U. z 2009 r. Nr 3 , poz. 11) ustawa z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych ( tekst jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 121 , poz. 844.),

ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych ( tekst jedn. . Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307) ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych ( tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.), ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług ( Dz. U. Nr 54, poz. 535 ze zm.), ustawa 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym ( Dz. U. z 2009 r. Nr 3 , poz. 11) ustawa z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych ( tekst jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 121 , poz. 844.),

ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim ( tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.), ustawa z 29 sierpnia 1997 r. –Prawo bankowe ( tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.), ustawa z 27 lipca 2002 r. – Prawo dewizowe ( Dz. U. nr 141 , poz 1178 ze zm.), ustawa z 19 marca 2004 r. – Prawo celne ( Dz. U. nr 68, poz. 622 ze zm.), ustawa z 19 marca 2004 r.- przepisy wprowadzające ustawę – Prawo Celne ( Dz. U. Nr 68, poz. 623.), ustawa z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi ( Dz. U. Nr 183, poz. 1538 ze zm.), ustawa z 29 czerwca 1995 r. o obligacjach ( teks jedn. Dz. U. 2001 r. Nr 120 , poz. 1300 ze zm.), ustawa z 31 stycznia 1989 r. o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych ( tekst. Jedn. Dz. U. z 1992 r. Nr 6 , poz. 27 ze zm.), ustawa z 1 grudnia 1995 r. o wpłatach z zysku przez jednoosbowe spółki Skarbu Państwa ( Dz. U. Nr 154, poz. 792 ze zm.), ustawa z 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej ( Dz. U> z 1997 r. Nr 9, poz. 43 ze zm.), ustawa z 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym ( Dz. U. z 2009 r. Nr 19, poz. 100) ustawa z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju ( tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 ze zm.), ustawa z 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym ( teksy jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 136, poz. 969 ze zm.),

Ustawa z 27 sierpnia 2009 r., o finansach publicznych

Od 1 stycznia 2009 r. obowiązuje wspomniana ustawa z 27 sierpnia 2009 r., której postanowienia wchodziły etapami, w kolejnych latach. Jej celem było ponadto wykonanie dyspozycji zawartych w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. zwłaszcza w zakresie problematyki budżetu państwa i długu publicznego oraz dostosowanie polskiego prawa finansowego do standardów europejskich. Dążeniem jej twórców było także uwzględnienie zmian wprowadzonych od 1999 r. w związku z reformą ustrojową administracji publicznej, w tym samorządu terytorialnego.

Ustawa reguluje podstawowe zagadnienia finansów państwowych i samorządowych: próby zdefiniowania podstawowych pojęć ("finanse publiczne", "środki publiczne", "dochody publiczne", "przychody publiczne", "wydatki publiczne", "rozchody publiczne", "deficyt" i "nadwyżka sektora finansów publicznych"), formy organizacyjno-prawne, w jakich gromadzone są dochody i dokonywane wydatki, zasady ogólne publicznej gospodarki finansowej (jawność, przejrzystość, klasyfikacja dochodów i wydatków), procedury budżetowe itp.

Jednym z podstawowych deklarowanych założeń ustawy była konsolidacja finansów publicznych, rozumiana jako skupienie finansów publicznych w systemie budżetowym, przede wszystkim poprzez zmiany organizacji i zasad funkcjonowania sektora finansów publicznych, objęcie wydatków publicznych ostrzejszymi rygorami kontrolnymi oraz rozszerzenie i ujednolicenie obowiązków sprawozdawczych nałożonych na dysponentów publicznych środków finansowych. Konsolidacja sektora finansów publicznych miała być przeprowadzona m.in. w drodze likwidacji lub przekształcenia niektórych form organizacyjno-prawnych sektora finansów publicznych. Likwidacji uległy gospodarstwa pomocnicze państwowych i samorządowych jednostek budżetowych, państwowe zakłady budżetowe, fundusze motywacyjne, rachunki dochodów własnych państwowych i samorządowych jednostek budżetowych oraz samorządowe fundusze celowe, które - rozluźniając rygor budżetowy - przyczyniać się miały do tzw. debudżetyzacji. W ich miejsce utworzono jednak nowe formy organizacyjno-prawne, przede wszystkim instytucje gospodarki budżetowej, które dodatkowo wyposażono w osobowość prawną.

