SYSTEM WERSALSKI

Cele: Zrozumienie czym jest system wersalski i jak doszło do jego ukształtowania Znajomość najważniejszych postanowień traktatu wersalskiego Zrozumienie w jaki sposób postanowienia traktatu wersalskiego wpłynęły na losy Europy i Polski Dostrzeganie zależności pomiędzy polityką międzynarodową a historią Polski Znajomość genezy i form działania Ligi Narodów

SYSTEM WERSALSKI Postanowienia paryskiej konferencji pokojowej wraz z decyzjami konferencji waszyngtońskiej i warunkami pokoju pomiędzy Polska i Rosją sowiecką w Rydze spowodowały ukształtowanie się porządku politycznego, który przeszedł do historii pod nazwą systemu wersalskiego. Jego cechy to: 1.Osłabienie Niemiec 2.Izolacja polityczna komunistycznej Rosji 3.Odpowiedzialność za ład i porządek w Europie w rękach Wielkiej Brytanii i Francji 4.Wycofanie USA ze spraw europejskich 5.Powstanie wielu narodowych państw w Europie środkowej i wschodniej

MAPA EUROPY PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ 1914 1923

SYSTEM WERSALSKI

TRAKTAT WERSALSKI Traktat wersalski został zawarty podczas paryskiej konferencji pokojowej, trwającej od 18 stycznia 1919 roku do 21 stycznia 1920 roku. Brało w niej udział 27 zwycięskich państw. Polska była reprezentowana przez Ignacego Paderewskiego i Romana Dmowskiego. Państwa pokonane w I wojnie światowej (Niemcy, Austro-Węgry, Turcja, Bułgaria) nie zostały dopuszczone do konferencji. Przedstawiono im tylko traktaty do podpisania. Rosja Sowiecka również nie została zaproszona, gdyż mocarstwa Ententy nie uznawały rządu bolszewickiego, który w marcu 1918 podpisał w imieniu Rosji separatystyczny pokój z Niemcami (Traktat brzeski), co było złamaniem porozumień sojuszniczych w ramach Ententy.

TRAKTAT WERSALSKI • Francja odzyskała obszary utracone w 1871 r. tj. Alzację i wschodnią Lotaryngię. Zagłębie Saary miało pozostawać pod zarządem międzynarodowym przez piętnaście lat, po czym plebiscyt miał rozstrzygnąć o jego przynależności do Niemiec lub Francji; • Polska odzyskała znaczną część ziem zabranych jej przez Prusy w I i II rozbiorze: większą część Wielkopolski i poważną część byłych Prus Królewskich (zwanych pod zaborem: Prusy Zachodnie), z niewielkim jednak dostępem do morza (144 km); ponadto po plebiscycie na Górnym Śląsku w 1921 r. i III powstaniu śląskim część górnośląskiego zagłębia przemysłowego z Katowicami i Chorzowem;

TRAKTAT WERSALSKI • Dania uzyskała po plebiscycie przeprowadzonym w 1920 r. północną część Szlezwiku, o zdecydowanej przewadze ludności duńskiej; • Gdańsk z przyległymi gminami i miastami Oliwą i Sopotem stał się Wolnym Miastem o charakterze odrębnego państwa, ale z włączeniem w skład terytorium celnego Polski i zapewnieniem jej szerokich uprawnień w porcie gdańskim; • niemieckie terytoria kolonialne rozdzielono pomiędzy zwycięzców i przekazano pod opiekę Ligi Narodów;

TRAKTAT WERSALSKI • Czechosłowacja uzyskała mały skrawek na Górnym Śląsku; • obszar zaniemeński na krańcu Prus Wschodnich z portem Kłajpedą, o przewadze ludności litewskiej, został oddany pod zarząd mocarstw, w praktyce francuski; • Luksemburg, który do tego czasu wchodził w skład obszaru celnego Niemiec, został z niego wydzielony; • Na terenach wielonarodowościowych miały się odbyć plebiscyty, decydujące o podziale: Górnego Śląska, Warmii, Mazur oraz Szlezwiku.

DEMILITARYZACJA NIEMIEC Wprowadzenie demilitaryzacji Nadrenii polegało na tym, że na terenie lewobrzeżnej Nadrenii i 50-kilometrowym pasie wzdłuż prawego brzegu Renu zakazano Niemcom posiadania wojsk. W części V traktatu nakazano zmniejszenie liczebności armii niemieckiej do 100 tys. żołnierzy oraz zakazano wprowadzania powszechnego obowiązku służby wojskowej (Reichswehra). Miał obowiązywać zakaz wyposażania armii w czołgi i samoloty bojowe. Marynarka wojenna mogła posiadać z większych okrętów jedynie: 6 pancerników 6 lekkich krążowników 12 kontrtorpedowców (niszczycieli) 12 torpedowców Nie wolno było posiadać okrętów podwodnych i lotnictwa morskiego. Liczebność personelu marynarki miała być zredukowana do 15 tys. ludzi.

REPARACJE WOJENNE Na konferencji zapadła jedynie decyzja, iż po raz pierwszy w historii, reparacje wojenne zostaną wypłacone jako rekompensata za faktycznie poniesione w wyniku działań wojennych straty. Oszacowanie ich wysokości oraz możliwości płatniczych Niemiec pozostawiono Komisji Odszkodowań, która zakończyła swoją pracę w maju 1921 ustalając ich wysokość na 132 mld marek w złocie. Była to suma nierealistycznie wysoka głównie dzięki staraniom Francji, która widziała w reparacjach środek hamowania wzrostu potęgi gospodarczej Niemiec

REPARACJE WOJENNE Na ich redukcji zależało głównie USA, które, w przeciwieństwie do Francji, środek utrzymania pokoju w Europie widziały w silnych gospodarczo Niemczech (plany Dawesa i Younga - redukcja niemieckiego zadłużenia). Plan Dawesa (od nazwiska laureata Pokojowej Nagrody Nobla za rok 1925 Charlesa Gatesa Dawesa) – historyczny plan gospodarczy rozłożenia na wiele lat niemieckich reparacji wojennych po I wojnie światowej oraz udzielenia Niemcom pożyczek w wysokości 200 mln dolarów na ich spłatę. Opracowany został w celu stabilizacji niemieckiej gospodarki powojennej

REPARACJE WOJENNE Plan Younga - plan spłat reparacji niemieckich, opracowany w 1929 roku przez międzynarodową komisję rzeczoznawców pod przewodnictwem Owena Younga, który stał się podstawą do rokowań nad sprawą reparacji niemieckich na konferencji w Hadze. Po przeprowadzeniu zmian mocarstwa przedstawiły Plan Younga Niemcom. Plan Younga zastąpił w tym momencie dotychczasowy Plan Dawesa. Na mocy Planu Younga Niemcy zobowiązały się do spłat reparacji w ciągu 59 lat (do 1988 roku).

GWARANCJE Tytułem zagwarantowania przestrzegania traktatu przez Niemcy, mocarstwa zachodnie zdecydowały się okupować terytorium Niemiec na zachód od Renu (z kilkoma przyczółkami na wschodzie) na okres od 5 do 15 lat (3 strefy okupacyjne). Postanowienia traktatu wersalskiego jeszcze przed podpisaniem były kwestionowane przez stronę niemiecką, jako krzywdzące i niewykonalne. Wobec postanowień traktatu dotyczących skali odszkodowań wojennych nałożonych na Niemcy (których spłacanie powinno było zakończyć się ostatecznie w 1983 roku, faktycznie jednak trwało do roku 2010) protest złożył John Maynard Keynes, ekspert delegacji brytyjskiej, który dowodził, że Niemcy nie będą w stanie spłacić olbrzymich roszczeń finansowych, zaś Traktat może w konsekwencji w przyszłości obudzić w Niemcach poczucie krzywdy i chęć rewanżu.

REAKCJE NA TRAKTAT WERSALSKI Rewanżyzm – postępowanie dążące do rewanżu, odwetu, zwł. w polityce międzynarodowej, państwa zwyciężonego względem zwycięskiego itp. Termin powstały we Francji po wojnie francusko-pruskiej, określający francuskie aspiracje do odzyskania mocarstwowej roli politycznej oraz aneksji utraconych ziem. Rewizjonizm (łac. revisio – ponowne widzenie) – dążenie do zmiany określonego stanu rzeczy, poglądów. Ponowne rozpatrywanie ustalonych wniosków, ocenianie faktów według innych kryteriów. Rewizjonizm w stosunkach międzynarodowych oznacza dążenie do zmiany obecnej sytuacji międzynarodowej, ponownego zawarcia umów między państwami na innych warunkach. Szczególnie dotyczy to umów pokojowych i terytorialnych. W praktyce jest eufemizmem stosowanym dla rewanżyzmu (np. rewizjonizm niemiecki po I wojnie światowej).

REAKCJE NA TRAKTAT WERSALSKI Sprzeciw wobec postanowień traktatu wersalskiego wśród Niemców stanowił jedno ze źródeł popularności NSDAP, która w efekcie doprowadziła do objęcia władzy przez Adolfa Hitlera. Wszystkie niemieckie partie polityczne opowiadały się za rewizją traktatu wersalskiego, w szczególności postanowień dotyczących granicy niemiecko-polskiej, żądając przywrócenia granicy Cesarstwa Niemieckiego z 1914 r - przyłączenia do Niemiec należących zgodnie z traktatem do Rzeczypospolitej terytoriów Pomorza Nadwiślańskiego, Górnego Śląska i Wielkopolski z Poznaniem

UKŁAD W RAPALLO 1922 - układ między ZSRR a Republiką Weimarską, formalnie dotyczący wyrzeczenia się wzajemnych roszczeń finansowych będących skutkiem I wojny światowej. Uzupełniony wieloma innymi (także sekretnymi) porozumieniami, stał się podstawą ścisłej współpracy obu państw, skierowanej wyraźnie przeciwko Polsce. Nawiązano tajną współpracę wojskową, ułatwiającą Niemcom obejście klauzul rozbrojeniowych traktatu wersalskiego.

TRAKTAT W LOKARNO Traktat w Locarno został zawarty 16 października 1925 roku w szwajcarskiej miejscowości Locarno. Traktat, a właściwie kilka odrębnych układów, był podsumowaniem międzynarodowej konferencji rozpoczętej 5 października 1925 r., zwołanej z inicjatywy Niemiec. Francja, Belgia, Wielka Brytania i Włochy podpisały z Niemcami tzw. pakt reński, gwarantujący nienaruszalność granicy między Niemcami a Francją i Belgią, przy czym Wielka Brytania i Włochy miały w razie agresji ze strony Niemiec lub Francji udzielić pomocy stronie napadniętej. Równocześnie strony wyrzekały się agresji wobec siebie. Udział Belgii oznaczał, że państwo to zrzekało się swego dawnego statusu neutralności.

ROZPAD SYSTEMU WERSALSKIEGO W okresie Republiki Weimarskiej Gustav Stresemann poprzez zbliżenie z Wielką Brytanią, Francją i Włochami sfinalizowane w traktatach lokarneńskich próbował uzyskać zgodę mocarstw na rewizję granicy wschodniej Niemiec ustalonej traktatem wersalskim i skrócenie okresu pobytu wojsk okupacyjnych aliantów w Nadrenii. III Rzesza odrzuciła ograniczenia traktatu w zakresie ograniczenia liczebności Reichswehry i zakazu powszechnej służby wojskowej w roku 1935, złamała postanowienia co do demilitaryzacji Nadrenii w marcu 1936, postanowienia co do granicy niemiecko-austriackiej i zakazu Anschlussu Austrii w marcu 1938.

LIGA NARODÓW Liga Narodów – nieistniejąca już organizacja międzynarodowa powstała z inicjatywy prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona. Statut Ligi został przyjęty przez konferencję pokojową w Wersalu 28 czerwca 1919 r. Stał się on częścią traktatu wersalskiego i wszedł w życie po ratyfikacji 10 stycznia 1920 roku. Celem Ligi Narodów było utrzymanie pokoju i współpracy na świecie, a impulsem do jej utworzenia był rozlew krwi podczas I wojny światowej. Siedzibą organizacji była Genewa. W związku z powstaniem Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1945 r., Liga Narodów została formalnie rozwiązana w 1946 roku, choć faktycznie nie funkcjonowała już podczas II wojny światowej.

PAKT LIGI NARODÓW Paryż, 28 czerwca 1919 r. Wysokie układające się Strony zważywszy, że dla rozwoju współpracy między narodami oraz dla zapewnienia im pokoju i bezpieczeństwa należy przyjąć pewne zobowiązania nieuciekania się do wojny, utrzymywać jawne stosunki międzynarodowe, oparte na sprawiedliwości i honorze, przestrzegać ściśle przepisów prawa międzynarodowego, uznanych odtąd za normy rzeczywistego postępowania Rządów, przestrzegać sprawiedliwości i skrupulatnie szanować wszelkie zobowiązania traktatowe we wzajemnych stosunkach między zorganizowanymi narodami, — przyjmują niniejszy Pakt, który ustanawia Ligę Narodów.

LIGA NARODÓW Zgromadzenie po raz pierwszy zebrało się w listopadzie 1920 r., regularne obrady toczyły się do 1941 r. Formalnie rozwiązane zostało w 1946 r., razem z przekazaniem niezakończonych operacji Organizacji Narodów Zjednoczonych. Każdy członek Ligi Narodów posiadał 1 głos, państwa członkowskie mogły być reprezentowane przez maksymalnie 3 delegatów. Posiedzenia Zgromadzenia odbywać się miały raz do roku, choć mogły być zwoływane częściej. Kompetencje organu w Pakcie Ligi Narodów nie zostały ściśle sprecyzowane, Zgromadzenie rozpatrywać miało wszystkie sprawy z zakresu działań organizacji lub dotyczące światowego pokoju.

RADA LIGI NARODÓW Rada miała zbierać się raz do roku, z czasem określono, że zbierać się będzie na 2 sesje stałe. Miała kierować działalnością polityczną organizacji, w praktyce okazała się najważniejszym organem. W skład wchodzili przedstawiciele głównych mocarstw, będący członkami stałymi Ligi Narodów, określani mianem "elitarnego klubu". Oprócz nich do Rady wchodzili też przedstawiciele 4 innych państw (później liczbę zwiększono do 6). Wybierani byli na trzyletnią kadencję przez Zgromadzenie, co roku wymieniano 1/3 członków niestałych Rady. Po odbyciu kadencji, członek musiał odczekać kolejną, by móc znowu ubiegać się o udział w Radzie.

DZIAŁALNOŚĆ LIGI NARODÓW Pakt LN nie wprowadzał bezwzględnego zakazu wojny, który zawarto dopiero w 1928 roku w pakcie Brianda-Kellogga. Mówił jedynie w artykule 12, że w przypadku zaistnienia sporu zostanie on przekazany postępowaniu arbitrażowemu, sądowi lub Radzie, a po wydaniu decyzji arbitrażowej lub sądowej bądź sprawozdania Rady strony sporu nie rozpoczną wojny przez kolejne 3 miesiące. Jednak kluczowy artykuł 10 zawierał zobowiązanie członków LN do "poszanowania i chronienia przed zewnętrzną agresją integralności terytorialnej i obecnej niezależności politycznej wszystkich członków Ligi"; w przypadku zaistnienia takiej agresji lub groźby agresji Rada LN miała określić jakimi środkami wypełniane będzie to zobowiązanie.

DZIAŁALNOŚĆ LIGI NARODÓW Artykuł 16 stanowił, że wszczęcie wojny z pominięciem przewidzianej w Pakcie procedury rozwiązywania sporów oznaczało popełnienie aktu wojny przeciw wszystkich członkom LN i pociągało za sobą sankcje: zerwanie stosunków handlowych i finansowych oraz zakaz utrzymywania kontaktów z obywatelami państwa-agresora; członek LN gwałcący postanowienia Paktu mógł zostać decyzją Rady usunięty z organizacji.

PAKT Brianda-Kellogga Pakt Brianda-Kellogga, Traktat Przeciwwojenny znany również jako pakt paryski, międzynarodowy traktat ustanawiający wyrzeczenie się wojny jako instrumentu polityki narodowej. Został zaproponowany w 1927 roku przez Aristide Brianda, ministra spraw zagranicznych Francji, jako traktat między Stanami Zjednoczonymi i Francją, zakazujący prowadzenia wojny między tymi krajami. Była to próba włączenia Stanów Zjednoczonych w francuski system bezpieczeństwa. Briand zdobył poparcie amerykańskich ruchów pacyfistycznych, które naciskały na swój rząd, by podpisał traktat. Frank Billings Kellogg, sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych, odpowiedział propozycją zawarcia powszechnego paktu przeciwko wojnie. Po negocjacjach 27 sierpnia 1928 r. w Paryżu pakt podpisało 15 krajów: Australia, Kanada, Czechosłowacja, Niemcy, Indie, Wolne Państwo Irlandzkie, Włochy, Nowa Zelandia, Afryka Południowa, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Polska, Belgia, Francja i Japonia. Wejście Paktu w życie nastąpiło 24 lipca 1929 z chwilą złożenia dokumentu ratyfikacji przez wszystkie państwa założycielskie

SŁABOŚĆ LIGI NARODÓW Podstawową słabością Ligi był brak strony wykonawczej systemu bezpieczeństwa zbiorowego- Liga nie posiadała żadnych sił zbrojnych. Reakcją na agresję ze strony państw zrzeszonych w Lidze mogło być co najwyżej potępienie napastnika, zerwanie z nim stosunków dyplomatycznych i zastosowanie wobec niego sankcji gospodarczych. Autorytet Ligi zmniejszał wyraźnie brak wśród jej członków Stanów Zjednoczonych, bowiem kongres odmówił poparcia polityki Wilsona, nie ratyfikował Traktatu Wersalskiego i nie zgodził się na przystąpienie do Ligi Narodów. Stany Zjednoczone wróciły tym samym do tradycji izolacjonizmu na następne 20 lat.

TRAKTAT POKOJOWY Z AUSTRIĄ 10 września 1919 z Austrią w Saint-Germain-en-Laye (traktat pokojowy z Austrią) - Austria utraciła ziemie czeskie, Morawy, Śląsk Opawski i Cieszyński, południowy Tyrol, tereny dzisiejszej Słowenii oraz Bośnie i Hercegowinę - do Austrii włączono obszar Burgerlandu, który dotąd był częścią Królestwa Węgierskiego - ograniczono liczebność austriackiej armii do 30 tysięcy żołnierzy, bez lotnictwa - na Austrię nałożono reparacje wojenne oraz zakaz połączenia z Niemcami

TRAKTAT POKOJOWY Z BUŁGARIĄ 27 listopada 1919 z Bułgarią w Neuilly-sur-Seine (traktat pokojowy z Bułgarią) - Bułgaria utraciła Trację na rzecz Grecji, południową Dobrudżę na rzecz Rumunii oraz część Macedonii na rzecz Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. - nałożono na Bułgarię reparacje wojenne - ograniczono liczebność armii bułgarskiej do 20 tysięcy żołnierzy, bez lotnictwa i broni ciężkiej

TRAKTAT POKOJOWY Z WĘGRAMI 4 czerwca 1920 z Węgrami w Trianon (traktat w Trianon) - Węgry utraciły 2/3 swojego przedwojennego terytorium m.in. Słowację, Ruś zakarpacką, Spisz i Orawę, Siedmiogród i Wojwodinę - na Węgry nałożono obowiązek wypłaty reparacji - liczebność armii węgierskiej ograniczono do 35 tysięcy bez lotnictwa i broni ciężkiej

TRAKTAT POKOJOWY Z TURCJĄ 10 sierpnia 1920 z Turcją w Sèvres (Traktat pokojowy w Sèvres 1920) - Turcja utraciła większość swojego terytorium m.in. wschodnią część Tracji, Półwysep Arabski, tereny Iraku, Syrii, Libanu i Palestyny - armia turecka została zredukowana do 50 tysięcy

KONFERENCJA WASZYNGTOŃSKA Konferencja waszyngtońska – konferencja międzynarodowa, trwająca od 12 listopada 1921 do 6 lutego 1922, w Waszyngtonie. Zwołana w sprawie uregulowania sytuacji na Dalekim Wschodzie i Oceanie Spokojnym powstałej po zakończeniu I wojny światowej, awansu Japonii do rangi wielkiej potęgi oraz w celu ograniczenia zbrojeń morskich. Uczestniczyły w niej Stany Zjednoczone, Japonia, Chiny i 6 państw europejskich, Wielka Brytania, Francja, Włochy, Belgia, Holandia oraz Portugalia. W wyniku konferencji podpisano 3 główne układy międzynarodowe i kilka mniejszych porozumień. Najważniejszy z nich, znany jako traktat waszyngtoński lub „traktat pięciu”, ustalił limity tonażu i proporcje flot wojennych USA, Wielkiej Brytanii, Japonii, Francji i Włoch (odpowiednio: 5 : 5 : 3 : 1,75 : 1,75). Traktat zakazał także budowy nowych pancerników oraz ograniczył wyporność budowanych okrętów.

REWOLUCJA W NIEMCZECH Jesienią 1918 roku klęska Niemiec była w zasadzie przesądzona. Lata gospodarki wojennej spowodowały znaczne pogorszenie sytuacji ekonomicznej ludności. Wobec planów wielkiej bitwy morskiej z flotą Wielkiej Brytanii marynarze odmówili wykonania rozkazu i zeszli na ląd. W ciągu kilku dni opanowali porty w Kolonii, Lubece i Hamburgu. W wielu miastach wybuchały uliczne demonstracje. Zaczęły powstawać rady delegatów robotniczych i żołnierskich (na wzór radziecki).

REWOLUCJA W NIEMCZECH 9 listopada 1918 abdykacja cesarza Wilhelma II , który wyjechał z kraju 11 listopada zawieszenie broni podpisał nowy rząd stworzony przez socjaldemokratów Potencjalne dwa kierunki rewolucji: komunistyczny (rewolucyjny) oraz demokratyczny Odmiennie niż w przypadku Rosji niemiecki Kongres Delegatów Rad Robotniczych i Żołnierskich nie zadecydował o wprowadzeniu władzy dyktatorskiej lecz rozpisał wybory powszechne do Zgromadzenia Narodowego.

REWOLUCJA W NIEMCZECH Od 5 do 12 stycznia 1919 roku na ulicach Berlina trwały walki pomiędzy komunistami a socjaldemokratami (popieranymi przez powracające z frontu oddziały) – walki zakończyły się zwycięstwem socjaldemokratów W styczniu 1919 roku odbyły się wybory do Zgromadzenia – 46% uzyskali socjaldemokraci. Zgromadzenie uchwaliło nowa konstytucje i wprowadziło nazwę Republika Weimarska.

