Witam Państwa na wykładzie z podstaw makroekonomii, :)… 1

Będziemy się uczyć makroekonomii,. CEL WYKŁADOWCY I ASYSTENTÓW - Nauczyć słuchaczy podstaw makroekonomii na dobrym poziomie. 2

CELE STUDENTÓW - Nauczyć się makroekonomii. - Zdobyć jak najlepszą ocenę na EGZAMINIE KOŃCO- WYM. 3

Warunkiem dopuszczenia do egzaminu jest zaliczenie ćwi- czeń. ABY ZALICZYĆ ĆWICZENIA, musicie Państwo na ćwi- czeniach i podczas pisanego przez wszystkich studentów ra- zem sprawdzianu (tzw. KOLOKWIUM) zdobyć odpowied- nią liczbę punktów. 4

5 Aby zaliczyć semestr, wystarczy zebrać 50 ze 100 możliwych do zdobycia punktów. 1. Do 50 punktów można zarobić, pisząc sprawdzian z wykładu i literatury, czyli tzw. KOLOKWIUM. 2. Następne 50 punktów czeka na Państwa na ćwiczeniach. Pro- wadzący rozdaje je np. za: a/ celne wypowiedzi, b/ udział w konkursach, c/ odpowiedzi na pytania w czasie zapowiedzianych z wyprze- dzeniem krótkich kartkówek. Punkty przeliczane są na oceny zaliczeniowe wedle takiej oto tabeli:

6 PUNKTY OCENA 3 – 3+ 4 – 4+ Ponad 90 5

ABY ZDAĆ EGZAMIN, trzeba poradzić sobie z innym pi- sanym przez wszystkich studentów jednocześnie sprawdzia- nem. 7

ŹRÓDŁA WIEDZY: 1. WYKŁAD 8

ŹRÓDŁA WIEDZY: 1. WYKŁAD 2. PODRĘCZNIK 9

10 - B. Czarny: Podstawy ekonomii, PWE Warszawa 2011, 694 strony

O konstrukcji typowego rozdziału podręcznika… 11

ŹRÓDŁA WIEDZY: 1. WYKŁAD 2. PODRĘCZNIK 3. ĆWICZENIA 12

ŹRÓDŁA WIEDZY: 1. WYKŁAD 2. PODRĘCZNIK 3. ĆWICZENIA 4. SERWIS INTERNETOWY 1. www. podstawyekonomii. pl O konstrukcji serwisu … 13

14

15 ŹRÓDŁA WIEDZY: 1. WYKŁAD 2. PODRĘCZNIK 3. ĆWICZENIA 4. SERWIS INTERNETOWY 1. www. podstawyekonomii. pl O konstrukcji serwisu … 5. SERWIS INTERNETOWY 2. www. podstawyekonomii.pl/podstawyekonomii/ O konstrukcji serwisu …

16

17 ŹRÓDŁA WIEDZY: 1. WYKŁAD 2. PODRĘCZNIK 3. ĆWICZENIA 4-5. SERWISY INTERNETOWE: a) www. podstawyekonomii. pl b) www. podstawyekonomii. pl /podstawyekonomii/

Na przykład… Na 1. ćwiczenia trzeba się zapoznać Z 1. ROZDZIAŁEM części Makroekonomia PODRĘCZNIKA pt. Mierzymy do- chód narodowy. Inaczej nie zrozumiecie Państwo, o co chodzi na ćwi- czeniach, :). 18

UWAGA! Do kolokwium i do egzaminu obowiązuje znajomość CAŁE- GO podręcznika i – dodatkowo - INFORMACJI PRZEKA- ZANYCH LUB WSKAZANYCH NA WYKŁADZIE. 19

20 To już koniec spraw techniczno-organizacyjnych,.

21 ZACZNIJMY TAK OTO… To, ze ekonomista interesuje się różnymi podmiotami (np. człowiekiem, przedsiębiorstwem, gałęzią przemysłu, całą gospodarką), skutkuje podziałem ekonomii na MIKRO- EKONOMIĘ i MAKROEKONOMIĘ.