Ponadto ustawa o finansach publicznych nie rozstrzyga koniecznych do uregulowania zagadnień w dziedzinie finansów publicznych . Nie rozwiązuje w szczególności: - problemu statusu instytucji Skarbu Państwa oraz jego budżetu państwa, mimo że stosuje to pojęcie, - problem audytu wewnętrznego, w tym np. relacji do kontroli finansowej ( obecnie – kontroli zarządczej) oraz kontroli wewnętrznej ( funkcjonującej w praktyce, lecz nieuregulowanej w prawie), a także powołania usługodawców zewnętrznych może powodować powstanie wątpliwości prawnych, - nie reguluje zasad obliczania długu publicznego w relacji do PKB, nakazanego w przepisach Konstytucji, odsyła bowiem do odrębnych ustaw, - nie stwarza należytych warunków przestrzegania zasady racjonalnego dysponowania środkami budżetowymi , w szczególności ich konsolidacji i zwiększania dyscypliny budżetowej: powołuje nowe, stale rozbudowane i zmieniające się w każdej wersji ustawy formy organizacyjno-prawne dublujące już istniejące,

Jak należy rozumieć pojęcie „Skarb Państwa” ? Jak należy rozumieć pojęcie „Skarb Państwa”

Konstytucyjne pojęcie Skarbu Państwa: Przez pojęcie Skarbu Państwa trzeba rozumieć samo Państwo Polskie działające w stosunkach cywilnoprawnych jako szczególną państwową osobę prawną (argument z art. 216 ust. 2 Konstytucji RP). 

Definicję Skarbu Państwa zawiera także art. 34 KC Definicję Skarbu Państwa zawiera także art. 34 KC . Zgodnie z tym przepisem Skarb Państwa jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego, nienależącego do innych państwowych osób prawnych.  Art. 34 KC wyjaśnia, że Skarb Państwa jest osobą prawną. (Cywilistyczna definicja Skarbu Państwa)

Szczególne cechy Skarbu Państwa.

Skarb Państwa jest osobą prawną o szczególnym charakterze, ponieważ : czerpie osobowość prawną bezpośrednio z Konstytucji RP i Kodeksu cywilnego nie podlega wpisowi w jakimkolwiek rejestrze oraz nie mając statutu i odrębnych organów działa w obrocie cywilnoprawnym przez: jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej określone w ustawie albo przez te, z których działalnością wiąże się określony stosunek prawny a także, z mocy ustawy, przez organy jednostek samorządu terytorialnego lub inne osoby prawne (Zob. uchw. SN z 23.9.2010 r., III CZP 62/10, Legalis; zob. też uchw. SN z 25.2.2016 r., III CZP 109/15, Legalis)

Czy Skarb Państwa, uosabiając państwo, może być stroną umów międzynarodowych ? Art. 80 i 81 u.f.p.

Brzmienie cytowanych przepisów sugeruje, że to nie RP jako podmiot prawa międzynarodowego, lecz Skarb Państwa jest podmiotem prawa międzynarodowego. Niemniej wbrew literalnemu brzmieniu tych przepisów trzeba przyjąć, że podmiotem stosunków międzynarodowych pozostaje RP – to ona jest wszak stroną umów międzynarodowych, a dopiero skutki majątkowe umów pożyczkowych lub kredytowych mogą być w myśl prawa polskiego przypisane Skarbowi Państwa jako podmiotowi stosunków cywilnoprawnych.

Czy organizacja Skarbu Państwa należy do materii konstytucyjnej czy ustawowej ?

