Starożytna Grecja Wykonała Asia Skuza

Warunki życia w Grecji

Położenie Starożytna Grecja zajmowała południową część Półwyspu Bałkańskiego - Peloponez, wyspy na Morzu Egejskim oraz zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej. Południową część Półwyspu Bałkańskiego, czyli tzw. Grecję właściwą, od trzech stron oblewały morza - od wschodu Egejskie, od zachodu Jońskie, od południa Śródziemne.

Warunki naturalne Większość powierzchni Grecji pokrywają góry. Wysokie, przecinające się łańcuchy górskie tworzyły naturalne krainy geograficzne (np. Peloponez, Attykę, Beocję, Tesalię). W Grecji panuje klimat śródziemnomorski, w praktyce występują dwie pory roku - upalna i deszczowa. Wysokie, męczące dla ludzi i zwierząt temperatury wysuszały rzeki i potoki. Brak wody utrudniał pracę na polach. Gleby znajdujące się w dolinach i na nielicznych równinach były żyzne, jednak było ich niewiele (1/5 powierzchni). Dlatego wykorzystywano pod uprawy zbocza górskie (ziemię wnoszono w koszach na plecach), co było fatalne w skutkach, ponieważ deszcze spłukiwały ziemię, odsłaniając skały. Góry traciły szatę rośliną i zamieniały się w kamienne pustkowia.

Grecy zajmowali się… rolnictwem uprawiali oliwki (oznaką zamożności była liczba drzewek oliwnych), winorośl, zboża, warzywa, drzewa owocowe hodowano kozy, owce, rzadziej konie rzemiosłem wykorzystując liczne bogactwa naturalne ze srebra wytwarzali ozdoby, z żelaza narzędzia i broń, z glinki naczynia rybołówstwem połowy były ważnym źródłem zdobywania pożywienia, łowiono m.in. tuńczyki handlem przywożono skóry, futra, wyroby metalowe, cynę, niewolników eksportowano oliwę, wino, srebro, gliniane naczynia

Komunikacja Bardzo dobrze rozwinięta linia brzegowa, górzysty teren, odległe od siebie siedziby Greków - wszystko to przyczyniło się do rozwoju żeglugi. Trudne do przekroczenia naturalne granice (góry) sprawiły, że Grecy nie utworzyli jednego wielkiego państwa. Liczne państewka powstawały w dolinach pomiędzy górami.

Chociaż Grecy mówili tym samym językiem, mieli te same obyczaje i wierzyli w tych samych bogów - nie tworzyli jednego państwa.

Kultura kreteńsko-mykeńska

Grecja kojarzy nam się zawsze z kulturą okresu klasycznego (V-IV w. p Grecja kojarzy nam się zawsze z kulturą okresu klasycznego (V-IV w. p.n.e.). Jednak już wiele wieków wcześniej na pobliskich wyspach rozwijała się cywilizacja grecka. Opisana została ona w poematach Homera - Iliadzie i Odysei.

Cywilizacja minojska W trzecim tysiącleciu p.n.e. na Krecie istniała wysoko rozwinięta cywilizacja minojska (nazwa jej pochodzi od legendarnego władcy Krety, króla Minosa). Okres jej świetności przypada na XVII-XV w. p.n.e. Istniały tam dobrze rozwinięte miasta z budowlami kamiennymi i kanalizacją. O wysokim poziomie gospodarki i rzemiosła świadczą znalezione przedmioty. Kreteńczycy byli wspaniałymi żeglarzami i kupcami - handlowali z Syrią, Egiptem, a nawet docierali do Półwyspu Iberyjskiego. Wynaleźli pismo nazywane linearnym A (jego znaki zbudowane są z linii), którego do tej pory nie odczytano. Kultura kreteńska nagle upadła, ale jej osiągnięcia wywarły duży wpływ na kulturę grecką.

Mykeny W ciągu 2 tysiąclecia p.n.e. na Półwysep Bałkański z północy napływały liczne plemiona. Stworzyły one silne państwa, wśród których największe znaczenie miały Mykeny. Mykeny ok. 1450 r. p.n.e. pokonały Kreteńczyków i opanowały wyspę Kretę. Mykeńczycy zajmowali się uprawą ziemi, hodowlą i handlem. Byli dobrymi żeglarzami. Przejęli część cywilizacji kreteńskiej. Przystosowali pismo linearne A do swojego języka i tak powstało pismo linearne B (pismo sylabiczne, składające się z kilkudziesięciu znaków).

Cywilizacja mykeńska upadła na przełomie XIII i XII w. p. n. e Cywilizacja mykeńska upadła na przełomie XIII i XII w. p.n.e. Nastąpił upadek kultury, wyludnienie i zubożenie kraju. Nastały wieki ciemne, trwające do połowy VIII w. p.n.e.

Pismo linearne A i B

Miasta-państwa (polis)

Grecy nie osiągnęli jedności politycznej Grecy nie osiągnęli jedności politycznej. Starożytna Grecja była rozbita na wiele państewek, które nigdy się ze sobą nie zjednoczyły.

Przyczyny rozbicia: ukształtowanie terenu uniemożliwiające wytworzenie jednolitego organizmu państwowego, brak zagrożenia zewnętrznego, nie stworzono rozbudowanego systemu irygacyjnego, takiego jak w Egipcie, zbędna więc była silna władza centralna.

Polis W związku z tym powstał i upowszechnił się w Grecji specyficzny, bardzo oryginalny typ organizacji państwowej - polis (niewielkie państewko złożone z miasta i jego okolic). Posiadały one odrębną władzę, prawa, armie i niektóre wierzenia.

Władza w polis była równocześnie sprawowana przez: Zgromadzenie - tworzyli je wszyscy obywatele (mający prawa polityczne), podejmowali decyzje dotyczące wojen, pokoju, uchwalania praw, budowy świątyń. Radę - jej członkowie byli wybierani przez Zgromadzenie bądź włączeni w jej skład jako byli urzędnicy. Byli to ludzie najbogatsi bądź mający w polis wysoką pozycję społeczną. Nazywali siebie aristoi (gr. najlepsi), mieli największy wpływ na władzę.