22 MIKROEKONOMIA zajmuje się pojedynczymi podmio- tami (np. firmami). MAKROEKONOMIA bada zjawiska dotyczące całego społeczeństwa.

23 Studia MAKROEKONOMII zwykle rozpoczyna analiza sposobu mierzenia EFEKTÓW PRACY CAŁEGO SPOŁE- CZEŃSTWA, a zarazem także POZIOMU ŻYCIA SPOŁE- CZEŃSTWA (przecież poziom życia społeczeństwa zależy właśnie od wielkości produkcji gospodarki…). Chodzi o sposób mierzenia tzw. PRODUKTU KRA- JOWEGO BRUTTO (PKB) i grupy spokrewnionych z PKB mierników pochodnych (np. PRODUKT NARODOWY BRUTTO, PNB). PRODUKT KRAJOWY BRUTTO

24 Oto metoda WYDATKOWA (ang. expenditure approach) pomiaru PKB. Sumujemy roczne wydatki na nowe dobra FINALNE (na dobra gotowe, a nie na dobra POŚREDNIE, czyli zużywa- ne do ich produkcji ).

25 Oto metoda WYDATKOWA (ang. expenditure approach) pomiaru PKB. Sumujemy roczne wydatki na nowe dobra FINALNE (na dobra gotowe, a nie na dobra POŚREDNIE, czyli zużywa- ne do ich produkcji ). Chodzi o: - wydatki konsumentów na konsumpcję, C,

26 Oto metoda WYDATKOWA (ang. expenditure approach) pomiaru PKB. Sumujemy roczne wydatki na nowe dobra FINALNE (na dobra gotowe, a nie na dobra POŚREDNIE, czyli zużywa- ne do ich produkcji ). Chodzi o: - wydatki konsumentów na konsumpcję, C, -wydatki firm na inwestycje, I,

27 Oto metoda WYDATKOWA (ang. expenditure approach) pomiaru PKB. Sumujemy roczne wydatki na nowe dobra FINALNE (na dobra gotowe, a nie na dobra POŚREDNIE, czyli zużywa- ne do ich produkcji ). Chodzi o: - wydatki konsumentów na konsumpcję, C, - wydatki firm na inwestycje, I, -wydatki państwa na zakup dóbr, G,

28 Oto metoda WYDATKOWA (ang. expenditure approach) pomiaru PKB. Sumujemy roczne wydatki na nowe dobra FINALNE (na dobra gotowe, a nie na dobra POŚREDNIE, czyli zużywa- ne do ich produkcji ). Chodzi o: - wydatki konsumentów na konsumpcję, C, - wydatki firm na inwestycje, I, - wydatki państwa na zakup dóbr, G, - wydatki zagranicy na dobra wytworzone w naszym kra- ju, (eksport, X).

29 Sumujemy roczne wydatki na nowe dobra FINALNE. Y 1 = C + I + G + X Powstałą sumę pomniejszamy o zakupy dóbr zagranicz- nych (import, Z A )… A Dla uproszczenia założymy, że importowane są tylko dobra konsump- cyjne.

30 Sumujemy roczne wydatki na nowe dobra FINALNE. Y 1 = C + I + G + X Powstałą sumę pomniejszamy o zakupy dóbr zagranicz- nych (import, Z A ). Suma tych wydatków stanowi PRO- DUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB, Y). (Y 1 ) Y 1 = C + I + G + X - Z A Dla uproszczenia założymy, że importowane są tylko dobra konsump- cyjne.

31 Sumujemy roczne wydatki na nowe dobra FINALNE. Y 1 = C + I + G + X Powstałą sumę pomniejszamy o zakupy dóbr zagranicz- nych (import, Z A ). Suma tych wydatków stanowi produkt krajowy brutto (PKB, Y). (Y 1 ) Y 1 = C + I + G + X - Z (Y 1 = C + I + G + NX) A Dla uproszczenia założymy, że importowane są tylko dobra konsump- cyjne. To jest EKSPORT NETTO, czyli BILANS HANDLOWY.

