„ograniczony” zakres uprawnień – w stosunku do prawa własności Stanowią obciążenie prawa własności – korzystanie z cudzej nieruchomości w ograniczonym zakresie (użytkowanie, służebności, spółdz. własn. prawo do lokalu) bądź możliwość zaspokojenia się wierzyciela z cudzej rzeczy (zastaw, hipoteka) „ograniczony” zakres uprawnień – w stosunku do prawa własności prawa o charakterze bezwzględnym – tj. własność i użytkowanie wieczyste 2

zakaz tworzenia innych praw niż wymienione w katalogu, - Ustawodawca wprowadza zamknięty katalog ograniczonych praw rzeczowych – art. 244 k.c. Konsekwencje: zakaz tworzenia innych praw niż wymienione w katalogu, treść praw wyznaczają co do zasady przepisy o charakterze bezwzględnie wiążącym. Ustawodawca pozostawia jednak niekiedy stronom swobodę co do dokładnego określenia treści prawa – art. 253 k.c. (zakres użytkowania), art. 285 § 1 k.c. (różne postaci służebności), art. 68 ust. 2 zd. 1 ustawy o księgach wieczystych (oznaczenie wierzytelności). Większa swoboda przysługuje stronom w zakresie relacji zobowiązaniowych łączących same strony - kwestia odpłatności prawa, nakładów. 3

Sposoby powstania ograniczonych praw rzeczowych: Umowa Orzeczenie sądowe – art. 145 k.c., 151 zd. 2 k.c., art. 305² k.c., orzeczenie o zniesieniu współwłasności Ex lege – art. 292 k.c., art. 670 k.c. Decyzja administracyjna – wywłaszczenie wraz z ustanowieniem odpowiednich służebności 4

Umowa jako podstawowy sposób kreowania ograniczonych praw rzeczowych strony umowy – właściciel oraz osoba, na której rzecz prawo zostaje ustanowione, forma – 245 w zw. z art. 158 k.c. – oświadczenie właściciela (nieruchomości), treść – w przeważającej mierze wyznaczona przepisami bezwzględnie wiążącymi. Większa swoboda jest dopuszczalna w zakresie relacji łączących jedynie strony umowy (czas na jaki ustanawia się prawo, wynagrodzenie, obowiązki związane z utrzymaniem rzeczy), hipoteka i zastaw rejestrowy – wpis konstytutywny do księgi wieczystej (art. 67 kwu) lub rejestru zastawów (art. 2 ust. 1 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów), zastaw zwykły – wydanie rzeczy – art. 307 k.c. 5

Sposoby wygaśnięcia ograniczonych praw rzeczowych - upływ okresu czasu przewidzianego w umowie o ustanowieniu prawa, zrzeczenie się prawa – art. 246 k.c., konfuzja – art. 247 k.c., wygaśnięcie zabezpieczanej wierzytelności (prawa akcesoryjne) – istnieją szczegółowe regulacje wprowadzające pewne wyjątki od tej zasady – zob. art. 94 kwu, art. 18 ZastRejU, śmierć uprawnionego, tylko gdy przepis szczególny tak stanowi – art. 266, 299 k.c., ex lege – art. 255, 293 k.c., orzeczenie sądowe – 294, 295 k.c., wywłaszczenie – pozbawienie ograniczonego prawa rzeczowego – art. 112 ustawy o gospodarce nieruchom. 6

Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych sytuacja kolizji w wykonywaniu praw (np. dwie hipoteki przewyższające wartość nieruchomości; użytkowanie dot. całej nieruchomości i służebność gruntowa) – kolizja nie występuje w każdej syt. obciążenia własności (np. dwie hipoteki o łącznej wysokości niższej niż wartość nieruchomości) pierwszeństwo prawa wpisanego do księgi wieczystej; gdy oba prawa wpisane decyduje chwila złożenia wniosku o wpis w pozostałym zakresie prawo , które powstało wcześniej (art. 249 k.c.) – są jednak regulacje szczególne (np. 310 k.c.) 7

art. 251 – odesłanie do przepisów o ochronie własności, konkretny kształt roszczenia powinien uwzględniać specyfikę danego prawa, regulacje szczególne – zob. art. 91, 92 kwu 8

ograniczone prawo rzeczowe uprawniające do korzystania z rzeczy; szeroki zakres uprawnień (art. 252 k.c. – używanie i pobieranie pożytków) pożytki – art. 53, 54 k.c. przedmiotem użytkowania może być nieruchomość lub rzecz ruchoma, choć w praktyce częściej dot. nieruchomości; możliwość ograniczenia użytkowania do części nieruchomości Przedmiotem użytkowania są rzeczy niezużywalne oznaczone co do tożsamości; pieniądze czy inne rzeczy oznaczone co do gatunku – użytkowanie nieprawidłowe (art. 264 k.c.) dominuje użytkowanie ustanawiane w celach alimentacyjnych (por. art. 908 k.c. – umowa dożywocia); celom gospodarczym służy głównie umowa najmu bądź dzierżawy przedmiotem użytkowania mogą być prawa (np. użytkowanie akcji – możliwość pobierania dywidendy) 9

konstrukcja odrębnej własności budynków przy użytkowaniu gruntów przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną (art. 272, 274, 279 k.c.) wyłom od zasady superficies solo cedit – art. 48, 47 k.c. (inne wyjątki – odrębna własność lokalu, własność budynków przysługująca użytkownikom wieczystym) ograniczona rola rolniczych spółdzielni produkcyjnych w obecnych realiach gospodarczych 10

