Życie i działalność Mikołaja Kopernika

„A cóż piękniejszego nad niebo, które przecież ogarnia wszystko co piękne?” Mikołaj Kopernik

Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu 19 lutego 1473 roku w domu przy ul. Św. Anny Wobec braku jakichkolwiek źródeł o rodzinie Koperników z lat 1468-1480 nie sposób dziś jednoznacznie rozstrzygnąć, gdzie naprawdę Kopernik przyszedł na świat. Brane są pod uwagę dwie kamienice:

właściciela żydowskiego Kamienica Pod Lwem Rynek Staromiejski 36 (pierwsza z prawej) stała do początku XX w., rozebrana przez właściciela żydowskiego M. S. Leisera.

Muzeum - Dom Kopernika. Gotycka kamienica przy ul. Św. Anny, dziś ul. Kopernika 15 i 17, z których ta pod nr 15 należała w latach 1464-1480 do rodziców astronoma. Dziś mieści się tu Muzeum - Dom Kopernika.

Muzeum - Dom Mikołaja Kopernika w Toruniu

a nie w budynku przy dzisiejszej Historycy kilka lat temu stwierdzili, że prawdopodobnie to w Kamienicy Pod Lwem, a nie w budynku przy dzisiejszej ul. Kopernika, urodził się Mikołaj. Jednym z argumentów na potwierdzenie tej tezy jest to, iż kamienica w Rynku była okazalsza od kamienicy zwanej dziś Domem Kopernika. Przyjmujemy jednak, że Mikołaj Kopernik urodził się w domu przy ul. Św. Anny.

Mikołaj Kopernik został ochrzczony w 1473 r Mikołaj Kopernik został ochrzczony w 1473 r. w ówczesnym kościele parafialnym, a dzisiejszej katedrze św. Janów.

Portret ojca Mikołaja Kopernika, autor nieznany, XVII w. Był synem kupca krakowskiego, o takim samym imieniu, który w ramach prowadzonego handlu przeniósł się z Krakowa do Torunia. Portret ojca Mikołaja Kopernika, autor nieznany, XVII w.

Matka, Barbara, pochodziła z rodziny Watzenrode, związanej z Toruniem Matka, Barbara, pochodziła z rodziny Watzenrode, związanej z Toruniem. Rodzice astronoma mieli czworo dzieci: Andrzeja, Mikołaja, Barbarę i Katarzynę.

Po śmierci ojca, osłabła pozycja materialna rodziny astronoma i opiekę nad nią objął zamożny wuj, biskup warmiński Łukasz Watzenrode.

Mikołaj rozpoczął edukację w szkole miejskiej w Toruniu przy kościele św. Jana (róg ulicy Łaziennej i św. Jana). Zdobyte tam solidne podstawy umożliwiły mu kontynuowanie nauki.

Dzięki protekcji i finansowemu wsparciu przez wuja, młody Mikołaj mógł rozpocząć studia na Akademii Krakowskiej. Na wydziale sztuk wyzwolonych studiował od 1491 do 1495 roku.

Dokument z wpisem Mikołaja Kopernika na Uniwersytet Jagielloński z księgi immatrykulacyjnej z 1491 roku, oryginał Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, faksymile ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu.

Na krakowskiej uczelni Mikołaj zetknął się z wieloma dyscyplinami nauki, między innymi z gramatyką, retoryką, poetyką, a także z astronomią, która w znaczny sposób wpłynęła na jego dalsze życie. Dzięki tym zajęciom poznawał wszelkie tajemnice astronomii i możliwe, że to właśnie w tym czasie w umyśle Mikołaja zrodziła się koncepcja teorii budowy świata odmienna od powszechnie wówczas uznawanej.

Po studiach na Akademii Krakowskiej, jesienią 1495 roku Mikołaj udał się na Warmię do Fromborka, gdzie dzięki pomocy wuja miał objąć godność kanonika kapituły przy tamtejszej katedrze. 20 października 1497 r. Kopernik pełnoprawnie objął kanonię warmińską, co zapewniło mu utrzymanie do końca życia.

