Samorząd terytorialny Historyczne korzenie współczesnej administracji

Samorząd szlachecki- Rzeczpospolita szlachecka Formą samorządu stanu szlacheckiego były sejmiki ziemskie. Ze względu na funkcje przybierały różne nazwy: Przedsejmowe, relacyjne Deputackie, elekcyjne Kapturowe, gospodarcze. Istniały również osobne sejmiki generalne dla prowincji. W okresie oligarchii magnackiej zauważmy decentralizację władzy w kierunku sejmików. W okresie reform przeprowadzono reformę sejmików: W latach 1764-1768 Na Sejmie Wielkim uchwalono ustawę o sejmikach z 24 III 1792 r.

Rzeczpospolita szlachecka Prawo o sejmikach Porządkowało ono w znacznym stopniu zasady sejmikowania i rewolucjonizowało zasady prawa wyborczego. Ustalono stały czas i miejsca obrad sejmików. Sejmiki poselskie miały się zbierać co dwa lata w dniu 18 sierpnia. Zgromadzenia gospodarskie i deputackie corocznie w dniu 14 lutego. Sejmiki relacyjne winny odbywać się dwa miesiące po zakończeniu Sejmu, zaś elekcyjne powinno się zwoływać w ramach potrzeby. Pozbawienie prawa udziału w sejmikach szlachty gołoty. Wprowadzony cenzus majątkowy dawał prawa wyborcze jedynie tym szlachcicom posesjonatom, którzy płacili 100 złotych podatku. Szczegółowo skodyfikowano przebieg obrad. By przeciwdziałać nadużyciom ustalono także, że obrady powinny się zaczynać o godzinie dziewiątej rano i trwać do trzeciej po południu, z możliwością przedłużenia za zgodą wszystkich zgromadzonych. Ważną innowacją było pozbawienie sejmików prawa do nakładania podatków ziemskich, choć nie zabroniono zbierania dobrowolnych ofiar.

Rzeczpospolita szlachecka Ustawa o miastach naszych królewskich Sejm uchwalił Ustawę Miasta nasze królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej 18 kwietnia 1791 r. Był to akt prawny, uznany „za prawo konstytucyjne”, kodyfikujący prawa publiczne gmin miejskich i mieszczan. U podstawy przyjętych rozwiązań spoczywała idea wolności miast i samych mieszczan, co deklarował art. I tej ustawy: „1-mo Miasta wszystkie królewskie w krajach Rzeczypospolitej za wolne uznajemy”. Gwarancją wolności miast była ich pełna samorządność, a więc w szczególności wolne obieranie władz miejskich. „Obieranie przez obywatelow miast własnego magistratu — czytamy w ust.12 art. I Ustawy — mianowicie burmistrzow, wojtow i wszelkich urzędnikow, jako jest cechą wolności, tak przy tejże wolności miasta zostawują się”. Prawa wybierania urzędów miejskich przysługiwały obywatelom miast- posesjonatom. Mieszczanie otrzymali również prawa społeczno-gospodarcze i polityczne.

Księstwo Warszawskie Do organów samorządowych o ograniczonym zakresie należały: rady municypalne w składzie: od 10 do 30 radców mianowanych przez króla spośród kandydatów przedstawionych przez zgromadzenia gminne. Na czele rady stał prezydent. Kompetencje: rozkład podatków, budżet, opłaty komunalne, mienie komunalne, opinie, zażalenia. rady miejskie w składzie od 3 do 10 radców przedstawianych przez zebranie właścicieli nieruchomości miejskich (posesjonatów, posiadaczy miejskich). Na czele rady stał burmistrz. Kompetencje analogiczne do rad municypalnych z wyjątkiem układania budżetu. rady gminne jako organ pomocniczy dla wójta o podobnych kompetencjach do rad miejskich.

Królestwo Polskie W Królestwie Polskim istniał jedynie samorząd wiejski (gminy wiejskiej), wprowadzony przez władze carskie w ramach tzw. reformy ziemskiej na podstawie ukazu carskiego z III 1864 r. Gmina miała charakter jednostki zbiorczej, obejmującej swym zasięgiem kilka wsi, z których każda była gromadą z własnym samorządem gromadzkim. Organami samorządu gminnego było zgromadzenie (zebranie) gminne (organ uchwałodawczy), złożone z przedstawicieli zgromadzeń gromadzkich, wójt, który przewodniczył zgromadzeniu (wybierany przez zgromadzenie) oraz pisarz gminny. Gminy podlegały kontroli mianowanych przez władze urzędników państwowych w osobach naczelników ziemskich, przez co wypełniały one raczej funkcje podstawowych organów administracji państwowej, niż miały charakter stricte samorządowy.

Zabór pruski- gminy miejskie i wiejskie W miastach władzą był burmistrz (w dużych miastach nadburmistrz), magistrat i rada miejska. Burmistrza mianował król spośród potrójnej liczby kandydatów wybranych przez deputowanych. Magistrat był organem wykonawczym. Skład - urzędnicy zawodowi, urzędnicy płatni (wybierani na 12 lat) i urzędnicy honorowi (wybierani spośród rajców na 6 lat) Rada miejska, jako organ opiniodawczy i kontrolny, wybierana była przez deputowanych i magistrat. Liczba rajców była zależna od wielkości miasta (od 24 do 102). Kadencja 3-letnia. Poza miastami funkcję samorządową wypełniała gmina wiejska, w której władzę uchwałodawczą sprawowało zgromadzenie gminne wybierane przez mieszkańców danej gminy, zaś władzę wykonawczą sprawował naczelnik gminy wraz z ławnikiem. Kompetencje tego szczebla samorządu podzielono na własne i poruczone. Do spraw własnych należały sprawy budowy i utrzymania dróg, szkół, zakładów leczniczych, gazowni, elektrowni oraz podatków. Sprawy zlecone to wszelkie działania mające na celu utrzymanie porządku publicznego wypełniane przez miejscową policję.

Zabór pruski Powiaty Sejmiki powiatowe było organami samorządowymi i pomocniczymi dla landrata. Skład: wszyscy posiadacze dóbr rycerskich w powiecie; po jednym przedstawicielu z każdego miasta; 3 przedstawicieli gmin wiejskich.

Zabór pruski- prowincje Sejmy prowincjonalne w Prusach zostały wprowadzone w 1823 r. z wyjątkiem prowincji poznańskiej. W Poznańskiem sejm został wprowadzony w 1824 r. Skład Sejmu: - 24 posłów reprezentujących rycerstwo, w tym dwóch wirylistów książąt Thurn und Taxis oraz księcia von Sułkowskiego , - 16 posłów reprezentujących stan mieszczański, - 8 posłów reprezentujących stan chłopski. Kadencja – 6 lat co trzy lata połowa składu ustępowa i dokonywano wyborów uzupełniających. Miejscem sejmowania była stolica prowincji. Przewodniczył obradom marszałek wybierany ze stanu szlacheckiego ( obradom dwóch pierwszych sejmów z 1827 i 1830 przewodniczył Antoni Sułkowski). Wszelkie sprawy przechodziły większością głosów , petycje do króla uchwalano większością 2/3 głosów. Kompetencje Sejmu: opiniowanie projektów ustaw dot. prowincji i podatków ogólnopaństwowych, podejmowanie uchwał w sprawach lokalnych, składanie królowi skarg i petycji.

Prusy- Reformy administracyjne 1872-1885 Projekt reform przygotował Rudolf von Gneist Polegały one na: Wprowadzeniu pełnego samorządu; Wprowadzeniu dualizmu administracji rządowej i samorządowej; Wprowadzaniu sądownictwa administracyjnego na poszczególnych szczeblach podziału administracyjnego. 10

Prusy- reformy administracyjne Powiat Reforma z 1872 r. pozostawiała landrata jako urzędnika państwowego i urzędnika samorządowego; Pozostawiono sejmik powiatowy, ale zmieniono jego kompetencje i sposób wyborów (wybory kurialne w trzech kuriach: większej własności, miejskiej i wiejskie); Wprowadzono wydział powiatowy złożony z landrata i 6 osób powoływanych przez sejmik na 6 lat ( organ wykonawczy dla sejmiku, organ nadzorczy samorządu gminnego oraz sąd administracyjny I instancji). 11

Prusy- Reformy administracyjne Prowincja Pozostawiono sejm prowincjonalny, ale zmieniono jego kompetencje i skład. Wprowadzono wydział prowincjonalny (7-15 osób) i dyrektora krajowego. Wypełniali oni uchwały sejmiku. Prócz tego dyrektor prowadził sprawy bieżące oraz nadzorował urzędników samorządowych, a wydział pełnił funkcje sądu administracyjnego oraz przygotowywał sprawy przed obradami sejmiku. Zasad tych nie wprowadzono w Poznańskiem. Dopiero w 1889 r. wprowadzony poznański Wydział Prowincjonalny. 12

Autonomia Galicji do lat 60 XIX w. Austria nie zrealizowała zobowiązania do utworzenia instytucji narodowych w Galicji; w 1859 r. następuje załamanie się systemu rządów absolutnych w Cesarstwie Austriackim; Dyplom październikowy z 1860 r. stanowi początek okresu konstytucyjnego w dziejach Austrii; na podstawie tego aktu przyznano autonomię narodom historycznym, do których zaliczono Polaków; 26 lutego 1861 r. zostaje wydany statut krajowy dla Galicji wraz z ordynacją wyborczą do sejmu, stanowił on jeden z allegatów do patentu lutowego; organy autonomiczne: Sejm i Wydział Krajowy.

Galicja- Sejm Krajowy Skład: 9 wirylistów (wchodzący z urzędu), (od 1896 r. – 10, a od 1900 r. – 12), 44 reprezentantów wielkiej własności ziemskiej, 3 reprezentantów izb przemysłowo-handlowych, 20 reprezentantów miast większych, (od 1896 r. – 23, a od 1900 r. - 28), 74 reprezentantów pozostałych gmin miejskich i wiejskich; istota prawa wyborczego sprowadzała się do tzw. reprezentacji grup interesów; uprawnieni do głosowania zostali zaliczeni do rozmaitych grup interesów na podstawie cenzusu zawodowego i majątkowego; uprawnienia: ustawodawstwo w sprawach „kultury krajowej”, mógł wydawać akty prawne w ramach ustawodawstwa ogólnopaństwowego, wybór członków Wydziału Krajowego; inicjatywa ustawodawcza: rząd, Wydział Krajowy, komisje sejmowe, grupa co najmniej 15 posłów; ma czele stał marszałek krajowy, nominowany przez cesarza na 6 lat, czyli na czas trwania kadencji sejmu;

Galicja- Wydział Krajowy Skład: marszałek krajowy i 6 członków. Trzech członków wybierał sejm, a po jednym posłowie z kurii wielkiej własności, połączonej kurii izb przemysłowo-handlowych i miast oraz z kurii reszty gmin miejskich i wiejskich; Kompetencje: „organ zawiadowczy i wykonawczy reprezentacji krajowej”, bieżąca administracja, nadzorował działalność samorządu terytorialnego, zarządzał majątkiem kraju, lokalnymi zakładami i funduszami, reprezentował kraj na zewnątrz, inicjatywa ustawodawcza (projekty trafiały do drugiego czytania), przygotowywanie wszelkich sprawa przed obradami sejmu.

Samorząd terytorialny powiatów i gmin Galicja- Samorząd terytorialny powiatów i gmin W powiatach organem uchwałodawczym były rady powiatowe, a wykonawczym i zarządzającym wydziały powiatowym z marszałkiem, którego nominację zatwierdzał cesarz; W miastach samorządowych organem uchwałodawczym i nadzorczym była rada miejska, a organem zarządzającym i wykonawczym w większych miastach magistraty, a w miastach mniejszych i miasteczkach zwierzchności gminne; W gminach wiejskich organem uchwałodawczym i nadzorczym była rada gminna, a organem zarządzającym i wykonawczym zwierzchność gminna.

Samorząd II Rzeczypospolitej Początek budowy organizacji samorządu terytorialnego rozpoczęto już w XI 1918 r. Ze względu na różnice między poszczególnymi częściami odrodzonego państwa, rozwiązania prawne miały mieć charakter tymczasowy, a wprowadzano je na początku na terenie byłej Kongresówki Były to: dekret o utworzeniu Rad gminnych na obszarze b. Królestwa Kongresowego z dnia 27 listopada 1918 r. oraz przepisy wykonawcze do tego dekretu; dekret o tymczasowej ordynacji wyborczej do sejmików powiatowych z dnia 5 grudnia 1918 r. oraz przepisy wykonawcze z dnia 15 stycznia 1919 r. do tego dekretu; dekret o wyborach do rad miejskich na terenie b. Królestwa Kongresowego z dnia 13 grudnia 1918 r. i regulamin wyborczy do Rad miejskich z dnia 26 lutego 1919 r.; dekret o tymczasowej ordynacji powiatowej dla obszarów b. zaboru rosyjskiego 4 lutego 1919 r. i przepisy wykonawcze do tego dekretu z dn. 18 lutego 1919 r.; dekret o samorządzie miejskim z dn. 4 lutego 1919 r. oraz przepisy wykonawcze do tego dekretu z 18 lutego 1919 r.; dekret w przedmiocie skarbowości gmin miejskich z dnia 7 lutego 1919 r.; dekret w przedmiocie skarbowości powiatowych związków komunalnych z dnia 7 lutego 1919 r.

Samorząd II Rzeczypospolitej Powyższe akty zostały rozciągnięte na ziemie Kresów Wschodnich po ich zdobyciu przez polskie wojska w czerwcu 1919 r. W byłej Galicji pozostawiono w mocy ustawodawstwo z czasów zaborczych, dokonując w nich korekt w duchu demokratycznym. Na ziemiach byłego zaboru pruskiego obowiązywały przepisy wprowadzone przez Komisariat Naczelnej Rady Ludowej oraz rozporządzenia Ministra dla byłej dzielnicy pruskiej. Niewątpliwą cechą odrębną tej części państwa polskiego było istnienie samorządu wojewódzkiego w Wielkopolsce i na Pomorzu. Na terenie Górnego Śląska wprowadzono przepisy autonomiczne na podstawie ustawy konstytucyjnej z 15 lipca 1920 r. zawierającej statut organiczny dla Województwa Śląskiego.

Samorząd II Rzeczypospolitej- rady gminne Dekretem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z dnia 27 listopada 1918 r. utworzone zostały rady gminne, składające się z wójta oraz 12 członków wybieranych w tajnym głosowaniu przez zgromadzenie gminne. Prawo do udziału w jawnych obradach rady przysługiwało każdemu mieszkańcowi gminy mieszkającemu w niej przynajmniej sześć miesięcy, który ukończył 21 lat i posiadał polskie obywatelstwo. Do podstawowych zadań rady należało m. in. przygotowywanie wniosków i budżetu na zgromadzenie gminne, czuwanie nad wykonaniem uchwał zgromadzenia, gospodarowanie nieruchomościami i finansami należącymi do gminy, kontrola działalności wójta, nadzór nad instytucjami i zakładami gminnymi. Rozporządzenie Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich z dnia 26 września 1919 r. o samorządzie gminnym, ustanowiło organy samorządowe szczebla podstawowego na terenach wschodnich: ustanowiono najniższy szczebel samorządu wiejskiego – gromadę, którą stanowiła każda oddzielna wieś, kolonia czy osada wiejska. Organami gromady były: zebranie gromadzkie oraz sołtys wybierany spośród członków gromady przez zebranie gromadzkie. Do kompetencji zebrania gromadzkiego należały m. in. wybór sołtysa oraz zarządzanie majątkiem gminnym położonym w obrębie gromady w zakresie przekazanym przez gminę. Prawo do udziału w zebraniach gromadzkich mieli wszyscy członkowie gromady, którzy ukończyli 21 lat.

Samorząd II Rzeczypospolitej- rady miejskie Dekret Naczelnika Państwa z dnia 4 lutego 1919 r. ustanawiał instytucje samorządu miejskiego. Organem uchwałodawczym oraz kontrolnym gminy była rada miejska wybierana na trzyletnią kadencję, zaś organem powołanym do wykonywania uchwał rady był magistrat, w którego skład wchodził burmistrz (w miastach wydzielonych z powiatu – prezydent), jego zastępcy oraz ławnicy. Samorząd miejski posiadał osobowość publiczno-prawną i wykonywał zadania własne oraz poruczone. Do zakresu działań gminy należały sprawy (w ramach zadań własnych) dotyczące przede wszystkim utrzymania i zarządzania majątkiem gminy oraz jej przychodami i wydatkami, działania na rzecz rozwoju i dobrobytu gminy, jak przyjęcie programu inwestycji komunalnych, rozwoju handlu, utrzymywania i rozwoju placówek oświaty publicznej, ochrony zdrowia oraz zakładów dobroczynności dla ubogich mieszkańców gminy. Ogólny nadzór nad tym szczeblem samorządu należał do administracji rządowej- wydziałów powiatowych i Ministra Spraw Wewnętrznych, a narzędziami nadzorczymi było m. in. rozwiązanie rady miejskiej każdego z miast, za wyjątkiem m. st. Warszawy, pozbawienie urzędu ławnika, burmistrza miasta lub prezydenta, czy też unieważnienie aktów prawnych gminy z uwagi na poważne uchybienia prawno-formalne.

Samorząd powiatowy w II Rzeczypospolitej Dekret z 4 lutego 1919 r. o tymczasowej ordynacji powiatowej dla obszarów Polski byłego zaboru rosyjskiego wprowadzał samorząd powiatowy. Powiaty, podobnie jak gminy, tworzyły samodzielną jednostkę terytorialną z osobowością prawną i własny majątkiem. Miasta, które liczyły więcej niż 25 tys. mieszkańców, miały status odrębnego powiatu. Organy powiatu, to: sejmik powiatowy jako organ uchwałodawczy i kontrolujący, wydział powiatowy posiadający funkcje wykonawcze i zarządzające, sprowadzające się m.in. do przygotowywania spraw będących przedmiotem obrad sejmiku, określania sposobów wykonywania uchwał sejmikowych, wykonywania czynności poruczonych przez władze państwowe i ustawy oraz komisarz powiatowy, który pełnił zarówno funkcję przewodniczącego sejmiku, jak i kierował pracami wydziału powiatowego.

Samorząd wojewódzki II Rzeczypospolitej Samorząd wojewódzki istniał jedynie na terenie byłej dzielnicy pruskiej w województwach poznańskim i pomorskim oraz śląskim. Organami były: Sejmik wojewódzki, wydział wojewódzki i starosta krajowy Sejmik miał charakter organu uchwałodawczego i kontrolnego, wybieranego przez rady powiatowe i rady miast wydzielonych z powiatów. W poznańskim liczył 85 osób, w pomorskim 55 osób. W skład wydziału wojewódzkiego wchodzili: przewodniczący, zastępca, starosta krajowy i 12 członków (w pomorskim 8 członków); Starosta krajowy reprezentował samorząd na zewnątrz, wykonywał uchwały wydziału i był przełożonym wszystkich urzędników samorządowych. Nadzór nad samorządem w I instancji sprawował wojewoda, a w II- Minister Spraw Wewnętrznych. Mogli oni zawieszać uchwały sejmiku i wydziału naruszające porządek prawny oraz ingerować w budżet samorządowy. Zdołano jeszcze uchwalić ustawę z dnia 26 września 1922 r. o zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego, a w szczególności województwa lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego23. Akt ten wszedł w życie 25 października 1922 r. jednak aż do końca II Rzeczypospolitej nie zdecydowano się na utworzenie samorządu wojewódzkiego na terenie całego kraju

Unifikacja samorządu w II Rzeczypospolitej Po długoletnich pracach uchwalono w dniu 23 marca 1933 r. ustawę o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego, nazywanej ustawą scaleniową. Ustawa wprowadziła pięcioletnią kadencję zarówno dla organów uchwałodawczych, jak i zarządzających wszystkich szczebli samorządu, począwszy od gromad, poprzez gminy wiejskie i miejskie oraz powiaty. Zawodowi członkowie zarządów pełnili funkcję przez 10 lat. Czynne prawo wyborcze przysługiwało każdemu mieszkańcowi danej jednostki samorządowej, w której zamieszkiwał przynajmniej od roku, który posiadał obywatelstwo polskie oraz ukończył 24 lata. Bierne prawo wyborcze przysługiwało osobom, które ukończyły do dnia zarządzenia wyborów 30 lat, z tym że na szereg funkcji: burmistrza i jego zastępcy, radnego rady miejskiej i powiatowej, ławnika miejskiego oraz członka wydziału powiatowego mogły zostać wybrane wyłącznie osoby, które władają językiem polskim w słowie i piśmie.

Unifikacja samorządu w II Rzeczypospolitej- administracja gminna Podstawową jednostką samorządu lokalnego była gmina wiejska, w skład której wchodziła jedna lub więcej miejscowości np.: wsie, sioła, osady, osiedla, przysiółki, zaścianki, folwarki. