Wiek XVIII – wiek Oświecenia. „Sapere aude Wiek XVIII – wiek Oświecenia. „Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem – tak oto brzmi hasło oświecenia” (I. Kant).

Immanuel Kant (1724-1804) Filozof z Królewca, jeden z najwybitniejszych myślicieli wszech czasów; Duchowy ojciec Unii Europejskiej (wprowadza pojęcie pokoju jako podstawowego terminu w kontekście myśli politycznej, co czyni w traktacie O wiecznym pokoju) Próbował pogodzić racjonalizm z empiryzmem; Główne dzieła: Krytyka czystego rozumu; Krytyka praktycznego rozumu; Uzasadnienie metafizyki moralności.

ETYKA

Kanta należy uznać za klasyka myśli liberalnej w aspekcie etyki. Tzn Kanta należy uznać za klasyka myśli liberalnej w aspekcie etyki. Tzn. jego wizja etyki jest fundamentem dla systemu politycznego w jakim żyjemy, czyli liberalnej demokracji. Kant więc daje daje nam wytyczne, które mogą stanowić klucz do dobrych stosunków społecznych.

Punkt wyjścia etyki: Podstawą do zrozumienia jego koncepcji etycznej są trzy pojęcia: wolność racjonalność godność (W filozofii Kanta najważniejszy jest związek jaki zachodzi między tymi pojęciami.)

Ad. Pojęcia wolności. Łacińskie korzenie terminu „liberalizm”. Skąd się bierze nazwa liberalizm i do czego jej źródłosłów zasadniczo się odnosi? liberalis - 1. odnoszący się do wolności, 2. szlachetny, przyzwoity, piękny, liber - 1. wolny, 2. szczery, otwarty, libertus (wyzwoleniec); (Słownik łacińsko-polski 1996). Wniosek - po pierwsze, pojęcie wolności (do którego odnosi się liberalizm) nie ma związku z pojęciem samowoli, - po drugie, pojęcie to ma wyraźne odniesienie do określonych pozytywnych właściwości cechujących wyłącznie człowieka (tzn. szczery, otwarty, przyzwoity, piękny).

Kant jako myśliciel doby oświecenia głęboko wierzył w racjonalność. Uważał, że człowiek m.in. dzięki rozumowi może odkrywać, co jest słuszne, a co nie. Człowiek więc ma sumienie moralne. „Niebo gwieździste nade mną, prawo moralne we mnie”.

Ad. Pojęcia racjonalności Koncepcja dobra jako racjonalności Racjonalność w tradycji liberalnej rozumiana jest jako sztuka kompromisu, konsensusu, zdolność ważenie i godzenia własnych oczekiwań z potrzebami i oczekiwaniami innych ludzi. Georg Picht: „Rozumnie myśli ten, kto potrafi przewidzieć konsekwencje swojego myślenia i działania, kto jest gotów wziąć na siebie odpowiedzialność za te konsekwencje” Isaiah Berlin: Rozumnie myśli ten, kto potrafi uzasadnić swoje przekonania.

Zdaniem Kanta, to, że człowiek jest wolny i rozumny, w sensie w jakim zostało to wyżej wyjaśnione, znaczy, że człowiek ma niezbywalną godność. Innymi słowy, człowiek jest istotą nieskończenie złożoną, która posiada godność, a w imię tej godności przysługuje mu podstawowe prawo do zachowania integralności i niezależności.

„człowiek jako natura rozumna i autonomiczna [czyli wolna AF] posiada wartość wewnętrzną bezwzględną, tzn. godność, która nie ma żadnego związku z ceną rynkową” (Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, 1984, s. 71) „natura rozumna istnieje jako cel sam w sobie”, tzn. „człowieczeństwo jest celem w samym sobie” (tamże, s. 64)

„W państwie celów wszystko ma albo jakąś cenę, albo godność „W państwie celów wszystko ma albo jakąś cenę, albo godność. To, co ma cenę, można zastąpić także przez coś innego, jako jego równoważnik, co zaś wszelką cenę przewyższa, a więc nie posiada żadnego równoważnika, posiada godność” (tamże, s. 70) POWTÓRZMY: Tym, co zatem wiąże się z rozumną i wolną naturą człowieka jest dla Kanta bezpośrednio i bezwzględnie godność osoby ludzkiej.

Jak pogodzić poczucie własnej wolności z koniecznością postępowania racjonalnego, tak by szanować własną i cudzą godność????? Kant tworzy w ten sposób etykę obowiązku i odpowiedzialności.

Prawo moralne Kant formułuje w postaci 2 zasad: Imperatyw kategoryczny Postępuj według takiej maksymy, którą chciałbyś uczynić powszechnie obowiązującą. Zasada człowieczeństwa Postępuj tak, abyś człowieczeństwa w twojej i innej osobie używał zawsze jako celu, nigdy jako środka.

Etyka dla liberalnej demokracji, jaką stworzył Kant jest więc: Etyką obowiązku Etyką racjonalności Etyką godności człowieka Wszystko to w imię właściwego rozumienia pojęcia wolności.

Wolność w tradycji liberalnej to nie samowola. Postępowanie wolne to postępowanie racjonalne, czyli odpowiedzialne, szanujące godność każdego człowieka. Tradycja liberalna łączy się więc z bardzo konkretną koncepcją etyczną. Liberalizm nie oznacza źródłowo jakiejś anarchii, czy samowoli. Lecz przeciwnie bardzo określone rozumienie czowieka.