Z art. 216 i 218 Konstytucji RP wprost wynika, że organizacja Skarbu Państwa i sposób zarządzania mieniem skarbowym powinny być uregulowane na poziomie ustawy. Ustawodawca ma obowiązek określenia zasad i trybu nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisji papierów wartościowych przez Skarb Państwa, NBP lub inne państwowe osoby prawne (art. 216 ust. 2). Jedynie w formie ustawowej dopuszczalne jest ustanowienie monopolu (art. 216 ust. 3). Podobnie zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych powinno nastąpić na zasadach i w trybie określonym w ustawie (art. 216 ust. 4). W literaturze nie budzi więc wątpliwości, że ustalenie organizacji Skarbu Państwa należy do materii ustawowej 

Rozporządzenia jako źródła prawa finansowego

Cechą charakterystyczną ustaw regulujących różne sprawy finansowe jest duża liczba zamieszczanych w nich delegacji do wydawania aktów wykonawczych – z reguły jest to kilka takich delegacji w jednej ustawie, ale również występują przypadki formułowania kilkudziesięciu delegacji w jednej ustawie ( np. w ustawie o finansach publicznych lub w ustawie o podatku od towarów i usług) . Sprawia to, że regulacje prawne są istotnie rozproszone, często nowelizowane lub nawet zmianie podlegają całe akty wykonawcze.

Art. 92 KON 1. Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu. 2. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi.

W odniesieniu do ustaw zawierających materię finansowo prawną regułą jest upoważnienie Rady Ministrów lub ministra finansów do wydawania rozporządzeń. Ponadto rozporządzenia są wydawane tylko na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać nie tylko organ właściwy do wydania rozporządzenia, lecz także zakres spraw przekazanych do uregulowania, oraz wytyczne dotyczące treści aktu. Wytyczne mogą być zamieszczone w przepisie zawierającym upoważnienie ustawowe, jak również w innych przepisach tej ustawy, pod warunkiem że możliwe jest zrekonstruowanie ich treści. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji innemu organowi.

Przykładowe Rozporządzenia z zakresu finansów publicznych : Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 grudnia 2010 r. w sprawie sposobu przeprowadzania gospodarki finansowej jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych - Na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych ( Dz. U. Nr 157, poz. 1240, z późn. zm. ) zarządza się co następuje … Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 5 lipca 2010 r. w sprawie szczególnych zasad, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej - Na podstawie art. 40 ust. 4 pkt. 1 lit. A ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych zarządza się co następuje … Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 października 2010 r. w sprawie zasad rachunkowości oraz planów kont dla organów podatkowych jednostek samorządu terytorialnego

Akty Prawa Międzynarodowego oraz Prawa UE jako źródła Prawa Finansowego:

Wśród wymienionych w art Wśród wymienionych w art. 87 ust 1 Konstytucji RP źródeł powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są także ratyfikowane umowy międzynarodowe, które w ten sposób stanowią część polskiego systemu prawa. Można je podzielić na dwie grupy :

Umowy ratyfikowane przez Prezydenta samodzielnie, tzn Umowy ratyfikowane przez Prezydenta samodzielnie, tzn. bez udziału parlamentu ( art. 133 pkt 1 Konstytucji RP). Umowy takie stają się źródłem prawa polskiego na podstawie samego aktu ratyfikacji, który nie ma skutku transformacyjnego. Oraz umowy ratyfikowane na podstawie upoważnienia ustawowego ( art. 89 Konstytucji RP). Umowy takie stają źródłem prawa polskiego dopiero w wyniku ustawy upoważniającej do ratyfikacji i aktu ratyfikacji. Według 91 ust 1 i 2 Konstytucji RP , ratyfikowana umowa międzynarodową, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową

Istotne znaczenie wśród źródeł prawa finansowego mają ratyfikowane umowy międzynarodowe w sprawach podatkowych oraz instytucji finansowych i systemu pieniężnego. Mniejsze znaczenie umów zauważalne jest w sferze gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Najobszerniejszą grupę stanowią umowy regulujące sprawy wzajemnego popierania i ochrony inwestycji, unikania międzynarodowego podwójnego opodatkowania oraz szkodliwej konkurencji podatkowej.