Demokracja, czy oligarchia? Typ ustroju zależał od tego, czy przewagę w rządach miała Rada, czy Zgromadzenie. Dlatego wyróżniamy ustrój: oligarchiczny (gr. „rządy nielicznych”) - przewaga rady nad zgromadzeniem, demokratyczny (gr. „rządy ludu”) - przewaga zgromadzenia nad radą.

Tyrania Specyficzną formą rządów była tyrania - tyran to ktoś, kto objął władzę, nie mając do tego żadnego prawa (często rządy tyrana były okresem rozwoju i pomyślności polis).

Hellada Greckie miasta nie żyły w całkowitej izolacji. W obliczu zewnętrznego niebezpieczeństwa zawierały z sobą przymierze. Często między sobą walczyły. Mimo politycznego rozbicia i licznych wojen Grecy mieli świadomość wspólnoty - łączył ich język, kultura i wierzenia religijne. Kraj nazywali Helladą, a siebie Hellenami.

Kolonizacja grecka

Uboga w urodzajną ziemię i bogactwa naturalne Grecja nie była w stanie wyżywić stale zwiększającej się liczby mieszkańców. Zmuszało to Greków do opuszczania swej ojczyzny i szukania nowych terenów poza jej granicami. Najwcześniej osiedlili się oni na wyspach Morza Egejskiego i zachodnich wybrzeżach Azji Mniejszej.

Wielka kolonizacja W VIII wieku p.n.e. rozpoczęła się tzw. wielka kolonizacja, która trwała aż do VI wieku p.n.e. W jej wyniku Grecy opanowali wybrzeża Morza Czarnego, południową Italię i Sycylię, wybrzeże dzisiejszej Francji oraz północno-wschodnie wybrzeża Afryki. Kolonie w południowej Italii i na Sycylii nazywano Wielką Grecją. Powstało tam wiele bogatych miast, m.in. Tarent, Syrakuzy i Neapol.

Przypomnienie! Kolonia - obszar zamorski zamieszkany przez Greków. Kolonia rządziła się samodzielnie i utrzymywała stosunki handlowe i kulturalne z miastem, które ją założyło.

Główne zasady religii greckiej

W skrócie: Doktryna religijna nie była do końca sformułowana, określona i zapisana. Grecy nie mieli świętej księgi, wskazówek i wzorców moralnych. Wierzenia religijne Greków wywodziły się z mitów - opowieści, w których występują bogowie i legendarni bohaterowie - poruszających zagadnienie dobra i zła, życia i śmierci oraz pochodzenia świata i człowieka. Wierzyli w wielu bogów - politeizm. Świat bogów był uporządkowany, bóstwa mniej ważne podlegały ważniejszym. W VIII-VI w. p.n.e. ukształtowała się wiara w bogów panhelleńskich, czyli ogólnogreckich, za ich siedzibę uważano górę Olimp.

Bogowie greccy Każde bóstwo opiekowało się inną dziedziną życia. Miało ulubione miasto i swoich wybrańców, których otaczało szczególną troską.

Przykładowi bogowie: Zeus ojciec wszystkich bogów, pan nieba i ziemi Posejdon brat Zeusa, bóg mórz Hades brat Zeusa, bóg podziemia Hera żona Zeusa, opiekunka rodzin Atena bogini mądrości Apollo bóg światła, poezji, podlegało mu dziewięć muz, opiekunek sztuki i nauki

Antropomorficzne wyobrażenie bogów W Grecji ukształtowało się antropomorficzne wyobrażenie bogów, czyli byli oni podobni do ludzi, piękni, wspaniałomyślni, weseli, dobrzy, ale też złośliwi, zawistni, kłótliwi. Od ludzi różnili się tym, że byli nieśmiertelni. Mogli łączyć się z ludźmi i z tych związków rodzili się herosi - śmiertelni półbogowie, obdarzeni nadludzką mocą (Herakles).

Wiara Greków w życie pozagrobowe Grecy wierzyli w życie pozagrobowe. Byli przekonani, że dusza ludzka po śmierci wędruje do podziemnego świata zmarłych, Hadesu. Wejścia do niego strzegł trzygłowy pies Cerber. Przewoźnik Charon przeprawiał łodzią dusze zmarłych na drugi brzeg rzeki Styks. Zapłatą dla niego był obol (moneta), wkładany w usta zmarłego przed pogrzebem. Zmarli, którzy za życia nie spełnili żadnego dobrego ani złego uczynku, pozostawali w Hadesie. Do krainy wiecznej wiosny i szczęścia (na Pola Elizejskie) trafiały dusze sprawiedliwych. Natomiast do najgłębszej, mrocznej części, Tartaru, strącano dusze złoczyńców i największych przestępców, skazanych na najcięższe kary.

Zeus

Posejdon

Hades

Igrzyska olimpijskie

Uprawianie przez Greków sportu miało znaczenie zarówno religijne, jak i praktyczne. Przywiązywali oni ogromną wagę do piękna ciała i sprawności fizycznej (była przydatna na wojnie). Mieli również zamiłowanie do rywalizacji, dlatego zawody sportowe cieszyły się wielką popularnością.

Pierwsza Olimpiada Najważniejsze igrzyska sportowe odbywały się co 4 lata ku czci boga Zeusa w miejscowości Olimpia. Po raz pierwszy odbyły się w 776 r. p.n.e. - od tej daty Grecy liczyli czas. Igrzyska były wielkim świętem, na czas ich trwania przerywano wojny i zawierano tzw. pokój boży.

