Znaczenie gospodarcze. Rozmieszczenie świń na świecie. Typy użytkowe. Rasy świń w Polsce

Rozmieszczenie i stan liczbowy pogłowia świń na świecie Rozmieszczenie i stan liczbowy pogłowia świń na świecie zależą od dwóch czynników: względy wyznaniowe, zasoby paszowe, zapotrzebowanie na mięso, zamożność konsumenta. Na globie ziemskim wyróżnia się 3 wielkie skupiska hodowli i chowu trzody chlewnej USA (rejony słynące z uprawy kukurydzy i soi na wielką skalę (Minnesota, Iowa, Nebraska, Missouri, Illinois, Indiana i Ohio), Europa, Azja (południowo- wschodnie Chiny). Rozmieszczenie i stan liczbowy pogłowia świń na świecie zależą od dwóch czynników, a mianowicie względów wyznaniowych i zasobów paszowych niezbędnych do wyżywienia tego gatunku zwierząt. Ze względów religijnych nie jedzą wieprzowiny w ogóle wyznawcy Islamu i Żydzi, uważający trzodę chlewną jako zwierzęta „nieczyste”. Z tego też powodu więcej niż ¼ ludności świata nie jest zainteresowana konsumpcją mięsa wieprzowego. Na globie ziemskim wyróżnia się 3 wielkie skupiska hodowli i chowu trzody chlewnej, zlokalizowane głównie na półkuli północnej, ponieważ na południowej dominują przeżuwacze. W tym przypadku trzeba wymienić rejony słynące z uprawy kukurydzy i soi na wielką skalę w USA. Są to Stany: Minnesota, Iowa, Nebraska, Missouri. Illinois, Indiana i Ohio. Rejony uprawy ziemniaka w Europie (obecnie wypartego przez zboża paszowe) oraz w Azji tereny południowo - wschodnich Chin, które są największymi siedliskami występowania świń domowych na świecie. Ponad 50 % światowego pogłowia świń występuje na tym obszarze (tabela nr 1 w skrypcie).

Czynniki decydujące o opłacalności chowu trzody chlewnej Właściwości genetyczne świń (rasa, hybrydy), Zachowanie dobrostanu w odchowie zwierząt, Dostęp do dobrych pasz, Położenie fermy w bliskiej odległości od zakładu mięsnego, Racjonalne żywienie świń, Bardzo dobre wykorzystanie paszy przez świnie, Stała i rytmiczna produkcja tuczników, Cena rynkowa tuczników, Relacja ceny zbytu do kosztów paszy. Główne czynniki decydujące o rodzaju i wynikach tuczu: wartość genotypu materiału wyjściowego do tuczu; jakość paszy i sposób żywienia; warunki utrzymania; końcowa masa ciała tucznika oraz cena rynkowa żywca.

Zagraniczne rasy świń w Polsce Rasa pietrain pojawiła się w Polsce (po raz drugi) stosunkowo niedawno. Jest to rasa wybitnie mięsna, o stosunkowo krótkim tułowiu i krótkich nogach. Jej cechą charakterystyczną są bardzo dobrze rozwinięte szynki i łopatki oraz dużych rozmiarów polędwice tworzące u żywych zwierząt charakterystyczny rowek grzbietowy. Mięsność tych świń może sięgać nawet 67% udziału mięsa w tuszy. Lochy średnio płodne (ok. 10 szt. prosiąt w miocie), stosunkowo mleczne i dobrze odchowujące potomstwo. Prosięta rosną szybko, w późniejszym wieku nieco wolniej, szczególnie przy niedostatecznej ilości białka i witamin. Ich wadą jest duża podatność na stres i skłonności do produkcji mięsa wodnistego, o luźnej strukturze. Wada ta może być skutecznie eliminowana u tuczników, jeśli knury pietrain będą kojarzone z lochami o znanym genotypie, wykluczającym występowanie genu zwiększonej podatności na stres. Czyni się tak w wielu krajach, o wysoko rozwiniętym rolnictwie. Przydatność świń pietrain nie może być oceniana poprzez ich negatywne walory rasowe, ale przez walory potomstwa uzyskanego we właściwie zaprogramowanym krzyżowaniu. Jak wykazują badania przydatność tej rasy może być wtedy bardzo duża i uznana. Rasa Pietrain

Zagraniczne rasy świń w Polsce Są to świnie umaszczone czarno, z białym pasem przebiegającym od kłębu poprzez łopatki i przednie kończyny. Lochy tej rasy są mniej płodne od ras białych, aczkolwiek rodzą nieco więcej prosiąt niż np. lochy duroc. W porównaniu do rasy duroc także nieco szybciej rosną i odkładają mniej tłuszczu podskórnego. Na zachodzie chętnie wykorzystywana do krzyżowania z rasą pietrain, celem pozyskania knurów mieszańców F1. Świnie tej rasy w znaczącej części populacji są obarczone tzw. genem kwaśnego mięsa (RN- ). Jego efektem jest obniżona wartość technologiczna mięsa i przez to coraz mniejsza popularność np. w Polsce. Rasa Hampshire

Zagraniczne rasy świń w Polsce Świnie o umaszczeniu brązowym, z różnymi jego odcieniami. Charakteryzuje je mocny, głęboki i karpiowaty tułów oraz dość wysokie dobrze ustawione nogi. Budowa ta określa dużą przydatność knurów tej rasy do rozpłodu. Wyróżnia je duża sprawność w przebiegu aktu krycia oraz stosunkowo duża aktywność płciowa (libido). Lochy wykazują mniejszą płodność (10,69 prosiąt w miocie) a prosięta początkowo rosną wolniej w porównaniu z rasami białymi. Szybszy wzrost tych zwierząt obserwuje się dopiero od masy ciała 80-90kg. Są bardzo dobrym komponentem ojcowskim w krzyżowaniu towarowym. Wraz ze swoim genotypem wnoszą do mieszańców zwiększoną ilość tłuszczu śródmięśniowego, który stanowi m.in. o poprawie jakości mięsa. Potomstwo pochodzące z krzyżowania wstecznego (np.: ♀ F1 (pbz x duroc) x ♂ duroc) rośnie wyraźnie wolniej. Brak wiedzy producentów w tym zakresie zrodził wiele nieporozumień i fałszywych opinii o przydatności rasy. Rasa Duroc