Największą grupę stanowią umowy w sprawach unikania międzynarodowego podwójnego opodatkowania, w tym zwłaszcza w zakresie podatków od dochodu i majątku. Tylko kilka umów dotyczy zapobiegania dwukrotnemu pobierania podatku spadkowego ( Na przykład konwencja między Rzeczypospolitą Polską a Republiką Austrii o zapobieżeniu dwukrotnemu pobieraniu podatku spadkowego, podpisana w Wiedniu w dniu 24 listopada 1926 r. Aktualnie obowiązują tylko 3 umowy międzynarodowe, które zostały zawarte w okresie II Rzeczypospolitej Polskiej.) Rzeczypospolita Polska zawarła ponad 100 bilateralnych umów w sprawach podatkowych w celu unikania podwójnego opodatkowania tego samego dochodu w dwóch państwach i zapobiegania dyskryminacji podmiotów mających rezydencję w jednym państwie, a źródło przychodu lub dochodu albo majątek w innym państwie. Co warto podkreślić postanowienia umów bilateralnych w sprawach zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu maja pierwszeństwo zastosowania przed wewnętrznym prawem podatkowym.

W sprawach podatkowych zawierane są także umowy wielostronne, np W sprawach podatkowych zawierane są także umowy wielostronne, np. Konwencja o wzajemnej pomocy administracyjnej, sporządzona w Strasburgu dnia 25 stycznia 1988 r. określająca zasady zapewniania przez jej strony wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach podatkowych (np. wymianę informacji, jednoczesna kontrole podatkową, pomoc w egzekucji należności publicznoprawnych, dostarczanie dokumentów) . W odniesieniu do podstaw gospodarki finansowej j.s.t. fundamentalne znaczenie mają także postanowienia Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego ( EKSL) , która jest wielostronną umową międzynarodową. Zawiera zbiór przepisów o charakterze postulatywnym, wskazując na pożądane działania jej sygnatariuszy w celach ustalonych w Preambule EKSL

W zakresie systemu pieniężnego oraz instytucji finansowych na szczególną uwagę zasługują umowy międzynarodowe : - Umowa o utworzeniu Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, sporządzona w Paryżu w dniu 29 maja 1990 r. ( Celem Benku jest przede wszystkim popieranie przechodzenia w kierunku otwartej gospodarki rynkowej oraz promowanie prywatnej i przedsiębiorczej inicjatywy państw Europy Środkowej i Wschodniej , które przyjęły na siebie zobowiązania i stosują zasady wielopartyjnej demokracji , pluralizmu i gospodarki rynkowej) - Umowa o utworzeniu Międzynarodowego Funduszu Walutowego , zawarta w Bretton Woods dnia 22 lipca 1944 ( Celem jest popieranie międzynarodowej współpracy walutowej poprzez stałą instytucję , wyposażoną w aparat dla konsultacji i współdziałania w międzynarodowych sprawach walutowych) - Umowa Ramowa między Rzeczypospolitą Polską a Europejskim Bankiem Inwestycyjnym ( EBI) dotycząca działalności EBI w Polsce sporządzona w Warszawie dnia 1 grudnia 1997 r.

Akty Prawa Miejscowego jako źródła prawa finansowego :

Zgodnie z art. 87 ust 2 Konstytucji RP, akty prawa miejscowego są źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP na obszarze działania organów, które je ustanowiły . Organy upoważnione do wydawania aktów prawa miejscowego obowiązane są przestrzegać zakresu delegacji, udzielonych im przez ustawę w zakresie tworzenia tych aktów. W swoich działaniach nie mogą wkraczać w materię uregulowaną ustawą.

Źródłami prawa finansowego w wymiarze miejscowym są akty prawne wydawane przez organy j.s.t. regulujące przede wszystkim sprawy podatkowe oraz sprawy budżetowe. Ich kompetencje do tworzenia miejscowego prawa podatkowego wynikają wprost z art. 168 Konstytucji RP, według którego jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie ustalonym w ustawie. Wyznaczono w ten sposób granice władztwa podatkowego przysługującego tym jednostkom, które jest władztwem limitowanym przez ustawodawcę podmiotowo i przedmiotowo ( ustala organy j.s.t. uprawnione do wykonywania władztwa, rodzaje danin publicznych i ich elementów konstrukcyjnych, wobec których mogą być realizowane konkretne atrybut władztwa).