Igrzyska olimpijskie trwały 5 dni Dzień pierwszy Dzień drugi Dzień trzeci i czwarty Dzień piąty odbywała się uroczysta procesja składano ofiary Zeusowi przysięgano walczyć uczciwie, zgodnie z przyjętymi zasadami walczyli ze sobą chłopcy walczyli dorośli rozgrywano pięciobój: bieg na dystansie jednego stadionu (ok. 200 m), skok w dal z ciężarkami, rzut dyskiem i oszczepem, zapasy potem dodano wyścigi rydwanów zaprzężonych w konie oraz boks nagradzano zwycięzców wieńcami laurowymi

Czy wiesz, że… Idea igrzysk olimpijskich wskrzeszona została przez barona francuskiego Pierre’a de Coubertin, który w 1896 roku zorganizował w Atenach pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie.

Wojny Greków z Persami w obronie niepodległości

Pojawienie się państwa perskiego W VI wieku p.n.e. w południowo-zachodniej Azji powstało potężne państwo perskie. W ciągu kilkudziesięciu lat władcy perscy podbili sąsiednie kraje, m.in. Babilonię, Fenicję i Egipt. Następnie podporządkowali sobie kolonie greckie w Azji Mniejszej. Miasta greckie, nękane wysokimi daninami, nie chciały pogodzić się z panowaniem perskim i przystąpiły do walki.

Bunt kolonii Na czele zbuntowanych kolonii stanął Milet. Powstańcom przyszły z pomocą Ateny. Siły Greków były jednak za słabe i Persowie powstanie stłumili. Król perski zrozumiał, że aby utrzymać w zależności kolonie greckie w Azji Mniejszej, musi dokonać podboju całej Grecji.

Bitwa pod Maratonem (490 r. p.n.e.) W 490 roku p.n.e. król perski Dariusz wysłał do Grecji silną flotę z wojskami lądowymi na pokładzie. Dotarła ona do Attyki, niedaleko Aten. Do decydującej bitwy doszło na równinie pod Maratonem, w której Grecy dowodzeni przez Miltiadesa rozbili przeważające siły wroga. O zwycięstwie zadecydowało szybkie uderzenie ciężkozbrojnej piechoty greckiej (hoplitów), która uniemożliwiła łucznikom perskim i konnicy włączenie się do walki. Rozgromiona armia perska ratowała się ucieczką, szukając schronienia na swych okrętach.

Czy wiesz, że… Do programu igrzysk olimpijskich (od 1896 roku) wprowadzony został bieg maratoński na dystansie 42 km 195 metrów. Tradycja głosiła, że po zwycięskiej dla Greków bitwie pod Maratonem, wysłano gońca z wieścią do Aten. Goniec ten po przebyciu blisko 42-kilometrowej trasy biegiem, zdołał tylko krzyknąć „zwycięstwo” i padł martwy z wycieńczenia.

Bitwa pod Termopilami (480 r. p.n.e.) Przez dziesięć lat trwały przygotowania Persów do następnej wyprawy przeciwko Grekom. Król perski Kserkses zgromadził wielką armię i flotę złożoną z ponad tysiąca okrętów. W 480 roku p.n.e. wyruszył na Grecję, by dokonać jej podboju. W obliczu zagrożenia państwa greckie zawarły sojusz i wystawiły wspólną armię, którą dowodził król Sparty - Leonidas.

Przebieg bitwy Persom udało się zająć północną Grecję. Droga na południe stała teraz dla nich otworem. Jedynym przejściem broniącym dostępu do środkowej Grecji był wąwóz termopilski. Właśnie tu, pod Termopilami postanowili ich zatrzymać Grecy. Przez dwa dni trwały zacięte walki. Persowie, dzięki zdrajcy, odkryli ścieżkę górską prowadzącą na tyły wojsk Leonidasa i zaatakowali równocześnie z dwóch stron. Widząc, że dalszy opór jest beznadziejny, Leonidas kazał sprzymierzonej armii ratować się ucieczką. Sam zaś, z trzystu Spartanami, walcząc bohatersko poległ na placu boju. Persowie po sforsowaniu Termopil dotarli do Aten, gdzie dokonali wielu zniszczeń, m.in. spalili świątynie na Akropolu.

Na pomniku postawionym później obrońcom Termopil widnieje napis „Przechodniu, powiedz Sparcie, że tu leżymy wierni jej prawom”.

Bitwa pod Salaminą (480 r. p.n.e.) Persowie ruszyli na południe. Zdobyli środkową Grecję - Attykę, wykroczyli do Aten i spalili je. Kobiety i dzieci ateńskie znalazły schronienie w innych miastach greckich. Mężczyźni przenieśli się na wyspę Salaminę, u której wybrzeży stała grecka flota wojenna. Została ona zbudowana dzięki Temistoklesowi w ciągu dziesięciu lat, między kolejnymi najazdami perskimi. Temistokles uważał bowiem, że losy wojny rozstrzygną się na morzu. Aby sprowokować „króla królów” - Kserksesa do walki w wąskiej zatoce, posłał do niego rzekomego zdrajcę z wiadomością, że wśród Greków panuje niezgoda i chcą oni uciekać ze swoich okrętów. Persowie zachowali się tak, jak przewidywał Temistokles. Zamknęli wszystkie drogi z zatoki, aby nie wypuścić z niej Greków i doprowadzili do bitwy, w której spodziewali się wygranej. Bitwa pod Salaminą zakończyła się wspaniałym zwycięstwem floty greckiej, która, choć słabsza, rozgromiła większą, ale złożoną z ciężkich okrętów flotę perską.

Bitwa pod Platejami (479r. p.n.e.) Po bitwie pod Salaminą Kserkses z resztką floty wycofał się, pozostawiając część swoich wojsk lądowych w Grecji. W roku następnym (479 r. p.n.e.) Grecy pobili wojska perskie pod Platejami. Sukces Greków w jednej z największych bitew starożytności odsunął niebezpieczeństwo perskiego panowania. Grecy obronili niezależność swojej ojczyzny. Pod przewodnictwem Aten miasta greckie utworzyły Związek Morski, jednocząc swą flotę do walki z Persami. Dzięki temu udało się uwolnić wyspy na Morzu Egejskim i kolonie greckie w Azji Mniejszej.

