Standardowy model handlu międzynarodowego Teoria Heckshera-Ohlina Międzynarodowe stosunki gospodarcze I Standardowy model handlu międzynarodowego Teoria Heckshera-Ohlina Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Standardowy model handlu międzynarodowego Ogólny model gospodarki światowej, w której odbywa się handel. Bardziej realistyczne założenia Odrzucenie założenia o stałej krańcowej stopie transformacji  rosnące koszty alternatywne. Uwzględnienie strony popytowej Społeczne krzywe obojętności. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Salvatore, s. 61. 2009/2010

Krzywa możliwości produkcyjnych z rosnącymi kosztami alternatywnymi Kraj 2 Kraj 1 Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Salvatore, 63. Hipotetyczna krzywa możliwości produkcyjnych dóbr Xi Y dla krajów 1 i 2. Obie są wklęsłe, co odzwierciedla fakt, że koszty alternatywne produkcji obu dóbr są rosnące. Jeśli kraj 1 chce produkować więcej dobra X, zaczynając od punktu A, musi zrezygnować z pewnej ilości dobra Y (bo w tym punkcie wykorzystuje już wszystkie zasoby z wykorzystaniem najlepszej dostępnej technologii). Za każde dodatkowe 20 jednostek dobra X kraj 1 musi zrezygnować z coraz większej liczby jednostek Y (coraz dłuższe strzałki wzdłuż osi Y). To samo rozumowanie dla kraju 1 można przeprowadzić dla dobra Y (za każde 20 dodatkowych jednostek Y musi zrezygnować z rosnącej liczby X). Ale pokażemy to na przykładzie kraju 2. Przesuwając się w górę od punktu A’ wzdłuż krzywej możliwości produkcyjnych, widzimy coraz dłuższe strzałki wzdłuż osi X. Krzywe możliwości produkcyjnych kraju 1 i 2 różnią się, ponieważ są one różnie wyposażone w zasoby i/lub dysponują odmienną technologią. Wraz ze zmianą podaży lub dostępnością czynników produkcji i/lub zmianami technologii krzywa możliwości produkcyjnych kraju przesuwa się. D. Salvatore, Introduction to International Economics, John Wiley&Sons Inc, 1st Ed., 2005, s. 56. 2009/2010

Dlaczego koszty alternatywne rosną? Zasoby produkcji nie są doskonałymi substytutami. Maleje produkt krańcowy. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Wraz ze wzrostem produkcji jednego dobra i spadkiem produkcji drugiego, trzeba wykorzystywać do produkcji coraz więcej czynnika produkcji, który coraz mniej się do tego nadaje. Żeby produkować więcej samochodów, trzeba rezygnować z uprawy zboża. Czynniki produkcji wykorzystywane do uprawy zboża coraz trudniej się adaptuje do produkcji samochodów, więc trzeba ich coraz więcej, czyli poświęcać (rezygnować) z coraz większej ilości miedzi. W miarę zwiększania ilości zasobu wykorzystywanego do produkcji samochodów, przyrost ilości produkowanych samochodów (produkt krańcowy) jest coraz mniejszy. Ze wzrostem produkcji samochodów rośnie więc koszt jednostkowy samochodu. 2009/2010

Społeczna krzywa obojętności Różne kombinacje dwóch dóbr, które zapewniają społeczeństwu taki sam poziom satysfakcji. Wyżej położona krzywa = wyższy poziom satysfakcji. Utrzymanie stałej satysfakcji = rezygnacja z konsumpcji Y, by konsumować więcej X (ujemne nachylenie krzywej). Poświęcamy coraz mniej Y, by mieć więcej X = KSS dobra X dobrem Y zmniejsza się (wypukła, spłaszczająca się krzywa). Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Społeczne krzywe obojętności Kraj 2 Kraj 1 Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Punkty N i A dają jednakowy poziom satysfakcji w kraju 1, ponieważ są na tej samej krzywej I. Punkty H i T dają większą satysfakcję, bo są na wyżej położonej krzywej (II). Nawet w punkcie H, gdzie mamy więcej dobra Y, ale mniej X niż w punkcie A, satysfakcja jest większa. Punkt E daje jeszcze większy poziom satysfakcji. To samo dla kraju 2 (A’=N’<H’<E’). To, który punkt zostanie wybrany zależy od gustów konsumentów. Ujemnie nachylone Utrzymanie stałej satysfakcji (pozostanie na tej samej krzywej obojętności) oznacza, że aby zwiększyć konsumpcję dobra X, trzeba zrezygnować z pewnej ilości dobra Y. Wypukłe względem początku układu współrzędnych i spłaszczające się Dostając więcej dobra X jesteśmy w stanie poświęcać coraz mniej dobra Y. Nachylenie krzywej pokazuje stopę substytucji jednego dobra drugim. Krańcowa stopa substytucji dobra X dobrem Y zmniejsza się (wyższa KSS w punkcie N niż A). Ilość Y, którą jesteśmy w stanie poświęcić za dodatkowe jednostki X spada (korzyść z dodatkowych X, gdy już ich mamy dużo jest coraz mniejsza, a z kolei Y stają się coraz cenniejsze wraz ze spadkiem ich liczby). D. Salvatore, Introduction to International Economics, John Wiley&Sons Inc, 1st Ed., 2005, s. 58. 2009/2010

