Zakład Inżynierii Leśnej Instytut Ochrony Ekosystemów Leśnych Wydział Leśny Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie Panel Obywatelski (19.11.2016r.) Co zrobić, żeby poprawić zatrzymywanie wody deszczowej na terenie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego? tytuł Gospodarka leśna w poprawie retencji podtytuł Hydrologiczne funkcje lasu dr hab. inż. Jarosław Kucza (p. 312b, tel. 12 662 51 10, j.kucza@ur.krakow.pl) Materiały wykorzystane w prezentacji autorstwa: dr inż. Anny Ilek, dr inż. Anny Klamerus-Iwan, dr inż. Janusza Gołąba oraz dr hab. inż. Jarosława Kuczy

Podsumowanie Przedstawione poniżej podsumowanie nie można bezpośrednio odnieś do funkcjonującej na terenie TPK gospodarki leśnej. Jest próbą przedstawienia tych elementów związanych z hydrologią lasu, które powinny być brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji ograniczających skutki nawalnych opadów. Przedstawione dane liczbowe również posiadają charakter orientacyjny. Ze znajomości hydrologicznych funkcji lasu należy wyciągnąć następujące wnioski: W obiegu wody w środowisku leśnym uczestniczą dwa zbiorniki retencyjne: zbiornik intercepcji szaty roślinnej i zbiornik retencyjny gleby. Intercepcję drzewostanu można szacować (w jednostkach bilansowych) na wielkość nie przekraczającą 8 mm wysokości opadu, a intercepcję runa - 0,8 mm. Powiększenie tego zbiornika przez „zagęszczenie lasu” w sposób bezpieczny dla środowiska leśnego jest możliwe tylko w nieznacznym stopniu. Tego typu zabiegi mogą dać efekt w postaci zwiększenia jego pojemności o 1 - 1,5 mm wysokości opadu, ale dopiero po okresie 15 lat. W sytuacjach ekstremalnych (deszcze nawalne) jest to wartość, która nie może w istotny sposób wpływać na obniżenie stanu zagrożenia powodziowego. Gleba leśna jest największym zbiornikiem retencyjnym wody opadowej, na który składa się zbiornik retencyjny poziomów organicznych gleby oraz zalegający pod nim zbiornik mineralnej części gleby. Zbiornik retencyjny poziomów organicznych gleby, o stosunkowo niewielkiej miąższości, posiada dużą pojemność wodną. Niestety posiada on również własną dynamikę napełniania, która pozwala na to, aby pojedynczy opad mógł go wypełnić tylko w stopniu nie przekraczającym 20% jego pojemności maksymalnej. Poziomy organiczne o miąższości 10 cm mogą zatrzymać trwale około 50 mm opadu, jednak jednorazowo zbiornik ten może przechwycić część opadu o maksymalnej wysokości równej około 10 mm. Ulegające rozkładowi martwe systemy korzeniowe drzew w warstwie mineralnej gleby, poprzez tworzenie kanałów infiltracyjnych sprawiają, że nawet nieprzepuszczalna dla wody warstwa gleby staje się przepuszczalna. To przekształcenie pokrywy glebowej powoduje minimalizację spływów powierzchniowych. Poprawa zdolności infiltracyjnych gleb leśnych metodami gospodarczymi w krótkim okresie czasu nie jest możliwa. Z badań własnych prowadzonych przez Zakład Inżynierii Leśnej wynika, że na stokach o pokrywie gliniastej spływy powierzchniowe i śródpokrywowe stanowią jedynie 3-7 % wysokości opadów powodziowych. Problematyka poza treściami wystąpienia: W stosunku do prowadzonych czynności gospodarczych na terenach leśnych należy zwracać uwagę na ewentualne poważniejsze uszkodzenia pokrywy organicznej gleb leśnych, zwłaszcza na stokach o dużym nachyleniu i w miarę możliwości na bieżąco powierzchnie te rekultywować. W terenie górskim jednym z największych zagrożeń hydrologicznych są szlaki komunikacyjne zarówno państwowe, jak i zakładowe. Przecinają one naturalne układy hydrologiczne gleb. Drogi te często stają się, w ekstremalnych warunkach, potokami szybko odprowadzającymi wody opadowe. Problem do rozwiązania metodami technicznymi i eksperymentalnymi. Na górskich terenach leśnych, na powierzchniach szczególnie narażonych na działalność erozyjną wody (suche doliny, bardzo małe potoki) można brać pod uwagę możliwość rozmieszczenie niskich ażurowych obiektów poprzecznych i traktować je jako dodatkowe zabezpieczenie powodziowe.