Sparta

Sparta leżała na południu Grecji, w krainie zwanej Lakonią Sparta leżała na południu Grecji, w krainie zwanej Lakonią. Po opanowaniu sąsiedniej Mesenii stała się największym państwem w całej Helladzie. Życie tu wyglądało zupełnie inaczej niż w pozostałych państwach greckich. Cała Sparta, nawet w czasie pokoju, przypominała jeden wielki obóz wojenny.

Ustrój Sparty:

Ludność Sparty dzieliła się na trzy grupy: 1. Spartiaci - byli to pełnoprawni obywatele. Otrzymywali oni od państwa działkę ziemi, na której pracowali heloci. Ziemi tej nie mogli dzielić ani sprzedać. Ich najważniejszym obowiązkiem była służba wojskowa, która trwała bardzo długo (służyli w wojsku do 60 roku życia). 2. Periojkowie - była to ludność wolna, zajmująca się rolnictwem, rzemiosłem i handlem. 3. Heloci - byli to niewolnicy stanowiący własność państwa. Zatrudniono ich do pracy na polach oraz jako służbę domową.

Władza w Sparcie Starożytna Sparta była monarchią. Na czele państwa stało dwóch królów (w czasie wojny jeden z nich wyruszał z wojskiem), którzy pełnili funkcje kapłanów oraz dowodzili armią. Dużą rolę odgrywała rada starszych zwana geruzją. W jej skład wchodziło 28 obywateli, którzy ukończyli co najmniej 60 lat życia. Wybierani byli przez zgromadzenie ludowe. Obowiązki swe pełnili dożywotnio. Geruzja przygotowywała wnioski na zgromadzenie ludowe.

Zgromadzenie ludowe Zgromadzenie ludowe nie odgrywało większej roli. Głosowało tylko nad wnioskami rady starszych, mogło wniosek przyjąć lub odrzucić. Nie wolno mu było zmieniać go lub stawiać nowych. Zgromadzenia zwoływano rzadko. Brali w nich udział spartiaci, którzy ukończyli 30 lat życia. Zgromadzenie Ludowe wybierało na 1 rok pięciu eforów, którzy kierowali finansami, polityką zagraniczną, sądownictwem oraz wychowaniem młodzieży.

Wychowanie spartańskie - chłopcy Wychowaniem przyszłych obywateli zajmowało się państwo. Wkrótce po urodzeniu się niemowlęcia zbierała się rada starszych, która postanawiała o jego dalszym losie. Jeśli uznała, że dziecko jest słabe lub kalekie, zrzucano je w przepaść z góry Tajget. Uważano bowiem, że państwo nie miałoby z niego żadnego pożytku. Zdrowego i silnego chłopca oddawano matce, która opiekowała się nim do siódmego roku życia. Potem chłopcy wcielani byli do oddziałów. Tu, pod nadzorem starszych kolegów, ćwiczyli sprawność fizyczną, posługiwanie się bronią i musztrę wojskową. Od dzieciństwa przyzwyczajani do niewygód, spali na twardym posłaniu z trzciny. Chodzili brudni i głodni. Sądzono bowiem, że skromny posiłek dobrze wpływa na rozwój młodych ciał. Do rozwoju umysłowego przykładano mniejszą wagę. Uczono czytania, liczenia oraz dziejów Sparty, wyrażając przy tym pochwałę dla bohaterów, a pogardę dla tchórzy. Wymagano od nich lakonicznych odpowiedzi (krótkich i rzeczowych). Często byli karani chłostą. W wieku 20 lat trafiali do koszar, gdzie przebywali przez dziesięć lat. Gdy spartiata ukończył 30 lat, otrzymywał od państwa działkę ziemi i mógł założyć rodzinę.

Wychowanie spartańskie - dziewczynki Ćwiczenia fizyczne były obowiązkowe dla dziewcząt, ponieważ uważano, że tylko silna kobieta urodzi zdrowe dziecko. Dziewczęta miały więcej swobody niż ich rówieśniczki w innych częściach Grecji - tańczyły wraz z chłopcami, brały udział w śpiewach chóralnych. Ich skąpy stój gimnastyczny wywoływał zgorszenie w całej Helladzie.

Wychowanie spartańskie było bardzo surowe Wychowanie spartańskie było bardzo surowe. Miało na celu wyszkolenie silnych fizycznie, odważnych i doskonałych żołnierzy. Obowiązkiem spartiaty było walczyć, zwyciężać lub zginąć dla ojczyzny.

Demokratyczne Ateny

Najważniejsze instytucje demokracji ateńskiej Zgromadzeni ludowe decydowało o najważniejszych sprawach państwa; w jego obradach mógł brać udział każdy wolny obywatel miasta (z wyjątkiem kobiet, przybyszów, niewolników) zbierało się 4 razy w miesiącu głosowanie odbywało się przez podniesienie ręki Rada Pięciuset pełniła funkcję ateńskiego rządu załatwiała bieżące sprawy państwa Urzędnicy, w tym 10 strategów wybierani byli na 1 rok za swoją działalność odpowiadali przed zgromadzeniem gdy nie wywiązywali się ze swoich funkcji, mogli być ukarani Sądy przysięgłych zasiadało w nich 6 tys. sędziów wybieranych drogą losowania na 1 rok

Władza w Atenach Ateny były drugą co do wielkości polis w Grecji. Początkowo w Atenach rządził król. W wyniku osłabienia jego władzy, rządy przejęła grupa arystokracji - wielkich właścicieli ziemskich. Rządy te budziły sprzeciw ubogich chłopów, którzy tracili ziemię i stawali się niewolnikami. Wykorzystał to jeden z polityków - Pizystrat i przejął władzę jako tyran. Jednak rządy jego następców odznaczały się okrucieństwem i u schyłku VI w. p.n.e. zostały obalone. Wprowadzono nowy system władzy - demokrację. Przy obsadzaniu urzędów obowiązywała zasada kolegialności - każda funkcja sprawowana była przez kilka osób.

