dr Tomasz Jedynak Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Ile oszczędzać na adekwatną emeryturę? – Luka emerytalna a dodatkowe oszczędności emerytalne dr Tomasz Jedynak Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Konferencja „Zabezpieczenie Emerytalne” Wrocław, 3-4 listopada 2016 r.

Plan wystąpienia 1. Przesłanki wyboru problematyki badań 2. Problem badawczy 3. Metodologia 4. Wyniki 5. Wnioski i dyskusja

Przesłanki wyboru problematyki badań 1. Dyskusja wokół budowy „dodatkowego systemu emerytalnego” w Polsce. Niskie prognozowane stopy zastąpienia z części bazowej systemu emerytalnego. Znikomy poziom dobrowolnych oszczędności emerytalnych Polaków. Powiększanie się luki emerytalnej (pension gap). 2. Mała obecność w dyskusji wątku rozmiarów luki emerytalnej oraz poziomu oszczędności niezbędnych do jej pokrycia.

Prognozowane stopy zastąpienia Źródło Horyzont prognozy Stopa zastąpienia [Aviva 2016] 2047 r. 37% [Rutecka 2016] ok. 2053 r. – 2063 r. 34,6% - 62,8% [OECD 2015] 2049 r. 52,8% [Góra, Rutecka 2013] ok. 2050 r. 34,2% [Jabłonowski, Muller 2013] 2040 r. K - 37% M - 40% [KE 2010] 2050 r. 43,3% [Szumlicz 2009] 2039 r. / 2044 r.* K - 43% M - 63% [UNFE 2001] 2035 r. – 2040 r. M 56-69% K 38-44%

Docelowa stopa zastąpienia (target replacement rate) Źródło Docelowa stopa zastąpienia [Mercer, CFA 2016] 65-80% [OECD 2015] 70% [Munnell, Webb, Hou 2014] 67-80% [Whitehouse 2014] 50-60% [MacDonald, Moore 2011] 70-80% [SSA 2008] [Greninger i inni 2000] 74% [World Bank 1994] 54% [MOP 1952] >40% [Szczepański 2016] [Góra, Rutecka 2013] 60% [Bezpieczeństwo... 1997] 50%

Oszczędności emerytalne Polaków Partycypacja w IKE, IKZE i PPE (12.2015 r.) Średnio 6,6 tys. zł Średnio 1,0 tys. zł Średnio 26,9 tys. zł Źródło: [KNF 2015]

Problem badawczy Ile wynosi poziom dodatkowych oszczędności zapewniających pokrycie indywidulanej luki emerytalnej w Polsce? Ile wynosi luka emerytalna w Polsce? Jakie zmienne wpływają na wysokość luki emerytalnej i wartość miesięcznych oszczędności? Jak wahania poszczególnych zmiennych wpływają na te wartości? (analiza wrażliwości)

Oszczędności miesięczne ( 𝑺 𝒎 𝟏 ) Metodologia (1) Luka emerytalna 𝑃𝐺𝐴𝑃 𝑚1 = 𝑅𝑅 𝑡 − 𝑅𝑅 𝑏 × 𝑊 𝐿 𝑃𝐺𝐴𝑃 𝑇 = 𝑃𝐺𝐴𝑃 𝑚1 × 𝑊 𝐿 × 1+𝑞 1− 𝑞 𝑚 1−𝑞 ; q= 1+ 𝑟 𝑑 1+𝑔 Oszczędności miesięczne ( 𝑺 𝒎 𝟏 ) 𝑆 𝑚 1 = 𝑃𝐺𝐴𝑃 𝑇 ×(𝑟−𝑔) (1+𝑟) 𝑛 − (1+𝑔) 𝑛 𝑆 𝑚 1 =𝑓(𝑷𝑮𝑨𝑷, 𝑾 𝟏 ,𝒎,𝒏,𝒓, 𝑟 𝑑 , 𝑔)

Metodologia (2) Tempo wzrostu wynagrodzeń 2,3% / rok Stopa zwrotu z inwestycji 2,5% Techniczna stopa procentowa 0,5% Stopa zastąpienia z systemu bazowego (𝑅𝑅 𝑏 ) 52,8% Stopa zastąpienia z systemu bazowego (𝑅𝑅 𝑡 ) 70% (A) (B) (C) Długość oszczędzania 40 lat 30 lat 20 lat Emerytura 65 lat Wynagrodzenie początkowe 4 000 zł Dalsza długość trwania życia na podstawie Komunikatu Prezesa GUS [2016].

Wyniki (1) 𝐏𝐆𝐀𝐏 𝐓 𝐀𝐒 438 019 zł (A - 40 lat) (B - 30 lat) (C - 20 lat) 𝐏𝐕 𝐏𝐆𝐀𝐏 𝐓 𝐀𝐒 163 132 zł 208 822 zł 267 310 zł 𝑺 𝒎 𝟏 [zł] 𝟑𝟓𝟎 zł 𝟓𝟗𝟒 zł 𝟏𝟏𝟑𝟐 zł 𝑺 𝒎 𝟏 [%𝑾] 𝟖,𝟕𝟔% 𝟏𝟒,𝟖𝟒% 𝟐𝟖,𝟑𝟎%

Luka emerytalna a „wiek emerytalny” 586 tys. zł 509 tys. zł 438 tys. zł 357 tys. zł Źródło: opracowanie własne.

Wysokość 𝑺 𝒎 𝟏 a luka emerytalna i wiek (1) 669 zł 582 zł 500 zł 407 zł 468 zł 407 zł 350 zł 285 zł 326 zł 283 zł 244 zł 198 zł Źródło: opracowanie własne.

Wysokość 𝑺 𝒎 𝟏 a wzrost stopy zastąpienia Miesięczne oszczędności zapewniające podniesienie stopy zastąpienia o 1% Wiek / wynagrodzenie (A - 25 lat) (B - 35 lat) (C - 45 lat) 60 29,10 51,80 109,70 65 20,40 34,50 65,80 70 14,20 23,20 41,20 75 9,65 15,34 26,00

Wnioski Kluczowe znacznie dla oszczędności emerytalnych ma długość okresu oszczędzania i wiek przejścia na emeryturę. Długi horyzont czasowy oraz występowanie wielu zmiennych powodują, że trudno jest precyzyjnie określić rozmiary luki emerytalnej. Osiągniecie docelowej stopy zastąpienie na poziomie rekomendowanych 70% może okazać się niemożliwe. Konieczne jest zwiększenie poziomu dobrowolnych oszczędności emerytalnych. Budowa kompleksowego dodatkowego systemu emerytalnego skutecznie zachęcającego do dobrowolnego oszczędzania. Zwiększenia świadomości emerytalnej społeczeństwa.

Dyskusja Czy stopa zastąpienia jest właściwą miarą adekwatności dochodowej systemu emerytalnego? Jaki jest poziom docelowej stopy zastąpienia, który zapewnia adekwatność dochodową systemu emerytalnego? Czy założenia co do poszczególnych parametrów modelu są do utrzymania w długim terminie? Czy dodatkowy system emerytalny jest jedynym sposobem zwiększenia przyszłych stóp zastąpienia? Czy Polaków stać na pokrycie luki emerytalnej?

Dziękuję za uwagę. dr Tomasz Jedynak Katedra Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeń Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie e-mail: tomasz.jedynak@uek.krakow.pl

Metodologia - model 𝑺 𝒎 𝟏 = 𝑷𝑮𝑨𝑷 𝑻 ×(𝒓−𝒈) (𝟏+𝒓) 𝒏 − (𝟏+𝒈) 𝒏 𝑷𝑮𝑨𝑷𝑻 =𝑷𝑽 𝑷𝑮𝑨𝑷 𝒎 𝑺 𝒎 𝟐 = 𝑺 𝒎 𝟐 ×(𝟏+𝒈) 𝑷𝑮𝑨𝑷 𝒎 𝑺 𝒎 𝟏 . . . . . . 𝑬 𝑩 ~ 𝑹𝑹 𝑩 Oszczędzanie Dekumulacja 𝑺 𝒎 𝟏 = 𝑷𝑮𝑨𝑷 𝑻 ×(𝒓−𝒈) (𝟏+𝒓) 𝒏 − (𝟏+𝒈) 𝒏 𝑷𝑮𝑨𝑷 𝑻 = 𝑷𝑮𝑨𝑷 𝒎𝟏 × 𝑾 𝟔𝟓 × 𝟏+𝒒 𝟏− 𝒒 𝒎 𝟏−𝒒 ; 𝒒= 𝟏+𝒓 𝟏+𝒈

Luka emerytalna a wynagrodzenie Źródło: opracowanie własne.

Wyniki Rozmiary PGAP_t

Dyskusja (1) Aspekty praktyczne (aplikacyjne) Czy Polaków stać na dodatkowe oszczędzanie? Czy uczestnicy systemu emerytalnego są świadomi potrzeby dodatkowego oszczędzania? Czy dodatkowy system emerytalny jest jedynym sposobem zwiększenia przyszłych stóp zastąpienia?

Dyskusja (2) Aspekty metodologiczne Czy stopa zastąpienia jest właściwą miarą adekwatności systemu emerytalnego? Jaki jest poziom docelowej stopy zastąpienia, który zapewnia adekwatność systemu emerytalnego? Czy założenia co do poszczególnych parametrów modelu są do utrzymania w długim terminie? stopy procentowe (r, g), długość aktywności zawodowej (przerwy w zatrudnieniu), długość życia.

Wyniki – analiza wrażliwości (1) Scenariusz bazowy Wzrost o 1% Luki emerytalnej Tempo wzrostu wynagrodzeń Stopa procentowa Okres oszczędzania Okres pobierania