Zaprzeczanie własnej seksualności w zaburzeniach odżywiania PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) Zaprzeczanie własnej seksualności w zaburzeniach odżywiania Opracowała: Anna Brytek-Matera abrytek@us.edu.pl Instytut Psychologii Uniwersytetu Śląskiego

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WPROWADZENIE Negatywny obraz własnego ciała wpływa na doświadczenia seksualne kobiet z zaburzeniami odżywiania (Ackard i Peterson, 2000).

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WPROWADZENIE W wyjaśnianiu patogenezy jadłowstrętu psychicznego autorzy często podkreślają nieświadomą odmowę bycia dorosłą oraz posiadania kobiecego ciała. Dziewczęta zaprzeczają własnej seksualności i w konsekwencji dążą do pozbycia się, przez skrajne głodzenie, pojawiających się w okresie dojrzewania, zewnętrznych płciowych cech kobiecych.

WPROWADZENIE Osoby z zaburzeniami odżywiania cechuje: PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WPROWADZENIE Osoby z zaburzeniami odżywiania cechuje: niski stopień rozwoju dojrzałości psychoseksualnej; negatywny stosunek do sfery seksualnej; a co za tym idzie problemy z odbiorem własnej seksualności : zaniechanie zachowań seksualnych (AN) lub nadmierne doświadczenia seksualne (BN).

A ZABURZENIA ODŻYWIANIA PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) SFERA SEKSUALNA A ZABURZENIA ODŻYWIANIA Istnieją cztery grupy zachowań charakterystycznych dla kobiet z jadłowstrętem i bulimią psychiczną (Abraham i Llevelyn-Jones, 1997): Zaprzeczanie własnej seksualności Niepewność co do własnej seksualności Bierność seksualna Aktywność seksualna

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) ROZPOWSZECHNIENIE Około 5% populacji dziewcząt w wieku adolescencyjnym i młodych kobiet cierpi na zaburzenia odżywiania (Kreipe i Mou, 2000). Częstotliwość występowania jadłowstrętu psychicznego wynosi od 0,1% do 1% (Lewinsohn i wsp., 2000), zaś w przypadku żarłoczności psychicznej waha się w granicach od 1% do 4% (Field, 2004).

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) CEL BADANIA Celem prezentowanego badania było określenie czynników predykcyjnych lęku przed dorosłością (związanego z negowaniem własnej seksualności) przez pacjentki z jadłowstrętem i bulimią psychiczną. Badanymi zmiennymi były poznawczo-behawioralne aspekty zaburzeń odżywiania oraz symptomy depresji i lęku. W pracy postawiono następujące pytania badawcze: 1. Czy istnieją różnice w zakresie omawianych zmiennych pomiędzy osobami z anoreksją a bulimią? 2. Jakie czynniki determinują lęk przed dorosłością w badanych grupach klinicznych?

Charakterystyka badanych grup PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) POPULACJA Charakterystyka badanych grup W badaniach uczestniczyło: 80 pacjentek z jadłowstrętem psychicznym (anorexia nervosa) (68 – typ restrykcyjny i 12 – typ żarłoczno-wydalający); 75 pacjentek z bulimią psychiczną (bulimia nervosa) (67 – typ przeczyszczający i 8 – typ nieprzeczyszczający). Kryteria diagnostyczne zgodne były z klasyfikacją Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-IV (APA, 1994).

Charakterystyka badanych grup PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) POPULACJA Charakterystyka badanych grup

POPULACJA Klasyfikacja BMI Wychudzenie (<16 kg/m²) PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) POPULACJA Klasyfikacja BMI Wychudzenie (<16 kg/m²) Znaczna niedowaga (16.00 – 16.99 kg/m²) Niedowaga (17.00 - 18.49 kg/m²) Normowaga (18.50 – 24.99 kg/m²) Nadwaga (25.00 - 29.99 kg/m²)