„Wiek Peryklesa” Okres największej świetności Aten przypadł na V w. p.n.e. za rządów Peryklesa. Był on wybitnym politykiem i mówcą, wprowadził pensje dla urzędników, co umożliwiło pełnienie urzędów ludziom mniej zamożnym. Jego czasy nazywa się „Wiekiem Peryklesa”.

Cechy demokracji ateńskiej: równość wobec prawa, wolność wypowiedzi, powszechny dostęp do urzędów.

Sąd skorupkowy Raz na rok na Zgromadzeniu Ludowym ustalano, czy jakiś obywatel działa na szkodę państwa. Jeśli większość stwierdziła, że tak, wówczas zwoływano tzw. sąd skorupkowy. W głosowaniu musiało brać udział 6000 obywateli Aten. Każdy z nich wypisywał na glinianej skorupce nazwisko obywatela, którego działalność zagrażała ustrojowi państwa. Ten Ateńczyk, którego wskazała większość, musiał opuścić miasto i iść na dziesięcioletnie wygnanie.

Perykles Najwybitniejszym politykiem, mówcą i obrońcą demokracji był Perykles. Przez wiele lat pełnił urząd stratega (dowódcy wojsk). Swój czas i siły poświęcił dla dobra państwa i jego obywateli, za co był ceniony i szanowany.

Wojna peloponeska W latach 431-404 p.n.e. doszło do wojny (w wyniku rywalizacji) między Spartą a Atenami o hegemonię nad całą Grecją. Prowadzona ze zmiennym szczęściem zakończyła się zwycięstwem Spartan, którzy rozbili wojska ateńskie nad rzeką Aigospotamoi w 405 r. p.n.e., a rok później zdobyli Ateny.

Skutki wojny peloponeskiej Ateńczycy musieli: oddać całą flotę wojenną i prawie całą handlową, zburzyć fortyfikacje, uznać hegemonię Sparty w całej Grecji, rozwiązany został Ateński Związek Morski.

Kultura starożytnych Greków

Starożytni Grecy wnieśli do kultury, nauki i sztuki ogromny wkład Starożytni Grecy wnieśli do kultury, nauki i sztuki ogromny wkład. Stworzyli dzieła tak różnorodne i wspaniałe, że budziły one zachwyt innych ludów starożytnych (m.in. Egipcjan i Rzymian). Z bogatego dorobku kulturalnego starożytnych Greków narody europejskie czerpały przez długie wieki cenne wzory dla swej twórczości artystycznej.

Akropol Akropol to w miastach starożytnej Grecji ufortyfikowane wzgórza, które z czasem przekształcały się w miejsca kultu. Akropol w Atenach to wzgórze, na którym znajdowały się najpiękniejsze budowle wykonane z marmuru; pełne rzeźb, płaskorzeźb i posągów. Najwspanialszą z nich był Partenon, świątynia Ateny Dziewicy, uważany za szczytowe osiągnięcie architektury greckiej. W pobliżu świątyni znajdował się olbrzymi (12 m) posąg bogini Ateny w pełnej zbroi, z włócznią w ręce. Zabudową Akropolu w Atenach kierował jeden z najsłynniejszych artystów greckich -Fidiasz. W czasach Peryklesa (V w. p.n.e.) Akropol był największą świętością i dumą Ateńczyków.

Panteon w Atenach

Teatr ateński Teatr w Atenach zbudowany był pod gołym niebem (amfiteatr). Przedstawienia odbywały się kilka razy do roku z okazji świąt Dionizosa. Każdego dnia wystawiano cztery sztuki - trzy tragedie (sztuki poważne i smutne) i jedną komedię (sztukę wesołą i śmieszną). Na scenie występowali aktorzy (1-3) i śpiewał chór. Wszystkie role, także kobiece, odgrywali mężczyźni. Aktorzy występowali w perukach, maskach (dobranych do rodzaju sztuki) i butach na wysokich podeszwach (koturnach). Teatr odgrywał w życiu Greków dużą rolę: kształcił, budził szlachetne uczucia (m.in. patriotyczne), wzruszał i bawił.

Architektura i sztuka V wiek p.n.e. to okres największego rozwoju architektury greckiej. Powstało wtedy wiele świątyń (Partenon, świątynia Zeusa w Olimpii), teatrów i stadionów. Budowle zachwycały doskonałością proporcji, pięknem rzeźb, płaskorzeźb i malowideł. Wspaniałe rzeźby tworzyli: Fidiasz (posągi Ateny, Zeusa), Myron (Dyskobol), a także Skopas i Lizyp (IV w. p.n.e.) Ceramika ateńska słynęła daleko poza granicami Hellady. Bezcenne zabytki sztuki greckiej (rzeźby, wazy, amfory) są dziś prawdziwą ozdobą wielu światowych muzeów.

Świątynia Zeusa Olimpijskiego w Atenach

Literatura grecka Najstarsze arcydzieła literatury greckiej pochodzą z VIII wieku p.n.e. Są to poematy Homera - Iliada i Odyseja. Tematykę utworów zaczerpnął autor z mitologii (wojna trojańska, wędrówki Odyseusza). Do największych tragików należeli Ajschylos, Sofokles i Eurypides. Natomiast Arystofanes dał się poznać jako doskonały komediopisarz. Ich dzieła są ponadczasowe. Współczesne teatry na całym świecie wiele z nich włączyły do swojego stałego repertuaru, by nadal można było je oglądać i podziwiać.