Charakterystyczna cechą miejscowego prawa podatkowego jest to, że uprawnienia do jego tworzenia są limitowane przez ustawodawcę. Uprawnienia takie są przyznane w zasadzie tylko organom stanowiącym j.s.t. i przy pozostawieniu im niewielkich możliwości wpływu na kształt zasadniczych konstrukcji regulowanych w ustawach. Każda j.s.t. prowadzi samodzielną gospodarkę finansową na podstawie swojego budżetu. W tym celu podejmowane są przez organy stanowiące tych jednostek uchwały budżetowe ( w sprawie budżetu, w sprawie prowizorium budżetowego), jak i uchwały związane z uchwałami budżetowymi , np. w sprawie przyjęcia sprawozdania z wykonania budżetu, w sprawie udzielenia absolutorium organowi wykonawczemu js.t.

Ustawodawca określa podstawowe zasady procedury budżetowej w jednostkach samorządu terytorialnego, np. wyznacza ostateczne terminy złożenia projektu uchwały budżetowej oraz sprawozdania z jej wykonania przez organ wykonawczy organowi stanowiącemu i regionalnej izbie obrachunkowej. W ustawie o finansach publicznych wprowadzono postanowienie dotyczące: obligatoryjnych elementów treści uchwały budżetowej, wyczerpująco określonych źródeł finansowania deficytu budżetowego, obowiązku przyjmowania wieloletniej prognozy finansowej j.s.t. Z przepisów konstytucyjnych oraz ustawy z 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych wynika, że organami nadzoru nad działalnością j.s.t. w zakresie spraw finansowych są RIO.

Aktami miejscowego prawa finansowego są również uchwały podejmowane w sprawach zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu j.s.t. oraz udzielania pożyczek. Są to przede wszystkim uchwały w sprawach emisji obligacji komunalnych, których od 1995 r. wydano już około 300.

Czy judykatura i doktryna jest źródłem prawa finansowego?

Judykatura i doktryna nie jest źródłem prawa finansowego. Orzecznictwo sądów, orzeczenia TK, zwyczaj i doktryna prawa finansowego aczkolwiek podobnie jak winnych dziedzinach prawa judykatura i doktryna wpływa na konstruowanie się zasadniczych poglądów w zakresie prawa finansowego co w konsekwencji przekłada się na tworzenie prawa finansowego jednakże w sensie ścisłym nie stanowi to źródeł prawa finansowego.

Funkcje Finansów Publicznych: Fiskalna Redystrybucyjna Stymulacyjna

Najstarsza i najważniejsza funkcja fiskalna (zwana alimentacyjną) oznacza realizację możliwie wysokich dochodów wystarczających na pokrycie wydatków publicznych, wynikających z ustawowych zadań. Związana z nią funkcja redystrybucyjna, ilustrująca dwustronny charakter finansów publicznych, tj. pobieranie dochodów i dokonywanie wydatków, oznacza świadome i celowe wykorzystywanie systemu finansowego do rozdzielania dochodów publicznych. W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że funkcja redystrybucyjna, nazywana także funkcją rozdzielczą, polega na przenoszeniu wartości ze strefy produkcyjnej do nieprodukcyjnej.

Stymulacyjna funkcja finansów publicznych (inaczej bodźcowa, stabilizacyjna lub interwencyjna) polega na zachęcaniu podmiotów biernych prawa finansowego do określonego działania lub zaniechania, w kierunku pożądanym przez władze publiczne. Stabilizacyjna funkcja finansów publicznych wyraża się w oddziaływaniu za pomocą określonych instrumentów finansowych, tj. dochodów, wydatków i salda budżetu, na skłonność do oszczędzania albo inwestowania, poziom stóp procentowych oraz poziom bezrobocia

„ nie po to gromadzi się pieniądz, aby go mieć , lecz by wydawać” Związki między funkcją fiskalną a redystrybucyjną : dwustronny charakter FP „ nie po to gromadzi się pieniądz, aby go mieć , lecz by wydawać”

Najstarsza i najważniejsza funkcja fiskalna (zwana alimentacyjną) oznacza realizację możliwie wysokich dochodów wystarczających na pokrycie wydatków publicznych, wynikających z ustawowych zadań. Związana z nią funkcja redystrybucyjna, ilustrująca dwustronny charakter finansów publicznych, tj. pobieranie dochodów i dokonywanie wydatków, oznacza świadome i celowe wykorzystywanie systemu finansowego do rozdzielania dochodów publicznych. W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że funkcja redystrybucyjna, nazywana także funkcją rozdzielczą, polega na przenoszeniu wartości ze strefy produkcyjnej do nieprodukcyjnej.  