POPULACJA Polska: region Śląska i Zagłębia PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) POPULACJA Miejsce badania Polska: region Śląska i Zagłębia - Instytut Ericksonowski w Katowicach; - Ośrodek Leczenia Nerwic i Zaburzeń Jedzenia „Dąbrówka” w Gliwicach; - Oddział Psychiatrii i Psychoterapii Wieku Rozwojowego w Centrum Pediatrii w Sosnowcu. Francja: region Lotaryngii - Centre d’Accueil pour la Santé des Adolescents de Metz; - Hôpital Sainte-Croix de Metz; - Hôpital d’Enfants de Nancy-Brabois.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) METODA Do oceny poznawczo - behawioralnych aspektów jadłowstrętu i bulimii psychicznej (oraz postaw i zachowań związanych z jedzeniem) zastosowano Kwestionariusz Zaburzeń Odżywiania (Eating Disorder Inventory) Garnera, Olmsteda i Polivy (1983). W badaniu wykorzystano również Szpitalną Skalę Lęku i Depresji (Hospital Anxiety and Depression Scale) Zigmonda i Snaitha (1983) oceniającą aktualny poziom symptomów zaburzeń emocjonalnych.

KWESTIONARIUSZ ZABURZEŃ ODŻYWIANIA PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) KWESTIONARIUSZ ZABURZEŃ ODŻYWIANIA Podskale 1 Dążenie do bycia szczupłym (drive for thinness) 2 Bulimia (bulimia) 3 Niezadowolenie z własnego ciała (body dissatisfaction) 4 Nieefektywność (ineffectiveness) 5 Perfekcjonizm (perfectionism) 6 Nieufność w relacjach międzyludzkich (interpersonal distrust) 7 Świadomość interoceptywna (interoceptive awareness) 8 Lęk przed dorosłością (maturity fear)

KWESTIONARIUSZ ZABURZEŃ ODŻYWIANIA PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) KWESTIONARIUSZ ZABURZEŃ ODŻYWIANIA Przykładowe itemy 1 Przesadnie zwracam uwagę na wagę 2 Będąc w towarzystwie jem umiarkowanie, ale kiedy jestem sama, jem zbyt dużo 3 Uważam, że moje biodra są zbyt szerokie 4 Chciałabym być kimś innym 5 Jako dziecko robiłam wszystko, żeby nie zawieść moich rodziców i nauczycieli 6 Okazywanie uczuć innym sprawia mi trudność 7 Po zjedzeniu normalnego posiłku czuję się przepełniona 8 Chciałabym być młodsza

SZPITALNA SKALA LĘKU I DEPRESJI PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) SZPITALNA SKALA LĘKU I DEPRESJI Kwestionariusz zawiera 14 itemów. Każdy item posiada czteropunktową skalę (od 0 do 3). Wyniki uzyskane w HADS pozwalają określić nasilenie objawów lęku (HADS - A) oraz objawów depresji (HADS - D). Dla każdej z podskal wyniki mieszczą się do 0 do 21 punktów: 0 a 7 pkt = norma; 8 do 10 pkt = łagodne nasilenie objawów lękowych/depresyjnych; powyżej 11 pkt = ciężkie nasilenie omawianych zaburzeń.

SZPITALNA SKALA LĘKU I DEPRESJI PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) SZPITALNA SKALA LĘKU I DEPRESJI Przykładowe itemy Skala Lęku ------------------------------------------------- Martwię się: 3 prawie cały czas 2 często 1 od czasu do czasu 0 rzadko Miewam napady panicznego lęku: 3 bardzo często 2 dość często 1 niezbyt często 0 wcale Skala Depresji ------------------------------------------------------ Straciłam zainteresowanie swoim wyglądem: 3 zdecydowanie tak 2 nie dbam, tak, jak powinnam 1 dbam nieco mniej 0 dbam w tym samym stopniu co zawsze ------------------------------------------------- Jestem pogodna: 3 nigdy 2 rzadko 1 czasami 0 prawie cały czas

WYNIKI BADANIA Analiza wyników składała się z dwóch etapów. PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WYNIKI BADANIA Analiza wyników składała się z dwóch etapów. W pierwszym etapie, statystyczna analiza danych dotyczyła obliczeń istotności różnic pomiędzy pacjentkami z anoreksją a pacjentkami z bulimią psychiczną (w tym celu wykorzystano test-t Studenta). Drugi etap, skupiał się na określeniu czynników predykcyjnych lęku przed dorosłością (związanego z negowaniem własnej seksualności) w obydwu grupach klinicznych (w tym celu zastosowano analizę regresji). Uzyskane dane opracowano za pomocą metod statystycznych zawartych w programie SPSS wersja 12.0 (2004).

