Witam Państwa na wykładzie z podstaw mikro-ekonomii, :)…

FORMY RYNKU

RYNKI RÓŻNIĄ SIĘ OD SIEBIE RYNKI RÓŻNIĄ SIĘ OD SIEBIE. SĄ RÓŻNE RYNKI… Na przykład: - Do niedawna Poczta Polska na rynku niektórych przesyłek urzędowych, np. częśc korespondencji sądowej - Play, T-Mobile, Plus, Orange - Koreptycje z angielskiego w Warszawie - Rynek pszenicy w powiecie kutnowskim

Oto przyczyny zróżnicowania rynków: 1. Korzyści skali.

AC, P Q* Q AC P* D Oto rynek z ogromnymi korzyściami skali. Nie da się tu sprzedać więcej niż Q*, bo cena nie może spaść poniżej P*. (Jeśli Q>Q*, to P<AC i producent traci rentowoność). Na takim rynku zwiększe-nie produkcji prawie zawsze powoduje obniżenie się kosztów przeciętnych.

AC, P Q* Q AC P* D ACA  QA A Gdyby na takim rynku produkowało kilku (np. 8) producentów, każdy z nich wytwarzałby mało (np. QA) i przeciętny koszt produkcji każdego z nich byłby duży (np. ACA).

AC, P ACA A  AC P* D Q QA Q* KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU Q* Q AC P* D ACA  QA A W dodatku wszyscy oni wytwarzaliby na stromo opadającej części linii kosztu przeciętnego, AC…

AC, P ACA  A AC P* D Q QA Q* KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU Q* Q AC P* D ACA  QA A Obniżenie ceny i wzrost produkcji i sprzedaży powodowałyby zmniejszenie się kosztu przeciętnego, AC.

AC, P ACA  A AC P* D Q QA Q* KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU Q* Q AC P* D ACA  QA A Skutkiem byłyby „wojny cenowe”, które przetrwałby – zapewne – tylko jeden producent…

AC, P ACA  AC P* D Q QA Q* KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU Q* Q AC P* D ACA  QA Jak się okazuje, wielkie korzyści skali mogą być przyczyną NATURALNEJ MONOPOLIZACJI rynku… (Analiza kosztów przedsiębiorstwa pozwala zrozumieć sytuację rynkową).

Przyczyny zróżnicowania rynków: 1. Korzyści skali. 2 Przyczyny zróżnicowania rynków: 1. Korzyści skali. 2. Naturalne i sztuczne bariery wejścia (i wyjścia).

Przyczyny zróżnicowania rynków: 1. Korzyści skali. 2 Przyczyny zróżnicowania rynków: 1. Korzyści skali. 2. Naturalne i sztuczne bariery wejścia (i wyjścia). 3. Inne czynniki (np. zmowy przedsiębiorstw).

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa mode-le skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA i OLIGOPOL. KONKURENCJA DOSKONAŁA KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA OLIGOPOL MONOPOL ●

KONKURENCJA DOSKONAŁA jest to rynek, na którym działa WIELU producentów i konsumentów, NIE MA BARIER wejścia (i wyjścia), produkt jest JEDNORODNY, o czym POWSZECHNIE WIADOMO.

SKUTEK 1: Żadna firma w pojedynkę nie ma wpływu na cenę rynkową, P. Po tej cenie, P, przedsiębiorstwo może sprzedać praktycznie dowolną ilość dobra (jest przecież bardzo małe…).

Żadna firma w pojedynkę nie ma wpływu na cenę rynkową, P Żadna firma w pojedynkę nie ma wpływu na cenę rynkową, P. Po tej cenie, P, przedsiębiorstwo może sprzedać praktycznie dowolną ilość dobra (jest przecież bardzo małe…). Linia popytu na produkty przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego jest zatem (prawie) POZIOMA. Powoduje to, że cena rynkowa, P, jest równa utargowi krańcowemu, MR (P=MR).

SKUTEK 2: Typowe przedsiębiorstwo z rynku konkurencji doskonałej w dłu-gim okresie osiąga JEDYNIE ZYSK NORMALNY.

P*=ACMIN Gdyby cena rynkowa, P, NIE była równa minimalnym kosztom przeciętnym, ACMIN, firma osiągałaby zysk ekonomiczny (P1) lub ponosiłaby stratę ekonomiczną (P2). WEJŚCIA do gałęzi lub WYJ-ŚCIA z gałęzi zmieniłyby wtedy wielkość oferty rynkowej, a więc także poziom ceny, przywracając równość: P*=ACMIN.

