Zasady prawa wyborczego dr Ryszard Balicki

Zasady prawa wyborczego Powszechność Równość Tajność Bezpośredniość System wyborczy większościowy proporcjonalny (Wolność)

Powszechność Określenie kręgu podmiotów, którym przysługuje prawo wyborcze. Zasada ta zakłada, że prawo wyborcze czynne przysługuje w zasadzie wszystkim pełnoletnim obywatelom i zakazuje ograniczenia praw wyborczych mających charakter polityczny, jak np. cenzus majątkowy czy wykształcenia.

Czynne prawo wyborcze posiadanie obywatelstwa polskiego; ukończenie 18 roku życia – najpóźniej w dniu wyborów; posiadanie pełni praw publicznych: jeden ze środków karnych orzekany przez sądy wobec sprawców przestępstw. pozbawienie praw publicznych może również zostać orzeczone jako kara przez Trybunał Stanu; posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych (obywatel nie został ubezwłasnowolnione na mocy prawomocnego wyroku sądu).

Zasada równości w znaczeniu formalnym „jeden człowiek – jeden głos” Każdy wyborca może głosować tylko raz i oddać tyle samo głosów co inny wyborca w danym okręgu. W znaczeniu materialnym głos każdego wyborcy ma tę samą siłę, a więc wpływa na wynik wyborów w tym samym stopniu. wprowadzenie tzw. stałej normy przedstawicielstwa – 1 mandat na określoną liczbę mieszkańców, ale powoduje to wahania ilości posłów. ustalenie stałej liczby posłów – dzielenie liczby mandatów na strukturę zamieszkania ludności (różne okręgi mają różną liczbę mandatów) – ta metoda jest stosowana aktualnie w naszym prawie wyborczym

Zasada bezpośredniości wyborca oddaje głos na osobę lub osoby, które mają zostać wybrane, a więc objąć mandat. Tzn., że nie głosujemy na elektorów, którzy dopiero wybierają kandydatów, ani np. na same partie, które ich wybierają. Zasada bezpośredniości odnosi się również do wyborcy. Co do zasady głosowanie jest aktem osobistym, ale obecnie osoby niepełnosprawne mogą głosować przez pełnomocnika, lub przez pocztę.

Zasada tajności głosowania zagwarantowanie każdemu wyborcy, że treść jego decyzji wyborczej nie będzie mogła być ustalona i ujawniona. gwarancje zachowania tajności: karty do głosowania muszą być jednakowe, nie mogą być zaopatrzone w znaki i numery. w każdym lokalu muszą być odpowiednie miejsca do głosowania. każde naruszenie może stanowić podstawę do wniesienia protestu wyborczego. dodatkowo - ustanowenie w art. 251 kk przestępstwa polegającego na zapoznawaniu się z treścią oddanego głosu wbrew woli głosującego.

Zasada proporcjonalności odnosi się do sposobu ustalania wyniku głosowania. alternatywa do systemu większościowego.

Systemy proporcjonalne W celu rozdzielenia mandatów stosuje się różnego rodzaju przeliczenia liczby głosów biorąc pod uwagę przede wszystkim przynależność partyjną kandydatów. Najczęściej stosowana jest - promującą większe ugrupowania - metoda d'Hondta, lub - dającą wyniki bliższe rzeczywistym preferencjom wyborców - metoda Sainte-Lague'a.

Metoda d'Hondta Liczby głosów oddane na poszczególne listy dzieli się przez kolejne liczby naturalne (1,2,3,4), w ilości równej ilości mandatów do obsadzenia; mandaty otrzymują te listy, które posiadają kolejne największe ilorazy.

Przykład Mamy komitety A, B i C, które otrzymały kolejno 900, 300 i 480 głosów, do obsadzenia jest 5 mandatów. 1 krok: obliczenie ilorazów 120 75 225 4 160 100 300 (5) 3 240 150 450 (3) 2 480 (2) 300 (4) 900 (1) 1 Komitet C Komitet B Komitet A Dzielnik 2 krok: ułożenie ilorazów w kolejności malejącej: 1 – (A) 900 2 – (C) 480 3 – (A) 450 4 – (B) 300 5 – (A) 300 itd. Uzyskane mandaty otrzymują: 3 mandaty – komitet A, 1 mandat – komitet B, 1 mandat – komitet C.

Metoda Sainte-Laguë Istnieją różne odmiany tej metody. Metoda polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów z liczby uzyskanych głosów. Podziału dokonuje się dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi wyborczemu przez kolejne liczby nieparzyste: 1, 3, 5, 7, itd., a następnie z tak obliczonych ilorazów dla wszystkich komitetów wybieranych jest tyle największych, ile jest mandatów do obsadzenia. Istnieją różne odmiany tej metody. niekiedy pomija się pierwszy dzielnik, dzieląc liczbę uzyskanych głosów kolejno przez 3,5,7 itd. częstą modyfikacją jest zastąpienie pierwszego dzielnika 1 przez 1.4, co sprzyja ugrupowaniom większym - system ten znany jest jako zmodyfikowana metoda Sainte-Laguë .

Przykład Mamy komitety A, B i C, które otrzymały kolejno 900, 300 i 480 głosów, do obsadzenia jest 5 mandatów. 1 krok: obliczenie ilorazów 69 43 129 7 96 60 180 (5) 5 160 100 300 (3) 3 480 (2) 300 (4) 900 (1) 1 Komitet C Komitet B Komitet A Dzielnik 2 krok: ułożenie ilorazów w kolejności malejącej: 1 – (A) 900 2 – (C) 480 3 – (A) 450 4 – (B) 300 5 – (A) 300 itd. Uzyskane mandaty otrzymują: 3 mandaty – komitet A, 1 mandat – komitet B, 1 mandat – komitet C.

Metoda duńska Polega na tym, że liczby głosów oddane na poszczególne partie dzieli się przez formułę (3n-2), gdzie n stanowi kolejne liczby naturalne; mandaty otrzymują te listy, które posiadają kolejne największe ilorazy. 534,6 702,1 754,9 1185,8 1485,0 1762,0 4530,8 5703,7 22 8 619,1 813,0 874,1 1373,0 1719,4 2040,2 5246,2 6604,3 19 7 735,1 965,4 1037,9 1630,4 2041,8 2422,7 6229,8 7842,6 16 6 904,8 1188,2 1277,5 2006,7 2513,0 2981,8 7667,5 9652,4 13 5 1176,2 1544,7 1660,7 2608,7 3266,9 3876,3 9967,7 12548,1 10 4 1680,3 2206,7 2372,4 3726,7 4667,0 5537,6 14239,6 17925,9 3 2940,5 3861,8 4151,8 6521,8 8167,3 9690,8 24919,3 31370,3 2 11762,0 15447,0 16607,0 26087,0 32669,0 38763,0 99677,0 125481,0 - PSL SDPL Demokraci LPR Samoobrona SLD PiS PO  (3*n)-1  n Metoda duńska

Metoda Huntingtona Polega na tym, że liczby głosów oddane na poszczególne listy dzieli się przez pierwiastek z liczby n*(n-1), przy czym n jest kolejną liczbą naturalną począwszy od 2, w ilości równej ilości mandatów do obsadzenia; mandaty otrzymują te listy, które posiadają kolejne największe ilorazy. 1571,8 2064,2 2219,2 3486,0 4365,6 5179,9 13319,9 16768,1 7,5 8 1814,9 2383,5 2562,5 4025,3 5040,9 5981,3 15380,5 19362,1 6,5 7 2147,4 2820,2 3032,0 4762,8 5964,5 7077,1 18198,4 22909,6 5,5 6 2630,1 3454,1 3713,4 5833,2 7305,0 8667,7 22288,5 28058,4 4,5 5 3395,4 4459,2 4794,0 7530,7 9430,7 11189,9 28774,3 36223,2 3,5 4 4801,8 6306,2 6779,8 10650,0 13337,1 15824,9 40693,0 51227,4 2,4 3 8317,0 10922,7 11742,9 18446,3 23100,5 27409,6 70482,3 88728,5 1,4 2 11762,0 15447,0 16607,0 26087,0 32669,0 38763,0 99677,0 125481,0 - PSL SDPL Demokraci LPR Samoobrona SLD PiS PO n*(n-1)  n  Metoda Huntingtona

Metoda Hare'a Zgodnie z tą metodą wyniki wyborów ustala się w następujący sposób: 1. Oblicza się tzw. stały iloraz wyborczy poprzez podzielenie ogólnej liczby głosów oddanych w skali całego kraju przez ogólną liczbę mandatów do obsadzenia w wyborach. Kandydat, który uzyskał liczbę głosów równą lub większą ilorazowi wyborczemu, otrzymuje mandat. 2. Otrzymanie mandatu oznacza "skreślenie" kandydata z listy kandydatów. 3. Jeśli po zbadaniu ilu kandydatów otrzymało liczbę głosów równą lub większą od liczby stanowiącej iloraz wyborczy, okaże się, że pula mandatów do obsadzenia nie została wykorzystana, dalsze obsadzanie mandatów polega na badaniu, który z kandydatów znajdujący się "pod kreską" jest bliżej liczby stanowiącej iloraz wyborczy. Taki kandydat zdobywa mandat.

