PAŃSTWO NA RYNKU

Ludzie nie zawsze są zadowoleni z wyników działania rynku Ludzie nie zawsze są zadowoleni z wyników działania rynku. Jego ZAWODNOŚĆ (ang. MARKET FAILURE) sprawia, że państwo interweniuje, zmieniając rynkowe rozstrzygnięcie kwestii: „Co, jak i dla kogo jest wytwarzane”. MY ZAJMIEMY SIĘ DZIAŁANIAMI PAŃSTWA NA POJEDYNCZYCH RYNKACH...

I. MONOPOLIZACJA Pierwszą formą zawodności rynku, którą omówimy, jest MONO-POLIZACJA.  Monopol czysty to jedyny producent dobra, który w dodat-ku nie jest zagrożony pojawieniem się innych producentów. Na zmonopolizowanym rynku BARIERY WEJŚCIA uniemożliwia-ją konkurentom podjęcie produkcji. BARIERY WEJŚCIA stanowią wszystkie te okoliczności, które chętnym utrudniają podjęcie produkcji dobra (np. wyłączny dostęp dotychczasowych producentów do rzadkiego surowca, wysokie koszty uruchomienia produkcji, duże „korzyści skali”).

FORMY POLITYKI ANTYMONOPOLOWEJ (POLITYKI OCHRONY KONKURENCJI). Kontrola już istniejących przedsiębiorstw „dysponujących siłą monopolistyczną”, czyli zdolnych – poprzez zmniejszenie pro-dukcji – podbijać cenę wytwarzanego dobra. 2. Niedopuszczanie do powstawania nowych przedsiębiorstw „dysponujących siłą monopolistyczną”.

KONTROLA JUŻ ISTNIEJĄCYCH MONOPOLI Państwo np. zwalcza zmowy cenowe (ang. price fixing) i drapieżne cenotwórstwo (ang. predatory pricing). Do zmowy cenowej docho-dzi, gdy kilka wielkich przedsiębiorstw zmniejsza produkcję i uz-gadnia cenę, zaprzestając stosowania jej jako narzędzia konku-rencji. Natomiast drapieżnym cenotwórstwem jest ustalanie ceny poniżej kosztów produkcji w celu wyparcia konkurentów z gałęzi. W ramach polityki antymonopolowej państwo zwalcza także wykorzystywanie przez wielkie przedsiębiorstwa ich uprzy-wilejowanej pozycji rynkowej, a także ograniczanie przez nie do-stępu konkurentów do rynku.

NIEDOPUSZCZANIE DO POWSTANIA NOWYCH PRZEDSIĘ-BIORSTW DYSPONUJĄCYCH „SIŁĄ MONOPOLISTYCZNĄ”. 1. Chodzi o kontrolę połączeń przedsiębiorstw (fuzji) (ang. mergers). 2. Rodzaje fuzji: Poziome. Pionowe. Konglomeraty.

INDEKS HERFINDAHLA-HIRSCHMANA (HHI, „HERF”) Suma kwadratów udziałów w rynku wszystkich działających na tym rynku przedsiębiorstw. Na przykład: Na rynku działa 1 firma (100%)  HHI = 10 000. Na rynku działają 2 firmy (50%, 50%)  HHI = 2500+2500=5000. Na rynku działa wiele małych firm (0,1%; 0,1; 0,1%... )  HHI = 0,01+0,01+0,01 ...

Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) II. DOBRA PUBLICZNE ITP. Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatło-czony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np.zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa)

Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) DOBRA PUBLICZNE ITP. Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatło-czony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np.zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) DOBRA PRYWATNE znamy doskonale; np. kiedy ktoś odgryzie kawałek naszej kanapki, dla nas zostaje mniej, jednak to my de-cydujemy, czy poczęstujemy kogoś kanapką. Zwykle nie przy-sparzają one kłopotów państwu, prywatni producenci wytwarza-ją ich dla nas mnóstwo!

Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) DOBRA PUBLICZNE ITP. Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatło-czony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np.zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) Z DOBRAMI KLUBOWYMI stykamy się rzadziej: np. wielu może wspólnie kibicować „Legii”, lecz jej właściciel jest w stanie nie wpuścić na stadion kogoś, kto nie zapłacił za bilet. Również dobrami „klubowymi” państwo nie musi się bardzo przejmować, bo prywatne przedsiębiorstwa chętnie produkują je dla członków „klubu”.

Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np. zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) Zupełnie inaczej jest z DOBRAMI PUBLICZNYMI (ang. public goods), których dotyczy EFEKT GAPOWICZA (ang. free ri-ding): niemożność wykluczenia z udziału w konsumpcji (używa-nia) dobra powoduje, że z dobra można korzystać, nie ponosząc kosztów jego wytworzenia.  Z udziału w korzystaniu z dóbr publicznych nie da się nikogo wykluczyć, a to że ktoś korzysta z takiego dobra – do pewnej liczebności zbioru korzystających - nie przeszkadza innym.

PRZYKŁADY: prawo, obrona narodowa, bezpieczeństwo na ulicach, polityka gospodarcza, pokaz sztucznych ogni, drogi i zieleńce miejskie, ogólnie dostępne kąpieliska, światło latarni morskiej, pomnik na Placu Niepodległości, publiczne radio i telewizja.

Prywatne firmy zwykle nie produkują wystarczającej ilości dóbr publicznych. Przecież nie są organizacjami charytatywnymi i mu-szą dostać zapłatę za swój produkt. Tymczasem dobra publiczne padają ofiarą gapowiczów.

Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy- szącej zjawisku dóbr publicznych? Oto rozwiązania: Państwo może samo wytwarzać te dobra. Państwo może zamówić produkcję tych dóbr u prywatnych producentów. Państwo może stworzyć możliwość wykluczenia osób niepowo-łanych z udziału w konsumpcji (użytkowaniu) tych dóbr.

ZADANIE Poklasyfikuj te dobra na prywatne, klubowe, publiczne itd.: a) Most Łazienkowski. a) Niezatłoczony Most Łazienkowski nie jest przedmiotem rywali-zacji i nie można go zastrzec, a więc jest PUBLICZNY („zakorko-wanego” dotyczyłaby „tragedia wspólnego pastwiska”). b) Usługi poczty w Polsce. Usługi pocztowe nie są przedmiotem rywalizacji i można je zas-trzec, a zatem chodzi o dobro KLUBOWE. Na rynku usług pocz-towych działają prywatne firmy oferujące np. usługi kurierskie. Nie ma przeszkód, aby sprywatyzować Pocztę Polską. C) PROGRAM KOMPUTEROWY WORD 2000. c) Jeśli prawa autorskie są przestrzegane WORD 2000 jest przed-miotem rywalizacji i można go zastrzec,. A zatem – w praworząd-nych społeczeństwach – stanowi on dobro PRYWATNE. D) USŁUGI WIĘZIENIA W RAWICZU. d) Usługi więzienia w Rawiczu zaspakajają potrzebę bezpieczeństwa praworządnych obywateli. Nie są one przedmiotem rywalizacji (tam jest dość miejsca dla przestępców!) i nie można ich zastrzec. Wię-zienie jest zatem dobrem PUBLICZNYM. e) Wiadomości telewizji „Canal+”. e) Wiadomości telewizji „Canal+” są kodowane, co umożliwia wy-kluczenia osób niepowołanych z udziału w konsumpcji. Mamy tu za-tem do czynienia z dobrem KLUBOWYM. f) Bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach. f) Bezpieczeństwo na łódzkich Bałutach stanowi typowy przykład dobra PUBLICZNEGO (nie jest przedmiotem rywalizacji i nie spo-sób go zastrzec). g) Usługi cmentarza na Powązkach w Warszawie. g) „Prestiżowy” cmentarz na Powązkach jest przedmiotem rywa-lizacji, ponieważ brakuje na nim miejsca. W dodatku jego usługi są łatwe do zastrzeżenia. A zatem, jest to dobro PRYWATNE.