Równowaga w gospodarce zamkniętej Maksymalna satysfakcja społeczna przy danych możliwościach produkcyjnych. Punkt styczności krzywej możliwości produkcyjnych i społecznej krzywej obojętności. Y III II I Połączenie analizy podażowej (krzywe możliwości produkcyjnych) i popytowej – gusta konsumentów (społeczne krzywe obojętności) pozwala określić równowagę w gospodarce (punkt maksymalnego społecznego dobrobytu). X 2009/2010

Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Cena relatywna Y Określona przez kąt nachylenia krzywej, stycznej do krzywej możliwości produkcyjnych w punkcie jej styczności ze społeczną krzywą obojętności. II Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH X 2009/2010

Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Ceny relatywne Kraj 2 Kraj 1 Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Kraj 1 jest w równowadze w punkcie A, kraj 2 w punkcie A’ (najwyższa możliwa krzywa obojętności dostępna przy danej krzywej możliwości produkcyjnych). Kąt nachylenia stycznej wynosi Px/PY lub cena dobra X dzielona przez cenę dobra Y. Ten kąt to także koszt alternatywny produkcji dobra X (i tym samym krańcowa stopa substytucji dobra X dobrem Y). Relatywna cena dobra X: PA= PX / PY =1/4 w kraju 1 i w kraju 2: PA’= PX / PY =4. Ponieważ PA < PA’ kraj 1 ma przewagę komparatywną w produkcji dobra X, a kraj 2 w produkcji dobra Y. Widać z rysunku, że relatywna cena dóbr jest determinowana wspólnie przez podaż (krzywą możliwości produkcyjnych) oraz popyt (społeczną krzywą obojętności). Jest to przeciwne do sytuacji, gdy koszty alternatywne były stałe - relatywne ceny nie zmieniały się, niezależnie od zmian podaży i popytu (a wynikały ze stałego nachylenia krzywej możliwości produkcyjnych). 2009/2010

Handel międzynarodowy Niższa cena relatywna (koszt alternatywny) dobra w kraju niż za granicą = przewaga komparatywna kraju w produkcji tego dobra. Powinien się specjalizować w jego produkcji. PA < PA’ (PX / PY = ¼) (PX / PY = 4) Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Specjalizacja w produkcji X Specjalizacja w produkcji Y 2009/2010

Handel międzynarodowy Kraj 1 - przewaga komparatywna w produkcji X – wzrost produkcji dobra X. Kraj 1 X Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Kraj 2 Analogicznie – wzrost produkcji dobra Y w kraju 2. Y X 2009/2010