32 A oto metoda DOCHODOWA (ang. income approach) po- miaru PKB. PKB JEST SUMĄ DOCHODÓW WŁAŚCICIELI CZYN- NIKÓW PRODUKCJI (Y 2 ).

33 W danym okresie SUMA WARTOŚCI kupionych przez kon- sumentów, firmy, państwo i zagranicę nowych DÓBR FI- NALNYCH RÓWNA SIĘ SUMIE DOCHODÓW właścicieli czynników produkcji użytych w celu wyprodukowania tych dóbr ( Y 1 =Y 2 ).

34 Przecież: Wartość powstałych w ciągu roku dóbr finalnych (czyli PKB) składa się z A : 1. Zysku właścicieli kapitału rzeczowego (maszyny, urzą- dzenia techniczne, budowle, budynki B ) A Dalej utożsamiam ziemię z kapitałem rzeczowym. B Zakładam, że kapitał rzeczowy się nie zużywa.

35 Wartość powstałych w ciągu roku dóbr finalnych (czyli PKB) składa się z A : 1. Zysku właścicieli kapitału rzeczowego (maszyny, urzą- dzenia techniczne, budowle, budynki B ). 2. Płac pracowników A Dalej utożsamiam ziemię z kapitałem rzeczowym. B Zakładam, że kapitał rzeczowy się nie zużywa.

36 Wartość powstałych w ciągu roku dóbr finalnych (czyli PKB) składa się z A : 1. Zysku właścicieli kapitału rzeczowego (maszyny, urzą- dzenia techniczne, budowle, budynki B ). 2. Płac pracowników. 3. KOSZTÓW RZECZOWYCH (wartość zużywanych dóbr pośrednich 1. rzędu bezpośrednio zużywanych do produkcji dóbr finalnych A Zakładam, że ziemia jest rodzajem kapitału. B Zakładam, że kapitał rzeczowy się nie zużywa.

37 Jednak wartość dóbr pośrednich 1. rzędu (WDP 1 ) też składa się z: 1. Zysku. 2. Płac. 3. KOSZTÓW RZECZOWYCH, czyli – tym razem wartości dóbr pośrednich 2. rzędu, zużywanych do produkcji dóbr pośrednich 1. rzędu. (WDP 2 - utarg producentów dóbr pośrednich 2. rzędu) I tak dalej…

38 gdzie: WDF - utarg producenta dowolnego dobra finalnego. Z – zysk. P – płace. WDP 1 - utarg producentów dóbr pośrednich 1. rzędu. WDP 2 - utarg producentów dóbr pośrednich 2. rzędu. …….. – i tak dalej. W D F Z P WDP 1 Z P WDP

39 W D F Z P WDP 1 Z P WDP 2 Z P WDP O Z P Posuwając się w głąb procesu produkcji dowolnego dob- ra finalnego, odkrywamy w końcu, że producent dóbr poś- rednich kolejnego rzędu nie zużywa dóbr pośrednich. Wartość tych dóbr pośrednich ostatniego rzędu w ca- łości składa się z dochodów właścicieli czynników.

40 Wynika stąd, że: WARTOŚĆ DÓBR FINALNYCH SKŁADA SIĘ Z ZYSKU, PŁAC, czyli wynagrodzenia pracy I Z WYNAGRODZENIA WŁAŚCICIELI dóbr pośrednich ostatniego rzędu, czyli (w praktyce) np. BOGACTW NATURALNYCH.

41 Jest jeszcze metoda PRODUKCYJNA (ang. production approach) liczenia PKB. PKB jest sumą tzw. WARTOŚCI DODANEJ w gospodarce. WARTOŚĆ DODANA (ang. value addad) jest RÓŻNICĄ WAR- TOŚCI SPRZEDANYCH DÓBR I KOSZTU KUPIONYCH W CELU ICH WYPRODUKOWANIA DÓBR POŚREDNICH.