ZADANIE Przed chwilą za dobra publiczne uznałaś: Most Łazienkowski; US-ŁUGI WIĘZIENIA W RAWICZU; bezpieczeństwo na łódzkich Ba-łutach. a) Co zrobiło państwo, aby powstało odpowiednio dużo dóbr, które uznałeś za publiczne? b) Czy był inny sposób rozwiązania problemu? Most zbudowały firmy na zlecenie państwa, które zarządza tym mo-stem. Państwo uznało, że przekazanie kontroli nad bardzo ważną częścią miejskiej sieci transportowej prywatnej firmie mogłoby za-grozić interesom społeczeństwa. WIĘZIENIE W RAWICZU JEST INSTYTUCJĄ PAŃS-TWOWĄ. JEDNAK NP. W STANACH ISTNIEJE WIELE PRY-WATNYCH WIĘZIEŃ, KTÓRE ŚWIADCZĄ USŁUGI ZAMÓ-WIONE PRZEZ PAŃSTWO. Państwo samo zajmuje się produkcją bezpieczeństwa na łódzkich Bałutach. To samo mogą robić prywatne firmy ochroniar-skie. Jednak dla zapewnienia obywatelom równego dostępu do tego dobra państwo nie może zrezygnować z produkcji bezpieczeństwa publicznego.

III. EFEKTY ZEWNĘTRZNE Formą zawodności rynku, z którą zmaga się państwo, są także EFEKTY ZEWNĘTRZNE (ang. externalities). Kiedy ktoś – gospodarując – wpływa na koszty i zado- wolenie innych inaczej niż za pośrednictwem rynku, mamy do czynienia z efektem zewnętrznym. Innymi słowy efekty zewnętrzne są dotyczącymi osób po-stronnych ubocznymi skutkami czyjegoś gospodarowania (konsu-mowania i produkowania dóbr).

Bezpieczeństwo w okolicy renomowanego hotelu 18 PRZYKŁADY: Tytoń Tlenek azotu Wścibska sąsiadka Bezpieczeństwo w okolicy renomowanego hotelu Zakład utylizacji odpadów organicznych i dom wczasowy pozytywne, negatywne, produkcyjne, konsumpcyjne, między gospodarstwami domowymi, między firmami, między gospodarstwami domowymi a firmami…

PRYWATNE ROZWIĄZANIA PROBLEMU EFEKTÓW ZEW-NĘTRZNYCH 19 PRYWATNE ROZWIĄZANIA PROBLEMU EFEKTÓW ZEW-NĘTRZNYCH NORMY SPOŁECZNE Wielu nie śmieci, bo jest to złe. Nakaz moralny skłania ich do brania pod uwagę skutków naszych działań dla innych ludzi, czyli - w jęz-zyku ekonomii – do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych.

NIEKIEDY PRYWATNE ROZWIĄZANIE MA CHARAKTER UMOWY... 20 2. NIEKIEDY PRYWATNE ROZWIĄZANIE MA CHARAKTER UMOWY... Może ono wtedy polegać na ŁĄCZENIU RÓŻNYCH RODZAJÓW DZIAŁALNOŚCI. (Np. pomyśl o sąsiadujących: właścicielu sadu wiśniowego i hodowcy pszczół...)

Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi (np. między sobą ne-gocjując odpowiednie zmniejszenie produkcji), więc MUSI JE ZASTĄPIĆ PAŃSTWO. Na przykład: 1. OGRANICZENIA ILOŚCIOWE (ang. command & control). 2. PODATKI, SUBSYDIA. 3. ZBYWALNE ZEZWOLENIA NA EMISJĘ (ang. tradable emis-sion permits).

IV. KŁOPOTY Z INFORMACJĄ Kłopoty z informacją przyjmują dwie formy: ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asym-metric information) (np. między sprzedawców i nabywców). DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE).

ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (np ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (np. między sprzedawców i nabywców).  Chodzi o sytuacje, w których gorsze poinformowanie jednej ze stron transakcji o ważnych cechach dobra lub samej transakcji może skłonić państwo do obrony „słab- szego”.

PRZYKŁADY: Praca przy azbeście, Lek o nieznanych skutkach ubocznych, Pożyczka, której prawdziwy koszt Twój Bank zamaskował finanso- wym żargonem, Sfałszowana kiełbasa „Krakowska”, Marihuana sprzedawana w szkołach podstawowych, Płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anaconda z Mławy, Pistolet-zabawka, którym przy odrobinie wysiłku można wybić oko siostrze

FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA: Ustawy o bezpieczeństwie pracy. Ustawy o uczciwym handlu. Ograniczanie dostępu dóbr do rynku. Ograniczanie dostępu producentów do rynku. Udostępnianie informacji.

DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE). Chodzi o sytuacje, w których jednostka - nie biorąc pod uwagę efektów zewnętrznych swojego działania, a także norm kulturowych - podejmuje (RZEKOMO!) niewłaściwe decyzje o ilości nabywanych (konsumowa-nych) dóbr. Nawet jeśli informacja jest symetryczna, ludzie (rze-komo!) źle oceniają użyteczność pewnych dóbr...

PRZYKŁADY: szczepienia ochronne, alkohol, wyroby tytoniowe, hazard, handel częściami ludzkiego ciała, „wysoka” kultura, aborcja, edukacja, niektóre rodzaje ubezpieczeń (OC, ubezpieczenie emerytalne), pornografia, prostytucja, transmisja z meczu Reprezentacji Narodowej, samochodowe pasy bezpieczeństwa, eutanazja.

DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE). FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA: Nakazy i zakazy. Podatki i subsydia. Propaganda „społeczna”.

ZADANIE: a) CO RÓŻNI DOBRA, KTÓRYCH DOTYCZY ASYMETRIA INFORMACJI, I DOBRA (NIE)POŻĄDANE SPOŁECZNIE? DOBRA SĄ POŻĄDANE/NIEPOŻĄDANE SPOŁECZNIE NIE Z BRAKU INFORMACJI, A Z POWODU ZŁEJ OCENY ICH UŻY-TECZNOŚCI PRZEZ NABYWCÓW. b) O jakie dobra chodzi, dlaczego? (i) Ekstaza sprzedawana w szkołach? Dobro niepożądane. Zażywaniu ekstazy towarzyszą negatywne skutki uboczne (np. narkomani kradną). (ii) Tomik poezji Miłosza? (Dobro pożądane. Zdaniem wielu obcowanie z „wysoką” sztuką jest cenne samo w sobie i ma pozytywne skutki uboczne (np. maleje przestępczość). (iii) Płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anaconda z Mławy. Tego dobra ludzie kupią za dużo z powodu asymetrii informacji. Niektórzy uznają, że mają do czynienia z płytą słynnego brytyj-skiego zespołu. (iv) Ubezpieczenie kierowców od odpowiedzialności cywilnej (tzw. OC)? Dobro pożądane. Dzięki OC szkody spowodowane przez kierow-ców pokrywają oni sami. (v) LUDZKA GAŁKA OCZNA (PRZESZCZEP)? DOBRO NIEPOŻĄDANE. WIELU POLAKÓW UWAŻA, ŻE NIE MOŻNA HANDLOWAĆ CZĘŚCIAMI LUDZKIEGO CIAŁA. 1397. odcinek telenoweli Serce Diany? Nie ma argumentów umożliwiających sklasyfikowanie tego dobra. (vi) Pistolet-zabawka, którym – przy odrobinie wysiłku - można wybić oko siostrze? Tego dobra ludzie kupią zbyt dużo z powodu asymetrii informacji. (vii) KREDYT, KTÓREGO CENĘ TWÓJ BANK ZAMASKOWAŁ FINANSOWYM ŻARGONEM? ASYMETRIA INFORMAC. (POZORNIE KREDYT JEST TANI).

Państwo dba również o SPRAWIEDLIWOŚĆ. SPRAWIEDLIWOŚĆ dotyczy nie kwestii „Co i jak jest produko-wane?”, lecz kwestii: „Dla kogo jest produkowane?”, czyli po-działu dochodów (majątku, szans). Ludzie spierają się, jaki podział jest SPRAWIEDLIWY.

W praktyce dbałość państwa o sprawiedliwość przyjmuje zwykle m. in W praktyce dbałość państwa o sprawiedliwość przyjmuje zwykle m.in. formę zmniejszania różnic dochodów („wyrównywania dochodów”). Wyrównywaniu dochodów służą PODATKI i ZASIŁKI. Oczywiście, celem nie jest zupełne wyrównanie dochodów. Za SPRAWIEDLIWY wielu ludzi ma taki podział do-chodów, w przypadku którego dochody są proporcjonalne do wy-ników pracy i (lub) wysiłku i (lub) akceptowanych społecznie po-trzeb ludzi.