Polskie rasy świń Polska biała zwisłoucha Jak wynika z nazwy, są to świnie białe, o dużych zwisających uszach. Reprezentują typ mięsny. Rosną szybko i późno dojrzewają, co jest cechą pozytywną z punktu widzenia możliwości dłuższego okresu odkładania mięsa. Ich cechą charakterystyczną jest długi, a jednocześnie szeroki grzbiet. Są to świnie najdłuższe spośród hodowanych w kraju i stosunkowo dobrze przystosowane do polskich warunków bytowania. Lochy tej rasy wykazują się wysoką płodnością (11,61 prosiąt urodzonych w miocie, wg danych POLSUS za rok 2009), dobrymi cechami tucznymi (703 g przyrostu dziennego w ocenie przyżyciowej knurków) oraz wysoką mięsnością (59,4% mięsa w ocenie przyżyciowej knurków). Jako cechy mniej korzystne, uznaje się ich mniejszą wytrzymałość (słabsze nogi) oraz zwiększoną podatność na stres (występowanie zwiększonej liczby osobników, nosicieli recesywnego genu RYR1). To ostatnie może się wiązać z większą skłonnością do produkcji mięsa z wadami typu PSE. Polska biała zwisłoucha

Polskie rasy świń Wielka biała polska Rasa bardzo szlachetna, typowo mięsna, budująca swoją dominującą pozycję w polskiej hodowli. Dotychczasowy jej udział w strukturze rasowej świń użytkowanych w Polsce wydaje się być niedostateczny, aczkolwiek już w woj. kujawsko-pomorskim stanowi rasę najbardziej liczną. Pod względem użytkowości jest bardzo zbliżona do polskiej białej zwisłouchej. Jej niezaprzeczalnym atutem jest duża odporność na stres, silna konstytucja oraz mocne nogi. Mięso pozyskiwane od tych zwierząt charakteryzuje się dobrą jakością. Lochy wykazują się płodnością na poziomie zbliżonym do pbz (11,54 szt. prosiąt urodzonych w miocie), a ich cechą zauważalnie pozytywną jest wysoka mleczność i predyspozycje w kierunku efektywnego odchowu potomstwa. Są dobrze przystosowane do środowiska (podobnie jak pbz). Wielka biała polska

Polskie rodzime rasy świń Należy do ras objętych programem ochrony zasobów genetycznych. Są to świnie średniej wielkości charakteryzujące się szeroką i głęboką klatką piersiową. Jest to świnia dość długa i nisko osadzona. Posiada umaszczenie łaciate, na jasnym tle rozrzucone czarne łaty. Dojrzewa wcześnie i szybko rośnie. Bardzo łatwo przystosowuje się do warunków środowiska. Spośród polskich ras świń jest ona najbardziej odporna na choroby. Świnia ta potrafi się zadowolić gorszej jakości paszami, można też ją pastwiskować. Cechuje się dużą wydajnością rzeźną i jest odporna na stres. Ojczyzną i miejscem powstania rasy jest Lubelszczyzna. Rasa puławska

Polskie rodzime rasy świń Uważane są one za świnie w typie mięsnym o białym umaszczeniu oraz zwisających uszach i mocnej ale nieco ordynarnej budowie. Lochy uważane są za dobre matki. Populacja tych świń jest obecnie bardzo mała, a rasa uważana jest za zagrożoną. Podobnie jak puławską rasę tą uważa się za zagrożoną. Rasa złotnicka biała

Polskie rodzime rasy świń Są to świnie o umaszczeniu łaciatym barwy czarno-białej. Są to świnie o wałeczkowatym tułowiu na krótkich nogach z ordynarną budową głowy i zwisających uszach. Podkreśla się obecnie, że mięso tej świni jest przetłuszczone, ale posiada wspaniałe walory smakowe. W opinii twórców tej rasy jest ona też odporna na niekorzystne oddziaływanie środowiska, a lochy są bardzo płodne (rodzą od 13 do 14 prosiąt w miocie). Twórcy obu ras złotnickich: profesor Stefan Aleksandrowicz wraz zespołem z Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu nie zdawali sobie sprawy, że obecnie zostały one wpisane do rejestru . Należy też nadmienić, że u obu ras złotnickich występuje dymorfizm płciowy. Knury w tym samym wieku co lochy mają większą masę ciała i ważą zawsze zdecydowanie więcej. Rasa złotnicka pstra

Udział procentowy poszczególnych ras świń będących pod kontrolą polska biała zwisłoucha (pbz) 7 464 szt. 47,15% wielka biała polska (wbp) 5 939 szt. 37,52% duroc 836 szt. 5,28% pietrain 605 szt. 3,82% puławska 913 szt. 5,77% hampshire 72 szt. 0,46% W Polsce użytkuje się również 3 inne rasy tj. złotnicką pstrą, złotnicką białą oraz linię 990. Znaczenie gospodarcze poszczególnych ras jest oczywiście zróżnicowane, aczkolwiek nie zawsze stan liczebny zwierząt odzwierciedla ich rolę w programach produkcji wysokiej jakości wieprzowiny. Z rasą ściśle wiążą się zdolności produkcyjne zwierzęcia, określane założeniami dziedzicznymi, a więc ich genotypem. Razem 15 829 szt. (100,00%)

Uwarunkowania produkcji świń w Polsce O skali produkcji świń w kraju decydują nie tylko czynniki ekonomiczne, ale również tradycja. Największe skupiska trzody chlewnej występują w województwach: kujawsko – pomorskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim. Uzasadnione jest to tym, że na tych terenach od dawna były rozmieszczone zakłady mięsne. Głównym czynnikiem stymulującym produkcję tuczników jest cena ich zbytu. Wysokość tej ceny powinna gwarantować zakup od 7 do 10 kg zboża. Średniookresowe wahania koniunktury ekonomicznej powodują niestabilną produkcję tego gatunku zwierząt. Szacuje się, że około 50% wyprodukowanych w Polsce tuczników pochodzi głównie z Wielkopolski i Kujaw.