Podboje Aleksandra Wielkiego

Macedonia za Filipa II W północnej części Półwyspu Bałkańskiego znajdowało się duże państwo - Macedonia. Mieszkała tam ludność spokrewniona z Grekami. Przez długi czas Macedonia nie brała jednak udziału w życiu politycznym Grecji. Dopiero w IV wieku p.n.e. jej znaczenie wzrosło. Swą potęgę zawdzięczała królowi Filipowi II. Władca ten, umiejętnie podsycając niezgodę wśród państw greckich, doprowadził do osłabienia potęgi Aten. W 338 roku p.n.e. w krwawej bitwie pod Cheroneą rozgromił armię grecką, dokonując tym samym podboju całej Grecji. Filip II snuł plany zorganizowania wyprawy zbrojnej przeciwko Persji, został jednak skrytobójczo zamordowany.

Aleksander Wielki Po śmierci Filipa II na tron wstąpił jego syn Aleksander. Młody władca był człowiekiem niezwykle uzdolnionym, ambitnym i żądnym sławy. Jego wychowaniem zajmował się najsłynniejszy uczony grecki, Arystoteles. Zaprawiony w walce od najwcześniejszych lat, wyrósł Aleksander na doskonałego wodza. Dokonał tak niezwykłych czynów, że następne pokolenia nazwały go Wielkim. Objęcie władzy przez dwudziestoletniego Aleksandra ożywiło nadzieje podbitej ludności greckiej na wyzwolenie się spod panowania Macedonii. Nadzieje te wkrótce Aleksander rozwiał, tłumiąc bunty w okrutny sposób.

Wyprawa na Persję Umocniwszy swe panowanie na Półwyspie Bałkańskim, rozpoczął przygotowania do wyprawy na Persję. W 334 roku p.n.e. wyruszył na czele 35-tysięcznej armii macedońsko-greckiej do Azji Mniejszej. Wojna trwała wiele lat. Aleksander odniósł w niej szereg wspaniałych zwycięstw nad wojskami perskimi. Po bitwie nad rzeką Granikiem (334 r. p.n.e.) opanował zachodnią część Azji Mniejszej. Pokonany pod Issos (333 r. p.n.e.) król perski Dariusz III ratował się ucieczką, pozostawiając w rękach przeciwnika cały swój obóz. Znajdowały się w nim jego żona i córki. Aleksander nie ścigał jednak Dariusza, lecz podążył na południe, zajmując Syrię i Egipt (332 r. p.n.e.). W Egipcie założył na swoją cześć miasto Aleksandrię.

Czy wiesz, że… W mieście Gordion (w Azji Mniejszej) znajdował się w świątyni wóz, którego dyszel był połączony z jarzmem dla wołów mocno splątanym węzłem. Przepowiednia głosiła, że kto rozplącze ów węzeł, zostanie władcą całej Azji. Aleksander Wielki, nie bawiąc się w rozplątywanie, przeciął węzeł mieczem.

Podboje Aleksandra Macedońskiego Król Dariusz, pragnąc zakończyć wojnę, zaproponował Aleksandrowi zawarcie korzystnego pokoju. Warunki te zostały odrzucone przez Aleksandra, który dążył do całkowitego podboju Persji. Maszerując za swoją armią na wschód, zwyciężył Persów w bitwie pod Gaugamelą (331 r. p.n.e.). Dariusz ponownie uciekł z pola walki. Tym razem Aleksander ruszył za nim w pościg. Ostatecznie król perski zginął w wyniku spisku zorganizowanego przez jego poddanych. Od tej pory Aleksander zaczął się uważać za władcę państwa perskiego. Nie zaprzestał jednak dalszych podbojów i dotarł aż do Indii. Znużona długoletnimi wojnami armia domagała się odwrotu i Aleksander musiał ustąpić. Dziesięcioletnia, pełna trudów i wyrzeczeń wyprawa zakończyła się opanowaniem olbrzymiego terytorium państwa perskiego. Stolicą swej monarchii Aleksander uczynił Babilon.

Aleksander planował jeszcze dalsze podboje (m. in Aleksander planował jeszcze dalsze podboje (m.in. Afryki i Italii), ale przeszkodziła mu w tym jego przedwczesna śmierć (323 r. p.n.e.). Monarchia Aleksandra Wielkiego rozpadła się na kilka mniejszych państw.

Rozszerzanie się kultury hellenistycznej

Skutki podbojów Aleksandra Macedońskiego W wyniku podbojów Aleksandra Macedońskiego przestała istnieć monarchia perska. W jej miejsce powstały państwa rządzone przez jego dawnych wodzów, nazywane odtąd hellenistycznymi (w odróżnieniu od helleńskich miast-państw). Na wschodzie przyjmowały się obyczaje greckie, a także greckie wierzenia i język. Z dorobku kulturalnego ludów Wschodu korzystali także Grecy, którzy przyswajali sobie wierzenia i zwyczaje dotąd im nieznane. Wielkie znaczenie odgrywało miasto Aleksandria, w którym znajdowała się najsłynniejsza na całym świecie biblioteka. Innymi ważnymi ośrodkami były Antiochia i Pergamon.

Hellenizm Hellenizm - okres w historii starożytnego świata, trwający od połowy IV w. p.n.e. (tzn. od podbojów Aleksandra Wielkiego) do końca I w. p.n.e., kiedy to Rzym opanował wschodnie obszary Morza Śródziemnego. Hellenizm charakteryzował się rozszerzaniem się kultury i obyczajów greckich na terenach Wschodu i wzajemnym oddziaływaniem na siebie kultury greckiej i kultury ludów starożytnego Wschodu.

Powtórzenie:

Pojęcia: Cywilizacja minojska - to jedna z najstarszych kultur epoki brązu w obszarze Morza Śródziemnego powstała na Krecie około 3000 p.n.e. Wieki ciemne - okres w historii starożytnej Grecji, trwający od upadku kultury mykeńskiej (XII/XI wiek p.n.e.) do początku epoki archaicznej (IX/VIII wiek p.n.e.), podczas którego zaszły w świecie greckim zasadnicze zmiany, które zadecydowały o kształcie klasycznej cywilizacji greckiej. Polis (miasto-państwo) - oryginalny typ organizacji państwowej posiadający odrębną władzę, prawa, armie i niektóre wierzenia.