PODATKI PODATKI są głównym źródłem dochodów państwa. W Polsce wpływy z opodatkowania wyniosły w 2014 r. 89,9% wszystkich do-chodów budżetu centralnego („budżetu państwa”) (kolejne 0,9% stanowiły dochody z cła, które też jest podatkiem).  Podatki są to - nie związane z własnością – przymuso- we płatności gospodarstw domowych i przedsiębiorstw na rzecz państwa.

RODZAJE PODATKÓW Często wyróżnia się podatki: BEZPOŚREDNIE i POŚREDNIE. PODATKI BEZPOŚREDNIE płacą ludzie możliwi do zidentyfiko-wania (np. wedle kryterium wysokości osiąganego dochodu) przed zapłaceniem podatku. W Polsce w 2014 r. do bezpośrednich zaliczano np. podatek „dochodowy od osób fizycznych (ang. personal income tax, PIT) i podatek dochodowy od osób prawnych (ang. corporate income tax, CIT).

RODZAJE PODATKÓW Często wyróżnia się podatki: BEZPOŚREDNIE i POŚREDNIE. Natomiast PODATKI POŚREDNIE płacą ludzie, których nie da się zidentyfikować przed zapłaceniem podatku, bo te podatki są ukryte w cenach dóbr i warunkiem ich zapłacenia jest nabycie konkretnego dobra. W Polsce pośrednie są np: podatek od towarów i usług (jego inna nazwa to podatek od wartości dodanej, ang. value added tax, VAT), a także akcyza.

  Ludzie chcą, aby podatki były sprawiedliwe także w innym sensie i domagają się SPRAWIEDLIWOŚCI POZIOMEJ i PIONOWEJ. SPRAWIEDLIWOŚĆ POZIOMA oznacza, że osoby znajdujące się w takiej samej sytuacji powinny być traktowane tak samo (np. osoby o równym dochodzie płacą taki sam podatek). SPRAWIEDLIWOŚĆ PIONOWA oznacza, że osoby znajdujące się w różnej sytuacji powinny być traktowane różnie (np. osoby o wyż-szym dochodzie płacą wyższy podatek).

  Ludzie chcą, aby podatki były sprawiedliwe także w innym sensie i domagają się SPRAWIEDLIWOŚCI POZIOMEJ i PIONOWEJ. SPRAWIEDLIWOŚĆ POZIOMA oznacza, że osoby znajdujące się w takiej samej sytuacji powinny być traktowane tak samo (np. osoby o równym dochodzie płacą taki sam podatek). SPRAWIEDLIWOŚĆ PIONOWA oznacza, że osoby znajdujące się w różnej sytuacji powinny być traktowane różnie (np. osoby o wyż-szym dochodzie płacą wyższy podatek). W obu przypadkach chodzi o to, żeby podatek BYŁ RÓWNIE DO-LEGLIWY DLA WSZYSTKICH (ŻEBY „BOLAŁ” TAK SAMO). Wszak ludzie są równi…

  ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”?

  ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”? Taka sama dla wszystkich stawka opodatkowania powoduje, że lu-dzie o równym dochodzie płacą tyle samo. Pozioma sprawiedliwość została więc osiągnięta!

b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”?   ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”? Taka sama dla wszystkich stawka opodatkowania powoduje, że lu-dzie o równym dochodzie płacą tyle samo. Pozioma sprawiedliwość została więc osiągnięta! b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”?

b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b)   ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”? Taka sama dla wszystkich stawka opodatkowania powoduje, że lu-dzie o równym dochodzie płacą tyle samo. Pozioma sprawiedliwość została więc osiągnięta! b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b) Odpowiedź zależy od interpretacji słów: „równie dolegliwy bez względu na dochód”: /i/ Jeśli podatek jest „równie dolegliwy” wtedy, kiedy wszyscy płacą tyle samo, to podatek liniowy nie jest sprawiedliwy pionowo. Dyskryminowani są bogaci (np. 30% od 2000 gb jest mniejsze od 30% od 3000 gb).