42 Na rysunku tworzonej przez kolejnych producentów wartości dodanej odpowiadają zsumowane zysk i płace powstające przy produkcji, kolejno, dóbr finalnych, dóbr pośrednich pierwszego rzędu, dóbr pośrednich drugiego rzędu itd. Ponieważ wartość dóbr pośrednich ostatniego rzędu, WDP O, składa się wyłącznie z wartości dodanej, suma wartości dóbr finalnych jest równa sumie wartości dodanej. WDF Z P WDP 1 Z P WDP 2 Z P WDP O Z P

43 A zatem PKB obliczony metodą wydatkową (Y 1 ) jest rów- ny PKB obliczonemu metodą dochodową (Y 2 ). Y 1 =Y 2 Ułatwia to sporządzenie RYSUNKOWEGO MODELU POWSTAWANIA I DZIELENIA PKB w gospodarce.

44 Chodzi o tzw. model RUCHU OKRĘŻNEGO WYDAT- KÓW I DOCHODÓW W GOSPODARCE.

45 Ruch okrężny wydatków i dochodów w gospodarce X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z OZNACZENIA: C – wydatki gospodarstw domowych na konsumpcyjne dobra final- ne; S – oszczędności gospodarstw domowych ; Z – import (zgodnie z zalożeniem część konsumpcji gospodarstw domowych ; X – eksport; I – inwestycje prywatnych przedsiębiorstw; T d – podatki bezpośrednie; G – wydatki państwa na zakup dóbr; B – zasiłki wypłacane przez państwo; (NT = T d – B) – podatki netto; Y 1 – suma wydatków na dobra finalne wchodzące w skład PKB; Y 2 – równa Y 1 suma dochodów właścicieli czynników; Y d – dochód do dyspozycji gospodarstw domowych.

ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dóbr i płatności w gospodarce otwartej.

47 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dóbr i płatności w gospodarce otwartej. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT= T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z

48 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dóbr i płatności w gospodarce otwartej. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom.

49 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dóbr i płatności w gospodarce otwartej. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice.

50 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dóbr i płatności w gospodarce otwartej. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. (iii) Zapłata za bułgarski dżem z pigwy kupiony w sklepie na rogu.

51 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dóbr i płatności w gospodarce otwartej. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. (iii) Zapłata za bułgarski dżem z pigwy kupiony w sklepie na rogu. Wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję, C (lub import Z). (iv) Akcyza ukryta w cenie paliwa.

52 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dóbr i płatności w gospodarce otwartej. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. (iii) Zapłata za bułgarski dżem z pigwy kupiony w sklepie na rogu. Wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję, C (lub import Z). (iv) Akcyza ukryta w cenie paliwa. W tym uproszczonym modelu podatki pośrednie, Te, nie istnieją. (v) Nie podzielone zyski spółek akcyjnych.

53 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dóbr i płatności w gospodarce otwartej. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. (iii) Zapłata za bułgarski dżem z pigwy kupiony w sklepie na rogu. Wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję, C (lub import Z). (iv) Akcyza ukryta w cenie paliwa. W tym uproszczonym modelu podatki pośrednie, Te, nie istnieją. (v) Nie podzielone zyski spółek akcyjnych. Dochody do dyspozycji gospodarstw domowych, Yd, przeznaczone na oszczędności (gospodarstwa domowe zdecydowały się zostawić te środki w dyspozycji przedsiębiorstw, których są akcjonariuszami). (vi) Wydatki na utrzymanie więzienia we Wronkach.

54 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dóbr i płatności w gospodarce otwartej. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. (iii) Zapłata za bułgarski dżem z pigwy kupiony w sklepie na rogu. Wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję, C (lub import Z). (iv) Akcyza ukryta w cenie paliwa. W tym uproszczonym modelu podatki pośrednie, Te, nie istnieją. (v) Nie podzielone zyski spółek akcyjnych. Dochody do dyspozycji gospodarstw domowych, Yd, przeznaczone na oszczędności (gospodarstwa domowe zdecydowały się zostawić te środki w dyspozycji przedsiębiorstw, których są akcjonariuszami). (vi) Wydatki na utrzymanie więzienia we Wronkach. Wydatki państwa, G. (vii) Pieniądze wydane przez firmę przewozową na nową ciężarów- kę.

