Teologia – definicje, typy, podziały

Definicja taksonomiczna/leksykograficz na Definicja kognitywna - cechy kategorialne/esencjalne właściwe wszystkim desygnatom klasy teologii; - cechy konieczne i wystarczające do wyodrębnienia teologii z klasy hiperonimów; - sposób rozumienia pojęcia przez użytkowników języka; - uwzglęnianie funkcji, ról, cech, czynności, procesów, wydarzeń w życiu i w kulturze wspólnoty posługującej się danym językiem;

Użycie terminu teologia etymologia – gr. qeo,j / qe,w| lo,goj łac. theologia (transliteracja) niem. Glaubenslehre (tożsamość?) Platon – Państwo Ks. II; (gr. Politei,a dzieło z ok. 360 r. p.n.e.) mity wielkie i małe; niemoralność bogów w wielkich mitach – wpływ na młodzież; postulat Adejmantosa – rola poetów/teologów i filozofów;

Użycie terminu teologia Arystoteles – podział filozofii: Panetios z Rodos (II w. p.n.e.) Warron (zm. 27) teologia cywilna/polityczna (boski porządek społeczeństwa; deifikacja władców) matematyka; fizyka; teologia – filozofia pierwsza, przedmiot filozofii pierwszej – byt niezmienny teologia mityczna (o bogach) teologia fizyczna (zjawiska spowodowane działaniem bogów w świecie)

Brak terminu teologia w Biblii - teologia/teologie ST i NT - niechęć pisarzy wczesnochrześcijańskich do teologii konotacje etymologiczne (lo,gia) konotacje funkcjonalne - synonimia: doctrina doctrina christiana sacra eruditio doctrina sacra sacra scriptura divina pagina ALE: 1 Kor 1,22-25 rozkład akcentów?

Teologia a filozofia - Klemens Aleksandryjski (II/III w.) – Kobierce V wykorzystanie mądrości prorockiej (LXX?) chrystianizacja filozofów/pisarzy pogańskich - użycie pogańskiej terminologii i korekcja znaczenia - Orygenes (II/III w.) – Contra Celsum VI - teologia = prawdziwa nauka o Bogu o Jezusie Chrystusie - Zbawcy doksologia jako dominanta

Teologia a filozofia - Euzebiusz z Cezarei (IV w.) – Peri th/j evkklesiastikh/j qeologi,aj Theologia ecclesiastica nauka o Trójcy św. - Atanazy (IV w.) – teologia i ekonomia gr. oivkonome,w – kierować, zarządzać domem rządy Boga w świecie kierowanie światem działania zbawcze

Teologia a filozofia - rezerwa Augustyna Boecjusza (VI w.) Grzegorza Wielkiego (VI/VII w.) dominacja trynitologii - Piotr Abelard (zm. 1142) – Theologia christiana słaba reprezentacja kwestii Objawienia odwołania do Augustyna i Boecjusza pierwszy łaciński tytuł z teologią zamiennik i odwołania do Platona i Cycerona

Teologia a filozofia dwa modele relacji teologia filozofia Ireneusz z Lyonu Tertulian Cyprian z Kartaginy szkoła aleksandryjska ekskluzywiz m Marcin Luter odrzucenie filozoficznego poznania Boga Klemens Aleksandryjski Orygenes Tomasz z Akwinu szkoła antiocheńska inkluzywizm wykorzystanie filozofii w poznawaniu Boga

Teologia w średniowieczu - Bonawentura (zm 1274) - Tomasz z Akwinu (zm. 1274) – Summa Theologica tożsamość teologii z Pismem Św. Sacra Scriptura sive theologia doctrina sacra – 80 x zamiennik i - stopniowa utrata rezerwy wobec terminu teologia przedmiot kształcenia uniwersyteckiego theologia – 3 x doctrina fidei - sacra Scriptura - sacra Pagina w efekcie – scientia speculativa - Jan Duns Szkot (zm 1274) scientia practicae

Teologia w czasach Reformacji wykorzystywanie elementów scholastyki: pojęcia sformułowania tok dowodzenia sofistyka - teologia Pawła jako wzorzec teologii reformacyjnej krytyka teologii scholastycznej Declamantiuncula in divi Pauli doctrinam – mowa w Wittenberdze Filip Melanchton – Loci communes hypotyposes theologiae jedyna prawdziwa teologia teologia biblijna Prawdy podstawowe albo wzorce nauki teologicznej zakorzenione biblijnie elementy teologii systematycznej/dogmatyki