Pojęcia: Ustrój oligarchiczny - ustrój polityczny w którym rządy obejmuje mała grupa społeczna do, której należą zazwyczaj obywatele dysponujący wysokim statusem urodzenia czy też posiadających cenzus majątkowy. Ustrój demokratyczny - ustrój polityczny, w którym źródło władzy stanowi wola większości obywateli. Tyrania - w państwach-miastach starożytnej Grecji forma rządu powstała w wyniku zamachu stanu. Hellada – ogólna nazwa starożytnej Grecji. Hellenowie – mieszkańcy Hellady. Wielka kolonizacja - termin utworzony przez historyków dla odróżnienia ruchu osadniczego, w którym brały udział polis greckie w okresie archaicznym

Pojęcia: Mit – opowiadanie o bogach i bohaterach greckich. Mitologia – zbiór mitów. Politeizm – wiara w wielu bogów. Monoteizm – wiara w jednego boga. Antropomorfizm - Grecy wyobrażali sobie bogów na podobieństwo ludzi, mieli oni mieszkać na jednym ze szczytów gór oddzielających Macedonię od Tesalii, Olimpie. Bogowie byli młodzi, piękni, nieśmiertelni. Heros - w mitologii greckiej postać zrodzona ze związku człowieka i boga. Herosi mieli nadzwyczajne zdolności, jak wielka siła, spryt lub inne przymioty. Byli dowodem przenikania się świata bogów i ludzi.

Pojęcia: Hoplici - ciężkozbrojni piechurzy walczący w zwartym szyku, zwanym falangą. Ateński Związek morski - sojusz polis starożytnej Grecji kontrolowany przez Ateny. Spartiaci – pełnoprawni obywatele Sparty. Otrzymywali od państwa działkę ziemi, na której pracowali heloci. Ziemi tej nie mogli dzielić ani sprzedać. Ich najważniejszym obowiązkiem była służba wojskowa, która trwała bardzo długo (służyli w wojsku do 60 roku życia). Periojkowie – ludność wolna, zajmująca się rolnictwem, rzemiosłem i handlem. Heloci - niewolnicy stanowiący własność państwa. Zatrudniono ich do pracy na polach oraz jako służbę domową.

Pojęcia: Geruzja (rada starszych) - główny organ władzy w oligarchii spartańskiej. Zgromadzenie ludowe - w starożytności jeden z podstawowych organów władzy państwowej, w zakres jego kompetencji wchodził wybór urzędników i ustawodawstwo. Eforowie - najwyżsi urzędnicy w Sparcie i innych państwach doryckich (5 nadzorców), wybierani na 1 rok przez apellę. Zasada kolegialności - każda funkcja w demokratycznych Atenach sprawowana była przez kilka osób. Sąd skorupkowy - praktyka polityczna w starożytnej Grecji, rodzaj tajnego głosowania, podczas którego wolni obywatele typowali osoby podejrzane o dążenie do tyranii i zasługujące na wygnanie z miasta na 10 lat.

Daty: 1450r. p.n.e. – opanowanie Krety przez Mykeny. 776r. p.n.e. – pierwsze Igrzyska Olimpijskie. 490r. p.n.e. – bitwa pod Maratonem. 480r. p.n.e. – bitwa pod Termopilami. 480r. p.n.e. – bitwa pod Salaminą. 479r. p.n.e. – bitwa pod Platejami. V w. p.n.e. – „Wiek Peryklesa”. 431-404r. p.n.e. – wojna pomiędzy Spartą a Atenami. 405r. p.n.e. – zwycięstwo Spartan nad rzeką Aigospotamoi. 338r. p.n.e. – bitwa pod Cheroneą. 334r. p.n.e. – początek podbojów Aleksandra Wielkiego.

Daty: 334r. p.n.e. – bitwa nad rzeką Granikiem. 333r. p.n.e. – porażka Dariusz III pod Issos. 332r. p.n.e. – zajęcie Egiptu i Syrii przez Aleksandra Wielkiego. 331r. p.n.e. – klęska Persów pod Gaugamelą. 323r. p.n.e. – śmierć Aleksandra Wielkiego.

Postacie: Miltiades – dowódca Greków w bitwie pod Maratonem. Dariusz – król perski; dowodził wojskiem w bitwie pod Maratonem. Kserkses – król perski; dowodził wojskiem w bitwie pod Termopilami. Leonidas – król Sparty; dowodził wojskami państw greckich w bitwie pod Termopilami. Perykles – najwybitniejszy polityk, mówca i obrońca demokracji. Filip II –ról Macedonii z dynastii Argeadów w latach 357-336 p.n.e., polityk, strateg i reformator armii macedońskiej. Aleksander Wielki - król Macedonii z dynastii Argeadów w latach 336-323 p.n.e.

Sprawdzenie wiadomości

1. Określ położenie starożytnej Grecji. Południowa część Półwyspu Bałkańskiego - Peloponez, wyspy na Morzu Egejskim oraz zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej.

2. Czym zajmowali się Grecy w starożytności? rolnictwem, rzemiosłem, rybołówstwem, handlem.

3. Czym są wieki ciemne? Okres w historii starożytnej Grecji, trwający od upadku kultury mykeńskiej (XII/XI wiek p.n.e.) do początku epoki archaicznej (IX/VIII wiek p.n.e.), podczas którego zaszły w świecie greckim zasadnicze zmiany, które zadecydowały o kształcie klasycznej cywilizacji greckiej.