55 ZADANIE a) Narysuj ruch okrężny dóbr i płatności w gospodarce otwartej. X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z b) Na powstałym rysunku wskaż następujące strumienie pieniądza: (i) Dywidenda wypłacona przez firmę VSME akcjonariuszom. Dochód gospodarstw domowych z tytułu własności firm, Y 2. (ii) Podatek od dochodow osobistych, który zapłacili Twoi rodzice. Podatki bezpośrednie, Td. (iii) Zapłata za bułgarski dżem z pigwy kupiony w sklepie na rogu. Wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję, C (lub import Z). (iv) Akcyza ukryta w cenie paliwa. W tym uproszczonym modelu podatki pośrednie, Te, nie istnieją. (v) Nie podzielone zyski spółek akcyjnych. Dochody do dyspozycji gospodarstw domowych, Yd, przeznaczone na oszczędności (gospodarstwa domowe zdecydowały się zostawić te środki w dyspozycji przedsiębiorstw, których są akcjonariuszami). (vi) Wydatki na utrzymanie więzienia we Wronkach. Wydatki państwa, G. (vii) Pieniądze wydane przez firmę przewozową na nową ciężarów- kę. Inwestycje, I.

PRZYPŁYWY (ang. injections) I ODPŁYWY (ang. leakages) DO I Z RUCHU OKRĘŻNEGO (ang. circular flow)

X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z PRZYPŁYWY I ODPŁYWY DO I Z RUCHU OKRĘŻNEGO (1) Y 1 = C+I+G+X-Z

X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z PRZYPŁYWY I ODPŁYWY DO I Z RUCHU OKRĘZNEGO (1)Y 1 = C+I+G+X-Z (2)Y 1 =Y 2

X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z PRZYPŁYWY I ODPŁYWY DO I Z RUCHU OKRĘZNEGO (1)Y 1 = C+I+G+X-Z (2)Y 1 =Y 2 (3)Y d = Y 2 - NT

X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z PRZYPŁYWY I ODPŁYWY DO I Z RUCHU OKRĘZNEGO (1)Y 1 = C+I+G+X-Z (2)Y 1 =Y 2 (3)Y d = Y 2 – NT (4)Y d = C + S.

X I PRZEDSIĘBIORSTWA GOSPODARSTWA DOMOWE Y d = Y 2 - NT Y 2 PAŃSTWO G NT=T d –B Z S C Y 1 = C+I+G+X-Z PRZYPŁYWY I ODPŁYWY DO I Z RUCHU OKRĘZNEGO (1)Y 1 = C+I+G+X-Z (2)Y 1 =Y 2 (3)Y d = Y 2 – NT (4)Y d = C + S. NT+S+Z=I+G+X

(1)Y 1 = C+I+G+X-Z (2)Y 1 =Y 2 (3)Y d = Y 2 – NT (4)Y d = C + S. NT+S+Z =I+G+X ODPŁYWY (ang. leakages) – dochody gospodarstw domo- wych nie wydane na konsumpcję dóbr wyprodukowanych w kraju.

(1)Y 1 = C+I+G+X-Z (2)Y 1 =Y 2 (3)Y d = Y 2 – NT (4)Y d = C + S. NT+S+Z= I+G+X PRZYPŁYWY (ang. injections) - dochody firm nie będące wydatkami (krajowych) gospodarstw domowych sfinan- sowanymi dzięki sprzedaży czynników produkcji.