W długim okresie linia podaży firmy wolnokonkurencyjnej, S, ZACZYNA SIĘ OD WYŻSZEJ CENY i jest BARDZIEJ PŁAS-KA niż w krótkim okresie.

Z poziomu przedsiębiorstwa przenieśmy się teraz na poziom całej gałęzi wolnokonkurencyjnnej…

Skutki szoku popytowego w gałęzi wolnokonkurencyjnej – KRÓT-KI OKRES Q1 Q2 P2 P1 D S D’ A B

Skutki szoku popytowego w gałęzi wolnokonkurencyjnej – DŁUGI OKRES Q1 Q2 P2 P1 D S S’ D’ A B

Skutki szoku popytowego w gałęzi wolnokonkurencyjnej – DŁUGI OKRES Q1 Q2 Q3 P2 P1 P3 D S S’ D’ A B

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa mo-dele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZ- NA i OLIGOPOL. KONKURENCJA DOSKONAŁA KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA OLIGOPOL MONOPOL ●

MONOPOL (czysty) jest to rynek, na którym działa NIEZA-GROŻONY INWAZJĄ INNYCH PRZEDSIĘBIORSTW JEDY-NY DOSTAWCA PRODUKTU w gałęzi.

Są DWA RODZAJE MONOPOLI: 1. MONOPOL WIELOZAKŁADOWY składa się z wielu przedsię-biorstw, wytwarzających taki sam produkt. Na opanowanym przezeń rynku NIE WYSTĘPUJĄ DUŻE KORZYŚCI SKALI.

Są DWA RODZAJE MONOPOLI: 1. MONOPOL WIELOZAKŁADOWY składa się z wielu przedsię-biorstw, wytwarzających taki sam produkt. Na opanowanym przezeń rynku NIE WYSTĘPUJĄ DUŻE KORZYŚCI SKALI. 2. MONOPOL JEDNOZAKŁADOWY (NATURALNY) jest to taki monopol, który osiąga WIELKIE KORZYŚCI SKALI.

Typowa sytuacja monopolu wielozakladowego

Siła rynkowa monopolisty (ang. market power)

A P1 F AC1 Zysk monopolistyczny (niesprawiedliwość)

B A C Ubytek nadwyżki całkowitej (nieefektywność)

Typowa sytuacja monopolu jednozakładowego

Siła rynkowa monopolisty (ang. market power)

A P* B AC1 Zysk monopolistyczny (niesprawiedliwość)

A C D Ubytek nadwyżki całkowitej (nieefektywność)

Nie ma sensu porównywać konkurencji doskonałej z monopolem naturalnym Nie ma sensu porównywać konkurencji doskonałej z monopolem naturalnym. Z powodu wielkich korzyści skali wchodzący w grę rynek i tak nigdy nie będzie rynkiem wolnokonkurencyjnym).

Natomiast porównanie konkurencji doskonałej i monopolu wielo-zakładowego ujawnia, że MONOPOLE PRODUKUJĄ MNIEJ I SPRZEDAJĄ DROŻEJ niż duża grupa konkurujących ze sobą firm.

Monopol wielozakładowy, a gałąź wolnokonkurencyjna: POZIO-MA LINIA PODAŻY Wyobraź sobie gałąź wolnokonkurencyjną, w której KRAŃCO-WY KOSZT produkcji BARDZO powoli zwiększa się w miarę wzrostu produkcji… MC, P D MC Q

Już mała zmiana ceny powoduje tu bardzo dużą zmianę wielkości produkcji. MC, P D Q MC Q*

W skrajnym przypadku, kiedy w takiej gałęzi KRAŃCOWY KOSZT produkcji byłby STAŁY, LINIA PODAŻY na rynku okazałaby się POZIOMA.

Pozioma linia podaży P* MC, P D Q MC Q* ___ MC=S MC=P* MC, P D Q

PRODUKCJA I CENA W GAŁĘZI WOLNOKONKURENCYJ-NEJ MC=AC=S P,MR,AC,MC, D Q PC QC A MR=P=MC

MONOPOL PRODUKUJE MNIEJ I SPRZEDAJE DROŻEJ NIŻ GAŁĄŹ WOLNOKONKURENCYJNA MC=AC P,MR,AC,MC, D Q PM PC MR QC QM A E B

Zdarza się, że monopoliści RÓŻNICUJĄ CENĘ sprzedawanego produktu, czyli żądają różnej ceny od różnych klientów.