W latach 1496-1503 kontynuował studia na uczelniach włoskich W latach 1496-1503 kontynuował studia na uczelniach włoskich. W Bolonii studiował prawo w latach 1495 -1499.

Oprócz nauk prawniczych przeprowadził tam samodzielne, pierwsze obserwacje astronomiczne. Dzięki nauce języka greckiego mógł korzystać z oryginalnych tekstów starożytnych uczonych w rozwijaniu swojej pasji.

W 1500 roku przebywał w Rzymie, gdzie nadal kontynuował obserwacje astronomiczne, a także praktykował przy kurii papieskiej prawo kościelne. W nocy z 5 na 6 listopada 1500 r., obserwował zaćmienie Księżyca. W 1501 roku po powrocie do Fromborka , Kopernik uzyskał pozwolenie kapituły warmińskiej na kontynuacje studiów medycznych w Padwie.

Mikołaj Kopernik wykładający astronomię w Rzymie w 1500 r. Miedzioryt Henryka Redlicha według obrazu Wojciecha Gersona.

W Padwie Kopernik poświęcił się studiom medycznym W Padwie Kopernik poświęcił się studiom medycznym. Koncentrował się na poznawaniu autorytetów starożytnych Hipokratesa, Galena i Avicenny oraz anatomii ludzkiego ciała, jak i właściwości leczniczych ziół.

W Padwie Kopernik studiował również filologię i zapewne pod okiem Niccolò Leonico Tomeo (1456-1531) poznał dobrze grekę i rozpoczął tłumaczenie „Listów” Teofilakta Symokatty. Nadal poszerzał swoją wiedzę astronomiczną.

W Ferrarze 31 V 1503 r. w obecności promotorów: Filipa Bardella oraz Antoniego Leutusa Mikołaj Kopernik złożył obowiązujące egzaminy ze znajomości Dekretów oraz Dekretaliów i uzyskał tytuł doktora prawa kanonicznego. Otrzymał wówczas doktorskie insygnia: biret i pierścień.

Po powrocie z Włoch przez kilka lat mieszkał w Lidzbarku Warmińskim, gdzie rezydował jego wuj Łukasz Watzenrode, który był biskupem warmińskim. Został sekretarzem swojego wuja oraz kanonikiem kapituły warmińskiej. Nie był jednak wyświęconym kapłanem.

Zamek Biskupów Warmińskich w Lidzbarku Warmińskim

Mikołaj brał udział prawie we wszystkich czynnościach dyplomatycznych i administracyjnych biskupa, uczestniczył m.in. w zjazdach stanów Prus Królewskich. Najprawdopodobniej był obecny na koronacji Zygmunta I Starego w katedrze wawelskiej 7 stycznia 1507 r., natomiast w 1509 r. uczestniczył w sejmie krakowskim.

Mikołaj w Lidzbarku około 1509 roku opracował pierwsze zarysy swojej teorii heliocentrycznej budowy Układu Słonecznego. Dużo czytał - Lidzbark posiadał dobrze wyposażoną bibliotekę. Dokończył tłumaczenie „Listów” Symokatty i sporządził mapy Prus i Warmii.

Przekład dzieła Teofilakta Symokatty, na okładce: herby Polski, Litwy, Krakowa

Medal Lidzbark Warmiński – miasto mężów znakomitych z wizerunkiem m.in. Mikołaja Kopernika

W pierwszej połowie 1510 roku astronom opuścił Lidzbark i przeniósł się do Fromborka, gdzie oddał się pracy naukowej. Mieszkał na wzgórzu katedralnym. Od 8 listopada 1510 r. do 8 listopada 1513 r. pełnił tam rolę kanclerza kapituły. Z Fromborkiem był związany do końca życia, z kilkuletnimi przerwami na pobyt w Olsztynie.