b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b)   ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”? Taka sama dla wszystkich stawka opodatkowania powoduje, że lu-dzie o równym dochodzie płacą tyle samo. Pozioma sprawiedliwość została więc osiągnięta! b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b) Odpowiedź zależy od interpretacji słów: „równie dolegliwy bez względu na dochód”: /i/ Jeśli podatek jest „równie dolegliwy” wtedy, kiedy wszyscy płacą tyle samo, to podatek liniowy nie jest sprawiedliwy pionowo. Dyskryminowani są bogaci (np. 30% od 2000 gb jest mniejsze od 30% od 3000 gb). /ii/ Jeśli podatek jest „równie dolegliwy” wtedy, kiedy każdy płaci równą część każdego gdyba dochodu to, owszem, podatek proporcjo-nalny jest sprawiedliwy pionowo.

b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b)   ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”? Taka sama dla wszystkich stawka opodatkowania powoduje, że lu-dzie o równym dochodzie płacą tyle samo. Pozioma sprawiedliwość została więc osiągnięta! b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b) Odpowiedź zależy od interpretacji słów: „równie dolegliwy bez względu na dochód”: /i/ Jeśli podatek jest „równie dolegliwy” wtedy, kiedy wszyscy płacą tyle samo, to podatek liniowy nie jest sprawiedliwy pionowo. Dyskryminowani są bogaci (np. 30% od 2000 gb jest mniejsze od 30% od 3000 gb). /ii/ Jeśli podatek jest „równie dolegliwy” wtedy, kiedy każdy płaci równą część każdego gdyba dochodu to, owszem, podatek proporcjo-nalny jest sprawiedliwy pionowo. /iii/ Wielu zakłada, że dla bogatych dolegliwość spowodowana za-braniem im przez państwo stałej części każdego zarobionego gdyba jest mniejsza niż dla biednych. Według nich podatek proporcjonal-ny nie jest sprawiedliwy pionowo. Dyskryminowani są biedni. Bo-gatsi powinni płacić wedle wyższej stawki!

  Z kolei rzecznicy ZASADY: PŁACI, KTO KORZYSTA (ang. bene-fits principle), chcą opodatkować korzyści z konkretnych działań państwa. Na przykład, podatek drogowy powinni płacić głównie właściciele samochodów.

Na przykład, nie ma sensu opodatkowywać zasiłku dla bezrobotnych.   Ludzie bywają także zwolennikami ZASADY ZDOLNOŚCI DO PŁACENIA (ang. ability to pay principle), twierdząc, że podatki powinni płacić ci, których na to stać. Na przykład, nie ma sensu opodatkowywać zasiłku dla bezrobotnych.

Zasada: „płaci, kto korzysta”.   ZADANIE Zgodnie z ZASADĄ ZDOLNOŚCI DO PŁACENA (ang. ability to pay principle) podatki powinny obciążać głównie osoby, które stać na ich płacenie. Natomiast zwolennicy zasady: PŁACI, KTO KORZYSTA (ang. benefits principle) domagają się opo-datkowywania tych, którzy odnoszą największe korzyści z kon-kretnych działań państwa. O którą z tych zasad chodzi poniżej? a) Opłata za wstęp do Tatrzańskiego Parku Narodowego. Zasada: „płaci, kto korzysta”. b) Podatek od nieruchomości, którego wprowadzenie od wielu lat projektuje się w Polsce (kataster). „Zasada zdolności do płacenia”. c) Opłata klimatyczna w kurorcie.

■ Zasiłkiem (transferem) nazywamy inne niż podatki, niehand-   ZASIŁKI Sprawiedliwości służą nie tylko podatki, lecz także ZASIŁKI (płat-ności transferowe, transfery) (ang. transfer payments) takie, jak zasił-ki dla bezrobotnych, zasiłki dla chorych, dla starych, dla rodzin wie-lodzietnych itp. ■ Zasiłkiem (transferem) nazywamy inne niż podatki, niehand- lowe przepływy dóbr między konsumentami, producentami i państwem.

1) Zasiłki pieniężne (np. stypendium za wyniki w nauce).   RODZAJE ZASI ŁKÓW WYRÓŻNIMY np. : 1) Zasiłki pieniężne (np. stypendium za wyniki w nauce). 2) Zasiłki rzeczowe (np. koce wysłane powodzianom). W RAMACH INNEGO PODZIAŁU ROZRÓŻNIA SIĘ: 1) Uzależnione od dochodu (np. zasiłek dla rodziny wielodzietnej). 2) Nieuzależnione od dochodu, lecz np. od wieku korzystającego, jego sprawności fizycznej, stosunku do pracy (np. renta inwalidz-ka).