Oto rynek, na którym istnieją dwie różne grupy nabywców …

Kiedy MR ze sprzedaży ostatniej jednostki dobra w różnych segmentach rynku nie jest równy…

Kiedy MR ze sprzedaży ostatniej jednostki dobra w różnych segmentach rynku nie jest równy, firma może zwiększyć zysk, różnicując cenę. …

Kiedy MR ze sprzedaży ostatniej jednostki dobra w różnych segmentach rynku nie jest równy, firma może zwiększyć zysk, różnicując cenę. Doprowadzi to do zrównania się MR w obu segmentach rynku.

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa mo-dele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZ- NA i OLIGOPOL. KONKURENCJA DOSKONAŁA KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA OLIGOPOL MONOPOL ●

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA jest to rynek, na którym działa WIELU producentów i nabywców, NIE MA BARIER WEJŚCIA (i wyjścia), lecz produkt – inaczej niż w przypadku konkurencji doskonałej - NIE JEST JEDNORODNY.

Na rynku konkurencji monopolistycznej typowym zjawiskiem jest KONKURENCJA NIECENOWA. KONKURENCJA NIECENOWA polega na wykorzystywaniu w celu konkurowania z innymi producentami dobra innych narzędzi niż cena produktu. Kluczowe znaczenie ma tutaj RÓŻNICOWA-NIE PRODUKTU.

RÓŻNICOWANIE PRODUKTU polega na nadawaniu wyrobom cech, które odróżniają je od produktów konkurentów (dotyczy to np. funkcji produktu, materiałów, wzornictwa). Celem jest „przywiązanie” nabywców do tej odmiany dobra, którą wytwarza konkretne przedsiębiorstwo, i uzyskanie możliwości pewnego podniesienia ceny. Narzędziem różnicowania produktu bywa REKLAMA.

W krótkim okresie przeciętna firma działająca na rynku konku-rencji monopolistycznej, która ma pewien niewielki wpływ na cenę, osiąga także niewielki zysk ekonomiczny... B A D C

W krótkim okresie przeciętna firma działająca na rynku konku-rencji monopolistycznej, która ma pewien niewielki wpływ na cenę, osiąga także niewielki zysk ekonomiczny. W długim okresie wejścia konkurentów sprawiają, że zysk ekonomiczny zanika…

W krótkim okresie przeciętna firma działająca na rynku konku-rencji monopolistycznej, która ma pewien niewielki wpływ na cenę, osiąga także niewielki zysk ekonomiczny. W długim okresie wejścia konkurentów sprawiają, że zysk ekonomiczny zanika… i pojawia się RÓWNOWAGA W PUNKCIE STYCZNOŚCI.

W krótkim okresie przeciętna firma działająca na rynku konku-rencji monopolistycznej, która ma pewien niewielki wpływ na cenę, osiąga także niewielki zysk ekonomiczny. W długim okresie wejścia konkurentów sprawiają, że zysk ekonomiczny zanika… i pojawia się RÓWNOWAGA W PUNKCIE STYCZNOŚCI. RÓWNOWAGA W PUNKCIE STYCZNOŚCI

Oto dwie ważne cechy sytuacji, która - w długim okresie - powstaje na rynku konkurencji monopolistycznej. 1. Nie zostaje osiągnięte „optimum techniczne” (w tym sensie jest produkowane przy niepełnym wykorzystaniu możliwości pro-dukcyjnych).

Oto dwie ważne cechy sytuacji, która - w długim okresie - powstaje na rynku konkurencji monopolistycznej. 1. Nie zostaje osiągnięte „optimum techniczne” (w tym sensie jest produkowane przy niepełnym wykorzystaniu możliwości pro-dukcyjnych ). 2. Skoro tak, to przedsiębiorstwa chętnie zwiększyłyby produkcję i sprzedaż po dotychczasowej cenie.

NA RYNKU KONKURENCJI DOSKONAŁEJ JEST ZUPEŁNIE INACZEJ! Oto dwie ważne cechy sytuacji, która - w długim okresie - powstaje na rynku konkurencji monopolistycznej. 1. Nie zostaje osiągnięte „optimum techniczne” (w tym sensie jest produkowane przy niepełnym wykorzystaniu możliwości pro-dukcyjnych ). 2. Skoro tak, to przedsiębiorstwa chętnie zwiększyłyby produkcję i sprzedaż po dotychczasowej cenie. NA RYNKU KONKURENCJI DOSKONAŁEJ JEST ZUPEŁNIE INACZEJ!

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa mo-dele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZ- NA i OLIGOPOL. KONKURENCJA DOSKONAŁA KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA OLIGOPOL MONOPOL ●

OLIGOPOL jest to rynek, na którym działa NIEWIELE (kilka, kilkanaście) FIRM. Bariery wejścia na rynek są tu dość wysokie, a o zachowaniach przedsiębiorstw decyduje ich WSPÓŁZALEŻ-NOŚĆ.