Miedzioryt z książki Krzysztofa Hartknocha  "Alt und Neues Preussen” przedstawia widok Fromborka w połowie XVII w. WBP-Książnica Kopernikańska w Toruniu.

Na apel Soboru Laterańskiego Kopernik w 1513 r Na apel Soboru Laterańskiego Kopernik w 1513 r. opracował i wysłał do Rzymu własny projekt reformy kalendarza. Wówczas też otrzymał od kapituły warmińskiej dom we Fromborku. W 1514 r. kupił na własność za 175 grzywien srebra basztę północno-zachodnią w obrębie wewnętrznych murów warowni fromborskiej.

Na zapleczu swojego domu zbudował płytę obserwacyjną (pavimentum) i sporządził wzorowane na starożytnych instrumenty astronomiczne (kwadrant, triguetrum i sferę armilarną). We Fromborku przeprowadził około 30 zarejestrowanych obserwacji astronomicznych. Obserwował m.in. Marsa i Saturna, przeprowadził serię czterech obserwacji Słońca. Odkrył wówczas zmienność mimośrodu Ziemi i ruch apogeum słonecznego względem gwiazd stałych.

Instrumenty astronomiczne Mikołaja Kopernika Kwadrant (rekonstrukcja) Drewniany kwadrat o boku trzech, czterech łokci, o starannie wyrównanej powierzchni służył Kopernikowi  do mierzenia wysokości Słońca nad horyzontem. Triguetrum (rekonstrukcja) Trójkąt paralaktyczny stosował Kopernik do wyznaczania paralaksy Księżyca, czyli do pomiaru jego odległości od Ziemi. 

Astrolabium (rekonstrukcja) Sfera armiralna była najbardziej skomplikowanym narzędziem obserwacyjnym Kopernika.  Służyła do wyznaczania położeń na niebie Księżyca i planet. 

Fragment ekspozycji w Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku

Wieża Kopernika we Fromborku widok z dziedzińca

„A zatem, jeżeli godność nauk mamy oceniać według ich przedmiotu, to bez porównania najprzedniejszą z nich będzie ta, którą… nazywają astronomią…” Mikołaj Kopernik

Obraz Jana Matejki z 1871 roku "Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem" Mikołaj Kopernik w trakcie obserwacji nieba z jego prywatnej wieży na wzgórzu katedralnym we Fromborku.

To prawdopodobnie we Fromborku Kopernik spisał swoje rewolucyjne dzieło „O obrotach sfer niebieskich”, w którym ustalił, że Ziemia obraca się wokół Słońca, a nie na odwrót, jak do tej pory sądzono. Zdaniem prof. Marka Urbańskiego do opracowania koncepcji heliocentrycznej nie doprowadziła Kopernika obserwacja nieba, a zamiłowanie do filozofii.

Dzieło Kopernika „De revolutionibus orbium coelestium” („O obrotach sfer niebieskich”), zostało opublikowane w 1543 roku. Kopernik przedstawił w nim teorię heliocentrycznej budowy Układu Słonecznego, burzącej dotychczasowe poglądy. Według Kopernika to Ziemia i inne planety krążą wokół Słońca, a nie Słońce i planety wokół Ziemi, jak głosił obowiązujący w czasach średniowiecza model wyjaśniający budowę świata.

Strona tytułowa pierwszego wydania „De revolutionibus orbium coelestium, Libri VI” „O obrotach sfer niebieskich, ksiąg sześć” z 1543 r.

Faksymile rękopisu dzieła Mikołaja Kopernika, ze zbiorów Muzeum w Malborku. 