  Zasiłki państwa służą sprawiedliwości. Jednak ubocznym skut-kiem jest zmniejszenie dobroczynności prywatnej, np. osób, koś-ciołów. W dodatku transfery powodują nieefektywność, zniechęcając do pracy (to dlatego mówimy, że „biednemu lepiej dać wędkę, a nie rybę”). Licząc na zasiłek, ludzie stają się BIERNI, co powoduje, że maleje ilość wytwarzanych dóbr. Koszty spowodowane zasiłkami obejmują także: biurokrację, zanik przedsiębiorczości, spowodowany rosnącymi podatkami spadek dochodów, a zatem także skłonności do oszczędzania, który zmniejsza inwestycje i wzrost gospodarczy.

■ PODZIAŁ PODMIOTOWY oznacza ostateczny po-   W wyniku działań państwa posługującego się podatkami i trans-ferami powstaje PODMIOTOWY PODZIAŁ DOCHODÓW w społeczeństwie. Chodzi o dochody gospodarstw domowych. ■ PODZIAŁ PODMIOTOWY oznacza ostateczny po- dział dochodów między gospodarstwa domowe. Do opisu podmiotowego podziału dochodów służą m.in.: KRZYWA LORENZA, WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO, LINIA UBÓSTWA, WSPÓŁCZYNNIK UBÓSTWA.

a na osi pionowej – odsetek wszystkich dochodów.   KRZYWA LORENZA 1. Na osi poziomej układu współrzędnych mierzymy odsetek wszyst-kich gospodarstw domowych (od najuboższych do najbogatszych), a na osi pionowej – odsetek wszystkich dochodów. 2. Punkty krzywej Lorenza pokazują jaką część wszystkich dochodów przypada DANEMU ODSETKOWI NAJUBOŻSZYCH GOSPODARSTW DOMOWYCH.

„Polska” krzywa Lorenza, 2012 r.   KRZYWA LORENZA zaczyna się w początku układu (0% rodzin ma 0% dochodów!), a kończy w punkcie o współrzędnych: 100% i 100% (100% gospodarstw domowych dostaje 100% dochodów wszystkich gospodarstw domowych). „Polska” krzywa Lorenza, 2012 r. Dochody 100% 20% 6,5% A · B Grupy kwintylowe Grupy kwintylowea/ Odsetek dochodów Pierwsza Druga Trzecia Czwarta Piąta 6,5 12,2 16,8 22,8 41,7 a/ Od najbiedniejszych do najbogatszych 20% populacji.  

  WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO Pole między krzywą Lorenza, a LINIĄ DOSKONAŁEJ RÓWNOŚ-CI (przekątna na rysunku) stanowi wygodną miarę nierówności dochodów. Jego udział w całości obszaru pod linią doskonałej równości to WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO, którego wartość zmienia się od 0 (doskonała równość) do 1 (zupełna nierówność), lub, po przemnożeniu przez 100, od 0 do 100.   Dochody 100% 20% 6,5% A · B Grupy kwintylowe Grupy kwintylowea/ Odsetek dochodów Pierwsza Druga Trzecia Czwarta Piąta 6,5 12,2 16,8 22,8 41,7 a/ Od najbiedniejszych do najbogatszych 20% populacji.  

  WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO – wskaźnik koncentracji do-chodów, przyjmuje wartość między 0 a 1 (lub jeśli pomno-żymy ją przez 100, między 0 a 100). Wskaźnik ten osiągnąłby wartość 0, gdyby wszystkie osoby miały ten sam dochód, na-tomiast wartość 1, gdyby wszystkie osoby, poza jedną, miały dochód zerowy. Uwaga: Dane dla Austrii, Belgii, Irlandii i Wielkiej Brytanii dotyczą 2011 roku. Źródło: Dane GUS.