Teologia w czasach Reformacji Tezy heidelberskie 19 i 20 Marcin Luter – theologia crucis egzystencjaliz m personalizm dialektyka theologia gloriae przedmiot teologii theologia crucis homo peccatus Deus iustificans

Teologia w czasach Reformacji teologia żywa – rozszerzanie pola semantycznego teologii głoszenie Słowa Bożego w kazaniu kontekst etymologiczny powszechność teologii świadectwo/nauka Kościoła każda wypowiedź o Bogu modlitwa życie/postępowanie – jako świadectwo wiary w Boga objawionego w Chrystusie elementy dewocji prywatnej

Ortodoksja luterska określanie źródeł przedmiotu celu Nauka/doktryna zbudowana ze Słowa Bożego, za sprawą której ludzie nauczani są w prawdziwej wierze i pobożności ku życiu wiecznemu Jan Gerhard ( ) teologia jako nauka Doctrina ex Verbo Dei exstructa, qua homines in fide vera et vita pia erudiuntur ad vitam aeternam Pietyzm – odwrót od teologii jako nauki; zwrot ku teologii żywej, praktycznej i personalistycznej - emancypacja teologii biblijnej (XVII-XVIII w.).

Teologia jako nauka? Emancypacja dziedzin teologii brak opisu natury Boga i świata w formie tez Friedrich Daniel Ernst Schleiermacher ( ) Kurze Darstellung des theologischen Studiums teologia (jako nauka o Bogu) nauka sensu stricto teologia = nauka o chrześcijaństwie/ nauka o wierze chrześcijańskiej opis postrzegania Boga przez ludzi wierzących; tezy religijne i teksty biblijne – wyraz (subiektywnej) religijności przedmiot teologii

Teologia jako nauka? Emancypacja dziedzin teologii XIX w. – szkoła historii religii (np. Albrecht Ritschl) odrzucenie scholastyki i arystoteleizmu w teologii protestanckiej teologia tzw. kościelna nauka egzegezę biblijną dowartościowanie czynnika subiektywnego emocjonalnego egzystencjalnego kryteria naukowości – spełniane przez niektóre dziedziny teologii: historię Kościoła historię dogmatów

Teologia jako nauka? Emancypacja dziedzin teologii XX w. – Karl Barth i dominacja dogmatyki kryteria naukowości: określony przedmiot poznawania dążenie do opisu przedmiotu poznania posługiwanie się w poznawaniu opisie określoną metodologią treść poszczególych dogmatów teologia jako nauka/mowa o Bogu (żywe) Słowo Boże niemożliwe, ale konieczne zadanie teologii

Teologia jako nauka? założenie – obecnie teologia określana jako dziedzina wiedzy obejmująca nauki: nauki biblijne teologię historyczną teologię systematyczną teologię praktyczną

Teologia jako nauka? definicja (leksykograficzna) nauki: konieczność wygenerowania przedmiotu (i podmiotu) autonomiczna część kultury służąca wyjaśnieniu funkcjonowania świata, w którym żyje człowiek. Nauka jest budowana i rozwijana wyłącznie za pomocą tzw. metody naukowej lub metod naukowych nazywanych też paradygmatami nauki poprzez działalność badawczą prowadzącą do publikowania wyników naukowych dociekań. Proces publikowania i wielokrotne powtarzanie badań w celu weryfikacji ich wyników prowadzi do powstania wiedzy naukowej. Zarówno ta wiedza jak i sposoby jej gromadzenia określane są razem jako nauka. Źródło... Wikipedia metody źródeł celu/funkcji

Teologia jako nauka? napięcie pomiędzy podstawowymi funkcjami teologii funkcja kościelno-egzystencjalna funkcja racjonalno-naukowa uprawianie teologii w kontekście Kościoła - z upoważnienia Kościoła - w służbie Kościoła - w opozycji do Kościoła - egzystencjalne mówienie o Bogu – zasada (subiektywnego) poznania Boga/brak możliwości poznania obiektywnego - jeden z elementów aktywności i refleksji Kościoła - podejście krytyczne jako dziedzictwo Oświecenia - wzbogacenie apologetyki (ukierunkowanie refleksji na zewnątrz) - wzbogacenie samoświadomości eklezjalnej/konfesyjnej (ukierunkowanie refleksji do wewnątrz)

Teologia jako nauka? Potrzeba naukowej teologii? Marcin Luter sceptycyzm wobec scholastyki naukowość/racjonalność jako zabezpieczenie przed teologią ludową/religijnością ludową magicznym traktowaniem formuł

Teologia jako nauka? definicje (leksykograficzne) teologii: Słownik Biblijny Encyklopedia Religii Słownik Teologiczny