Metoda Hare-Niemeyera (metoda matematycznej proporcji lub największej reszty) Liczbę uzyskanych mandatów oblicza się za pomocą wzoru: gdzie: Q – liczba uzyskanych przez daną listę mandatów V1 – liczba ważnie oddanych głosów na daną listę w okręgu wyborczym S – liczba mandatów do obsadzenia w danym okręgu wyborczym Vt – łączna liczba głosów oddanych w danym okręgu wyborczym X,... – wynik dzielenia, np. 1,38

Liczba X przed przecinkiem oznacza liczbę mandatów przypadających w okręgu wyborczym danej liście. Jeżeli w odniesieniu do wszystkich list okręgowych nie zostaną rozdzielone wszystkie mandaty, to pozostałe mandaty przydziela się tym listom, dla których wyliczone ilorazy wykazują kolejno najwyższe wartości po przecinku, np. 0,39; 0,27; 0,05. Stosuje się wtedy zasadę największej reszty. Metoda ta sprzyja głównie małym i średnim ugrupowaniom. W Polsce tę metodę stosowano przy ustalaniu wyników w wyborach do sejmu w 1991 roku, obecnie została wyparta przez wspierającą duże partie metodę d'Hondta.

Przykład Ostatecznie komitet A uzyskuje 3 mandaty, Mamy komitety A, B oraz C, które otrzymały kolejno 900, 300 i 480 głosów, do obsadzenia jest 5 mandatów. Obliczamy współczynniki dla poszczególnych komitetów: A - 2,68 B - 0,89 C - 1,43 Zgodnie z liczbami przed przecinkiem, 2 mandaty uzyskuje komitet A, a jeden komitet C. Pozostałe dwa mandaty zostają rozdzielone kolejno komitetom o najwyższej wartości po przecinku, czyli B, następnie A. Ostatecznie komitet A uzyskuje 3 mandaty, a komitety B i C po jednym.

Metoda Hare-Niemeyera X Q Liczba uzyskanych głosów Partia 0,4246 11762 Polskie Stronnictwo Ludowe 1 0,557626 15447 Socjaldemokracja Polska 0,599501 16607 Partia Demokratyczna - demokraci,pl 0,941723 26087 Liga Polskich Rodzin 1,179329 32669 Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej 1,399318 38763 Sojusz Lewicy Demokratycznej 3 3,598271 99677 Prawo i Sprawiedliwość 4 4,529778 125481 Platforma Obywatelska RP

Metoda Hare-Niemeyera (największej średniej) Liczbę uzyskanych mandatów oblicza się za pomocą wzoru: Polega na przyznaniu dodatkowych mandatów ugrupowaniom, które uzyskają kolejne największe średnie, czyli posiadają największy stosunek liczby uzyskanych głosów do liczby zdobytych mandatów w pierwszej fazie powiększonej o jeden mandat fikcyjny. Stosowany jest np. w Niemczech i we Włoszech.

Liczba uzyskanych głosów (L) Największa średnia obliczana jest ze wzoru: liczba uzyskanych głosów __________________________ liczba uzyskanych mandatów + 1 11762 Polskie Stronnictwo Ludowe 15447 1 Socjaldemokracja Polska 16607 Partia Demokratyczna – demokraci.pl 26087 Liga Polskich Rodzin 2 32669 Samoobrona RP 38763 Sojusz Lewicy Demokratycznej 4 24919 3 99677 Prawo i Sprawiedliwość 5 25096 125481 Platforma Obywatelska RP Suma mandaów Dodatkowe mandaty L/(Q+ 1) (Q+1) Q Liczba uzyskanych głosów (L)

Formuła Hagenbach – Bischoffa Zgodnie z tą metodą wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się poprzez dzielnik wyborczy, którym jest iloraz liczby ważnie oddanych głosów oraz ilości mandatów do obsadzenia powiększonej o jeden mandat fikcyjny; liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. W sytuacji, gdy pozostaną mandaty nieobsadzone stosuje się metodę największej reszty, zgodnie z którą mandaty dodatkowe przyznaje się kolejno ugrupowaniom, które posiadają największe reszty z danego dzielenia.