(1)Y 1 = C+I+G+X-Z (2)Y 1 =Y 2 (3)Y d = Y 2 – NT (4)Y d = C + S. NT+S+Z=I+G+X NT+S+Z=I+G+X S-I = (G-NT) + (X-Z) Z równania opisującego równość prezypływów i odpływów wynika wiele ważnych wniosków dotyczących STRUKTURY przepły- wów pieniężnych w gospodarce. Na przykład…

NT+S+Z=I+G+X S-I = (G-NT) + (X-Z) W danym okresie sektor prywatny w gospodarce może oszczędzać więcej niż inwestuje (S-I>0), pod warunkiem, że nadwyżkę tę sfinan- suje państwo (G-NT>0) i (lub) zagranica (X-Z>0).

66 Pomówmy teraz o pochodnych w stosunku do PKB mier- nikach efektów pracy (i poziomu życia!) społeczeństwa

67 PKB jest sumą wartości dóbr finalnych powstałych NA TERYTO- RIUM KRAJU. To nie to samo, co suma wartości dóbr finalnych powstałych dzięki wykorzystaniu naszych (narodowych) czynni- ków produkcji. PRZECIEŻ ZDARZA SIĘ, ŻE NA NASZYM TE- RYTORIUM PRACUJĄ OBCE CZYNNIKI, A NASZE CZYNNI- KI PRACUJĄ ZA GRANICĄ A ! A Do tej pory nie uwzględnialiśmy takiej możliwości.

68 Saldo dochodów z tytułu wynagrodzenia naszych i obcych czynników produkcji

Ogółem741,7964,61 033,11 132,9 PKB744,4983,31 060,01 175,3 Dochód z zagranicy (saldo) a -2,7-18,7-26,9-42,4 Dochód narodowy brutto w Polsce ( ; mld zł, ceny bieżące) a Stanowi saldo wynagrodzeń, dochodów z inwestycji bezpośrednich i portfe- lowych oraz pozostałych dochodów i odsetek. Źródło: Rocznik Statystyczny RP 2008, GUS, Warszawa 2008, s

70 Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy i poziomu życia społeczeństwa

71 Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy i poziomu życia społeczeństwa

72 Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy społeczeństwa Inna nazwa: dochód narodowy (ang. national income)

73 Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy społeczeństwa

74 Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy społeczeństwa UWAGA! Wcześniej Y 1 = Y 2, bo zakładaliśmy, że saldo*=0, amortyzacja=0 i podatki pośrednie=0.

75 WADY PKB i mierników pochodnych jako miar efektów pracy i poziomu życia (dobrobytu) (ang. welfare) społe- czeństwa gospodarującego.

76 I. PKB globalny nie informuje zadowalająco o poziomie życia mieszkańców kraju. Rozwiązaniem jest PKB per capita.

KrajePKBLudnośćPKB per capita Indie a Polska Nowa Zelandia 457,0 189,0 59,3 1033,0 38,2 3, PKB, ludność i PKB per capita w Indiach, Nowej Zelandii i Polsce w 2002 r. (PKB w mld USD, ceny bieżące, ludność w mln osób, PKB per capita w USD) a W 2001 r. Źródło: Rocznik Statystyczny RP 2003, jw., s. 651, 653, 654, PKB globalny a PKB per capita

78 II. Zmiany PKB nominalnego nie informują zadowalająco o zmianach wielkości produkcji i poziomu życia. Rozwiąza- niem jest PKB realny.

79 PKB nominalny a PKB realny PKB 25.

80 PKB nominalny a PKB realny PKB 25.

81 DEFLATOR jako miara zmiany cen dóbr wliczanych do PKB między okresem bazowym a okresem docelowym DEFLATOR = (Y N /Y R )100.

82 DEFLATOR jako miara zmiany cen dóbr wliczanych do PKB między okresem bazowym a okresem docelowym DEFLATOR = (Y N /Y R )100. Zauważ! Jeśli ( Y N /Y R )>1, to spowodowane jest to WY- ŁĄCZNIE wzrostem cen między okresem, z którego brano użyte do obliczeń Y R ceny stałe, a okresem, z któ- rego pochodzi Y N …

83 DEFLATOR = (Y N /Y R )100, więc w naszym przykładzie DEFLATOR = (63/31)100= 203,2 Oznacza to, że ceny wszystkich dóbr wliczanych do PKB wzrosły przeciętnie o 103,2% (w okresie między momen- tem, z którego pochodzą ceny stałe użyte do obliczenia Y R, a okresem, z którego pochodzi Y N ). 25. PKB 25.

