ZABURZENIA ROZWOJU MOWY Opracowała: Monika Haligowska

od urodzenia do 1 roku życia dziecka ROZWÓJ MOWY I okres melodii: od urodzenia do 1 roku życia dziecka głużenie: między 2-3 miesiącem życia wydawanie różnego rodzaju dźwięków nieartykułowanych, poprzez które dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne, gaworzenie: między 6-7 miesiącem życia powtarzanie dźwięków zasłyszanych od otoczenia, będące ćwiczeniem słuchu, ok. 8 miesiąca: dziecko reaguje aktywnie na mowę, ok. 12 miesiąca: dziecko dużo rozumie, wypowiada pierwsze słowa.

między 1-2 rokiem życia dziecka ROZWÓJ MOWY II okres wyrazu: między 1-2 rokiem życia dziecka liczba wypowiadanych znaczących słów gwałtownie wzrasta, dziecko wypowiada ok. 300 słów, a rozumie znacznie więcej, w 18 miesiącu życia dziecko zaczyna używać równoważników zdań.

między 2-3 rokiem życia dziecka ROZWÓJ MOWY III okres zdania: między 2-3 rokiem życia dziecka w 2 roku życia dziecko powinno potrafić wypowiedzieć poprawnie proste zdanie, ok. 30 miesiąca życia dziecko powinno prawidłowo używać zaimka „ja”, w 3 roku życia powinno wymawiać od 1000 do 1500 słów i wykazywać znajomość prawie wszystkich części mowy, ok. 3 roku życia dziecko powinno wypowiadać zdania dłuższe, złożone z 4-5 słów.

IV okres swoistej mowy dziecięcej – ROZWÓJ MOWY IV okres swoistej mowy dziecięcej – od 3 do 7 lat w wieku 4 lat dziecko powinno umieć opowiedzieć zdarzenie czy bajkę, wymowa dziecka 6 - letniego powinna być już poprawna pod względem artykulacyjnym, dziecko 7 - letnie powinno prawidłowo mówić pod względem gramatycznym i składniowym.

„ZABURZENIE ROZWOJU MOWY” oznacza, że w procesie nabywania Pojęcie „ZABURZENIE ROZWOJU MOWY” oznacza, że w procesie nabywania kompetencji językowych – komunikacyjnych występują jakieś odchylenia od normy rozwojowej o znanej lub nie znanej etiologii.

OBJAWOWA KLASYFIKACJA ZABURZEŃ MOWY wg I. Styczek (1979) zaburzenia egzogenne: wywołane czynnikami środowiskowymi, np. styl wychowawczy, atmosfera rodzinna, wzorzec językowy; zaburzenia endogenne: wewnątrzpochodne dysglosja, dyzartria (anatria), dyslalia (alalia), afazja, jąkanie.

ZABURZENIA ENDOGENNE dysglosja: zniekształcaniu dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania z powodu nieprawidłowej budowy narządów mowy lub obniżenia słyszalności, dyzartria (anatria): zniekształcenie dźwięków mowy bądź niemożność ich wytwarzania z powodu uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne (artykulacyjne, fonacyjne, oddechowe),

ZABURZENIA ENDOGENNE c) dyslalia (alalia): opóźnienie w przyswajaniu sobie języka wynikające z uszkodzenia struktur korowych lub wolniejszego wykształcania się funkcji pewnych struktur mózgowych; wady wymowy; d) afazja: częściowa lub całkowita utrata znajomości języka bądź jego rozumienia na skutek uszkodzenia struktur korowych; e) jąkanie: zaburzenie płynności mowy, tj. rytmu i tempa, przejawiające się skurczami mięśni artykulacyjnych, fonacyjnych, oddechowych; przyczyny powstawania nie są znane; f) schizofazja: mowa osób mających zaburzenia myślenia spowodowane chorobami psychicznymi.

ZABURZENIA ROZWOJU MOWY alalia złożona: zaburzenia mowy spowodowane organicznym opóźnieniem struktur korowych mózgu, które wystąpiło w okresie prenatalnym, okołoporodowym lub postnatalnym do końca 1 roku życiu; niedokształcenie mowy o typie afazji: zaburzenia spowodowane organicznym uszkodzeniem struktur korowych mózgu, które nastąpiło w okresie rozwoju mowy; afazja dziecięca: zaburzenia mowy spowodowane organicznym uszkodzeniem struktur korowych mózgu, które nastąpiło po zakończeniu procesu rozwoju mowy, tj. po 7 roku życia; (Jastrzębowska, 1999)

według G. Jastrzębowskiej „pojęcie ORM OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY według G. Jastrzębowskiej „pojęcie ORM to najogólniejszy termin określający zjawisko występujące u dzieci, polegające na wolniejszym niż u rówieśników wykształcaniu się zdolności ekspresyjnych lub/i percepcyjnych, co powoduje, że dynamika ich rozwoju jest odmienna od normalnej”.