Podstawowe wskaźniki fizjologiczne i produkcyjne Średni wskaźnik żywo urodzonych prosiąt w miocie (ras: WBP, PBZ) -11,5 prosięcia Wskaźnik odchowu prosiąt w miocie -11 Średni dzienny przyrost masy ciała w tuczu od 700g do 800g W porównaniu do państw, gdzie prowadzony jest intensywny chów świń (Holandia, Belgia, Dania) wskaźniki te są niskie Liczba odchowanych tuczników od jednej lochy w ciągu roku - 16 Częstotliwość oproszeń - 2

Typ tłuszczowo - mięsny Typy użytkowe świń Typ smalcowy Typ tłuszczowo - mięsny Typ słoninowy Typ mięsny Obecnie stosowany podział na typy użytkowe świń opracował w 1951 r. prof. Kielanowski, a rozwinął go i uzupełnił w 1959 r. prof. Krautforst. Rozróżniamy 4 typy użytkowe świń, a mianowicie: a/ smalcowy, który charakteryzuje się powolnym wzrostem i szybko dojrzewa (świnie chińskie i syjamskie) b/ słoninowy- powoli rośnie; późno dojrzewa (prymitywne świnie europejskie) c/ tłuszczowo- mięsny- szybko rośnie; wcześnie dojrzewa (rasy lokalne w Europie) d/ mięsny – szybko rośnie i późno dojrzewa (współczesne rasy mięsne).

Typy użytkowe świń w Polsce Świnie ras białych zaliczamy do typu użytkowego mięsnego. Typ użytkowy zwierzęcia tworzą określone właściwości fizjologiczne, które w różnych zespołach warunkują charakterystyczne cechy fizjologiczne, morfologiczne i użytkowe.

Typy użytkowe świń w Polsce Rasy kolorowe zaliczane są do typu tłuszczowo – mięsnego. Porównując świnie typu mięsnego z tłuszczowo mięsnym widzimy wyraźne różnice w pokroju tych zwierząt. Świnia rasy wbp w porównaniu do rasy puławskiej posiada inne gabaryty związane z zewnętrzną budową ciała.

Praca hodowlana nad trzodą chlewną Doskonalenie świń w kierunku poprawy cech: rozpłodowych, tucznych i rzeźnych w hodowli zarodowej. Ostra selekcja ma na celu poprawę wartości cech użytkowych świń. Instytucje sprawujące nadzór nad hodowlą świń w Polsce: Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej „Polsus” i Katedra Hodowli Trzody Chlewnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu W odniesieniu do ras złotnickiej białej i złotnickiej pstrej nadzór nad pracą hodowlaną sprawuje Katedra Trzody Chlewnej UP w Poznaniu. Pozostałe rasy tj. wielka biała polska, polska biała zwisłoucha, puławska, pietrain, duroc, hampshire i linia syntetyczna 990 są pod kontrolą Związku Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej „Polsus”.

Praca hodowlana nad trzodą chlewną Hodowla zarodowa Produkcja towarowa Głównym celem hodowli zarodowej jest doskonalenie genetyczne świń rasowych i wychów knurków oraz loszek hodowlanych do remontu stad w chowie masowym (produkcja towarowa). W sektorze hodowli zarodowej produkowane są loszki i knurki mieszańce jako materiał hodowlany do zaopatrywania stad loch w fermach towarowych.

Przygotowanie lochy do porodu Na tydzień przed spodziewanym porodem lochę umieszczamy w wydezynfekowanych i czystych kojcach porodowych. Długość okresu przebywania w indywidualnym kojcu przed porodem ma duże znaczenie nie tylko na zmianę intensywności żywienia loch wysokoprośnych, lecz również przystosowanie organizmu lochy do nowego pomieszczenia i bytującej w nim flory bakteryjnej.

Przygotowanie loch do porodu w fermie Zdjęcie przedstawia halę do przeprowadzenia porodów i odchowu prosiąt w dużej fermie trzody chlewnej. Objawami zbliżającego się porodu są: opadnięcie brzucha i rozluźnienie więzadeł macicy, obrzmienie i zaczerwienienie sromu oraz wyciek śluzu z pochwy. Wymię lochy jest nabrzmiałe i zaczerwienione oraz może też pojawić się siara. Siara u niektórych loch pojawia się nawet od 1 do 3 dni przed porodem. Zbliżający się poród manifestuje się zachowaniem lochy, która staje się niespokojna, kładzie się i wstaje, często oddaje mocz, a jeżeli ma kojec zaścielony słomą, to nosi ją w pysku, ścielą w wybranym przez siebie miejscu kojca tzw. gniazdo.

Laktacja i jej przebieg W ekstensywnym chowie świń okres laktacji może trwać nawet 56 dni. W drobnotowarowych gospodarstwach, w których hoduje się świnie długość laktacji trwa 35 - 42 dni. Z kolei w fermach, gdzie stosuje się technologie intensywnej produkcji świń laktacja trwa krótko, bo 28 dni.