Kwestionariusz Zaburzeń Odżywiania PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WYNIKI BADANIA Kwestionariusz Zaburzeń Odżywiania

WYNIKI BADANIA Szpitalna Skala Lęku i Depresji PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WYNIKI BADANIA Szpitalna Skala Lęku i Depresji

Jadłowstręt psychiczny PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WYNIKI BADANIA Jadłowstręt psychiczny Świadomość interoceptywna ß = 0,354 p<0,001 Lęk przed dorosłością Depresja ß = 0,294 p<0,01 Perfekcjonizm ß = 0,264 p<0,01 Powyższe zmienne w 43% tłumaczą zaprzeczanie własnej seksualności w badanej grupie klinicznej (R² = 0, 430; p < 0,001)

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) WYNIKI BADANIA Bulimia psychiczna Lęk przed dorosłością Nieskuteczność własnego działania ß = 0,404 p<0,001 Powyższa zmienna w 16% tłumaczy zaprzeczanie własnej seksualności w badanej grupie klinicznej (R² = 0, 163; p < 0,01).

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) DYSKUSJA Jedzenie traktować można jako „źródło miłości względnie stałe i dostępne” (une source d’amour relativement constante et disponible) (Hornbacher, 1999, s.38 ). Zatem odmawianie sobie tej przyjemności tożsame jest z brakiem uczucia miłości. Świadczy o tym, że osoba, która decyduje się na drakońską dietę (świadoma odmowa jedzenia) lub nadmiernie objada się i przeczyszczanie, nie czuje się kochana. Przypuszczać możne przez swoje zachowanie stara udowodnić sobie, że stać ją na niezależność i samodzielność.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) DYSKUSJA Zaprzeczanie własnej seksualności daje podstawy do przypuszczenia, że u podłoża zaburzeń odżywiania leży lęk lub niechęć przed stawaniem się dorosłą kobietą. www.strykowski.net

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) BIBLIOGRAFIA Abraham, S., Llevelyn-Jones, D.L. (2002). Zaburzenia odżywiania się a sfera seksualna. W: Bulimia i anoreksja. Zaburzenia odżywiania (str. 67-76). Warszawa: Prószyński i S-ka. Ackard, D.M., Peterson, C.B. (2000). Association between puberty and disorder eating, body image, and other psychological variables. International Journal of Eating Disorders, 29(2), 187-194. American Psychiatric Association. (1994). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. 4th edition. Washington D.C : American Psychiatric Association. Field, A.E. (2004). Risk factors for eating disorders: an evaluation of the evidence. In: J.K. Thompson (eds.), Handbook of eating disorders and obesity (p. 17-32). New Jersey: John Wiley & Sons. Garner, D.M., Olmsted, M.P., Polivy J. (1983). The Eating Disorder Inventory: a measure of cognitive-behavioral dimensions of anorexia nervosa and bulimia. In: P.L. Darby, P.E. Garfinkel, D.M. Garner, D.V. Coscina (eds.), Anorexia nervosa: recent developments in research (p. 173-184). New York: Alan R. Liss.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) BIBLIOGRAFIA Hornbacher, M. (1999). Piégée. Mémoires d’une anorexique. Paris: Bayard. Kreipe, R.E., Mou, S.M. (2000). Eating disorders in adolescents and young adults. Obstetrics and Gynecology Clinics of North America, 27, 101-124. Lewinsohn, P.M., Striegel-Moore, R.H.,Seeley, J.R. (2000). Epidemiology and natural course of eating disorders in young women from adolescence to young adulthood. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 39(10), 1284-1292. Zigmond, A., Snaith, R.P. (1983). The Hospital Anxiety and Depression Scale. Acta Psychiatrica Scandinavica, 6, 361-370.  Zdjęcia wykorzystane w prezentacji pochodzą z Internetu i nie są własnością autorki.

Denied feminine sexuality and eating disorders PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 6/7(2009) Denied feminine sexuality and eating disorders Anna Brytek-Matera University of Silesia abrytek@us.edu.pl