Teologia zorientowana funkcjonalnie trudności z wygenerowaniem przedmiotu teologii określeniem autonomicznej metody Apostoł Paweł – wykorzystanie żydowskich metod interpretacji ST Jak i po co uprawiano teologię? głosić/nauczać/zwiastować ABY Chrystusa ukrzyżowanego wywyższonego typologii historii jako dowodu działania Boga w świecie aktualizacja/peszeryzacja

Chrystus – jeden z przedmiotów teologii Pawła brak naukowego obiektywizmu ALE teologia ujmowana personalistycznie egzystencjalnie historiozbawczo uprzywilejowanie przeżycia mistycznego (Damaszek) brak doktrynalnej systematyzacji; progresywny i kontekstualny charakter zwiastowania subiektywiz m

inkulturacja oraz metoda intertekstualna cytaty + kryptocytaty z dzieł autorów hellenistycznych poganie jako instancja odbiorcza teologia ujmowana kerygmatycznie antycypacja wydarzenia Chrystusa wspólne doświadczenie Żydów i nie- Żydów proroctwafilozofię/literaturę teologię naturalną (Rz 1, ) doświadczenie własne doświadczenie adresatów wykorzystanie analogii w nauczaniu/zwiastowaniu Ewangelii (np. Rz 2,9-14)

Teologia zorientowana antygnostycko II/III w. główne nurty chrześcijaństwa nurty peryferyjne ruchy filozoficzno-religijno- teologiczne synkretyzujące gnoza (jako terminus technicus) np. Marcjon ortodoksjaheterodoksja 1. odrzucenie ST i elementów judaizujących NT; 2. kwestia kanonu 3. specyfika obrazu Boga ST; 4. antagonizacja Boga ST i NT: reakcja mainstreamu

Teologia zorientowana antygnostycko II/III w. Ireneusz z Lyonu (zm. 202) Tertulian (zm. 220) Hipolit Rzymski (zm. 235) por. Ewangelia Jana; nauka o Logosie i Sofii Bóg - Logos - Sapientia = Bóg - Syn - Duch (Tertulian) ortodoksja w odniesieniu do herezji adaptacja elementów herezji odrzucenie elementów herezji Bóg ST jako demiurg; gradacja stworzenia; hierarchia Bogów początki tradycji apostolskiej stosunek do ST kanoniczność pism chrześcijańskich gwarancja przekazu prawdy rekonstrukcji nauczania Jezusa i apostołów koncepcja Trójcy i równości osób (Tertulian) tożsamość Boga ST i NT– stwórcy świata pragnącego i dążącego do zbawienia człowieka koncepcja historii zbawienia (Ireneusz) potem nauka o sukcesji apostolskiej

Teologia zorientowana centrowo separatystyczne tendencje średniowiecznych teologów sprzeciw wobec arystotelizmu teologia Roger Bacon Grzegorz IX Bonawentura artes liberales filozofia szkoła franciszkańska niebezpieczeństwo przewartościowania przez połączenie ze Słowem Bożym; zburzenie naturalnego porządku T F nauka pomocnicza/służebna utrata znaczenia biblistyki na korzyść teologii filozoficznej/systematycznej

Przedmiot teologii średniowiecznej Bonawentura – teologia = Pismo Święte BÓG tożsamość przedmiotu celu Biblii i teologii który JEST który STWARZA który PANUJE nad światem i historią który ZBAWIA stworzenie przez swojego SYNA przedmiot teologii filozofującej/scholastycznej? Bóg (?) Chrystus (?)prawdy/zasady wiary (?) niebezpieczna zależność od fokusu teologa

Przedmiot teologii średniowiecznej BÓG – podstawowy ostateczny przedmiot teologii akcent scholastyczny CHRYSTUS – integrujący przedmiot teologii PRAWDY WIARY – ogólny przedmiot teologii intelligentia fidei redefinicja teologii jako próby racjonalizacji wiary intelligentia revelationis scientia fidei Fides quaerens intellectum Anzelm z Canterbury (zm. 1109)

Cel teologii średniowiecznej wiara = cel pośredni teologia biblijna ut boni fiamus et salvemur poznani e teologia filozoficzna umiłowanie szczęście/zbawieni e

Teologia teoretyczna a praktyczna Tomasz z Akwinu – prymat teologii teoretycznej/spekulatywnej cel Bonawentura – prymat teologii praktycznej/egzegezy wyjaśnianie ku zbawieniu skutecznoś ć środki: wykład normatywny wykład parenetyczny wykład proszący wykład napominający ukierunkowanie na odbiorcę/funkcja konatywna