Właściwości siary i mleka lochy Wyszczególnienie Sucha masa Sucha masa beztłuszczowa Tłuszcz Białko Laktoza Siara 22,17±1,88 14,71±1,90 7,46±1,18 12,53±1,94 1,65 ±0,36 Mleko 17,95±0,58 10,51±0,44 7,44±0,52 5,03±0,40 4,87±0,54 W dniu porodu locha wydziela siarę, która stanowi nie tylko pierwszy pokarm dla osesków, ale dostarcza też ciała odpornościowe, które są bardzo ważne w początkowych dniach życia prosiąt. Okres siarowy trwa u loch do 3- 4 dni po porodzie W tab. zamieszczono skład chemiczny siary i mleka loch mieszańców w. b. p x p. b. z. z fermy przemysłowej, w której stosowano skrócony okres laktacji do 28 dni. W porównaniu do siary wartości suchej masy i suchej masy beztłuszczowej różniły się bardzo od uzyskanych w mleku w 14 dniu laktacji. Zawartość białka w siarze wynosiła 12,53 %, a w mleku zdecydowanie mniej, bo 5,03 %. Tłuszcz w siarze i w mleku przekraczał wartość 7,40 %. Poziom laktozy w mleku był istotnie wyższy od uzyskanego w siarze. W porównaniu z mlekiem krowim mleko lochy jest znacznie bogatsze w albuminy i globuliny, ponieważ zawiera około 2% tych białek / mleko krowie około 0,5 %. Gamma- globuliny występujące w siarze są nośnikami ciał odpornościowych. Noworodki są pozbawione przeciwciał, ponieważ przeciwciała (antygeny) matki nie przechodzą przez wielowarstwowe łożysko rzekome świni. Brak antygenów w organizmie prosiąt z chwilą ich przyjścia na świat uzależnia je całkowicie od przeciwciał zawartych w siarze. *badania własne

Znaczenie siary W dniu porodu locha wydziela siarę, która stanowi nie tylko pierwszy pokarm dla osesków, ale dostarcza też ciała odpornościowe, które są bardzo ważne w początkowych dniach życia prosiąt. Okres siarowy trwa u loch do 3 - 4 dni po porodzie. Noworodki są pozbawione przeciwciał, ponieważ przeciwciała (antygeny) matki nie przechodzą przez wielowarstwowe łożysko rzekome świni. Brak antygenów w organizmie prosiąt z chwilą ich przyjścia na świat uzależnia je całkowicie od przeciwciał zawartych w siarze.

Znaczenie siary Szczególne znaczenie u noworodków ma odporność siarowa, będąca następstwem działania antygenów w obrębie tkanki limfatycznej jelit i układu oddechowego ich matek. Powstające w wyniku tego procesu uczulone limfocyty T i B są przenoszone poprzez limfę i krew do gruczołów mlekowych, dlatego w siarze i mleku można wykazać limfocyty T oraz przeciwciała produkowane przez plazmocyty. Zdecydowana większość zarazków wnika do organizmu noworodka drogą oddechową i pokarmową, stąd też podkreślana jest ścisła zależność między procesami immunologicznymi zachodzącymi w układzie oddechowym i jelitach matki a pojawianiem się w siarze przeciwciał i czynnych limfocytów T, które pobierane przez oseski warunkują ich odporność przeciwzakaźną.

Podział czynników powodujących obniżenie odporności prosiąt nowonarodzonych Czynniki bezpośrednie: zbyt późne dosadzanie prosiąt do matki, najczęściej z powodu przedłużającego się porodu, niezgodność immunologiczna między przekazywanymi przez lochę z siarą przeciwciałami a mikroflorą porodówki (stąd też należy lochę na siedem dni przed spodziewanym porodem przenieść do porodówki). Czynniki pośrednie: nieodpowiednie żywienie loch w czasie ciąży (niedobory białka, witamin, nieodpowiednie pasze). Odporność świń starszych jest uwarunkowana przechorowanie, przebyciem zakażenia bezobjawowego lub poronnego, a także podaniem surowicy lub szczepionki. Najbardziej newralgicznym okresem w odchowie osesków jest pierwszy tydzień ich życia. W tym czasie trwają jeszcze walki o miejsce przy sutku lochy. Mocniejsze osobniki zajmują sutki przednie, a słabsze tylne. Z tego okresu pochodzi największy odsetek strat prosiąt w miocie.

Zabiegi prewencyjne na prosiętach Najważniejsze zabiegi prewencyjne wykonuje się do 7 dnia życia prosiąt, Do ważnych zabiegów należą: Podanie kilkudniowemu prosięciu Fe w postaci iniekcji lub doustnie, Kastrowanie samców, Przycinanie kłów, jeżeli zachodzi potrzeba, Skracanie ogonków prosiąt w dużych fermach, Podanie związków mineralnych i witamin, Znakowanie. W pierwszych dniach (do 7 dnia) jedynym pokarmem dla prosiąt jest siara i mleko matki. W przypadkach wydłużonego okresu laktacji do 42 dnia dokarmianie prosiąt paszą zaczyna się dopiero po 2- 3 tygodniach życia. Natomiast przy skróconym odchowie prosiąt przy lochach do 4 tygodni zachodzi potrzeba ich dokarmiania już po 7 dniach od urodzenia. W tym przypadku nieodzowne są mieszanki pełnoporcjowej paszy treściwej przeznaczonej do dokarmiania. Przy zachowaniu dobrej mleczności loch prosięta szybko rosną. W normalnych warunkach przyjmuje się, że do 10 dnia życia prosię podwaja swoją masę ciała.

Czynniki środowiskowe oddziaływujące na odchów prosiąt Nowonarodzone prosięta nie mają w pełni wykształconych mechanizmów regulujących procesy fizjologiczne. Jednym z nich jest mechanizm termoregulacji. Mechanizm ten swoją właściwą fazę osiąga dopiero w 3- 4 tygodniu życia. Zaraz po urodzeniu temperatura w gnieździe prosiąt powinna wynosić 32º C.