Prawo użytkowania może wystąpić w przypadku timeshare – jako czasowe uprawnienie do korzystania z nieruchomości czy części nieruchomości bądź innego „miejsca zakwaterowania”. Przez umowę timeshare rozumie się umowę, na podstawie której konsument, odpłatnie, nabywa prawo do korzystania, w  okresach wskazanych w  umowie, z  co najmniej jednego miejsca zakwaterowania, zawartą na okres dłuższy niż rok (art.2 ust. 1 ustawy o timeshare). 11

miejsce zakwaterowania — miejsce noclegowe, w  szczególności budynek, mieszkanie, pokój lub inne pomieszczenie mieszkalne, w tym znajdujące się na statkach pasażerskich, innych jednostkach pływających, w  przyczepach samochodowych, domkach turystycznych lub innych obiektach stałych (art. 6 pkt 3 ustawy o timeshare) W umowie timeshare można ustanowić na rzecz konsumenta prawo użytkowania. Do użytkowania nie stosuje się przepisów art. 254, art. 255, art. 259, art. 260 i art. 266 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. — Kodeks cywilny (art. 20 ustawy o timeshare) 12

Ćwiczenia z PC II 2011/12 Służebności gruntowe przesyłu osobiste 13

Służebność drogi koniecznej (art. 145 k.c.) W konstrukcji służebności gruntowej występuje nieruchomość władnąca i nieruchomość obciążona. Służebność przysługuje każdoczesnemu właścicielowi służebności władnącej Prawo to „służy” zwiększeniu użyteczności nieruchomości władnącej (art. 285 § 2 k.c.) Służebność drogi koniecznej (art. 145 k.c.) Inne służebności – np. przechodu; służebności tradycyjnie występujące w stosunkach wiejskich (służebność wypasu bydła, czerpania wody ze studni); służebności ustanawiane w przypadku braku bezpośredniego dostępu do urządzeń energetycznych czy wodociągowych 14

Służebności czynne - właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej – np. służebność drogi koniecznej, służebność czerpania wody Służebności bierne – polegają na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (art. 258 § 1 k.c.) – np. zakaz wnoszenia określonych budynków czy prowadzenia pewnych upraw na nieruchomości obciążonej 15

Posiadanie służebności – art. 352 k.c. możliwe jest zasiedzenie służebności gruntowej, jeśli polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia – art. 292 k.c. Posiadanie służebności – art. 352 k.c. Trwałe i widoczne urządzenie - rowy odwadniające, studnia, utwardzenie na gruncie szlaku drożnego, mostek okresy zasiedzenia – art. 172 i n. k.c. konieczne jest wykonanie urządzenia przez posiadacza – uchwała (7) SN z dnia 9.08.2011 r., III CZP 10/11 16

Zakres służebności gruntowej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według zasad współżycia społecznego przy uwzględnieniu zwyczajów miejscowych (art. 287 k.c.). Służebność gruntowa powinna być wykonywana w taki sposób, żeby jak najmniej utrudniała korzystanie z nieruchomości obciążonej (art. 288 k.c.) W braku odmiennej umowy obowiązek utrzymywania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności gruntowej obciąża właściciela nieruchomości władnącej (art. 289 § 1 k.c.) 17

upływ okresu czasu przewidzianego w umowie o ustanowieniu prawa, zrzeczenie się prawa – art. 246 k.c., konfuzja – art. 247 k.c., ex lege – niewykonywanie przez lat 10 (art. 293 k.c.) orzeczenie sądowe – 294, 295 k.c., wywłaszczenie – pozbawienie ograniczonego prawa rzeczowego – art. 112 ustawy o gospodarce nieruchom. 18

przysługują osobom fizycznym ich treść odpowiada służebnościom gruntowym (np. służebność drogi koniecznej ustanowiona na rzecz posiadacza nieruchomości – art. 146 k.c.) Służą osobistym potrzebom uprawnionego a nie zwiększeniu użyteczności nieruchomości władnącej (która nie występuje w tej konstrukcji prawnej) w przeciwieństwie do służebności gruntowych są niezbywalne i niedziedziczne, nie mogą być nabyte przez zasiedzenie służebność mieszkania (art. 301 – 302 k.c., art. 908 k.c.) 19

Źródła służebności przesyłu - umowa, orzeczenie sądowe, zasiedzenie Służebność przesyłu pozwala korzystać z urządzeń przesyłowych zlokalizowanych na cudzej nieruchomości – urządzeń wchodzącej w skład sieci należącej do przedsiębiorcy „przesyłowego” Urządzenia przesyłowe - urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne; nie stanowią części składowej nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa (art. 49 k.c.) Służebność ustanawiana na rzecz przedsiębiorcy, który jest właścicielem urządzeń przesyłowych bądź zamierza je wybudować Źródła służebności przesyłu - umowa, orzeczenie sądowe, zasiedzenie Możliwe jest również ograniczenie własności w drodze administracyjnej poprzez zezwolenie na zakładanie stosownych urządzeń przesyłowych (art. 124 ustawy o gospodarce nieruchomościami) 20

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu prawo rzeczowe uprawniające do korzystania z lokalu, uregulowane w art. 17 z ind. 1 i n. ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nie jest już obecnie ustanawiane (od nowelizacji ustawy w 2007 r.) – prawa istniejące podlegają jednak zbyciu, dziedziczeniu, egzekucji uprawniony nie musi być członkiem spółdzielni mieszkaniowej istnieje możliwość przekształcenia prawa w odrębną własność lokalu – konieczność spłaty przypadających na lokal zobowiązań spółdzielni związanych z budową oraz spłaty zaległych opłat eksploatacyjnych