Wiadomości ogólne, rozpoznanie, leczenie NOWOTWORY Wiadomości ogólne, rozpoznanie, leczenie

PODZIAŁ NOWOTWORÓW Łagodne Złośliwe

STATYSTYKA CHORÓB NOWOTWOROWYCH Najczęstsza przyczyna zgonów w Polsce po schorzeniach układu krążenia Spośród 100 nowych zachorowań na nowotwory złośliwe rocznie, 5 lat bez objawów przeżywa ok. 30% kobiet i 23% mężczyzn Zachorowalność wzrasta z wiekiem i skażeniem środowiska

ISTOTA CHOROBY NOWOTWOROWEJ Niekontrolowany rozplem komórek Rozrost komórek Zdolność dawania przerzutów Proces nieodwracalny Upośledzenie funkcji organizmu aż do śmierci przy braku leczenia Możliwe samowyleczenie – nieznane przyczyny regresji choroby nowotworowej

TEORIE NOWOTWORZENIA Wirusowa Drażnienia (Virchowa) Nadmiernej regeneracji Hormonalna Immunologiczna Chemiczna – ponad 700 substancji kancerogennych Działania promieni jonizujących Bakteryjna – Helicobacter pylori -         W ostatnim 20 – leciu XX wieku uznano Helicobacter pylori za czynnik karcinogenny o udowodnionym działaniu (rak żołądka, chłoniaki)

PODEJRZENIE ROZPOZNANIA NOWOTWORU ZŁOŚLIWEGO Zgrubienie tkanek – guzek Niegojące się owrzodzenia Krwawienie z otworów naturalnych (niefizjologiczne) Nieprawidłowe wydzielanie i wydalanie (upławy, zaparcia i in.) Zaburzenia czynności narządów (chrypka, trudności połykania, bóle ...) Zmiany koloru i wzrost znamion i brodawek Zmiany w normalnym funkcjonowaniu przewodu pokarmowego

OBJAWY OGÓLNE CHOROBY NOWOTWOROWEJ Niedokrwistość, czasem czerwienica – np. rak nerki Nawrotowa zakrzepica, wędrujące zakrzepowe zapalenie żył – np. w raku trzustki, żołądka Zmiany skórne – zapalenie skórno-mięśniowe, rogowacenie czarne, rumienie – np. raki przewodu pokarmowego Zespoły neurologiczne Zaburzenia hormonalne

POSTAĆ MAKROSKOPOWA NOWOTWORU Guz Zgrubienie Naciek Barwa o różnym kształcie ( kulisty, z palczastymi wypustkami) i konsystencji (galaretowata lub twarda ) - -         często ulega owrzodzeniu z wałowatym lub nierównym obrzeżem i dnem pokrytym masami martwiczymi - zwykle różni się od tkanki macierzystej, np.: czarna w czerniaku skóry

BADANIA DIAGNOSTYCZNE Endoskopia – wziernikowanie ezofagoskopia gastroskopia duodenoskopia rektoskopia koloskopia laryngoskopia bronchoskopia mediastinoskopia cystoskopia

BADANIA DIAGNOSTYCZNE cd. Laparoskopia Badania radiologiczne klasyczne – bez lub z kontrastem komputerowe tomograficzne rezonans magnetyczny Scyntygrafia Ultrasonografia ( USG ) Termografia Markery nowotworowe Badanie mikroskopowe

MARKERY NOWOTWOROWE Markery nowotworowe – substancje o różnorodnej budowie chemicznej, produkowane przez organizm pod wpływem rozwijającego się guza nowotworowego Po doszczętnym przeciwnowotworowym zabiegu operacyjnym – spadek stężenia markerów nowotworowych Nawrót choroby (rozrost guza, pojawienie się przerzutów odległych) – ponowny wzrost poziomu markerów

MARKERY NOWOTWOROWE cd. Antygen karcinoembrionalny (CEA) Alfa-fetoproteina (AFP) Beta-gonadotropina (β-hCG) Ca 19-9 – nowotwory przewodu pokarmowego Ca 125 – nowotwory sutka Ca 15-3 – nowotwory jajnika PSA – nowotwory jąder

BADANIE MIKROSKOPOWE Materiał badany zbiórka płynnej treści patologicznej – odwirowanie – cytologia osadu wydzieliny z naturalnych wrót – utrwalenie na szkiełku podstawowym – cytologia biopsje aspiracyjne (cienkoigłowe, gruboigłowe) – cytologia – wynik niepewny biopsja chirurgiczna – pobranie fragmentu tkanki do badania histopatologicznego biopsja endoskopowa płyny z jam ciała, mocz utrwalanie, najczęściej w 70% alkoholu – np.: wydzielina z brodawki sutkowej biopsja endoskopowa - z przewodu pokarmowego, z dróg oddechowych, dróg moczowych

