Renatus Cartesius (Kartezjusz) ur. 31 marca 1596 w La Haye-en-Touraine w Turenii, zm. 11 lutego 1650

Pochodzenie Pochodził ze starego szlacheckiego rodu, wychowany u jezuitów w La Flèche (1606–1614), później naukę kontynuował w Paryżu. Studiował tam m.in. inżynierię wojskową. W 1616 uzyskał tytuł naukowy z dziedziny prawa na Uniwersytecie w Poitiers.

Zajmował się : optyką, chemią, mechaniką, anatomią, embriologią, medycyną, astronomią i meteorologią.

Poglądy Jako filozof Kartezjusz był skrajnym racjonalistą. Próbował on różnych doświadczeń by zastosować do filozofii swoją, wziętą z matematyki zasadę znalezienia podstawowego aksjomatu, który by był absolutnie pewny i od którego można by wywieść drogą dedukcji resztę systemu. Analizując podstawy wszystkich sobie znanych systemów filozoficznych, zauważył, że niemal dla każdego stwierdzenia filozoficznego można sformułować jego antytezę i że nie ma sposobu, aby ustalić, które z tych twierdzeń jest prawdziwe. Jedyną rzeczą, której nie da się zaprzeczyć, jest to, że w danym momencie myślimy. Niezaprzeczalny fakt istnienia myśli stał się więc jego punktem wyjścia. Idąc drogą dedukcji, z faktu, że istnieje myślenie, można wysnuć wniosek, że istnieje też coś, co myśli, czyli ja sam. Ta prosta idea została przedstawiona po raz pierwszy w Rozprawie o metodzie (1637): myślę, więc jestem; znana jest dziś przede wszystkim jej łacińska wersja, Cogito ergo sum. Kartezjusz rozwija te idee w Medytacjach o pierwszej filozofii (1641). W trzeciej Medytacji, proponuje on dowód na istnienie Boga, którego doskonałość, wynikająca z posiadania wszelkich cech (perfectiones), sprawia, że nie może on chcieć mylić nas systematycznie, i pewność ta pozwala na uzasadnienie cogito ergo sum.

Dokonania Kartezjusza Kartezjusz sądził, że geometrii brak ogólnej metody postępowania a algebra bez właściwego powiązania z geometrią jest trudno zrozumiała intuicyjnie. Traktat zawiera oryginalny pomysł nadania każdemu punktowi na płaszczyźnie nazwy przez przypisanie mu dwóch liczb. Obecnie przyjmuje się, że liczby te są równe, z dokładnością do znaku, odległościom od dwóch wzajemnie prostopadłych prostych, ale Kartezjusz rozpatrywał tylko jedną prostą z wybranym punktem O. Dzięki temu, krzywe można było opisywać równaniami spełnionymi przez liczby przypisane punktom krzywych. Rozwój idei Kartezjusza doprowadził do powstania geometrii analitycznej a badania własności geometrycznych krzywych metodami algebraicznymi do powstania rachunku różniczkowego i całkowego, a następnie geometrii różniczkowej. Kartezjusz po raz pierwszy wprowadził termin funkcja a także nazwę liczby urojone. Zapoczątkował też badania wielu problemów teorii równań algebraicznych. Sformułował twierdzenie znane obecnie pod nazwą twierdzenia Bézout oraz (w sposób bardzo niejasny) twierdzenie o liczbie rzeczywistych i zespolonych pierwiastków równania algebraicznego (tzw. zasadnicze twierdzenie algebry), udowodnione następnie przez matematyka niemieckiego Carla Gaussa. Kartezjusz podał również prosty sposób oszacowania liczby dodatnich i ujemnych pierwiastków równania algebraicznego, tzw. regułę znaków Kartezjusza. Znalazł graficzny sposób rozwiązania równania algebraicznego trzeciego stopnia, jak również nowy sposób rozwiązania równania czwartego stopnia. Badał także własności niektórych krzywych nazwanych później jego imieniem takich jak liść Kartezjusza czy owal Kartezjusza. Wprowadził też do powszechnego użycia zapis potęgowania w postaci indeksu górnego. Kartezjusz był też jednym z prekursorów fizyki klasycznej. Sformułował zasadę zachowania pędu oraz tzw. teorię wirów, według której materia Wszechświata znajduje się w ciągłym ruchu, wywołującym wiry wypełniającego wszechświat eteru. Kartezjusz zajmował się również eksperymentami optycznymi, sformułował prawo załamania i odbicia światła.

Głowne dzieła W Holandii na usilne prośby swych przyjaciół wydał (1637) anonimowo swe dzieła: „Essais philosophiques”, zawierające: „Discours de la méthode”, „La Dioptrique”, „Les Météores”, oraz uzasadnienie swych wynalazków w zakresie geometrii analitycznej: „La géométrie”. Po tych nastąpiły później „Meditationes de prima philosophia” (1641) i „Principia philosophiae” (1644). Ostatnim przez niego wydanym dziełem było „Traité des passions de l’âme” (1649), napisane dla księżniczki Elżbiety palatyńskiej 1646. Po jego śmierci zostały wydane pisma, ukrywane wcześniej z obawy przed inkwizycją: „Le monde” i „Traité de l'homme” (1677), „Regulae ad directionem ingenii” (1701) i „Inquisitio veritatis per lumen naturale” (1701).