REWOLUCJA NA WĘGRZECH Jesienią 1918 r. Austro-Węgry uległy rozpadowi. Wiele narodów zamieszkujących ck monarchię w przegranej wojnie zaczęło upatrywać szansy na uzyskanie niepodległości. 25 października hr. Mihály Károlyi ustanawia Węgierską Radę Narodową Rada żąda radykalnych reform politycznych i społecznych, m.in. reformy rolnej. Stolica staje się miejscem licznych manifestacji zmęczonego obciążeniami wojennymi społeczeństwa. Dochodzi do starcia z siłami porządkowymi na moście Łańcuchowym, zastrzelony zostaje we własnym mieszkaniu były premier – dla wielu ucieleśnienie dotychczasowego reżimu.

REWOLUCJA NA WĘGRZECH Wracający z frontu żołnierze, na znak poparcia dla reform, wpinają sobie w czapki kwitnące astry. Karol IV nie widząc innego wyjścia, mianuje Károlyiego premierem. Kilka dni później cesarz zmuszony jest abdykować. 16 listopada ogłoszono powstanie Republiki Węgierskiej, a 11 stycznia 1919 r. Károlyi zostaje jej prezydentem. Zimą wraz z narastającym bezrobociem i trudnościami aprowizacyjnymi rosła frustracja i niezadowolenie społeczne. 16 lutego ogłoszono reformę rolną, która okazała się połowiczna: rozsierdziła posiadaczy ziemskich i nie zadowoliła chłopów.

REWOLUCJA NA WĘGRZECH 21 marca w wyniku połączenia komunistów z socjaldemokratami powstała Węgierska Partia Socjalistyczna. Wyłoniony przez nią rząd – Rządząca Rada Rewolucyjna – powołała Węgierską Republikę Rad. Rządy terroru sprawiły, że szerokie masy społeczne odwróciły się od organizatorów Węgierskiej Republiki Rad. 16 kwietnia 1919 doszło do upadki Węgierskiej Republiki Rad Po upadku Republiki Rad w kraju doszło do aktów przemocy zwanych białym terrorem.

REWOLUCJA NA WĘGRZECH Biały terror na Węgrzech – termin odnoszący się do prześladowań mających miejsce w latach 1919–1921. Jego celem było zniszczenie jakichkolwiek śladów po krótkim etapie rewolucji komunistycznej w tym kraju i po powołanej wówczas Węgierskiej Republice Rad.

TRAKTAT W LOZANNIE Traktat w Lozannie (Traktat z Lozanny, Traktat Lozański) – traktat pokojowy zawarty 24 lipca 1923 r. w Lozannie pomiędzy przedstawicielami Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch, Japonii, Rumunii, Królestwa SHS, Bułgarii, Grecji i Turcji. Zakończył on wojnę grecko-turecką (1919–1922) oraz zrewidował postanowienia traktatu z Sèvres z 1920 roku. Bardzo istotnym elementem postanowień z Lozanny była zorganizowana pod auspicjami Ligi Narodów akcja wymiany ludności między Grecją i Turcją. W praktyce kryterium wyróżniającym ekspatriantów stała się religia: z Grecji do Turcji płynęli nie tylko Turcy, ale i osoby innych narodowości wyznania muzułmańskiego; z kolei z Turcji do Grecji obok Greków trafiali także inni wyznawcy prawosławia.

PRZYCZYNY UPADKU SYSTEMU WERSALSKIEGO PRZYCZYNY NIETRWAŁOŚCI SYSTEMU WERSALSKIGO: 1) Przejściowy charakter osłabienia Niemiec 2) Niezdolność Wielkiej Brytanii i Francji do sprawowania skutecznej kontroli nad Niemcami 3) Polityka izolacjonizmu USA 4) Kryzys ekonomiczny sprzyjający rozwojowi ideologii faszyzmu 5) Duża grupa państw niezadowolonych z postanowień traktatów pokojowych i dążących do ich rewizji 6) Kryzys demokracji