Czynniki środowiskowe oddziaływujące na odchów prosiąt Uważa się, że jest to temperatura neutralna lub obojętna, to znaczy taka, przy której przemiana materii u prosiąt nie jest obciążona stratami wynikającymi z utraty energii potrzebnej do ogrzania ciała, czyli do wyrównania różnicy między temperaturą ciała i środowiska. Prosięta nie dogrzane rosną słabiej i gorzej się rozwijają. Typ użytkowy zwierzęcia tworzą określone właściwości fizjologiczne, które w różnych zespołach warunkują charakterystyczne cechy fizjologiczne, morfologiczne i użytkowe.

Czynniki środowiskowe oddziaływujące na odchów prosiąt Wraz ze wzrostem prosiąt temperatura legowiska powinna być stopniowo obniżana i tak około 3. tygodnia życia, przy osiągniętej masie ciała około 5- 6 kg powinna być w granicach 30ºC, a w 6. tyg. i przy masie ciała 10-12 kg – około 20ºC. Wysokich temperatur nie zapewniają grzejniki zamontowane w porodówce. Tak wysokie temperatury w gniazdach dla prosiąt zapewniają świecące promienniki podczerwieni lub innego typu lampy. Przyjęte jest, że temperatura w porodówkach powinna kształtować się od 18 do 23 ºC.

Okres odchowu prosiąt od 7 do 21 dnia życia Najsilniej ujawnia się ona w fazie oseskowej prosiąt, a uzyskany wynik odchowu zależy od wielu czynników. Jednym z nich, o decydującym w tym wczesnym okresie znaczeniu, jest mleko matki, jego ilość i wartość pokarmowa. Pokarm ten wykorzystywany jest niemal w sposób doskonały, tak jak żadna inna pasza w późniejszych okresach wzrostu. Przyjęte jest, że 1 kg mleka lochy pozwala na uzyskanie od 250 do 330 g przyrostu, a inaczej określając 3- 4 litry mleka lochy (zależnie od wieku prosiąt) wystarczają na uzyskanie 1 kg masy ciała oseska. W związku z tym prosięta, tak jak żadne inne potomstwo zwierząt gospodarskich, już w wieku jednego tygodnia mogą podwoić swoją masę po urodzeniu. Jak zauważono w praktyce częściej zdarza to się u prosiąt mniejszych, rzadziej u cięższych, które potrzebują na to od 8 do 10 dni. Do 3 tygodnia życia główną rolę w żywieniu prosiąt odgrywa mleko matki. Potrzeby prosiąt rosną tak szybko, że różnica między nimi a możliwością ich zaspokojenia wyłącznie przez mleko matki zwiększa się coraz to bardziej. Uzupełnienie niedoboru mleka, który u prosiąt w miocie może wystąpić w różnym wieku, powinno odbywać się przez odpowiednie i właściwe dokarmianie paszą mlekozastępczą. Dokarmianie to najpóźniej zaczyna się po 21 dniu życia prosiąt / początek szczytu laktacji/, ale lepiej jest zrobić to znacznie wcześniej, kiedy prosięta mają wiek od 5 do 10 dni. Świnie cechuje genetycznie uwarunkowana zdolność do szybkiego wzrostu. Cecha ta z różną intensywnością ujawnia się w poszczególnych fazach ich wzrostu i rozwoju.

Odchów prosiąt od 21 dnia życia do odsadzenia Wskaźnikiem przyjętym przy ocenie matki jest jej mleczność, którą w praktyce mierzy się masą miotu uzyskaną w 21 dniu życia. Obecnie w dokumentacji hodowlanej wskaźnik ten nie jest podawany. Jednak każdy producent prosiąt powinien umieć oceniać swoje loch pod kątem kształtowania się ich mleczności. Regułą jest, że zdrowe i prawidłowo odchowane prosię w 3 tygodniu życia nie powinno ważyć mniej jak 5 kg. Prosięta lżejsze są konsekwencją charłactwa, które może się pojawić po przebytych chorobach prosiąt. Prosięta charłacze powinno się odizolować od zdrowych, prawidłowo rozwiniętych sztuk. Mogą one być nosicielami chorobotwórczej flory bakteryjnej, a przebywając pośród zdrowych, żywotnych prosiąt, nie mają szans na ich „doścignięcie”, ponieważ w hierarchii miotu znajdą się zawsze na ostatnim miejscu. Prosię odsadzone od lochy w 42 dniu życia

Dokarmianie prosiąt Po ukończeniu trzeciego tygodnia życia każde prosie w miocie powinno pobierać samodzielnie paszę Po przekroczeniu wieku 3 tygodni prosięta muszą być już cały czas dokarmiane, a ilości zadawanych pasz powinny być zwiększane. Rodzaj używanych /wygodnych w praktyce// mieszanek pełnoporcjowych paszy treściwej może być różny w zależności od przyjętej technologii chowu, co ma związek też z terminem odsadzania prosiąt od lochy. Do dyspozycji są mieszanki typu Prestarter, Starter i Grower. Przejście w żywieniu prosiąt z jednej paszy na drugą należy wykonywać w sposób umiarkowany, a mianowicie zmniejszając ilość poprzednio zadawanej, a powiększając wprowadzanej. Musimy też pamiętać o zapewneniu prosiętom przez cały czas dostępu do wody pitnej.

