Metody i techniki badań a socjologia ilościowa i jakościowa

Metody badań socjologicznych Metody ilościowe Metody jakościowe

Metody ilościowe: Zastosowanie (cele): opis, wyjaśnianie, eksploracja Przydatne do opisywania dużej populacji. (Babbie, s. 268.) Uzyskiwane dane numeryczne Zakres analizowanych zjawisk – makro Cel: agregacja danych. Ustrukuryzowany proces gromadzenia danych (planowanie badań ilościowych i czas realizacji badań, dobór respondentów, konstrukcja narzędzia badawczego).

Metody jakościowe „jakościowe badania terenowe umożliwiają badaczom obserwowanie życia społecznego w jego naturalnym środowisku: idź tam gdzie toczy się proces i obserwuj go” oraz metody jakościowe są „szczególnie odpowiednie do poznawania tych postaw i zachowań, które najlepiej można zrozumieć w ich naturalnym otoczeniu” (Babbie E. „Badania społeczne w praktyce”, PWN, Warszawa 2003, s. 308-310). Metody jakościowe to takie sposoby postępowania badawczego, które dają rezultaty w postaci nienumerycznych, niekwantyfikowalnych danych (ich „dane” przybierają zazwyczaj postać teksu: opis obserwacji, transkrypcje wywiadów, opinii ekspertów). Narracyjna postać danych jakościowych w założeniu umożliwia głębsze i pełniejsze poznanie badanego problemu. Proces zbierania danych zakłada udział samego badacza w naturalnie zachodzących procesach społecznej.

Metody jakościowe Zakres analizowanych zjawisk – zainteresowanie badaczy koncentruje się głównie na poziomie mikro (lokalnym). Podejście jakościowe stawia sobie za cel holistyczne rozumienie badanego zjawiska, co określa się, iż „przez podążanie do zjawiska społecznego poddawanego badaniu i obserwowanie go na tyle całościowo, na ile jest to możliwe, badacz ma szanse uzyskać głębsze i pełniejsze jego rozumienie” (Babbie E. „Badania społeczne w praktyce”, PWN, Warszawa 2003, s. 309) Specyfika gromadzenia danych: proces ten jest w przypadku „jakościówki” znacznie mniej ustrukturyzowany niż ma to miejsce w przypadku danych ilościowych Metody jakościowe są „szczególnie efektywne, gdy stosuje się je do badania subtelnych niuansów w postawach i zachowaniach oraz do badania procesów społecznych w czasie. Dlatego główna mocna storna tej metody leży w głębi rozumienia, które umożliwia” (Babbie, s. 334.)

Metody jakościowe Zalety: elastyczność oraz większa trafność ustaleń niż w przypadku danych ilościowych. Słabości: brak możliwości generalizacji wyników i problemy z rzetelnością, zbytni subiektywizm wypracowywanych wniosków i ich uzależnienie od osobistego osądu i perspektywy badacza. W przypadku badań jakościowych brak jest sztywnego kanonu dotyczącego ich rozplanowania, zakresu i czasu realizacji, doboru respondentów, nawet sposobu formułowania pytań „Gwaranty” w badaniach jakościowych: przygotowanie merytoryczne, profesjonalizm, doświadczenie i wiedza metodologiczna. „Elastyczność” metodologiczna a nie „anarchizm metodologiczny” w badaniach jakościowych…

Różnice pomiędzy badaniami ilościowymi i jakościowymi Koncepcja rzeczywistości społecznej Ilościowe: statyczna, zewnętrzna wobec wszystkich aktorów, czyli: - rzeczywistość istnieje w sposób obiektywny i niezależny od wszystkich uczestników życia społecznego. Jakościowe: zmienna, procesualna, społecznie konstruowana przez aktorów społecznych, czyli: - rzeczywistość społeczną konstruują aktorzy życia społecznego - rzeczywistość społeczna jest taka jak ją widzą (tworzą) poszczególni aktorzy

Różnice pomiędzy badaniami ilościowymi i jakościowymi 2) Zakres ustaleń badawczych: Ilościowe - nomotetyczny, czyli: - celem prowadzonych badań jest ustalenie uniwersalnych praw rządzących życiem społecznym - na podstawie zgromadzonych danych wnioskuje się o całych populacjach - typową formą jest sondaż Jakościowe - idiograficzny, czyli: - celem prowadzonych badań jest opis dotyczący konkretnych osób, czasu i miejsca - typową formą badania jest >>studium przypadku<< (case study)

Różnice pomiędzy badaniami ilościowymi i jakościowymi 3) Związek pomiędzy teorią a badaniami: Ilościowe - konfirmacja/ weryfikacja, czyli: - teoria społeczna określa, co i w jaki sposób będzie badane - z teorii wynikają badania empiryczne Jakościowe - odkrywanie, czyli: - celem badań jest opis i ewentualne tworzenie teorii, a nie jej weryfikacja, - teoria może dostarczyć jedynie wstępnej orientacji badawczej w badanej problematyce, - z badań empirycznych wynika teoria.