  LINIA UBÓSTWA LINIĘ UBÓSTWA (ang. poverty line) wyznacza tzw. MINIMUM SOCJALNE, czyli minimalny dochód zaspokajający podstawowe potrzeby gospodarstwa domowego. Minimum socjalne jest wyznaczone przez wartość koszyka niezbęd-nych człowiekowi dóbr, którego skład określają urzędnicy i naukow-cy, dbając by były one odpowiednie jakościowo, zróżnicowane i ta-nie (np. kaloryczne). Chodzi m.in. o wydatki na żywność, mieszkanie (eksploatacja i wy-posażenie), edukację, kulturę i rekreację, odzież i obuwie, ochronę zdrowia, higienę osobistą, transport i łączność,

  STOPA UBÓSTWA STOPA UBÓSTWA (ang. poverty rate) stanowi odsetek gospodarstw domowych żyjących poniżej linii ubóstwa, czyli osiągających dochód niższy np. od minimum socjalnego.

  Wylicza się kilka różnych linii ubóstwa, np. oddzielnie dla osób samotnych, dla dwuosobowych gospodarstw domowych itd. W 2014 r. w Stanach linia ubóstwa dla osób samotnych przebiegała na wysokości 12 316 dolarów, a dla rodziny czterooso-bowej na wysokości 24 230 dolarów rocznie. W POLSCE W KOŃ-CU 2015 R. ODPOWIEDNIE WARTOŚCI WYNOSIŁY: 1 078, 7 ZŁ I 3 403,8 ZŁ. Zgodnie z tym kryterium w 2014 r. 14,8% Amerykanów (46,7 mln osób, głównie czarnoskórych, imigrantów z krajów hisz-pańskojęzycznych, rodzin samotnych kobiet) żyło w biedzie. W POLSCE W 2015 R. STOPA UBÓSTWA WYNOSIŁA OKOŁO 40,0%.

-----------------------   W Polsce obliczane jest także tzw. MINIMUM EGZYSTENCJI, które umożliwia zaspokojenie tylko najniezbędniejszych potrzeb; po jego przekroczeniu następuje BIOLOGICZNE WYNISZCZENIE organizmu. W czerwcu 2014 r. minimum egzystencji wynosiło 541,9 zł i 1850,85 zł (odpowiednio: dla osób samotnych i rodzin czteroosobowych) (da-ne MPiSS). PONIŻEJ MINIMUM EGZYSTENCJI ŻYŁO 6,7% OSÓB W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH (te badania gu-sowskie nie obejmują np. osób bezdomnych). ----------------------- A Zgodnie z danymi Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 r. W POLSCE BYŁO około 26 TYS. BEZDOMNYCH.

  Tablica ukazuje dochody w spo-łeczeństwie, które składa się z 4 obywateli A, B, C, D. Minimum socjalne wynosi 600. a) Narysuj krzywą Lorenza. A B C D 1000 500 250

  Tablica ukazuje dochody w spo-łeczeństwie, które składa się z 4 obywateli A, B, C, D. Minimum socjalne wynosi 600. a) Narysuj krzywą Lorenza. 59 A B C D 1000 500 250 100% 75% 50% 25% 25% 50% 75% 100% Odsetek gospodarstw domowych Odsetek dochodów • Uzupełnij zdania: b) „Linia ubóstwa” przebiega na poziomie ……-… .

  Tablica ukazuje dochody w spo-łeczeństwie, które składa się z 4 obywateli A, B, C, D. Minimum socjalne wynosi 600. a) Narysuj krzywą Lorenza. 60 A B C D 1000 500 250 100% 75% 50% 25% 25% 50% 75% 100% Odsetek gospodarstw domowych Odsetek dochodów • Uzupełnij zdania: b) „Linia ubóstwa” przebiega na poziomie ……-… . „Linia ubóstwa” przebiega na poziomie .600. . c) „Stopa ubóstwa” jest równa ........... .

  Tablica ukazuje dochody w spo-łeczeństwie, które składa się z 4 obywateli A, B, C, D. Minimum socjalne wynosi 600. a) Narysuj krzywą Lorenza. 61 A B C D 1000 500 250 100% 75% 50% 25% 25% 50% 75% 100% Odsetek gospodarstw domowych Odsetek dochodów • Uzupełnij zdania: b) „Linia ubóstwa” przebiega na poziomie ……-… . „Linia ubóstwa” przebiega na poziomie .600. . c) „Stopa ubóstwa” jest równa ........... . „Stopa ubóstwa” jest równa ........ 75%. .