Zestawienie zbiorcze 1 4 5 Hangebach - Bischoffa 2 Metoda Hare-Niemeyera (największej średniej) (największej reszty) 6 Metoda Huntingtona Metoda duńska Metoda Sainte Legaue Metoda d'Hondta PSL SDPL Demokraci LPR Samoobrona SLD PiS PO

Komisje wyborcze Państwowa Komisja Wyborcza – właściwa to wszystkich procedur wyborczych i referendalnych. Organ stały, który działa także pomiędzy wyborami i referendami. Składa się z 9 członków (wskazują ich prezesi tych sądów a powołuje Prezydent RP na 9-letnią kadencję; do ukończenia 70 lat). 3 sędziów Sądu Najwyższego, 3 sędziów Trybunału Konstytucyjnego 3 sędziów Naczelnego Sądu Administracynego. Zadania: nadzór nad komisjami niższymi szczeblem, ogłaszanie wyborów, rejestracja kandydatów na Prezydenta. PKW wydaje wytyczne wiążące dla niższych komisji wyborczych i wyjaśnienia dla innych organów państwowych i samorządowych.

Komisje wyborcze Komisje okręgowe Tworzone dla poszczególnych wyborów. Składa się z sędziów, a na ich czele stoi Komisarz Wyborczy. Sędziowie pochodzą z Sądów Apelacyjnych, Sądów Okręgowych i Sądów Rejonowych z danego terenu, Zgłaszani są przez Ministra Sprawiedliwości a powołuje ich PKW. Zadania: w wyborach parlamentarnych rejestracja kandydatów do Senatu i okręgowych list kandydatów do Sejmu, ustalanie wyników głosowania i wyników wyborów w okręgu. W wyb. prezydenckich ustalenie wyników i przekazanie do PKW. Sprawują nadzór nad obwodowymi komisjami wyborczymi.

Komisje wyborcze Obwodowe komisje wyborcze – powoływane ad hoc, spośród wyborców, przez wójtów i burmistrzów lub prezydentów. Zadania: przeprowadzanie głosowania w obwodzie, ustalenie jego wyników przekazanie ich do wyższej komisji wyborczej oraz podanie ich do publicznej wiadomości.

Zgłaszanie kandydatów w wyborach prezydenckich Zawiązanie komitetu wyborczego Zgoda na kandydowanie PKW rejestruje komitet wyborczy Komitet zbiera 100 tys. podpisów poparcia Formalne zgłoszenie kandydata 1. Zawiązanie się komitetu wyborczego który popiera danego kandydata. Zgodnie z kodeksem wyborczym może to uczynić jedynie grupa 15 obywateli, pod warunkiem zgromadzenia 1000 podpisów popierających daną kandydaturę. Partie polityczne nie mogą tworzyć komitetów wyborczych. 2. Kandydat musi złożyć pisemne oświadczenie, że wyraża zgodę na kandydowanie, oraz oświadczenie, czy w latach 1944-1990 był pracownikiem lub współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa. 3. PKW rejestruje komitet wyborczy. Spory dot. rejestracji rozpoznaje SN. 4. Komitet wyborczy musi zgromadzić 100 tyś podpisów poparcia. 5. Po uzbieraniu podpisów pełnomocnik komitetu formalnie zgłasza kandydata, a PKW go rejestruje jeśli zgłoszenie było zgodne z prawem. 6. PKW sporządza i ogłasza listę kandydatów i zaczyna się kampania wyborcza. Równocześnie prowadzi się sądowe postępowanie mające na celu sprawdzenie zgodności z prawdą oświadczenia lustracyjnego

Zgłoszenie kandydatów do Sejmu Złożenie listy kandydatów przez Komitet Wyborczy: Partii Koalicji partii Wyborców (15 wyborców) Zebranie 5000 podpisów w okręgu (zwolnione komitety które zarejestrowały listy w co najmniej połowie okręgów) Parytet – min. 35% kandydatów danej płci Na liście max 2 razy liczba mandatów

Zgłoszenie kandydatów do Senatu Założenie Komitetu Wyborczego: Partii Koalicji partii Wyborców (15 wyborców) Zgoda kandydata (tylko do Senatu, jeden okręg, oświadczenie lustracyjne) Podpisy 2000 mieszkańców okręgu Rejestruje okręgowa komisja wyborcza