Różnice pomiędzy badaniami ilościowymi i jakościowymi 4) Strategia badawcza: Ilościowe - ustrukturyzowana, czyli: - jednoznacznie określona procedura badawcza, której jasność i uzasadnienie poszczególnych etapów jest warunkiem poprawności metody Jakościowe - nie ustrukturyzowana, czyli: - brak z góry określonego planu prowadzenia badań, - możliwość dokonywania zmian i reformowania problemów badawczym pod wpływem informacji uzyskiwanych w trakcie badań

Różnice pomiędzy badaniami ilościowymi i jakościowymi 5) Charakter danych: Ilościowe: „twarde”, „solidne”, „porównywalne” Jakościowe: „miękkie”, „głębokie”, „wyjątkowe”

Różnice pomiędzy badaniami ilościowymi i jakościowymi 6) Pozycja badacza w stosunku do przedmiotu badania: Ilościowe - Outsider, czyli: - obserwator zdystansowany, zewnętrzny i niezależny wobec badanego przedmiotu, tak jak w naukach przyrodniczych Jakościowe - Insider, czyli: - poznanie i opisanie konkretnej rzeczywistości społecznej z perspektywy jej uczestników wymaga od badacza bliskiego i bezpośredniego kontaktu z przedmiotem badania.

Różnice pomiędzy badaniami ilościowymi i jakościowymi 7) Związek pomiędzy badaczem a badanymi: Ilościowe: odległy, czyli: - brak kontaktu lub jedynie sporadyczny kontakt w czasie przeprowadzania sondażu lub eksperymentu Jakościowe: bliski, czyli: - w przypadku realizacji obserwacji uczestniczącej długotrwały kontakt z badanymi - w przypadku realizacji wywiadów charakter kontaktu z badanymi zależy od wywiadu. Za: Mikołaj Jasiński, Michał Kowalski „Fałszywa sprzeczność: metodologia jakościowa czy ilościowa?”, [w:] „Ewaluacja ex – post. Teoria i praktyka badawcza”, pod red. A.Haber, Warszawa 2007, s. 97 – 114.

Metody jakościowe - metoda dokumentów osobistych; - indywidualny wywiad pogłębiony; - zogniskowany wywiad grupowy (fokus); - obserwacja (zewnętrzna i uczestnicząca, jawna ukryta). W. Sitek „Między rynkiem a civil socjety. Konteksty badań socjologicznych”, Wyd. Scholar, Warszawa 2007, s. 127.

Metody ilościowe - bezpośredni indywidualny wywiad kwestionariuszowy z udziałem ankietera; - indywidualny wywiad telefoniczny; - ankieta (pocztowa, audytoryjna, rozdawana, internetowa, za pośrednictwem SMS) - badanie obserwacyjne z użyciem kwestionariusza W. Sitek „Między rynkiem a civil socjety. Konteksty badań socjologicznych”, Wyd. Scholar, Warszawa 2007, s. 130.

Metody jakościowe: możliwości i mocne punkty możliwość rekonstrukcji świata „w oczach ludzi”, „zrozumienie” badanej grupy, populacji i kultury, rekonstrukcja strategii działania podmiotów przez rekonstrukcję wartości i norm, stymulowanie wypowiedzi badanych przez prowadzącego badanie, możliwość zaaranżowania sytuacji badawczej zbliżonej do sytuacji występującej poza badaniem, prowadzenie badań z próbą dobraną celowo, możliwość przeprowadzenia badań mimo słabej znajomości populacji, możliwość tworzenia hipotez i klasyfikacji w trakcie badań, niskie koszty – dopuszczalne są badania z małą próbą (kilkanaście osób w fokusie, nie więcej niż pięćdziesiąt osób w wywiadach pogłębionych), skrócony czas przygotowania badań.

Metody ilościowe: możliwości i mocne punkty sprawdzenie hipotez dotyczących całej populacji, sprawdzenie hipotez ilościowych, odpowiadających frekwencyjnym opisom populacji, krótki czas uzyskania i opracowania wyników, porównywalność wyników uzyskanych we wszystkich zaplanowanych sytuacjach badawczych dzięki zestandaryzowaniu sytuacji badawczej (np. zestandaryzowanie aranżacji sytuacji indywidualnego wywiadu kwestionariuszowego pozwala przyjąć, że wszystkie wywiady przebiegały w takiej sytuacji), możliwość prowadzenia badań w różnych kulturach – międzynarodowa porównywalność wyników, duża trafność prognoz dotyczących izolowanych działań indywidualnych (np. przyszłych wyników tajnego głosowania), duże możliwości praktycznego zastosowania uzyskanych wyników.

Badania jakościowe a badania ilościowe. Podsumowanie Praktyka: łączenie „jakościówki” i „ilościówki”, postulat badania tego samego zjawiska innymi metodami i porównywanie wyników w celu minimalizacji błędu. Metody jakościowe i metody ilościowe służą jednak badaniu różnych, odmiennych perspektyw oglądu rzeczywistości. Mają odmienny stosunek do zmiennych kontekstowych oraz odmienny poziom szczegółowości opisu.

Źródła „Ewaluacja ex-post. Teoria i praktyka badawcza” pod red. A.Haber, Warszawa 2007, „Środowisko i warsztat ewaluacji” pod red. A.Haber i M.Szachaja, Warszawa 2008. do ściągnięcia (wedle serwisu, także do bezpłatnej wysyłki) na stronie internetowej Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości: www.parp.gov.pl, uwaga: wpisujemy powyższy tytuł w „szukaj w serwisie”. W. Sitek „Między rynkiem a civil society. Konteksty badań socjologicznych”, Wyd. Scholar, Warszawa 2007.