Handel międzynarodowy Niższa cena relatywna (koszt alternatywny) dobra w kraju niż za granicą = przewaga komparatywna kraju w produkcji tego dobra. Powinien się specjalizować w jego produkcji. Ze wzrostem specjalizacji rośnie koszt alternatywny. Specjalizacja będzie postępować do momentu zrównania się relatywnych cen w krajach na poziomie zrównoważenia wymiany handlowej. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Korzyści z handlu Kraj 2 Kraj 1 Zaczynamy od punktu A (punkt równowagi w autarkii). Kraj 1 zaczyna się specjalizować w produkcji dobra X i przesuwa się w dół krzywej możliwości produkcyjnych. Występuje rosnący koszt alternatywny dobra X (rezygnujemy z coraz więcej Y) – widać to po rosnącym nachyleniu krzywej możliwości produkcyjnych. W kraju 2, zaczynając od punktu A’ przesuwamy się w górę krzywej możliwości produkcyjnych (zwiększamy produkcję dobra Y) i napotykamy rosnący koszt alternatywny dobra Y – widać to po zmniejszającym się kącie nachylenia krzywej możliwości produkcyjnych (zmniejszanie się kosztu alternatywnego X, co oznacza wzrost kosztu alternatywnego Y). Proces ten trwa aż do momentu, gdy relatywne ceny (nachylenie krzywych możliwości produkcyjnych) wyrównają się w obu krajach. Cena ta ukształtuje się gdzieś pomiędzy ¼ a 4, na poziomie w którym handel będzie zrównoważony. Tutaj jest to w punkcie Pb=Pb’=1. Produkcja w kraju 1 przesunie się z punktu A do punktu B. Wymieniając 80X na 80Y z kraju 2 (trójkąt handlu BCE) konsumpcja przesunie się do punktu E (40X i 110Y), znajdującego się na wyższej (III) krzywej obojętności. Jest to najwyższy poziom zadowolenia, jaki kraj 1 może osiągnąć w warunkach handlu przy Px/Py=1. Linia BE nazywana jest linią możliwości handlu lub po prostu linią handlu, ponieważ to wzdłuż niej odbywa się handel. Podobnie kraj 2 przesuwa się z punktu A’ to punktu B’ i wymieniając 80Y na 80X wzdłuż linii handlu B’E’ (trójkąt handlu B’C’E’) osiąga poziom konsumpcji w punkcie E’ (120X i 40Y) na krzywej obojętności III. Także więc korzysta na specjalizacji i handlu. Korzyści ilościowo: Przed wymianą łączna produkcja w obu krajach wynosiła 130X (60 w kraju 1 i 70 w kraju 2) oraz 120Y (60 w kraju 1 i 60 w kraju 2). Po podjęciu handlu łączna produkcja X wzrosła do 160 (120X w kraju 1 i 40X kraju 2) oraz wzrosła produkcja Y do 150Y (30Y w kraju 1 i 120Y w kraju 2). Wzrasta także łączna konsumpcja obu dóbr. Cena relatywna równowagi To cena, przy której handel jest zrównoważony (ilość, jaką kraj 1 chce eksportować- 80X równa się ilości, jaką kraj 2 chce importować (80X). Podobnie z dobrem Y. Żadna inna cena relatywna nie mogłaby wystąpić, ponieważ wymiana nie byłaby zrównoważona. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Eksport Import Import Eksport 2009/2010

Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Korzyści z handlu Brak handlu (prod. i kons.) X Y Kraj 1 60 Kraj 2 70 Jest wymiana (PX / PY =1) Produkcja 120 30 40 Wymiana Oddaje 80 Dostaje 80 Dostaje 80 Konsumpcja 110 Korzyści z wymiany -20 +50 + 50 - 20 Świat + 30 +30 Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Korzyści z handlu W ostatecznych punktach produkcji (B, B’) i konsumpcji (E i E’) krańcowa stopa transformacji i substytucji zrównują się. Żaden kraj nie specjalizuje się zupełnie w produkcji jednego z dóbr. Bo: rosną koszty alternatywne. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Niepełna specjalizacja Specjalizacja eksportowa wybranych krajów, 2004 r. (udział wiodącej branży eksportowej w eksporcie ogółem) Stany Zjednoczone Sprzęt biurowy i telekomunikacyjny 14,8 Korea Pd. 32,5 Argentyna Żywność 49,6 Kuwejt Paliwa 92,8 Inaczej niż w przypadku stałych kosztów alternatywnych. Najbliższy pełnej specjalizacji jest Kuwejt, dość wysoki wskaźnik osiągnęła też Argentyna. Natomiast w takich krajach jak USA, Niemcy, Japonia najważniejsze produkty eksportowe stanowią mniej niż ¼ ich eksportu ogółem.

Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Podział korzyści z wymiany międzynarodowej Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Relacje wymienne – interpretacja geometryczna Niemcy relacja wymienna 2/1 Większe korzyści Polski Wino 10 1:1 Większe korzyści Niemiec Polska relacja wymienna 1/2 5 Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 1 W modelu klasycznym jedynie określano granice relacji wymiennych korzystnych dla obu partnerów. Granice te są określone przez warunki produkcji w każdym z krajów, czyli krzywą możliwości produkcyjnych (nachylenie tych krzywych odzwierciedlone jest na rysunku, który pozwala na lepsze przeanalizowanie poszczególnych wariantów rozważanych przez teorię klasyczną). Widać, że korzyści nie muszą być równe. Teoria klasyczna nie tłumaczy dlaczego tak się dzieje. 0,5 0,5 1 5 10 Miedź 2009/2010