Teologia teoretyczna a praktyczna teologia scholastyczna – doctrina sacra cel intelektualne/rozumowe pogłębianie wiary wyjaśnianie objawienia SUBALTERNACJA postawienie teologii w centrum wszelkiej nauki ponad wszystkimi dyscyplinami ukierunkowanie na teologię (tekst oraz jego kontekst i kod) funkcja etetyczna oraz poznawcza i metajęzykowa

Teologia teoretyczna – doctrina sacra o celu człowieka; o drogach do tego celu; Tomasz z Akwinu – wyraźna dysymilacja wobec Pisma Św. cel przybliżenie człowiekowi objawienia Bożego Biblia wiedza teoretyczna minimalizacja aspektu praktycznego Bóg (?) Chrystus (?) odkupienie (?) przedmiot

Teologia teoretyczna – doctrina sacra teocentryzm Tomasza z Akwinu PUNKT ODNIESIENIA różny od stworzeń od stworzenia istota innych bytów (duchowych,materialnych) istnienie Bóg (?) BÓG istota Boga = istnienie

Typy teologii dążenie do zrozumienia Objawienia (intelligentia revelationis) do zrozumienia wiary (intelligentia fidei) teologia spekulatywna – prymat rozumu i poznania charakter pomocniczy praca nad Biblią analiza aspektów historycznych elementy liturgiczne (dewocyjne) teologii sensu stricto Bóg (?) rozwoj i dominacja w teologii systematycznej aż do dogmatyki

Typy teologii teologia pozytywna – prymat biblistyki analizy tekstów religijnych charakter zasadniczy praca nad Biblią analiza aspektów historycznych elementy liturgiczne (dewocyjne) Bóg (?) synteza nauczania

Typy teologii teologia mistyczna – prymat wewnętrznego doświadczenia, przeżycia religijnego teologia pozytywna jako punkt wyjścia zwieńczenie teologii = scientia fidei Bóg (?) mistyka racjonalna humanistyczna wykorzystanie elementów filozofii platońskiej scholastyki akcent na wewnętrznym przeżyciu jednostkowość odracjonalizowanie inspiracja biblijna mówienie o Bogu mówienie z Bogiem

Typy teologii teologia poszukująca – poszukiwanie odpowiedzi na aktualne pytania oddolna droga/metoda teologiczna problemy człowieka jako punkt wyjścia Bóg (?) od człowieka pytania o Trójcę kto może być zbawionym natura/natury Chrystusa wola Chrystusa do Słowa Bożego homoseksualizm aborcja antykoncepcja twórcza theologia in statu nascendi

Typy teologii teologia przekazująca – poszukiwanie syntez teologicznych ukierunkowanie na jasność wierność przekazu tez kolejnym pokoleniom zachowawcza podręczniki dogmatyki formowanie (samo)świadomości konfesyjnej Bóg (?) teologia konfesyjna odtwórcza

Typy teologii teologia polemiczna – ukształtowana przez wpływająca na spory religijne Bóg (?) teologia ireniczna – uzasadnienie pokojowego (współ)istnienia różnych wyznań teologia symboliczna – akcent na księgach symbolicznych na prezentacji poglądów CEL polemiczno- apologetyczny ireniczno-ekumeniczny teologia ekumeniczna

Typy teologii teologia katafatyczna – gr. katafatiko,j – pozytywny poznanie Boga/nauka o Bogu na podstawie źródeł i rozumu Bóg (?) teologia pozytywna teologia apofatyczna – gr. avpofatiko,j – negatywny wyłącznie negatywne orzekanie o Bogu BÓG JEST jaki NIE jest NIE jest jak człowiek NIEograniczony NIEpojęty NIEpoznawalny orzekanie pozytywne nieprawda w mówieniu o Bogu NIEwypowiedziany

Typy teologii rozróżnienie Marcina Lutra Bóg (?) teologia chwały scholastyka spekulacje filozoficzne drogą do poznania Boga podstawowe miejsce i sposób objawiania się Boga poznawania Boga teologia krzyża theologia gloriae theologia crucis koncentracja na krzyżu kenozie w krzyżu/kenozie jednocześnie Deus absconditus/ukryty (najgłębiej) Deus revelatus (najpełniej)

Typy teologii teologia kerygmatyczna – teologia zwiastowania (por. Paweł) Bóg (?) misja Kościoła = zwiastowanie Ewangelii postulat odnowy teologii ukierunkowanie zadaniowe powrót do źródeł