O roli redystrybucji w gospodarce świadczy udział dochodów budżetu państwa w produkcie krajowym brutto ( PKB). Im jest on wyższy, tym bardziej istotnym instrumentem gospodarczym jest budżet państwa. Podobnie relacja wydatków budżetowych do PKB wskazuje na stopień centralizacji podziału PKB.

Funkcja redystrybucyjna ( rozdzielcza) jest określana jako celowe, świadome wykorzystywanie instytucji prawno-finansowych do powtórnego ( wtórnego) podziału wytworzonego w państwie produktu krajowego. W takim ujęciu można m.in. mówić o przemieszczaniu w płaszczyźnie: 1. Terytorialnej ( miedzy poszczególnymi województwami ( regionami, powiatami) – dotacji czy subwencji. 2. Podmiotowej – między poszczególnymi podmiotami ( mogą być przemieszczane np. dotacje na rzecz przedsiębiorstw 3. Przedmiotowej – między sferami produkcji , spożycia, inwestycji i oszczędności 4. Czasowej : - dzielenie wpływów na rok budżetowy czyli od 1.stycznia do 31 grudnia danego roku oraz budżet zadaniowy czyli planowanie wieloletnie ( Wieloletni Plan Finansowy Państwa, Wieloletnia Prognoza finansowa j.s.t. ( po części) – tutaj muszą być jeszcze wskazane mierniki które sprawdzą czy zadanie zostało wykonane.

jak należy rozumieć sprawę „wtórnego podziału dochodu narodowego” ?

Wtórny podział dochodu narodowego jest to podział dokonujący się między grupami społecznymi tworzącymi dochód narodowy oraz nie uczestniczącymi w jego tworzeniu. Dochody powstające w wyniku wtórnego podziału dochodu narodowego określamy pojęciem dochodów pochodnych. Podstawową rolę w procesie wtórnego podziału narodowego, spełnia budżet państwa. Za pośrednictwem systemu dochodów budżetowych, w którym główną rolę spełniają podatki, państwo przejmuje części dochodu narodowego. System wydatków budżetowych oznacza redystrybucję ściągniętego dochodu narodowego. Charakterystyczne jest proces znacznego wzrostu udziału państwa w dochodzie narodowym. Z kilkunastu procent na początku obecnego stulecia udział ten wzrósł obecnie do poziomu prawie połowy dochodu narodowego.

Związane to jest ze wzrostem funkcji ekonomicznych państwa i koniecznością finansowania rozległej sfery zdań administracyjnych, społecznych, a także obronnych. Wydatki państwa, finansowane z przejmowanej części dochodu narodowego, przeznaczone są z jednej strony na zakup dóbr i usług, i o tyle oznaczają ponowny przepływ dochodu narodowego do sfery produkcyjnej, z drugiej - przeznaczone są na płace zatrudnionych w sferze publicznej. Wtórny podział dochodu narodowego dokonuje się także poprzez opłaty usług niematerialnych. Część płacy roboczej i zysków przekazywana jest w tej formie do usługowych działów zatrudnienia. Dochody takich działów jak np. sfera rozrywki, reklamy, itp., pochodzą z dochodów pierwotnych, przekazanych w postaci opłat za usługi.

Redystrybucja dochodu narodowego dokonuje się w gospodarce rynkowej także poprzez system cen. Wysoki poziom cen towarów ustalonych poprzez monopole, znacznie przekraczający poziom przeciętny, pozwala na przechowywanie części dochodu narodowego z gałęzi i przedsiębiorstw nie monopolistycznych, które są nabywcami tych towarów. Proces redystrybucji dokonuje się nie tylko wewnątrz gospodarek narodowych, ale także między krajami. Przyjmuje to przede wszystkim postać przepływu zysków z zagranicznych lokat kapitałowych do krajów - eksporterów kapitału.