Koncepcja popytu wzajemnego J.S. Mill (poł. XIX w.), rozwinięta przez A. Marshalla i F.E. Edgewortha. Wyjaśnia dlaczego korzyści z wymiany nie są dzielone równo. Przyjęcie określonej relacji wymiennej w handlu zależy od popytu i podaży krajów uczestniczących w wymianie. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Zmiany relacji wymiennych pod wpływem popytu Wino Niemcy relacja wymienna 2/1 Większe korzyści Polski 1:1 10 Wzrost popytu Niemiec na miedź Większe korzyści Niemiec Wzrost popytu Polski na wino Polska relacja wymienna 1/2 5 Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 1 Wzrost popytu Niemiec na miedź powoduje przesunięcie relacji wymiennej na lewo od relacji zapewniającej równe korzyści (1:1) i oznacza większe korzyści z wymiany dla Polski. Analogicznie w sytuacji wzrostu popytu Polski na wino. Zmiany popytu mogą też następować równocześnie. Wówczas poziom relacji wymiennej zależy od relatywnej siły popytu zgłaszanej przez oba kraje. Inaczej sprawa może wyglądać, gdy wymiana następuje między krajami o nierównym potencjale gospodarczym. Wówczas często zdarza się, że popyt kraju małego nie ma wpływu na relację wymienną (z punktu widzenia całości popytu na dany towar jest mało istotny), a o jej wielkości decyduje popyt kraju większego. Np. ponieważ potencjał gospodarczy Niemiec i liczba ludności są o wiele większe niż Polski, wymiana może odbywać się według relacji korzystniejszych dla Polski, niezależnie od tego jak duży popyt zgłasza Polska. 1 5 10 Miedź 2009/2010

Krzywa popytu wzajemnego (krzywa oferty) Pokazuje skłonność kraju do importu i eksportu przy określonych cenach relatywnych dóbr. Ilość dobra importowanego, którą kraj żąda w zamian za określoną ilość dobra eksportowanego. Kombinacja krzywej popytu i podaży. Popyt – import. Podaż – eksport. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Kraj 1 Kraj 2 Krzywa oferty kraju 1 Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH W lewym górnym rogu kraj 1 zaczyna w punkcie A, czyli czyli w punkcie gdzie nie występuje ani eksport ani import dóbr X i Y., a relacja wymienna obu dóbr równa się relacji, po której towary wymienia się w kraju w warunkach autarkii (tu: ¼). Jeśli wystąpi handel po cenie Pb=Px/Py=1, kraj 1 przesunie się do punktu B po krzywej możliwości produkcyjnych, oferując 80X w zamian za 80Y i osiągnie punkt E na swej krzywej obojętności (nr III)). Daje to punkt E na prawym górnym rysunku. Przy cenie Pf=Px/Py=1/2, kraj 1 przesunąłby się z produkcją z punktu A do F, wymieniając 40X na 20Y i osiągnąłby punkt H na krzywej obojętności nr II. To daje punkt H na prawym górnym wykresie. Łącząc te punkty z początkiem układu współrzędnych otrzymujemy krzywą oferty kraju 1. Pokazuje ona ilość dobra Y, którą żąda kraj 1 w zamian za określone ilości dobra X. Trójkąt handlu BCE odpowiada trójkątowi 0CE, a trójkąt FGH trójkątowi OGH. To samo dla kraju 2. Krzywe oferty kraju 1 i 2 przecinają się w punkcie E, definując punkt równowagi Px/Py=Pb=Pb’=1. Kraj 1 oferuje 80X w zamian za 80Y i tyle dokładnie oferuje kraj 2. (terms of trade kraju 1: Pb=Px/Py=1, terms of trade kraju 2: Pb’=Py/Px=1). Uwaga: Aby kraj 1 chciał eksportować więcej dobra X musi uzyskiwać coraz wyższą cenę (Px/Py). Przy cenie Pf=1/2 może eksportować 40X, za 80X trzeba zapłacić więcej: Pb=1. Dlaczego? 1. Bo rośnie koszt alternatywny produkcji dobra X, 2. Bo im więcej dobra Y i mniej X jest w dyspozycji kraju 1, tym bardziej cenne staje się dobro X. To samo działa w kraju 2 (musi rosnąć cena Y, czyli jej odwrotność Px/Py musi spadać). Przy Pf’=kraj 2 będzie ekprtował 40Y, a przy cenie Pb’=1, więcej – 80Y. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Krzywa oferty kraju 1 Krzywa oferty kraju 2 2009/2010

Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Brak równowagi Krzywa oferty kraju 1 PF=1/2 D’ Krzywa oferty kraju 2 Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Przy każdej innej cenie Px/Py handel nie byłby zrównoważony. Np. przy cenie Pf=1/2 kraj 1 oferuje na eksport 40X (punkt H), ale jest to znacznie mniej niż żąda kraj 2 (przy tak niskiej relatywnej cenie X jego popyyt na to dobro jest wysoki). Ten nadwyżkowy popyt na import na dobro X prowadzi do wzrostu ceny Px/Py. Wówczas kraj 1 będzie dostarczał więcej dobra X na eksport (przesunięcie w górę krzywej oferty), a kraj 2 ograniczy swój popyt (w dół krzywej oferty) aż do momentu zrównania się popytu i podaży w punkcie Pb. X 2009/2010

Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Terms of trade i ich wpływ na dobrobyt społeczny Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Przedstawione rozważania na temat relacji wymiennych (ang. Terms of trade) mają charakter teoretyczny. Zaobserwowane prawidłowości oraz zastosowane mogą, po pewnej modyfikacji, być wykorzystane do badania zmian relacji cen w handlu międzynarodowym. Narzędzia umożliwiające tę procedurę to Tot. Kilka rodzajów terms of trade: Towarowe. Dochodowe. Czynnikowe (jedno- i dwuczynnikowe). 2009/2010

Towarowe terms of trade (Cenowe, nominalne) Tot –zmiany cen w eksporcie (PEks) / zmiany cen w imporcie (PIm). Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Rok Wskaźnik cen eksportu Wskaźnik cen importu TotT 1990=100 1991 118,7 130,2 91,2 2003 446,8 406,4 109,9 Peks1 – ceny w eksporcie danego kraju w roku badanym Peks0 – ceny w eksporcie danego kraju w roku wyjściowym Między 1990 a 2003 r. ceny eksportowe wzrosły o ok. 10% w stosunku do cen importowych (1990-91 spadek o 9%). 2009/2010

Dochodowe terms of trade (Ilościowe, realne) Tot – towarowe Tot x indeks wolumenu eksportu w cenach stałych Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Rok Wskaźnik cen eksportu Wskaźnik cen importu Wskaźnik dynamiki eksportu TotD 1990=100 1991 118,7 130,2 130,5 119,0 2003 446,8 406,4 142,5 156,6 Indeks Qex – wolumen eksportu w 1991 w porównaniu z 1990, lub wolumen w 2003 r. w porównaniu z 1990. Między 1990 a 2003 r. możliwości importowe kraju (uzależnione dochodami z eksportu) wzrosły o 57% (1990-1991 wzrost o 19%). 2009/2010