Postępowanie z prosiętami po odsadzeniu Czas ssania kończy się odłączeniem prosiąt od matki. Oznacza to, że zakończyła się faza laktacji. Niezależnie od wieku, w jakim to nastąpi cały odsadzany miot przechodzi tzw. trzeci okres krytyczny. Odłączenie od matki jest dla prosiąt wstrząsem z takich powodów, że zostają gwałtownie pozbawione mleka matki oraz poczucia bezpieczeństwa wynikającego z opieki matczynej. Te dwa elementy wywołujące stres osłabiają odporność, a to sprzyja wystąpieniu chorób. Odsadzanie należy zawsze przeprowadzić jednorazowo i zdecydowanie, przygotowując do tego lochę i potomstwo. W ostatnim tygodniu laktacji lochę należy zasuszyć /ograniczyć sekrecję mleka/, a otrzymujące mniejsze ilości mleka prosięta zmusić do pobierania większej ilości paszy. W celu zminimalizowania stresu odłączanie powino polegać na zabieraniu lochy, a pozostawieniu prosiąt w tym samym kojcu jeszcze przez okres do 2 tygodni, a dopiero po tym należy łączyć mioty. Przy tej czynności należy zwrócić uwagę na masy ciała łączonych ze sobą zwierząt, które powinny być zbliżone do siebie.

Faza odchowu warchlaka Odsadzone prosięta rozpoczynają fazę odchowu warchlaków. Postępowanie z prosiętami odsadzonymi omówiono wcześniej. W chowie masowym do warchlakarni wprowadza się prosięta w różnym wieku i wskazane jest zasiedlanie kojców pojedynczymi miotami.

Żywienie warchlaków Wskazane jest oszczędne żywienie warchlaków w oparciu o zbilansowaną dawką paszy, zgodną z polskimi normami żywienia świń. W początkowej fazie odchowu podaje się takie same pasze co prosiętom, a później mieszankę pełnoporcjową typu grower lub sporządzoną w gospodarstwie we własnym zakresie z koncentratów białkowych i śrut zbożowych oraz premiksów. W Normach żywienia świń(1993) zaleca się w żywieniu prosiąt i warchlaków w przedziale wagowym od 10 do 30 kg m.c. mieszankę pełnoporcjową, która w 1 kg zawiera 12,7 MJ EM, 178 g białka ogólnego, a 146 g białka strawnego, 10,2 g lizyny, 6,1 g metioniny z cystyną, 6,3 g treoniny, 1,8 g tryptofanu i maksymalnie 70 g tłuszczu oraz 60 g włókna surowego. Dzienną dawkę mieszanki pełnoporcjowej zadaje się zwierzętom w postaci suchej w jednym odpasie, ale zapewniając im również stały dostęp do wody pitnej.

Mieszanki dziennie kg/sztukę Przyrosty dobowe masy ciała w g Dawkowane Masa ciała w kg Mieszanki dziennie kg/sztukę Przyrosty dobowe masy ciała w g Dawkowane Do woli 10 11 12 13 14 15 0,64 0,69 0,74 0,80 0,85 0,90 0,75 0,82 0,88 0,94 1,00 1,06 285- 335 16 17 18 19 20 0,96 1,04 1,10 1,16 1,23 1,13 1,22 1,29 1,36 1,45 340 -400 21 22 23 24 25 1,31 1,39 1,43 1,49 1,52 1,60 1,64 1,69 1,75 400- 470 26 27 28 29 30 1,53 1,57 1,63 1,67 1,70 1,80 1,85 1,92 1,97 2,00 450- 530 Normy żywienia prosiąt i warchlaków obowiązujące w Polsce od 1993 roku

Tucz trzody chlewnej Pod pojęciem tucz świń kryje się taki sposób żywienia, który pozwala na uzyskanie dużych ilości określonych produktów rzeźnych charakteryzujących się najlepszą jakością (mięso chude lub przetłuszczone, słonina. Tak więc celem tuczu jest przetwarzanie podawanych zwierzęciu pasz na mięso i tłuszcz. Ilość i jakość produktu rzeźnego zależy od czynników genetycznych i środowiskowych. Przy zachowaniu racjonalnego żywienia i optymalnych warunków utrzymania tuczników o jakości produktu rzeźnego decyduje rasa i wiek ubijanych osobników.

Tucz trzody chlewnej Świnie szybko rosnące, ale wcześniej dojrzewające (typ tłuszczowo- mięsny) intensywniej odkładają tłuszcz w młodszym wieku w porównaniu z szybko rosnącymi i późno dojrzewającymi (typ mięsny). W ciele świń młodych najszybciej rosną kości i tkanka mięśniowa, a większy przyrost tkanki tłuszczowej występuje w późniejszych okresach wzrostu i rozwoju. Prawidłowość, jaka towarzyszy przyrostom tkanek mięśniowej i tłuszczowej w okresie wzrostu świń, pozwala na wyodrębnienie następujących po sobie stadiów użytkowości rzeźnej: podświnka, mięsnego, tłuszczowo- mięsnego, mięsno- słoninowego i słoninowego. Określenie staropolskie „podświnek” oznacza osobniki nie nadające się jeszcze do uboju. Kierowanie do uboju świń zbyt młodych skutkuje dużymi stratami rzeźnymi ze względu na niekorzystny stosunek masy wnętrzności do masy tuszy. Tkanka mięsna podświnka jest soczysta, ale charakteryzuje się dużą ilością wody, a zbyt małym udziałem tłuszczu. Na przekroju poprzecznym mięśnie są małe i drobnoziarniste, a po ugotowaniu zbyt kruche. Jasna barwa tych mięśni wynika z tego, że zawierają one mało mioglobiny, a po zabiegach kulinarnych pozbawione są smaku. Są to mięśnie niedojrzałe. Wraz ze wzrostem i rozwojem świni zawartość wody w tkance mięsnej maleje na korzyść białka i tłuszczu.