Otóż grupa oligopolistów może się porozumieć po to, aby zbioro-wo powtórzyć zachowania monopolisty.

Sytuacja powstała w wyniku porozumienia oligopolistów nie jest jednak stabilna. Skoro oligopol jako całość osiąga zysk nadzwy-czajny, to cena rynkowa przewyższa przeciętny koszt wytworzenia jednostki produktu. Zachęca to oligopolistów do wyłamania się ze zmowy.

W efekcie MOŻE powstać sytuacja, która nazywa się DYLEMA-TEM WIĘŹNIA (ang. prisoner’s dilemma).

Oligopol i dylemat więźnia Produkcja firmy B Duża Mała (a) 3,5 3,5 (b) 5 3 (c) 3 5 (d) 4 4 Produkcja firmy A

Oligopol i dylemat więźnia Produkcja firmy B Duża Mała (a) 3,5 3,5 (b) 5 3 (c) 3 5 (d) 4 4 Produkcja firmy A KOOPERACJA OPŁACA SIĘ WSZYSTKIM BARDZIEJ NIŻ WALKA, LECZ KRÓTKOOKRESOWY INTERES I BRAK ZAUFANIA DO PARTNERA SKŁANIAJĄ DO RYWALIZACJI.

Co mogłoby zwiększyć trwałość porozumienia oligopolistów, sto-jących w obliczu dylematu więźnia?

Po pierwsze, trwałości porozumienia sprzyja – oczywiście – wiarygodność gróźb graczy, że w razie oszustwa oni także zwięk-szą produkcję. Groźby te mogą nie być przekonujące.

Po drugie, gry oligopolistów zwykle mają wiele partii Po drugie, gry oligopolistów zwykle mają wiele partii. W takiej sytuacji motywacja do oszukiwania słabnie. Wszak oszukany mo-że odmówić kooperacji w następnej partii…

DYGRESJA EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM Gra w „dylemat więźnia” kończy się rywalizacją, mimo że koope-racja jest bardziej opłacalna. .. Eksperymenty ekonomistów pokazują jednak, że gra-jący w „dylemat więźnia” zaskakująco często kooperują, a nie ry-walizują.

EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM CD. Niektórzy argumentują, że w toku ewolucji społecznej W WAL-CZĄCYCH O PRZETRWANIE SPOŁECZNOŚCIACH LUDZ-KICH PRZEZ TYSIĄCLECIA POWSTAWAŁY ZACHĘCAJĄ-CE DO KOOPEROWANIA I ZNIECHĘCAJĄCE DO NIEKO-OPEROWANIA NORMY SPOLECZNE. ZYSKI Z KOOPERACJI SPRAWIAJĄ, ŻE NORMY TE UPOWSZECHNIAJĄ SIĘ I SĄ PRZEKAZYWANE Z POKOLE-NIA NA POKOLENIE. Psycholodzy wskazują przykłady takich sytuacji i twier-dzą, że ludzie uczą się tych norm społecznych w imię korzyści z kooperacji.

EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM CD. Kiedy podział korzyści z kooperacji jest bardzo nierówny, te nor-my społeczne tracą jednak skuteczność i rośnie prawdopodobień-stwo masowego niekooperowania, a więc także utracenia przez całą społeczność korzyści z kooperacji...

EWOLUCJA SPOŁECZEŃSTW A ALTRUIZM CD. Kiedy podział korzyści z kooperacji jest bardzo nierówny, te nor-my społeczne tracą jednak skuteczność i rośnie prawdopodobień-stwo masowego niekooperowania, a więc także utracenia przez całą społeczność korzyści z kooperacji... Jak sądzisz, co wspólnego z tym wszystkim mają internetowe opowieści zadziwionych polskich emigrantów, że np. Szwedzi, nie bojąc się kradzieży, nie zamykają domów i samochodów, i że na trawnikach szwedzkich osiedli nie ma psich odchodów? KONIEC DYGRESJI

Produkcja firmy B Produkcja firmy A RÓWNOWAGA NASHA Równowagą Nasha (od nazwiska Johna Nasha, ur. 1924) nazywa-my stan, kiedy KAŻDY Z GRACZY WYBRAŁ OPTYMALNĄ DLA SIEBIE STRATEGIĘ PRZY DANYCH STRATEGIACH WYBRANYCH PRZEZ POZOSTAŁYCH GRACZY. Produkcja firmy B Duża Mała (a) 3,5 3,5 (b) 5 3 (c) 3 5 (d) 4 4 Produkcja firmy A Sytuacja (a) w tabeli ilustrującej „dylemat więźnia” jest przykła-dem RÓWNOWAGI NASHA.