Wydania zbiorowe Dzieła zbiorowe Kartezjusza pojawiły się w nowym wydaniu Paryskiej Akademii pod redakcją Adama i Tannery'ego (1897 i n., 10 t.). W przekładach polskich ukazały się: Discours, Dobrzycki, 1878; Rozmyślania nad zasadami filozofii, J. K. Dworzaczek, 1885; Rozprawa o metodzie, Tadeusz Boy-Żeleński, Studium Ludwika Chmaja: „Rozwój filozoficzny Kartezjusza” (1930).

Filozofia Mimo że Kartezjusz żył w epoce baroku, jego filozofia jest przejściem od scholastyki do oświecenia. Tak jak scholastycy, stawia on sobie za zadanie ustalenie systemu i związku dla zasadniczych prawd nauki i religii. Nowością jest jednak to, że jedynie matematykę uznaje za naukę, matematyzuje naturę i uznaje jedynie rozumowe myślenie za źródło poznania. Na tym też polega jednostronność jego rozumowania, z którym łączy się jeszcze typowa wówczas pogarda dla historii, tym samym dla ustalonych przez nią, także w dziedzinie filozofii, pojęć. Połączenie przez Kartezjusza matematyczno-fizycznego światopoglądu z teologią, w przeciwstawieniu do chrześcijaństwa, w którym teologia wiąże się z historią, odnajdujemy u Spinozy, Leibniza i Wolffa, a nawet u Kanta, dla którego zawsze jeszcze matematyka jest istotną nauką, a Bóg najwyższym przedmiotem filozofii.

Historia życia Kartezjusz nigdy się nie ożenił, jednak z krótkotrwałego związku ze służącą Helene Jans miał córkę Francine (1635–1640). W 1618 zaciągnął się do armii holenderskiej, gdzie spotkał Izaaka Beekmana, który przedstawił mu wiele nowych teorii matematycznych. Z wdzięczności Kartezjusz napisał dla niego kompendium muzyczne, opublikowane dopiero w 1650. Brał udział jako żołnierz w wyprawach wojennych w Holandii, następnie pod Tillym w Niemczech. Z rozmyślań na zimowej kwaterze nad Dunajem w 1619 wyniósł niezachwiane przekonanie, iż tylko to, co da się poznać „jasno i wyraźnie” („clair et distinct”), za prawdę uważać należy. Od 1621 zwiedził jako żołnierz pół Europy, przejściowo przebywając także w Paryżu.

Powód śmierci W 1649 przyjął zaproszenie królowej szwedzkiej Krystyny do Sztokholmu, która chciała pod jego kierunkiem studiować filozofię i skorzystać z jego rad przy organizowaniu szwedzkiej akademii nauk. Królowa wyznaczyła mu godzinę swoich korepetycji na piątą rano, a odbywały się one w nieogrzewanej sali. Nie mogąc znieść ostrego klimatu, filozof zmarł w roku następnym. Przyczyną śmierci były komplikacje przy leczeniu przeziębienia, które przybrało śmiertelną postać zapalenia płuc. Ze względu na nietypowe w ostatnim stadium choroby zachowanie pacjenta nadworny lekarz szwedzkiej królowej Johann van Wullen miał wątpliwości, czy śmierć Kartezjusza była wynikiem naturalnych okoliczności; hipoteza ta nie jest jednak uznawana za wiarygodną w opracowaniach dot. życia filozofa.

Religia Był katolikiem, ale większość życia spędził w protestanckiej Holandii, a później w Szwecji. 

Jak Kartezjusz rozumie umysł Według Kartezjusza myślenie człowieka nie zależy od żadnego fragmentu materii, nie jest właściwie nikomu innemu dostępne, jeśli człowiek tego nie chce. I ani ciało, ani dusza nie mają wpływu na to, jaki człowiek jest. Czynnikiem decydującym jest mianowicie myślenie, które nie polega na inteligencji, ale na świadomości własnej wiedzy. 

Jak Kartezjusz rozumie materię Materia natomiast posiada geometryczne własności kształtu, wielkości, podzielności itd. Tak Kartezjusz rozumie rozciągłość materii w ruchu. W niedokończonym dziele Kartezjusza o świecie opisał on według swej teorii zjawiska ciepła, światła, barw i dźwięku. Przychylał się do heliocentryzmu Galileusza, ale nie wydrukował tej opinii, obawiając się represji ze strony Kościoła.

Cytaty Is­tniejesz, więc i wiesz, że is­tniejesz, a o tym wiesz dla­tego, po­nieważ wątpisz.  Nie ma nic tak od­ległego, by było po­za naszym za­sięgiem, ani nic tak uk­ry­tego, by nie dało się odkryć.  Nie wys­tar­czy mieć spraw­ny umysł, trze­ba go jeszcze dob­rze używać. 

Kartezjański układ współrzędnych

Koniec Autorzy: Tomasz Ogulewicz Mateusz Ułanowicz Maciej Spryndrakus