Finansjalizacja gospodarki: wymiary dyskusji prof. dr hab Finansjalizacja gospodarki: wymiary dyskusji prof. dr hab. Marek Ratajczak Rzeszów, 9.06.2017

Wymiary dyskusji o finansjalizacji Konkluzje (pytania na/o przyszłość) Plan wystąpienia: Wstęp: Ostatni kryzys i jego specyfika –Świat dojrzałej finansjalizacji Wymiary dyskusji o finansjalizacji Konkluzje (pytania na/o przyszłość) Marek Ratajczak

1a. Ostatni kryzys (finansowy) Złudzenie tzw. nowej ekonomii. Szczególna rola sfery finansowej zwłaszcza w tzw. financially sophisticated economies . Triada: Kryzys, Chciwość i Polityka. Pytania o przyszłość – „Gra w literki”: V, W, U, L i wizja stagnacji sekularnej. 1b. Świat dojrzałej fiansjalizacji Globalizacja rynków finansowych i rola tzw. transakcji niewidzialnych (ponad ¾ obrotów finansowych nie wiąże się z przepływem towarów czy usług niefinansowych). Inflacja aktywów finansowych i instrumentów finansowych (cały rynek instrumentów pochodnych szacowany na 1,2 tryliona $ czyli +/- 16krotność światowego GDP). Zmiany w zarządzaniu związane m.in. z ideą shareholder perspective i shareholder value zamiast stakeholder perspective. Rola instytucji finansowych i ich dochodów w gospodarce oraz udział aktywów finansowych w aktywach gospodarstw domowych, upowszechnianie się postaw rentierskich, świat piramid Ponziego. Własność bez świadomości własności i bez odpowiedzialności z tytułu własności. Zmiany w sferze etycznej: etyka biznesu versus etyka, biznes w stylu Gordona Gecco i erozja kapitału społecznego, odejście od „systemu Fordowskiego” w relacjach świata pracy i świata kapitału (liberalizm zakorzeniony społecznie versus neoliberalizm). Rosnący wpływ rynków finansowych oraz elit finansowych na politykę ekonomiczną, jak i efekty gospodarowania; związki polityki i świata finansów: „obrotowe drzwi”, kompleks finansowo-polityczny (najnowszy przykład Steven Mnuchin, wcześniej np. Robert Rubin, Hank Paulson). Marek Ratajczak

2. Wymiary dyskusji o finansjalizacji: 2.1 Semantyczny (po polsku): finansyzacja, finansjalizacja, finansjeryzacja, ufinansowienie + różne określenia opisowe typu kapitalizm finansowy 2.2 Wymiar zakresowy: 2.2.1 Wąski: rosnące znaczenie działalności finansowej w aktywności podmiotów ekonomicznych o charakterze nie finansowym; wzrost znaczenia dochodów z działalności finansowej, a nie z działalności operacyjnej i inwestycyjnej. 2.2.2 Szeroki: autonomizacja sfery finansowej w relacji do sfery realnej, a nawet uzyskiwanie nadrzędności tej pierwszej w stosunku do drugiej. Zdaniem niektórych ekonomistów finansyzacja jest świadectwem nowego etapu kapitalizmu, określanego mianem kapitalizmu rentierskiego, bankokracji, czy też kapitalizmu „odcinania kuponów”. Zamiast gospodarki towarowo-pieniężnej mamy pieniężno-towarową a nawet pieniężno-pieniężną: Nie: T P T’ ale: P T P’ i P P’ 2.3 Wymiar historyczny: 2.2.1 Finansjalizacja a zwłaszcza spekulacja i kryzysy finansowe jako zjawisko historyczne o długiej tradycji: Hiszpania –XVI/XVII w., bańka tulipanowa – XVII w., Kompania Missisipi, „Towarzystwo dla prowadzenia wielce korzystnego przedsięwzięcia, którego celu nikt nie może znać”– XVIII w., spółki kolejowe – XIX w, bańka dotcomów XX/XXI w., kryzys finansowy XXI w. 2.2.2 Finansjalizacja jako zjawisko charakterystyczne dla gospodarki rynkowej końcowych dziesięcioleci XX w. i XXI w. ściśle związana z neoliberalizmem oraz naturą współczesnego pieniądza a także współczesnej bankowości i spekulacji. Marek Ratajczak

2.4 Wymiar geograficzno-kulturowy : 2.4.1 Finansjalizacja jako zjawisko dotyczące konkretnych gospodarek a zwłaszcza tych o cechach „financially sophisticated economies” versus finansjalizacja jako zjawisko de facto powszechne. 2.4.2 Finansjalizacja jako szczególna cecha zwłaszcza gospodarek związanych z tradycją europejsko-chrześcijańską versus ponadkulturowa wizja finansjalizacji. 2.5 Wymiar doktrynalny : 2.5.1 Nurt krytyczny wobec doktryny neoliberalnej, dla którego finansjalizacja to przejaw fundamentalnej zawodności rynku i słabości państwa jako regulatora: 2.4.1.1 Nurt radykalno-lewicowy 2.4.1.2 Heterogeniczny nurt anty neoliberalny. 2.5.2 Nurt zwolenników neoliberalizmu, dla których finansjalizacja (jeśli w ogóle uznać, że istnieje) jest przede wszystkim przejawem i konsekwencją fundamentalnych zawodności państwa jako regulatora oraz podmiotu polityki gospodarczej i społecznej. 2.6 Wymiar ustrojowy: 2.6.1 Finansjalizacja jako przejaw słabości kapitalizmu w wersji neoliberalnej 2.6.2 Finansjalizacja jako przejaw zjawisk prowadzących do radykalnych zmian ustrojowych związanych z epoką post-liberalną (korporatokracja, plutokracja). Marek Ratajczak

3. Konkluzje (pytania na/o przyszłość) Czy może być „za dużo finansów”? Czy świat, w którym (umownie) Ameryka produkuje dolary a Chiny towary może istnieć i trwać? Czy finansjalizacja to tylko wyraz naturalnej ewolucji kapitalizmu czy też wyraz zmierzchu kapitalizmu lub określonego etapu jego rozwoju (liberalizm, dominacja niewidzialnej ręki, bardzo ograniczona rola państwa, deregulacja)? Czy swoisty efekt wahadła może doprowadzić do zastąpienia polityki opartej na założeniach neoliberalizmu silnie populistycznymi neoetatyzmem i neomerkantylizmem? Czy powinniśmy widzieć świat ekonomiczny w kategoriach wyboru między niewidzialną ręką (rynku) a widzialną ręką państwa czy uznając, że rynek wolny to nie to samo co rynek nie regulowany pytać o to ile i jakiego rynku tudzież ile i jakiego państwa? Marek Ratajczak

Dziękuję za uwagę m.ratajczak@ue.poznan.pl