BADANIE MIKROSKOPOWE cd. Materiał badany Dobrze pobrany wycinek obejmuje zmianę (bez ognisk martwicy) wraz z fragmentem otaczającej zdrowej tkanki Utrwalenie materiału w 10% roztworze formaliny obojętnej lub w 70% etanolu (drobne wycinki, punktaty)

CECHY MIKROSKOPOWE NOWOTWORÓW Polimorfizm komórek Jądra - często mnogie nieproporcjonalnie duże do całej komórki różnokształtne posiadające kilka jąderek Figury podziału jąder komórkowych Znaczenie rokownicze: cechy włóknienia nacieki limfocytarne nacieki komórek nowotworowych w naczyniach chłonnych, krwionośnych

KLASYFIKACJA TNM MIĘDZYNARODOWEJ UNII WALKI Z RAKIEM Obiektywna klasyfikacja morfologiczna Umożliwia systematyzację w zakresie metod i przewidywanie wyników leczenia chorób nowotworowych Opiera się na ocenie i analizie trzech cech: T (tumor) - wielkość guza N (nodulus) – przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych M (metastases) – obecność odległych przerzutów

KLASYFIKACJA TNM cd. Przed operacją określa się rodzaj guza i cechy T(1,2,...) N(1,2,...) M(1,2,...) Po operacji ponowna ocena (histopatologiczna) guza i jego cech pT(1,2,...) pN(1,2,...) pM(1,2,...) Cyfry w indeksie oznaczają klasyfikację w obrębie cechy i świadczą o zaawanso- waniu procesu nowotworowego

METODY LECZENIA Chirurgia Radioterapia Leczenie systemowe chemioterapia hormonoterapia immunoterapia Skojarzone, np.: chirurgia + radioterapia

CHIRURGIA ONKOLOGICZNA – PODSTAWOWE ZASADY Ustalenie rozpoznania histopatologicznego i stopnia zaawansowania nowotworu przed rozpoczęciem leczenia Ustalenie wskazań do leczenia operacyjnego Ograniczenie zabiegów paliatywnych (cytoredukcyjnych ) Ewentualne przedoperacyjne leczenie cytostatyczne lub promieniami jonizującymi nowotworów o dużej złośliwości

CHIRURGIA ONKOLOGICZNA – PODSTAWOWE ZASADY cd. Radykalność zabiegu – usunięcie guza wraz ze stosownym marginesem tkanek zdrowych oraz regionalnych węzłów chłonnych w jednym bloku Czystość onkologiczna – delikatne operowanie bez uszkadzania guza Usuwanie pojedynczych przerzutów odległych – guz pierwotny o małej złośliwości, usunięty w całości Rozważne leczenie wznów po radioterapii oraz powikłań choroby nowotworowej

ZWIĄZKI CHIRURGII Z INNYMI NAUKAMI MEDYCZNYMI Współczesna anestezjologia doskonała kontrola stanu chorego w czasie operacji, zmniejszenie ryzyka zabiegu, możliwość prowadzenia bardzo rozległych i długotrwałych operacji, zwalczanie bólu pooperacyjnego oraz nowotworowego

ZWIĄZKI CHIRURGII Z INNYMI NAUKAMI MEDYCZNYMI cd. Mikrobiologia – nowe antybiotyki – zmniejszenie infekcji pooperacyjnych Wiek biologiczny podstawą kwalifikowania chorych do zabiegów operacyjnych Rozwój diagnostyki radiologicznej – USG, TK, MR – dokładniejsza przedoperacyjna ocena zaawansowania procesu nowotworowego Farmakologia – nowe metody leczenia skojarzonego – ograniczenie zabiegów amputacyjnych

RADIOTERAPIA Stosowanie promieniowania jonizującego, elektromagnetycznego i cząsteczkowego Oderwanie elektronu z orbity atomu – powstanie jonów i wyzwolenie energii uszkadzającej komórki w okresie podziału oraz komórki niezróżnicowane (anaplastyczne) – najwrażliwsze jest DNA komórkowe Wpływ energii na komórki nowotworowe, jak i zdrowe

RADIOTERAPIA cd. Promieniowanie elektromagnetyczne – powstaje śródjądrowo w izotopach i w naturalnych pierwiastkach promieniotwórczych promienie Roentgena ( promienie X ) promienie gamma Cząstki materii elektrony neutrony protony jądra atomów

RADIOTERAPIA – TECHNIKI NAPROMIENIANIA Brachyterapia – max. zbliżenie źródła promieni implantacja do nowotworu lub do jam ciała – krótki okres leczenia – rak jamy ustnej i macicy Telegammaterapia – napromienianie od zewnątrz z odległości aparat rentgenowski: 0,02 - 0,4 MeV aparaty do telegammaterapii izotopem kobaltu (60Co): do 1,3 MeV betatrony i cyklotrony: 50 - 80 MeV akceleratory liniowe – promieniowanie cząsteczkowe: 4 - 20 MeV