Produkcja firmy B Produkcja firmy A Zauważ, że np. sytuacja (d), choć lepsza dla obu graczy od sytua-cji (a), nie jest równowagą Nasha. Równowaga Nasha w wielu grach (I W ŻYCIU!) bywa wynikiem gorszym od jakiegoś innego wyniku gry. Jeśli jednak ten inny, lepszy, wynik nie jest również równowagą Nasha, nie jest on stabilny (trwały). Produkcja firmy B Duża Mała (a) 3,5 3,5 (b) 5 3 (c) 3 5 (d) 4 4 Produkcja firmy A

Produkcja firmy B Produkcja firmy A Duża Mała (a) 3,5 3,5 (b) 5 3 Takie sytuacje to swoiste „pułapki społeczne”. Opłacalne są wtedy zachowania sprzeczne z interesem zbiorowości. Przyczyną szkód jest nie zły charakter graczy, lecz układ bodź-ców, który skłania do „niewłaściwych” zachowań. Ewentualna reforma powinna ZMIENIĆ TEN UKŁAD BODŹ-COW tak, aby równowaga Nasha pokryła się z rozwiązaniem korzystnym dla zbiorowości.

ROLA WEJŚĆ I WYJŚĆ   Pomyślmy teraz o WPŁYWIE ZAGROŻENIA WEJŚCIEM kon-kurentów do gałęzi NA ZACHOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW.

Jeśli wejście na atrakcyjny rynek i wyjście z niego nie jest trudne, mamy do czynienia z RYNKIEM SPORNYM (ang. contestable market). Broniąca swego rynku przed przybyszem firma może wtedy zastosować ODSTRASZANIE STRATEGICZNE.

„ODSTRASZANIE” STRATEGICZNE Oto sytuacja zagrożonej wejściem „przybysza” „starej” firmy…

„ODSTRASZANIE” STRATEGICZNE Dzięki „odstraszaniu” obrona rynku okazuje się bardziej opłacal-na od kapitulacji. Perspektywa walki zniechęca do wejścia. W efekcie broniące rynku przedsiębiorstwo zyskuje 3, a nie 1.

„Odstraszanie” strategiczne jest przykładem zachowania, w przy-padku którego dochodzi do SAMOOGRANICZENIA SIĘ (ang. pre-commitment). Samoograniczenie się polega na DOBROWOLNYM POZ-BAWIENIU SIĘ PEWNYCH MOŻLIWOŚCI DZIAŁANIA W PRZYSZŁOŚCI, CO JEST SPOSOBEM OSIĄGNIĘCIA JAKIE-GOŚ CELU.

Nie tylko przedsiębiorstwa samoograniczają się w imię przyszłych korzyści. POMYŚL NP. O ALKOHOLIKU, KTÓRY WSZYWA SOBIE ESPERAL, LICZĄC NA TO, ŻE KIEDY PRZYJDZIE CO DO CZEGO, STRACH POWSTRZYMA GO PRZED SIĘGNIĘ-CIEM PO KIELISZEK!

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA Oto standardowa klasyfikacja rodzajów (form) rynku: dwa mo-dele skrajne to KONKURENCJA DOSKONAŁA i MONOPOL Dwa modele pośrednie to KONKURENCJA MONOPOLISTYCZ- NA i OLIGOPOL. KONKURENCJA DOSKONAŁA KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA OLIGOPOL MONOPOL ●

Wybierając odpowiedni model rynku w celu analizy konkretnego rynku, ekonomiści kierują się m. in. informacjami o stopniu KONCENTRACJI PRODUKCJI na rynku. Im mniejsza liczba firm dostarcza główną część produkcji sprze-dawanej na rynku, tym bardziej skoncentrowana jest produkcja.

Miarami stopnia koncentracji produkcji na rynku są m. in.: WSKAŻNIK KONCENTRACJI N FIRM (ang. concentration ratio, CR). To jest SUMA UDZIAŁÓW RYNKU N NAJWIĘKSZYCH FIRM. Na przykład: Na rynku działają 4 firmy (50%, 20%, 15%, 15%) CR(2) = 70%.

INDEKS HERFINDAHLA-HIRSCHMANA (ang. Herfindhal-Hirschman Index, HHI) . To jest SUMA KWADRATÓW UDZIAŁÓW W RYNKU WSZYSTKICH FIRM. Na przykład: Na rynku działa 1 firma (100%)  HHI=10 000. Na rynku działają 2 firmy (50%, 50%)  HHI=2500+2500=5000. Na rynku działa wiele małych firm  HHI  0. (0,1%; 0,1; 0,1%... )