Źródła błędów zeznań szczerych Patrycja Maciaszek Źródła błędów zeznań szczerych Wydział Prawa i Administracji UŁ, Różne Oblicza Świadka, 30.11.2012

Plan Wstęp Źródła bledów: czynniki sytuacyjne i indywidualne Poznawcze źródła błędów + konsekwencje w praktyce prawniczej Sposoby zapobiegania zeznaniom błędnym Szczególne przypadki Kryterium subiektywnej pewności świadka Podsumowanie

szczerość prawdziwość zeznania prawdziwe – zeznania zgodne z obiektywną rzeczywistością zeznania szczere – zeznania zgodne z wewnętrznym przekonaniem osoby zeznającej, że mówi prawdę zeznania nieprawdziwe, ale szczere – kiedy świadek popełnił błąd na etapie postrzegania/zapamiętywania zeznania prawdziwe, ale nieszczere – kiedy świadek powiedział prawdę, chociaż nie miał zamiaru tego robić

Pamięć najważniejsza zdolność poznawcza odtwórcza natura zdolność i proces – trzy fazy: kodowanie przechowywanie odpamiętywanie (przypominanie)

czynniki indywidualne źródła błędów czynniki sytuacyjne dynamiczne (wykazujące zależność od cech konkretnej sytuacji bodźcowej – tu: sytuacja przesłuchania) czynniki indywidualne raczej stałe; zw. z elementami psychicznego wyposażenia jednostki + stan psychosomatyczny

Cechy sprzyjające powstawaniu błędów w jednostce w sytuacji zły stan zdrowia/wady fizjologiczne przekonania podmiotu (skrypty i schematy poznawcze; stereotypy) wyobraźnia wcześniejsze doświadczenia motywacja wiedza i umiejętności stany afektywne obecność dystraktorów zbyt duże odroczenie czasowe (8 dni+) zachowanie przesłuchującego, min: presja, wymuszanie, podkreślanie autorytetu, wizualizacja, manipulacje słowne… obecność w otoczeniu tzw. „wskazówek przypominania” (bodźców wyzwalających) = SUGESTIA! = wynikają z różnych sposobów przetwarzania informacji i nadawania interpretacji przez ludzi!

Poznawczy mechanizm powstawania błędów Koncepcja „7 grzechów pamięci” Daniela Schactera Przyczyna Funkcja Konsekwencje 1. Nietrwałość Ochrona przed przeładowaniem poznawczym (chaos informacyjny u autystów) Niepamięć szczegółów, powstawanie luk w pamięci możliwych do wypełnienia przez aktywne schematy poznawcze ⇢ konfabulacje 2. Roztargnienie Tendencja do optymalnego rozdysponowania zasobów poznawczych (teoria zasobów uwagowych Kahneman) Brak możliwości przeniesienia informacji z STM do LTM, czyli: ZAPOMINANIE 3. Blokowanie Ekonomia poznawcza (ograniczona pojemność WM) Wrażenie braku wiarygodności świadka („jeśli mówisz prawdę nie musisz sobie niczego przypominać” – MIT!

Ekonomia poznawcza – ograniczona wiedza o źródle informacji 7 grzechów pamięci – c.d. 4. Błędna atrybucja Ekonomia poznawcza – ograniczona wiedza o źródle informacji błędne przypisania sklejenie dwóch śladów pamięciowych w jeden (tzw. „zbitki pamięciowe” - przypadek John’a Doe II z akt FBI) nieprawidłowe powiązanie śladu pamięciowego z kontekstem sytuacyjnym (np. przemieszczenie w czasie) fałszywe przyznanie się do winy 5. Podatność na sugestię Zaufanie względem autorytetu Ograniczona wiarygodność naocznych świadków zdarzeń 6. Tendencyjność Zachowanie spójnego obrazu „ja” Zapamiętywanie ukierunkowane przez stereotyp; błędne oskarżenia 7. Uporczywość Ochrona przed powielaniem zachowań nieprzystosowawczych Przyczyna ASD i PTSD; pogorszenie poziomu funkcjonowania, więc także: zdolności mnestycznych (zw. z nadaktywnością ciała migdałowatego)

Dlaczego błędy? Efekt uboczny działania przystosowawczych właściwości systemu poznawczego Powstawanie zw. z generalizacją i kategoryzacją – a więc podstawą MYŚLENIA i ROZUMOWANIA …ale: świadomość mechanizmu działania systemu – pozwala minimalizować jego skutki i chronić się przed konsekwencjami błędów

Remedium Pytanie o źródło informacji Uwzględnienie indywidualnych cech świadka Wywiad poznawczy – schemat oparty na 4 technikach: Od ogółu do szczegółu Wyobrażeniowe odtworzenie warunków zdarzenia Różne porządki czasowe Perspektywy różnych osób

Przypadki szczególne Przesłuchania świadków o specjalnych warunkach: dzieci osób starszych chorych psychicznie niepełnosprawnych intelektualnie o zaburzonej strukturze osobowości Zeznania ślepe - spowodowane pytaniami o wydarzenia typowe, rutynowe – świadek nie pamiętając, że coś robił (gdyż zazwyczaj robi to automatycznie), zeznaje, że pamięta, ponieważ: czynność wpisująca się w ogólny schemat jest z góry uznana za mającą miejsce ….podsumowanie: wiemy, czego nie robić

Subiektywna pewność …a problem zeznań błędnych Psychologia eksperymentalna: Tulving – „remember/know” judgement H. Roediger & K. McDermott: „wiem/pamiętam” + „stare/nowe” WIEM – błąd ogólności PAMIĘTAM – fałszywe wspomnienie! WNIOSKI: nieprawdziwym przypomnieniom towarzyszy WYSOKA PEWNOŚĆ prawdziwości!

Podsumowanie Błędów nie można uniknąć Wiedza o sposobie funkcjonowania systemu poznawczego człowieka pozwala minimalizować ich natężenie (częstość i ilość występowania) oraz redukować wpływ na przebieg śledztwa Jednym z czynników moderujących rzetelność zeznań jest sposób przesłuchiwania świadka Subiektywna pewność świadka nie jest dobrym markerem zgodności jego zeznań z rzeczywistością

Bibliografia Jagodzińska, M. (2001). Psychologia pamięci. Warszawa: Helion. Maruszewski, T. (2005). Pamięć autobiograficzna. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Maruszewski, T.(2001). Psychologia poznania. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Niedźwieńska, A. (2004) Poznawcze mechanizmy zniekształceń w pamięci zdarzeń. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nęcka, E., Orzechowski, J., Szymura B. (2006). Psychologia poznawcza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Roediger, H. L., McDermott, K. B. (1995). Creating False Memories: Remembering Words Not Presented in Lists, Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory and Cognition, 21(4), 803-814.

Dziękuję za uwagę 