Terms of trade krajów rozwijających się Kraje te ogółem doświadczyły spadku towarowych Tot (o ok. 15% w l. 1980-2004). Jednocześnie wolumen eksportu wzrósł tak bardzo, że dochodowe Tot wzrosły. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Jednoczynnikowe terms of trade Towarowe Tot ważone indeksem wydajności pracy w przemyśle produkującym na eksport. Poprawa j.cz. – w porównaniu z okresem wyjściowym za jednostkę pracy wykorzystaną w sektorze eksportowym można sprowadzić więcej dóbr. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Dwuczynnikowe terms of trade Towarowe Tot ważone indeksem wydajności pracy w przemyśle produkującym na eksport oraz przemysłu produkującego na potrzeby importowe (czyli sektor eksportowy w kraju partnera). Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Dwuczynnikowe terms of trade Poprawa d.cz. Tot - wymiana czynników produkcji zaangażowanych produkcję eksportową na czynniki produkcji zaangażowane w wytwarzanie dóbr importowanych (eksport partnera) jest dla kraju korzystniejsza niż w okresie wyjściowym. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Teoria Heckshera-Ohlina Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Teoria Heckschera-Ohlina 1919, Eli Heckscher, The Effect of Foreign Trade on the Distribution of Income (Ekonomisk Tidskrift) 1933, Bertil Ohlin, Interregional and International Trade Istota teorii: Powiązanie kierunków specjalizacji krajów z wielkością posiadanych zasobów czynników produkcji. Ceny relatywne różnią się (powód do handlu), bo: Kraje są różnie wyposażone w czynniki produkcji. Dobra różnią się intensywnością zużycia zasobów. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Teoria Heckschera-Ohlina Dwie części teorii: Twierdzenie H-O Kraj będzie eksportował towary, których produkcja wymaga intensywnego zużycia czynnika produkcji relatywnie obfitego w kraju (a przez to i taniego) a importował towary, których produkcja wymaga intensywnego zużycia czynnika relatywnie rzadkiego (i przez to drogiego) w kraju. Przewaga komparatywna i kierunki handlu określone są przez relatywne wyposażenie krajów w czynniki produkcji. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Teoria Heckschera-Ohlina Dwie części teorii: Twierdzenie H-O Twierdzenie o wyrównywaniu się cen czynników produkcji (twierdzenie H-O-S) Handel międzynarodowy prowadzi do wyrównywania się cen jednakowych czynników produkcji między krajami. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Twierdzenie H-O: założenia modelu Dwa kraje, dwa towary, dwa jednolite czynniki produkcji: praca i kapitał niezbędne do wytworzenia każdego z dóbr (2x2x2). Jedno dobro bardziej pracochłonne, drugie – kapitałochłonne. Identyczne technologie produkcji w obu krajach. Brak korzyści skali. Brak pełnej specjalizacji produkcji. Rynek doskonale konkurencyjny w krajach. Identyczne gusty w krajach. Brak kosztów transportu, barier handlowych i innych przeszkód w wolnym handlu. Brak wolnych czynników produkcji. Doskonała mobilność czynników produkcji w kraju, brak mobilności między krajami. Zrównoważona wymiana handlowa. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 1. Uchylenie tych założeń nie zmienia wyników teorii. 2. Dobro pracochłonne - do jego produkcji wymagane jest relatywnie więcej pracy w obu krajach. Relacja L/K jest wyższa w przypadku tego dobra, niż dobra drugiego (ale to nie znaczy, że jest taka sama w obu krajach). 3. Identyczne technologie – oba kraje mają dostęp do i używają takich samych technik produkcji. Wówczas jeśli ceny czynników produkcji byłyby takie same w obu krajach, producenci używaliby dokładnie takiej samej ilości pracy i kapitału w obu krajach do produkcji każdego z towarów. Ponieważ jednak ceny czynników produkcji różnią się między krajami, producenci używają więcej czynnika relatywnie tańszego, tak by minimalizować koszt produkcji. 4. Stałe korzyści skali – wraz ze wzrostem nakładów pracy i kapitału w produkcji każdego z dóbr produkcja rośnie proporcjonalnie do tych nakładów. 5. Brak pełnej specjalizacji – nawet w warunkach wolnego handlu oba kraje produkują oba towary. To oznacza, że żaden z krajów nie jest „krajem małym”. 6. Doskonała konkurencja na rynku obu dóbr i czynników produkcji – producenci, konsumenci i sprzedawcy obu dóbr w krajach są zbyt mali, by wpływać na ceny tych dóbr. Podobnie użytkownicy i właściciele pracy i kapitału. 7. Identyczne gusty – preferencje popytu, odzwierciedlane przez kształt i położenie krzywych obojętności są takie same w obu krajach. Gdy, w warunkach wolnego handlu, relatywne ceny dóbr się wyrównują, oba kraje będą konsumować takie same proporcje obu dóbr. 8. Brak kosztów transportu i barier – specjalizacja postępuje do czasu, aż relatywne (i absolutne) ceny dóbr w obu krajach zrównają się. Gdyby te koszty występowały, to specjalizacja byłaby do momentu, gdy ceny te różniłyby się o nie więcej niż te dodatkowe koszty. 10. Kapitał i praca przepływają swobodnie z obszarów o niższych dochodach do obszarów o wyższych dochodach aż do wyrównania dochodów z wykorzystania tego samego rodzaju pracy czy kapitału w całym kraju. Nie ma jednak żadnego przepływu między krajami, więc międzynarodowe różnice dochodów z czynników produkcji istniałyby w nieskończoność, gdyby nie handel międzynarodowy. 2009/2010

Różne wyposażenie w czynniki produkcji Wyposażenie względne (relatywne) – porównywane z wielkością zasobów drugiego czynnika. Obfitość czynnika - określana przez relację kapitału (K) i pracy (L) w obu krajach. Kraj 1 zasobny w pracę: L1/K1>L2/K2 Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Różna kapitałochłonność i pracochłonność towarów Dobro X względnie pracochłonne w stosunku do dobra Y: Lx/Kx > Ly/Ky Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Formalizacja modelu H-O Załóżmy, że kraj 1 jest krajem relatywnie obfitym w pracę (L), L1/K1>L2/K2 a dobro X jest relatywnie pracochłonne Lx/Kx>Ly/Ky Krzywa możliwości produkcyjnych kraju 1 będzie spłaszczona w kierunku osi dobra pracochłonnego (X) i szersza niż krzywa kraju 2. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Formalizacja modelu H-O Kraj 1 Kraj 2 Y Y Relatywnie obfity w kapitał Relatywnie obfity w pracę Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH X X Dobro kapitałochłonne Dobro pracochłonne 2009/2010

Formalizacja modelu H-O Y Kraj 2 Obie krzywe możliwości produkcyjnych - na jednym rysunku. Takie same preferencje społeczne w obu krajach - wspólna społeczna krzywa obojętności. Kraj 1 Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH X 2009/2010

Formalizacja modelu H-O Y Kraj 2 Kraj 1 - niższy koszt alternatywny produkcji dobra X. Specjalizacja w produkcji dobra X. Kraj 1 Kraj 2 - niższy koszt alternatywny produkcji dobra Y. Specjalizacja w produkcji dobra Y. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH X 2009/2010