H. Spionek wyróżniła trzy grupy dzieci, u których rozwój mowy przebiega nieprawidłowo: dzieci, które zaczęły mówić z opóźnieniem, ale ich wymowa od razu była prawidłowa, 2) dzieci, które zaczęły mówić we właściwym czasie, ale ich wymowa długo była nieprawidłowa, dzieci, które zaczęły mówić z opóźnieniem i długo wymawiały nieprawidłowo różne dźwięki.

Przejawy opóźnionego rozwoju mowy: Gdy mowa dziecka nie rozwinie się do 3 roku życia należy podejrzewać jej opóźniony rozwój (Zaleski, 1993). Przejawy opóźnionego rozwoju mowy: - późniejsze pojawienie się gaworzenia, - późniejsze pojawienie się pierwszych słów, - ubogi zasób słownictwa (biernego i czynnego), - opóźnienie w zakresie gramatycznej budowy zdań, opóźnienie artykulacji głosek, przestawianie kolejności głosek i sylab, opuszczanie sylab i głosek, przekręcanie wyrazów lub używanie niewłaściwego wyrazu, uporczywe utrzymywanie się wadliwej wymowy wyrazów. WW. symptomy wpływają na powstanie niepowodzeń szkolnych.

Dwa podstawowe typy opóźnień rozwoju mowy: samoistne opóźnienie rozwoju mowy: SORM 2) niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy: NORM

SAMOISTNE OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY: SORM występuje u 3 % dzieci, w tym 70 % chłopców; najczęściej dotyczy opóźnienia mowy czynnej; występuje u dzieci, które z niewyjaśnionych przyczyn zaczęły mówić później, a dalszy rozwój mowy może przebiegać u nich z trudnościami; zachowany jest u nich dobry poziom rozumienia mowy; dziecko prawidłowo słyszy, a jego funkcje intelektualne są w normie; charakterystycznym objawem jest opóźnienie występowania stadiów rozwoju mowy o ok. 1,5 – 2 lat;

SAMOISTNE OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY: SORM O SORM można mówić po wyeliminowaniu głuchoty, upośledzenia rozwoju psychicznego, zaburzeń psychotycznych, afazji rozwojowej. MOŻLIWE PRZYCZYNY: dziedziczność w linii męskiej, ogólna niska sprawność motoryczna, niedojrzałość kinestezy artykulacyjnej, nieustalona lateralizacja, wcześniactwo płci męskiej u bliźniąt, dwujęzyczność, niska stymulacja środowiska, stres, choroba szpitalna, nadmierna opiekuńczość, rodzina nadmiernie wymagająca,

NIESAMOISTNY OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY: NORM opóźniony rozwój mowy, który towarzyszy innym zaburzeniom rozwojowym / chorobom psychiatrycznym; najczęściej współwystępuje z upośledzeniem umysłowym; współwystępuje również: przy uszkodzeniach mózgu powstałych w okresie prenatalnym, okołoporodowym, postnatalnym; z upośledzeniem słuchu i głuchotą, z mózgowym porażeniem dziecięcym; przy niewłaściwie leczonych chorobach metabolicznych (fenyloketonuria, hypotyreoza); w chorobach neurologicznych i psychicznych, w psychozach, w padaczce, autyzmie, w mutyzmie, w ADHD;

Skutki opóźnienia rozwoju mowy u dzieci w 1 klasie: - mały zasób słów, - trudności w werbalizowaniu myśli, agramatyzmy (utrzymywanie nieprawidłowej struktury gramatycznej), trudności z uczeniem się prostych wierszyków na pamięć, trudności w czytaniu i pisaniu z powodu niedokształceń słuchu fonematycznego, w tym obniżonej analizy i syntezy słuchowej. (Sawa, 1990; Zaleski, 1992, 1993; Jastrzębowska, 1999)

ZABURZENIA W ROZWOJU MOWY A INNE NIEPRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJOWE. Poważne zaburzenia / opóźnienia rozwoju mowy mogą być wywołane przez następujące czynniki: upośledzenie rozwoju lub uszkodzenie struktur korowych (ośrodków mowy w mózgu), powstałe przed zakończeniem rozwoju mowy, - zaburzenia metabolizmu, - napady padaczkowe, - uszkodzenia narządu słuchu, - niedorozwój umysłowy, - autyzm dziecięcy.

LITERATURA: G. Jastrzębowska (1999). Zakłócenia i zaburzenia rozwoju mowy w: (red.) T. Gałkowski, G. Jastrzębowska. Logopedia. Pytania i odpowiedzi – podręcznik akademicki. Interdyscyplinarne podstawy logopedii. Opole Uniwersytet Opolski. B. Sawa (1990). Dzieci z zaburzeniami mowy. Warszawa WSiP. H. Spionek (1981). Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. Warszawa PWN. T. Zaleski (1992). Opóźniony rozwój mowy. Warszawa PZWL . T. Zaleski (1993). Opóźniony rozwój mowy w: (red.) T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski. Diagnoza i terapia zaburzeń mowy. Lublin Wyd. UMCS.