Pojęcie Zadań publicznych

Pojęcie Zadań publicznych – jest kluczem do finansów publicznych Pojęcie Zadań publicznych – jest kluczem do finansów publicznych. Bez ciągłego pamiętania o tym, że środki publiczne są gromadzone po to, by finansować zadania publiczne, zrozumienie sensu takich operacji finansowych, charakterystycznych dla finansów publicznych, jak: stanowienie i egzekwowanie podatków, uchwalanie budżetu, zaciąganie długu publicznego, jest niemożliwe. Gdyby nie było zadań publicznych, państwo nie potrzebowałoby środków finansowych.

Przez zadania publiczne rozumieć będziemy zatem zadania ( obowiązki) prawnie nałożone na organy władzy publicznej. Katalog zadań publicznych ( nie istniejący zresztą w zwartej postaci) możemy traktować jako wykaz szczególnego rodzaju usług, do których świadczenia zobowiązane są organy władzy publicznej. Wykaz zadań publicznych stanowi wiec swoiste zobowiązanie organów władzy wobec społeczeństwa, uzasadniające z jednej strony przyznaje władzom publicznym kompetencji niezbędnych do wykonywania tych zadań, a z drugiej – ponoszenie przez obywateli obciążeń umożliwiających sfinansowanie działalności władz publicznych

Zakres zadań publicznych zależy od przyjętych rozwiązań ustrojowych. Zgodnie z powszechnie przyjmowaną we współczesnych demokracjach doktryną pomocniczości państwa „ władza powinna przyjmować tylko te zadania, których nie są w stanie wykonać sami obywatele”. Zasadę pomocniczości dobrze wyraża hasło „Państwo powinno ronić to, co niezbędne – i nic więcej”. ( Elżbieta Malinowksa-Misiag, Wojciech Misiąg) Gdy robi za mało, pojawia się nieład. Gdy robi za dużo, ogranicza aktywność obywateli i ogranicza ich swobodę działania.

Czy jednak potrafimy precyzyjnie odpowiedzieć na pytanie : co państwo musi robić??

Odpowiadając na pytanie zastanówmy się czy istnieje grupa zadań , które w dość oczywisty sposób zaliczyć trzeba do zadań publicznych

– niewątpliwie należy do nich zaliczyć : działalność legislacyjną, obronę narodową, zapewnienie bezpieczeństwa publicznego i wymiar sprawiedliwości, utrzymanie dróg – wreszcie ze względu na konieczność wykonania przedstawionych powyżej zadań – funkcjonowanie organów władzy wykonawczej

Zakres zadań jest jednak znacznie szerszy – są bowiem takie zadania, które trudno sobie wyobrazić aby były wykonywane w całości przez sektor prywatny np. zadania państwa z zakresu szkolnictwa ( zwłaszcza podstawowego i średniego), ochrony zdrowia ( choć i tak dotychczas nie udało się znaleźć zadowalającego modelu wykonywania tych zadań,), prowadzenie badań naukowych o charakterze podstawowym itd.

Potrzeby publiczne wskazane w przepisach konstytucji

zapewnienie bezpłatnej nauki w szkołach do 18 roku życia( art. 70) ( art. 1, 64-76 konstytucji) : -wypłata prawem przewidzianych świadczeń pieniężnych ( stypendiów, rent emerytur, zasiłków z pomocy społecznej, świadczeń rodzinnych, zasiłków dla bezrobotnych, nagród itp.) – art. 67 bezpłatna ochrona zdrowia , która ma być zapewniona obywatelom ( art. 6) zapewnienie bezpłatnej nauki w szkołach do 18 roku życia( art. 70) zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy ( dlatego powołuje się m.in. PIP) – art. 66 ochrona środowiska ( art. 74) zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych ( art. 75) ochrona konsumentów ( art. 75)