84 III. Ceny w różnych krajach silnie różnią się od siebie (np. cena strzyżenia męskiego w Zürichu i w Kutnie; cena pokoju hotelowego w Katmandu i w Warszawie), co sprawia, że: WARTOŚĆ PKB NIE INFORMUJE ZADOWALAJĄCO O ILOŚCI DÓBR SKŁADAJĄCEJ SIĘ NA TEN PKB (A WIĘC TAKŻE O POZIOMIE ZYCIA).

85 Ceny w różnych krajach silnie różnią się od siebie (np. cena strzyżenia męskiego w Zurichu i w Kutnie…). Dla ułatwienia porównań międzynarodowych statystycy pub- likują informacje o PKB w różnych krajach, przeliczając ich waluty np. na dolary nie według oficjalnego kursu walutowe- go, lecz według kursu odzwierciedlającego różnice poziomu cen w tych krajach, czyli odzwierciedlającego tzw. PARYTET SIŁY NABYWCZEJ (ang. purchasing power parity – PPP).

86 PKB per capita w Nowej Zelandii, Polsce i Indiach; kurs oficjalny (2002 r.) i kurs PPP (2000 r.) $ Źródło: Dane ONZ. Nowa Zelandia PolskaIndia Kurs oficjalny Kurs PPP Okazuje się wtedy, że w rzeczywistości BIEDNI NIE SĄ AŻ TAK BIEDNI, A BOGACI AŻ TAK BOGACI!

87 PKB per capita (USD, PPP) w różnych krajach, 2008 rok POLSKA – Niemcy – Rosja – Białoruś – Ukraina – Czechy – Słowacja – USA – Szwecja – Norwegia –

88 PKB nie uwzględnia produkcji dóbr finalnych w szarej strefie i w gospodarstwach domowych. IV. Inne wady PKB i mierników pochodnych

89 V. PKB nie uwzględnia wielu innych zjawisk, od których za- leży poziom życia społeczeństwa. Na przykład: a) bezpieczeństwa.

90 b) złych i dobrych ubocznych skutków czyjegoś gospoda- rowania dla osób postronnych (ang. externalities) (np. za- nieczyszczenie środowiska).

91 c) ilości czasu wolnego.

92 d) struktury dochodów (sprawiedliwości).

93 Zadanie o ograniczeniach PKB jako miernika efektów rocz- nej pracy społeczeństwa (i nie tylko o tym)…

94 ZADANIE Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu A. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady A/ Na przykład, z badań dr hab. Ilony Błaszczak-Przybycińskiej z SGH w Warszawie wynika, że w Polsce wartość pracy domowej wy- nosiła w 2004 r. około 30% PNB. Udział pracy domowej kobiet w tej wartości wyniósł 66%, a udział mężczyzn 34% (zob. Katarzyna Growiec, Praca domowa czyli bez kasy na drugim etacie, w: Gaze- ta.pl z 24 lutego 2009 r.).

95 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady. Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - SPRZĄTANIE,

96 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - sprzątanie, - PRZYGOTOWYWANIE POSIŁKÓW,

97 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - sprzątanie, - przygotowywanie posiłków, - PRANIE,

98 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - sprzątanie, - przygotowywanie posiłków, - pranie, - WYCHOWANIE DZIECI,

99 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - sprzątanie, - przygotowywanie posiłków, - pranie, - wychowanie dzieci, - OPIEKA NAD DZIEĆMI,

100 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - sprzątanie, - przygotowywanie posiłków, - pranie, - wychowanie dzieci, - opieka nad dziećmi, - OPIEKA NAD OSOBAMI CHORYMI,

101 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - sprzątanie, - przygotowywanie posiłków, - pranie, - wychowanie dzieci, - opieka nad dziećmi, - opieka nad osobami chorymi, - OPIEKA NAD OSOBAMI STARYMI. (Przez chwilkę pomyśl o kwalifikacjach potrzebnych do wy- konywania tych wszystkich prac…).