RADIOTERAPIA – TECHNIKI NAPROMIENIANIA cd. Napromienianie elektronami w skojarzeniu z promieniami gamma Dożylne podawanie izotopów promieniotwórczych – np. w leczeniu jodochwytnego raka tarczycy

STRATEGIA RADIOTERAPII Leczenie radykalne – ognisko pierwotne i przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych dawki: 50 -70 Gy (5000 - 7000 radów) na guz wskazania: nieuogólnione promienioczułe nowotwory złośliwe nowotwory złośliwe przekraczające zakres biologicznej operacyjności

STRATEGIA RADIOTERAPII cd. Wskazania: nowotwory złośliwe o dużej dynamice i niewielkiej podatności na leczenie chemiczne nowotwory układowe we wczesnym okresie zaawansowania gdy pacjent jest zdyskwalifikowany od leczenia chirurgicznego z przyczyn pozaonkologicznych

STRATEGIA RADIOTERAPII cd. Leczenie paliatywne – wstrzymanie wzrostu guza, uzyskanie remisji, zmniejszenie niektórych objawów, np. bólu dawki: do 40 Gy (4000 radów) wskazania: promienioczułość nowotworu spodziewana poprawa i złagodzenie objawów metoda samodzielna lub skojarzona z leczeniem chirurgicznym lub z chemioterapią

STRATEGIA RADIOTERAPII cd. Przeciwwskazania onkologiczne guzy o znikomej promienioczułości zaawansowanie procesu nowotworowego (odległe przerzuty) owrzodzenie guzów znaczna wielkość rozległe naciekanie sąsiednich narządów nowotwory indukowane promieniami jonizującymi

STRATEGIA RADIOTERAPII cd. Przeciwwskazania ogólne niedokrwistość leukopenia współistnienie stanów zapalnych niewydolność narządu objętego procesem nowotworowym zły stan ogólny kacheksja

CHEMIOTERAPIA Stosowana w wielu chorobach nowotworowych jako leczenie z wyboru Skuteczna również w przypadku zaawansowanego złośliwego procesu nowotworowego Wartościowa metoda, gdy nie można zastosować leczenia chirurgicznego lub napromieniania jonizującego

CHEMIOTERAPIA cd. Cytostatyki - leki chemiczne Terapie wielolekowe – o różnych mechanizmach działania na komórki

CHEMIOTERAPIA cd. Cytostatyki działające niezależnie od proliferacji komórek działające wybiórczo na proliferujące komórki leki swoiste dla fazy, np. hydroksymocznik zabija tylko komórki w fazie S leki nieswoiste dla fazy – zabijają wybiórczo komórki proliferujące, nie działają swoiście na komórki w określonej fazie cyklu, np. fluorouracyl

CHEMIOTERAPIA KLASY CYTOSTATYKÓW Leki alkilujące – wszystkie nieswoiste dla fazy pochodne iperytu azotowego pochodne nitrozomocznika estry kwasu sulfonowego triazeny

CHEMIOTERAPIA KLASY CYTOSTATYKÓW 2. Antymetabolity – zwykle swoiste dla fazy (faza S ) analogi kwasu foliowego (metotreksat) analogi pirymidyny analogi puryn i pokrewne inhibitory   

CHEMIOTERAPIA KLASY CYTOSTATYKÓW 3. Związki naturalne – izolowane z różnych roślin lub organizmów niższych antybiotyki, np. daktynomycyna alkaloidy barwnika, np. winkrystyna enzymy zw. modyfikujące odpowiedź biologiczną, np. interferony pochodne pedofilotoksyny, np. etopozyd

CHEMIOTERAPIA KLASY CYTOSTATYKÓW 4. Hormony i antagoniści nie mają silnego działania toksycznego działają łącząc się z receptorami dla hormonów endogennych potrzebnych do proliferacji komórek

CHEMIOTERAPIA cd. Hormonoterapia poprzez: eliminację wpływu hormonów – operacje, napromienianie gruczołów, których hormony  przyspieszają rozplem nowotworu podawanie hormonów hamujących proliferację komórek nowotworowych leki przeciwhormonalne

CHEMIOTERAPIA cd. Zastosowanie hormonoterapii niektóre raki sutka, np. Tamoksyfen – antagonista receptorów – blokuje działanie estrogenu pobudzającego rozrost komórek estrogenozależnych rak gruczołu krokowego rak endometrium, np. octan megestrolu (Progestyny) – stosowany w leczeniu raka przerzutowego śluzówki macicy, nerki

CHEMIOTERAPIA KLASY CYTOSTATYKÓW 5. Leki różne Hydroksymocznik Mitotan Cisplatyna