Formalizacja modelu H-O Autarkia Handel samochody samochody Kraj 2 Kraj 2 Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Kraj 1 Kraj 1 Autarkia: Na podstawie przebiegu krzywych możliwości produkcyjnych i społecznych krzywych obojętności wyznaczamy punkty równowagi obu krajów w warunkach gospodarki zamkniętej. Są to punkty styczności tych krzywych, a więc punkt A w kraju 1 i punkt A’ w kraju 2. Nachylenie prostych stycznych do obu krzywych możliwości produkcyjnych w punktach A i A’ wobec osi poziomej jest równe alternatywnym kosztom produkcji obu dóbr w kraju 1 i 2 i jest jednocześnie relacją wymienną dobra X na Y w obu krajach. Gospodarka otwarta: Każdy kraj rozpocznie specjalizację w wytwarzaniu tego dobra, w produkcji którego jest bardziej wydajny, a to z kolei jest określone przez wyposażenie każdego z nich w zasoby czynników produkcji. Kraj 1 zwiększy produkcję dobra X, natomiast kraj 2 zwiększy produkcję dobra Y. Punkt produkcji będzie się przesuwał wzdłuż krzywej możliwości produkcyjnych do momentu zrównania się relacji wymiennych w obu krajach, reprezentowanych przez styczne do krzywych społecznych preferencji. W tym przypadku zrównanie to może nastąpić między ½ a 2. Tu jest to Pb=Pb’= 0,9. W kraju 1 punkt produkcji przesunie się z A do B, w kraju 2 - z A’ do B’. Krzywa Pb=0,9 pokazuje możliwości konsumpcji obu krajów pod warunkiem rozpoczęcia specjalizacji i wymiany dobra X na Y w relacji 0,9. Kraj 1 wymienia 40X na 45Y z krajem 2 według tej właśnie relacji (Px/Py=40/45=0,9) i osiąga punkt konsumpcji E, który jest położony na wyższej krzywej obojętności (trójkąt handlu BCE). Kraj 2 wymienia 45Y na 40X z krajem 1 (według tej samej relacji 0,9) i osiąga punkt konsumpcji E’, który też jest na wyższej krzywej obojętności (trójkąt handlu zaś to E’C’B’). Oba kraje korzystają, ponieważ znajdują się teraz na wyższych krzywych obojętności niż to było przed rozpoczęciem handlu. odzież odzież 2009/2010

Twierdzenie o wyrównywaniu się cen czynników produkcji Twierdzenie Heckschera-Ohlina-Samuelsona Otwarcie gospodarek i specjalizacja w produkcji danego dobra = wzrost popytu na czynnik produkcji występujący obficie w kraju = wzrost jego ceny. Spadek produkcji drugiego dobra = spadek popytu na czynnik relatywnie rzadki = spadek jego ceny. Wyrównywanie się cen jednakowych (homogenicznych) czynników produkcji w obu krajach. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Kraje obficie wyposażone w kapitał eksportują dobra kapitałochłonne. Kraje obficie wyposażone w pracę eksportują dobra pracochłonne. Dobra eksportowane drożeją w porównaniu do sytuacji przed otwarciem gospodarek na wymianę. 2009/2010

Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Uwaga: Zasoby czynnika mogą być określane nie tylko w jednostkach fizycznych, ale także w relatywnych cenach czynników produkcji. Praca – np. wynagrodzenie (w) Kapitał – np. koszt udostępnienia, stopa procentowa (r). Kraj 1 relatywnie zasobny w pracę: w1/r1< w2/r2 (L1/K1>L2/K2) Kraj 1 relatywnie zasobny w kapitał: w1/r1> w2/r2 (L1/K1<L2/K2) Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Stopień wyposażenia danego kraju w czynniki produkcji znajduje odbicie w ich cenach. Kraj relatywnie zasobny w pracę to kraj, w którym relacja ceny pracy (wynagrodzenia) do ceny kapitału (odsetki) będzie niższa niż w drugim kraju uczestniczącym w wymianie. Lub odwrotność: relacja stopy procentowej do wynagrodzenia za pracę (r/w) będzie wyższa niż w drugim kraju. Należy pamiętać, że nie chodzi o absolutny poziom wynagrodzeń i stopy procentowej, tylko ich relację do siebie. Obie formuły (miernik ilościowy i cenowy) dają jednakowe wyniki, jeśli preferencje konsumentów w obu krajach są jednakowe (a tu zakładamy, że są). W innych sytuacjach bierze się pod uwagę miernik cenowy (Więcej Salvatore, 127). 2009/2010

Wyrównywanie się cen czynników produkcji Px/Py A’ PA’ B PB= PB’ B’ Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH A PA Na osi poziomej przedstawiamy relację w/r, na osi pionowej relatywną cenę dobra X (Px/Py). Krzywa ukazuje zależność między zmianami cen dobra X wyrażonymi w Y a ceną pracy (w) wyrażoną w cenie kapitału (r). Autarkia: Relatywna cena dobra X (Px/Py=PA) jest niższa w kraju 1 niż w kraju 2 (PA’), ponieważ relatywna cena pracy (w/r)1 jest niższa w kraju 1 niż w kraju 2 (w/r)2 (kraj 1 jest względnie zasobny w pracę). Kraj 1 ma przewagę komparatywną w produkcji dobra X. Otwarcie gospodarki: Kraj 1 specjalizuje się w produkcji dobra X (pracochłonnego) i zmniejsza produkcję dobra Y (kapitałochłonnego). Rośnie relatywny popyt na pracę, powodując wzrost wynagrodzeń (w), podczas gdy relatywny popyt na kapitał spada, powodując spadek jego ceny (r) (w/r rośnie). Odwrotna sytuacja występuje w kraju 2. Specjalizuje się w produkcji dobra kapitałochłonnego Y, rośnie relatywny popyt na kapitał i spada relatywny popyt na pracę (w/r spada lub r/w rośnie). Proces ten trwa aż do momentu, gdy punkt B=B’, w którym PB= PB’ i w/r = (w/r)* w obu krajach. Podsumowując: Handel międzynarodowy prowadzi do wzrostu wynagrodzeń (w) w kraju 1 (kraju o niskich płacach) i spadku wynagrodzeń w kraju 2 (kraju o wysokich płacach). Podobnie, handel prowadzi do spadku stopy procentowej w kraju 1 (o wysokiej cenie kapitału) i wzrostu stopy procentowej w kraju 2 (o niskiej cenie kapitału). Handel zmniejsza więc różnice cen czynników produkcji w obu krajach, a w końcu doprowadza do ich wyrównania. (w/r)1 (w/r)* (w/r)2 w/r 2009/2010

Efekt Stolpera-Samuelsona Wpływ handlu na redystrybucję dochodów wewnątrz gospodarek narodowych. Jak zmienią się realne płace i stopy procentowe (dochody właścicieli pracy i kapitału)? Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Wcześniej rozważaliśmy wpływ handlu na różnicowanie się cen czynników produkcji między krajami, teraz wpływ handlu na ceny i dochody wewnątrz krajów. 2009/2010

Efekt Stolpera-Samuelsona Uruchomiony przez handel ruch czynników produkcji prowadzi do: wzrostu realnych dochodów właścicieli czynnika obfitego oraz spadku realnych dochodów właścicieli czynnika rzadkiego. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Efekt Stolpera-Samuelsona Kraje wysoko rozwinięte Zasobne w kapitał Handel międzynarodowy wpływa na redukcję dochodów z pracy i wzrost dochodów z kapitału. Pogłębienie różnic dochodowych. Związki zawodowe zwolennikami barier w handlu Jeśli bariery dotyczą dóbr kapitałochłonnych  wzrost krajowej produkcji tych dóbr i wzrost ceny kapitału/spadek ceny pracy  pogłębienie różnic dochodowych. Kraje rozwijające się Zasobne w pracę Opór rodzimych producentów dóbr kapitałochłonnych (np. samochodów). Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Empiryczna weryfikacja teorii H-O Leontief, dane USA za 1947 r. i późniejsze. Zgodnie z teorią H-O USA (kraj zasobny w kapitał) powinny eksportować dobra kapitałochłonne, importować dobra pracochłonne. Wyniki zaskakujące: Paradoks Leontiefa Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH Paradoks Leontiefa Eksport USA - o ok. 1/3 bardziej pracochłonny niż produkcja w branżach konkurujących z importem. W teście zakładano istnienie dwóch czynników produkcji: pracy i kapitału. Zasoby naturalne, kapitał ludzki – nie wyodrębnione. Potrzebne były dodatkowe założenia dotyczące tego co jest pracą, a co kapitałem. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010

Wyjaśnienie paradoksu Leontiefa Trzeba brać pod uwagę też inne czynniki produkcji Zasoby naturalne, grunty orne, kapitał ludzki. Należy rozdzielić kapitał na kapitał fizyczny (uwzględniany przez Leontiefa) i kapitał ludzki (pominięty). Wymaga dużych nakładów kapitałowych (edukacja, szkolenia, zdrowie) i można eksport pracy wykwalifikowanej uznać jako eksport kapitału. Pominięty wpływ barier handlowych. Dr Andżelika Kuźnar, IMSG, SGH 2009/2010