4. Podaj przyczyny rozbicia Grecji na miasta-państwa. ukształtowanie terenu uniemożliwiające wytworzenie jednolitego organizmu państwowego, brak zagrożenia zewnętrznego, nie stworzono rozbudowanego systemu irygacyjnego, takiego jak w Egipcie, zbędna więc była silna władza centralna.

5. Co to jest polis? Oryginalny typ organizacji państwowej posiadający odrębną władzę, prawa, armie i niektóre wierzenia.

6. Czym była wielka kolonizacja? Trwająca aż do VI wieku p.n.e. kolonizacja, w wyniku której Grecy opanowali wybrzeża Morza Czarnego, południową Italię i Sycylię, wybrzeże dzisiejszej Francji oraz północno-wschodnie wybrzeża Afryki

7. Opisz w skrócie religię starożytnych Gregów. Nie była do końca sformułowana. Opierała się na mitach. Była religią politeistyczną.

8. Co znaczy, że w Grecji ukształtowało się antropomorficzne wyobrażenie bogów? Bogowie byli podobni do ludzi, piękni, wspaniałomyślni, weseli, dobrzy, ale też złośliwi, zawistni, kłótliwi. Od ludzi różnili się tym, że byli nieśmiertelni.

9. Opisz przebieg igrzysk olimpijskich. Dzień pierwszy: odbywała się uroczysta procesja; składano ofiary Zeusowi; przysięgano walczyć uczciwie, zgodnie z przyjętymi zasadami Dzień drugi: walczyli ze sobą chłopcy Dzień trzeci i czwarty: walczyli dorośli; rozgrywano pięciobój: bieg na dystansie jednego stadionu (ok. 200 m), skok w dal z ciężarkami, rzut dyskiem i oszczepem, zapasy; potem dodano wyścigi rydwanów zaprzężonych w konie oraz boks Dzień piąty: nagradzano zwycięzców wieńcami laurowymi

10. Scharakteryzuj podział ludności starożytnej Sparty. Spartiaci - byli to pełnoprawni obywatele. Otrzymywali oni od państwa działkę ziemi, na której pracowali heloci. Ziemi tej nie mogli dzielić ani sprzedać. Ich najważniejszym obowiązkiem była służba wojskowa, która trwała bardzo długo (służyli w wojsku do 60 roku życia). Periojkowie - była to ludność wolna, zajmująca się rolnictwem, rzemiosłem i handlem. Heloci - byli to niewolnicy stanowiący własność państwa. Zatrudniono ich do pracy na polach oraz jako służbę domową.

11. Na czym polegało wychowanie spartańskie? Wychowanie spartańskie polegało na tym, aby wychować dzieci na świetnych wojowników. Nie uczono ich liczyć ani specjalnie pisać, ponieważ uważano te umiejętności za zbędne. Uczono ich więc tylko tych rzeczy które mogły przydać się w walce. Od szóstego roku życia chłopiec przechodził pod opiekę państwa i musiał chodzić do koszar. Uczono ich walki i sprytu. Kiedy dziecko zostało przyłapane na kradzieży, karano je nie tyle za kradzież co za brak sprytu!

12. Podaj cechy demokracji ateńskiej. równość wobec prawa, wolność wypowiedzi, powszechny dostęp do urzędów.

13. Na czym polegał sąd skorupkowy? Raz na rok na Zgromadzeniu Ludowym ustalano, czy jakiś obywatel działa na szkodę państwa. Jeśli większość stwierdziła, że tak, wówczas zwoływano tzw. sąd skorupkowy. W głosowaniu musiało brać udział 6000 obywateli Aten. Każdy z nich wypisywał na glinianej skorupce nazwisko obywatela, którego działalność zagrażała ustrojowi państwa. Ten Ateńczyk, którego wskazała większość, musiał opuścić miasto i iść na dziesięcioletnie wygnanie.

14. Podaj skutki wojny Peloponeskiej. Ateńczycy musieli: oddać całą flotę wojenną i prawie całą handlową, zburzyć fortyfikacje, uznać hegemonię Sparty w całej Grecji, rozwiązany został Ateński Związek Morski.

15. Opisz postać Aleksandra Wielkiego. król Macedonii w latach 336-323 p.n.e., syn Filipa II, niezwykle uzdolnionym, ambitnym i żądnym sławy, wychowanek Arystotelesa, podbił wiele terenów (m.in. Persję, Syrię oraz Egipt), zmarł w 323r. p.n.e.

16. Czym był hellenizm? Okres w historii starożytnego świata, trwający od połowy IV w. p.n.e. (tzn. od podbojów Aleksandra Wielkiego) do końca I w. p.n.e., kiedy to Rzym opanował wschodnie obszary Morza Śródziemnego. Hellenizm charakteryzował się rozszerzaniem się kultury i obyczajów greckich na terenach Wschodu i wzajemnym oddziaływaniem na siebie kultury greckiej i kultury ludów starożytnego Wschodu.

17. Wytłumacz pojęcia: ustrój oligarchiczny ustrój polityczny w którym rządy obejmuje mała grupa społeczna do, której należą zazwyczaj obywatele dysponujący wysokim statusem urodzenia czy też posiadających cenzus majątkowy. tyrania w państwach-miastach starożytnej Grecji forma rządu powstała w wyniku zamachu stanu. mit opowiadanie o bogach i bohaterach greckich. heros w mitologii greckiej postać zrodzona ze związku człowieka i boga. hoplici ciężkozbrojni piechurzy walczący w zwartym szyku, zwanym falangą.

18. Rozszyfruj daty: 776r. p.n.e. pierwsze igrzyska olimpijskie V w. p.n.e. „Wiek Peryklesa” 405r. p.n.e. zwycięstwo Spartan nad rzeką Aigospotamoi 334r. p.n.e. początek podbojów Aleksandra Wielkiego bitwa nad rzeką Granikiem 331r. p.n.e. klęska Persów pod Gaugamelą upadek Persji

Dziękuję za uwagę  Wykonała Asia Skuza