Tucz trzody chlewnej Czynniki decydujące o wynikach tuczu: Właściwości genetyczne (świnie wybitnie mięsne odkładają w tuczu maksymalną ilość białka). Żywienie Masa ubojowa Warunki utrzymania (dobrostan i prawidłowo funkcjonująca wentylacja w budynkach inwentarskich) Zdrowie świń

Techniki tuczu Stosowane techniki tuczu mają związek z rodzajem użytych pasz w żywieniu świń. Na obecnym etapie w Polsce przyjął się tucz zbożowy. W przeszłości w żywieniu tuczników wykorzystywano ziemniaki, serwatkę i kiszonkę z wilgotnego ziarna kukurydzy (CCM). Dla producenta tuczników ważne jest żywienie, bo w strukturze kosztów może zajmować ono od 60 do 80 %. Obecnie mamy do czynienia z tzw. tuczem zbożowym, który bardzo ułatwia technikę podawania paszy i jej dobre wykorzystanie. Mieszanki pełnoporcjowe składające się w 80 % ze śrut zbożowych uzupełnianych koncentratem białkowym i premiksem w ilości do 20 % są dobrze wykorzystane przez tuczniki, o czym może świadczyć zużycie 2,5 kg takiej paszy na przyrost 1 kg masy ciała. Mieszanki pełnoporcjowe wykorzystywane są w żywieniu na sucho lub na mokro.

Skup i sprzedaż tuczników Obrót żywcem wieprzowym w Polsce różni się zasadniczo od realizowanego w państwach, które stosują intensywny chów trzody chlewnej i to na szeroką skalę (Dania, Holandia). Skala produkcji tuczników w naszym kraju uzależniona jest od drobnych producentów. Do tej pory nie ma możliwości podpisania indywidualnej umowy pomiędzy drobnym producentem, a rzeźnią. Rozwiązaniem tego problemu mogłyby być grupy producenckie. Jednak skup świń rzeźnych z małych gospodarstw odbywa się przy udziale pośredników, co nie jest korzystne dla wytwórcy. Dopóki nie powstaną fermy specjalizujące się w tuczu świń na szeroką skalę drobni producenci nie będą zauważeni przez zakłady mięsne. Zakładom mięsnym zależy na stałych i pewnych dostawcach o dużej ilości odstawianych tuczników. Przy podpisywaniu umowy można wynegocjować lepsze ceny za sprzedany żywiec wieprzowy.

Wymagania stawiane producentom przy odstawie tuczników do rzeźni

Transport tuczników do rzeźni Zawsze należy postępować z tucznikami w sposób humanitarny (przepędzanie zwierząt). Urządzenia transportowy powinny być tak skonstruowane, ażeby zabezpieczały komfort przewozu świń do zakładów mięsnych. Zapędzanie tuczników do zoobusa Umiejscawianie zwierząt transportowanych

Skup i klasyfikacja świń Zasady skupu i klasyfikacji trzody chlewnej przeznaczonej na rzeź są ustalane przez odbiorców i dostawców. Powinny być one tak ustalane, ażeby za dobrze umięśnione tuczniki producent uzyskał wyższe ceny niż za małomięsne i zbyt otłuszczone. W rzeźniach premiowane są tuczniki o wysokiej wydajności rzeźnej i dużym udziale mięsa w tuszy. Na obecnym etapie zakłady mięsne skupują trzodę chlewną według dwóch metod, a mianowicie według rozliczeń za masę ciała i klasę żywych zwierząt lub za klasę i masę tuszy po uboju.

Nieprawidłowy sposób transportu tuczników do miejsca spędu Klasyfikacja przyżyciowa tuczników należy do bardzo prostych, bo o klasie jakościowej decyduje przede wszystkim „masa netto” zwierząt. W czasie odbioru waży się tucznika i w ten sposób ustala się „masę brutto”. W przypadku kiedy klasyfikator podczas ważenia stwierdzi, że wystawione do sprzedaży tuczniki są nadmiernie okarmione, może potrącić ze stwierdzonej wagi żywej (masy brutto) do 3 %. W ten sposób ustala się tzw. wagę netto, która stanowi podstawę do rozliczenia finansowego. Przy tej ocenie wydzielane są też sztuki małomięsne, jest to tzw. grupa towarowa braków.

Technika obiektywnej oceny mięsności tuczników Urządzenia ultradźwiękowe działające na zasadzie różnicy prędkości przebiegu fal ultradźwiękowych w słoninie i mięśniu: ULTRA - FOM / SKF Technology/. ULTRAMEATER /CSB System- Niemcy/. US- PORKITRON / Niemcy/. Urządzenie elektromagnetyczne działające na zasadzie różnicy przewodności elektromagnetycznej tłuszczu i mięśni- TOBEC /USA/ Zewnętrzny wygląd urządzenia IM-03, produkcji francuskiej.

Ocena poubojowa tuczników 11 marca 2005 r. została wydana Decyzja Komisji Europejskiej zatwierdzająca metody klasyfikacji tusz wieprzowych w Polsce. Zgodnie z postanowieniami decyzji od dnia 11 marca 2005 roku na terenie Polski do szacowania zawartości chudego mięsa w tuszach wieprzowych zostały zaaprobowane trzy aparaty o nazwach: Ultra-fom 300, Sydel-CGM i Autofom, a od 30 września 2005 r. dodatkowo aparat o nazwie IM-03. Obiektywna ocena poubojowa polega na ustaleniu masy tuszy i zawartości w niej mięsa

Klasy handlowe żywca System klasyfikacji EUROP System klasyfikacji EUROP dotyczy tusz wieprzowych o masie od 60 do 120 kg z rzeźni, w której ubija się powyżej 200 sztuk trzody chlewnej tygodniowo. Wyróżniamy następujące klasy jakości handlowej tusz wieprzowych: 1. Klasa S- o zawartości mięsa w tuszy 60% i więcej, 2. Klasa E- o zawartości mięsa w tuszy 55% i więcej, ale mniej niż 60%, 3. Klasa U- o zawartości mięsa w tuszy 50% i więcej, ale mniej niż 55%, 4. Klasa R- o zawartości mięsa w tuszy 45% i więcej, ale mniej niż 50%, 5. Klasa O- o zawartości mięsa w tuszy 40% i więcej, ale mniej niż 45%, 6. Klasa P- o zawartości mięsa w tuszy poniżej 40. W klasach handlowych EUROP mieszczą się tusze o masie 60-120 kg, co odpowiada masie ciała przed ubojem od ok. 80-150 kg, a więc wszystkie do tej pory występujące rodzaje tuczu, z wyjątkiem słoninowego. Za tuczniki i wyrównanej masie ciała i wysokiej zawartości mięsa w tuszy producenci zgodnie z umową z zakładami mięsnymi uzyskują premie.