„De revolutionibus orbium coelestium” Księga I. Rozdział X. „Pierwszą i najważniejszą ze wszystkich jest sfera gwiazd stałych, obejmująca samą siebie oraz cały świat (…). Z kolei idzie pierwsza z planet, Saturn, który obiegu swego dopełnia w ciągu trzydziestu lat. Za nim Jowisz, dokonujący obiegu w dwunastu latach. Następnie Mars, który odbywa obieg w ciągu dwu lat. Czwarte miejsce w tym szeregu zajmuje sfera o rocznym obiegu, w której, jak powiedzieliśmy, mieści się Ziemia ze sferą Księżyca jakby małym epicyklem. Na piątym miejscu Wenus powraca do pierwotnego położenia co dziewięć miesięcy. Szóste wreszcie miejsce zajmuje Merkury, odbywający obieg w ciągu osiemdziesięciu dni. A w środku wszystkich ma swą siedzibę Słońce. Czyż bowiem w tej najpiękniejszej świątyni moglibyśmy umieścić ten znicz w innym albo lepszym miejscu niż w tym, z którego on może wszystko równocześnie oświetlać?”

Kopernikowska wizja wszechświata „De revolutionibus orbium coelestium”

Teoria heliocentrycznej budowy Układu Słonecznego była rewolucją nie tylko w astronomii, ale dla całego postrzegania miejsca człowieka we Wszechświecie, ze skutkami filozoficznymi, religijnymi, a nawet politycznymi. Zapoczątkowała tzw. rewolucję kopernikańską, szczególnie w naukach ścisłych.

W czasach Kopernika technika nie pozwalała na dostarczenie przekonujących dowodów obserwacyjnych na słuszność idei polskiego astronoma, ale po zastosowaniu przez Galileusza teleskopu do obserwacji nieba (w 1609 roku), kolejne wieki przyniosły takie dowody. Ostateczne jej potwierdzenie nastąpiło gdy zmierzono paralaksy gwiazd (niewielkie zmiany pozycji gwiazd na niebie w ciągu roku spowodowane ruchem Ziemi po orbicie).

W 1516 r. Mikołaj Kopernik został administratorem dóbr kapituły i sprawował ten urząd do 1519 r., rezydując w Olsztynie. Stąd w latach 1516–1521 zarządzał folwarkami kapituły w komornictwach olsztyńskim i melzackim. W latach 1516–1519 przeprowadził zakrojoną na szeroką skalę akcję kolonizacji opuszczonych łanów we wsiach będących w posiadaniu kapituły.

„Lokacje łanów opuszczonych” (łac. „Locationes mansorum desertorum”) rękopis Mikołaja Kopernika z lat 1516 - 1521 należący do serii kapitulnych ksiąg gospodarczych z przełomu XV i XVI wieku.

Zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie

W czasie swojej działalności Kopernik zgromadził spory księgozbiór, który w większości uległ rozproszeniu i częściowo zniszczeniu po śmierci naukowca. Większość książek trafiała do biblioteki kapitulnej we Fromborku, skąd zostały wywiezione do Szwecji przez wojska Gustawa Adolfa i Karola XII. Być może dzięki temu niektóre z tych ksiąg przetrwały do naszych czasów.

Kopernik był nie tylko astronomem, ale prawdziwym "człowiekiem renesansu", bowiem działał także, jako matematyk, lekarz, prawnik, ekonomista, a także próbował swoich sił w przekładach literatury. Drugą dziedziną, obok astronomii, w której się zasłużył, była ekonomia.

21 marca 1522 r. wygłosił na zjeździe stanów Prus Królewskich w Grudziądzu wykład "Traktat o monecie", w którym postawił słynną tezę o wypieraniu lepszego pieniądza (o większej wartości rynkowej) przez gorszy, co jego zdaniem prowadziło do zubożenia społeczeństwa.

Przedstawił również projekt reformy monetarnej w Prusach Królewskich. Rozważania zawarte w "Traktacie o monetach” można w skrócie opisać regułą: "pieniądz gorszy wypiera lepszy". To prawo ekonomii znane jest jako prawo Kopernika-Greshama.

Ekonomiczny charakter miało też opracowanie przez Kopernika nowej receptury wypieku chleba. w 1531 r. opracował tzw. “Olsztyńską taksę chlebową” (Ratio panaria Allensteinensis), ustalającą ceny chleba odpowiednio do ceny pszenicy i żyta oraz ciężaru mąki i wypieczonego chleba, przy uwzględnieniu włożonych dodatkowych kosztów. Tak zwana taksa chlebowa miała na celu obniżenie cen pieczywa.