102 Ekonomisci uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opieka nad dziećmi, opieka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)?

103 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opie- ka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)? ARGUMENT ZA (TAK, DOSTAJĄ!) (przykłady): (i) Wynagrodzeniem dla kobiety są dobra produkowane przez mężczyznę w ramach domowego podziału pracy (np. naprawa kranu).

104 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opie- ka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)? ARGUMENT ZA (TAK, DOSTAJĄ!) (przykłady): (i) Wynagrodzeniem dla kobiety są dobra produkowane przez mężczyznę w ramach domowego podziału pracy (np. naprawa kranu). (ii) Natura kobiety jest taka, że zwykle lubi ona wykonywać te prace, a wynagrodzeniem jest dla niej zadowolenie męż- czyzny.

105 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opie- ka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)? ARGUMENT PRZECIW (NIE, NIE DOSTAJĄ!) (przykłady): (i) To głównie kobiety wykonują prace domowe (ZOB. WY- ŻEJ), a obserwacja pokazuje, że nie dostają pieniężnego wy- nagrodzenia za tę pracę. Nie dostają także EMERYTUR z tytułu pracy w gospodarstwie domowym.

106 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opie- ka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)? ARGUMENT PRZECIW (NIE, NIE DOSTAJĄ!) (przykłady): (i) To głównie kobiety wykonują prace domowe (ZOB. WY- ŻEJ), a obserwacja pokazuje, że nie dostają pieniężnego wy- nagrodzenia za tę pracę. Nie dostają także emerytur z ty- tułu pracy w gospodarstwie domowym. (ii) To nieprawda, że z natury rzeczy kobiety lubią te pra- ce. W dodatku praca domowa jest w powszechnej opinii mniej prestiżowa od pracy zarobkowej wykonywanej poza domem.

107 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których NIE MA pracująca w domu kobieta (np. DOSTĘPU DO INFORMACJI…

108 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których NIE MA pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji, ZDOBYWANIA KAPITAŁU LUDZKIEGO…

109 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których NIE MA pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, OSIĄGANIA PRESTIŻU…

110 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których NIE MA pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, NAWIĄZYWANIA ZNAJOMOŚCI…

111 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których NIE MA pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, ZATAJANIA DOCHODÓW…

112 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których NIE MA pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, zatajania dochodów, DECYDOWANIA O PRZEZNACZENIU ZAROBIONYCH PIENIĘDZY).

113 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których nie ma pracująca w do- mu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, za- tajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobio- nych pieniędzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnieniu kobiet od mężczyzn. Skomentuj tę opinię.

114 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których nie ma pracująca w do- mu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, za- tajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobio- nych pieniędzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnieniu kobiet od mężczyzn. Skomentuj tę opinię. Zdania w tej sprawie są podzielone; oto niektóre opinie:

115 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których nie ma pracująca w do- mu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, za- tajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobio- nych pieniędzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnieniu kobiet od mężczyzn. Skomentuj tę opinię. Zdania w tej sprawie są podzielone; oto niektóre opinie: (i) Ci niektórzy mają po prostu rację; często jest właśnie tak, jak oni twierdzą.

116 c) W dodatku niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwa- rza mężczyźnie możliwości, których nie ma pracująca w do- mu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, za- tajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobio- nych pieniędzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnieniu kobiet od mężczyzn. Skomentuj tę opinię. Zdania w tej sprawie są podzielone; oto niektóre opinie: (i) Ci niektórzy mają po prostu rację; często jest właśnie tak, jak oni twierdzą. (ii) To bzdury! Przestrzeganie naturalnego podziału pracy w rodzinie zapewnia spoistość i szczęście rodziny,.

117 Harding, S. (1995) Can Feminist Thought Make Economics More Objective? Feminist Economics, vol. 1, nr 1.

118 Do zobaczenia na ćwiczeniach, !