Utrzymanie i żywienie tuczników Wymogi prawne dotyczące warchlaków i tuczników (Dz. U. nr 47 poz. 456, 2004 r. z późn. zm.) Wymagania w zakresie powierzchni u tych grup zwierząt określa się według masy ciała /normy powierzchni dotyczą w UE wszystkich obiektów uruchomionych od 1.01.1998 r. Wyjątkowo czas do poprawy w istniejących obiektach był do 31.12.2005 r.). Wymagania te nie dotyczą pomieszczeń o obsadzie 6 świń lub 5 loch. Połączenia świń z różnych grup należy dokonywać wkrótce po odsadzeniu. Okaleczone lub chore warchlaki lub tuczniki należy tymczasowo przenieść do kojca indywidualnego. Przy żywieniu z koryta, należy zadbać by wszystkie świnie mogły pobierać paszę w tym samym czasie. Szerokość szczelin betonowych rusztów nie może przekraczać 14 i 18 mm; odpowiednio dla warchlaków i tuczników, a minimalna szerokość beleczek powinna wynosić odpowiednio 50 mm(warchlaki) i 80 mm(tuczniki)/ czas adaptacji do 1. 01. 2013 r./. W krajach Unii Europejskiej należy przestrzegać obowiązujące dyrektywy w zakresie utrzymania standardów w chowie zwierząt gospodarskich. Stąd też ustawodawstwo polskie reguluje te kwestie.

Systemy żywienia tuczników Żywienie z udziałem pasz płynnych Rozprowadzanie paszy. W świetle najnowszych badań żywienie na mokro ma przewagę nad żywieniem paszami suchymi. Uzasadnieniem tego jest lepsze wykorzystanie składników odżywczych z paszy. Schemat urządzenia do zadawania tucznikom pasz płynnych

Systemy żywienia tuczników Żywienie z udziałem pasz suchych Z reguły tuczniki żywione paszą sypką pobierają systemem do woli. Uważa się, że przy stosowaniu żywienia do woli zwiększa się pobranie paszy przez świnie. Jednak system ten jest bardzo wygodny i wykorzystywany w wielu fermach.

System dawkowania paszy dla tuczników Średnie dzienne zapotrzebowanie świń na energię i składniki pokarmowe (NŻŚ) Grupa produkcyjna EM MJ Białko Strawne w g Lizyna wg Metionina +cystyna w g Wapń w g Fosfor w g Fosfor Strawny w g Sód wg Warchlaki 10-30 kg 15 175 12 7,2 10 7 3,5 1,5 Tuczniki 30-70kg 70-110 kg 30-110 kg 27 35 29 290 335 310 19,5 21 20,2 11,7 12,6 12,1 15 16 15 10 11,5 11 4,8 5,2 5,0 2,0 3,0 30 Bilansowanie dawek pokarmowych nie tylko zapewnia odpowiednie wykorzystanie potencjału produkcyjnego hodowanych zwierząt, ale pozwala także na prawidłowe i oszczędne gospodarowanie posiadanymi surowcami paszowymi.

System dawkowania paszy dla tuczników Stosunek energetyczno – białkowy w paszy dla tuczników Istotnym elementem w żywieniu tuczników jest stosunek energetyczno – białkowy. Zawartość białka i energii w paszy dla świń musi być wysoka, a ich stosunek powinien być właściwy tzn. w 1 kg dobrze zbilansowanej paszy powinno znajdować się 16 - 17 % białka (NŻŚ). W innych krajach np. w Wielkiej Brytanii w żywieniu tuczników używa się pasz o wyższej zawartości energii i białka (14 MJ energii metabolicznej i 20 % białka). System ten pozwala nam racjonalnie wykorzystywać pasze własne i z zakupu.

Wartość biologiczna białka Strawność jelitowa aminokwasów jest uznawana obecnie za najlepsze kryterium jego dostępności dla organizmu. W żywieniu świń aminokwasem ograniczającym wartość biologiczną białka jest lizyna, którą przyjęto jako odniesienie. Dotyczy to przede wszystkim metioniny z cystyną, treoniny i tryptofanu, gdyż w praktyce tylko te aminokwasy bilansuje się przy układaniu dawek pokarmowych w mieszankach paszowych. Inaczej mówiąc, zapotrzebowanie na białko to zapotrzebowanie na poszczególne aminokwasy w określonych proporcjach. Proporcje te przedstawiają się następująco: prosięta odsadzone - 100 : 60 : 65 : 18 tuczniki w pierwszym okresie tuczu - 100 : 65 : 67 :19 tuczniki w drugim okresie tuczu - 100 : 70 : 70 : 20.

Utrzymanie ściółkowe tuczników Ścielenie kojców słomą jest bezpieczne dla zwierząt, ponieważ eliminuje wszelkie niedogodności związane z chowem w przeciwieństwie do utrzymania bezściółkowego. Jednym z najbardziej polecanych sposobów chowu świń jest tucz na głębokiej ściółce. Element ten zaliczany jest do chowu ekologicznego świń.

Utrzymanie bezściółkowe tuczników Taki sposób utrzymania jest drogi i nie gwarantuje dobrego samopoczucia zwierząt.

Dziękuję za uwagę