Mikołaj Kopernik zajmował się także matematyką Mikołaj Kopernik zajmował się także matematyką. Napisał tylko jedną pracę czysto matematyczną - "Trygonometrię", ale rozważania dotyczące innych dziedzin matematyki zamieścił w swych głównych pracach astronomicznych, w których wyniki obu tych gałęzi wiedzy wzajemnie się przeplatają. Kopernik nie był matematykiem w dzisiejszym rozumieniu tego słowa. Traktował matematykę raczej jako narzędzie w swych wysiłkach przebudowy wyobrażeń o Wszechświecie. Pozostawił z tej dziedziny prace, które mają dla każdego matematyka niezapomnianą, historyczną wartość.

W czasie swojej kariery zawodowej Kopernik pełnił funkcje takie jak sekretarz biskupa warmińskiego, lekarz biskupa warmińskiego, administrator dóbr kapituły warmińskiej (m.in. umacniał zamek olsztyński), komisarz Warmii, poseł oraz sporadycznie różne inne funkcje. Brał udział w wielu czynnościach dyplomatycznych i administracyjnych, w zjazdach stanów Prus Królewskich, sejmie krakowskim, reprezentował kapitułę podczas negocjacji z Zakonem Krzyżackim w sprawie zwrotu Braniewa.

W latach 1516-1521, kiedy Kopernik administrował dobrami kapituły z twierdzy w Olsztynie, trwała wojna polsko-krzyżacka. Astronom był zmuszony wcielić się w kolejną rolę - dowódcy. Kopernik zajął się obroną Olsztyna, dzięki jego działaniom ten jeden z najważniejszych fortów południowej Warmii nie dostał się w ręce krzyżackie.

„Nie ma obowiązków większych nad obowiązek względem ojczyzny, dla której nawet życie należy poświęcić”. Mikołaj Kopernik

To nie jedyne jego talenty: był tłumaczem, prawnikiem, lekarzem To nie jedyne jego talenty: był tłumaczem, prawnikiem, lekarzem. Do dziś zachowały się jego zalecenia lekarskie dotyczące m.in. zrzucania wagi.

W grudniu 1542 r. astronom doznał wylewu krwi do mózgu, w wyniku czego utracił mowę, a prawa strona jego ciała została sparaliżowana. Przy chorym czuwali wówczas Fabian Emmerich oraz Jerzy Donner. W czasie choroby 21 marca 1543 r. została wydana książka astronoma i według legendy dotarła ona do Kopernika w ostatnim dniu jego życia.

Śmierć Mikołaja Kopernika grafika Aleksandra Lessera

Obraz „Mikołaj Kopernik na łożu śmierci” autorstwa Walerego Eliasza Radzikowskiego przedstawia schorowanego Kopernika odbierającego wydrukowany egzemplarz „De revolutionibus”. W rzeczywistości dzieło Kopernika dotarło do Fromborka zapewne już po jego śmierci.

Mikołaj Kopernik zmarł we Fromborku 24 maja 1543 roku Mikołaj Kopernik zmarł we Fromborku 24 maja 1543 roku. Został pochowany w Bazylice archikatedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku.

Sarkofag ze szczątkami Kopernika w Bazylice katedralnej w Olsztynie Epitafium Kopernika w katedrze fromborskiej

Próba rekonstrukcji na podstawie odnalezionej czaszki w katedrze fromborskiej w 2005 r.

Przygotowała: Julia Wołoszyn Klasa IV b Bibliografia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Mikołaj_Kopernik http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1622876,Mikolaj-Kopernik-czlowiek-wielu-talentow http://www.torun.pl/pl/turystyka/tylko-w-toruniu/mikolaj-kopernik http://copernicus.torun.pl/biografia/

‚,Wstrzymał Słońce ruszył Ziemię.” Dziękuję za uwagę.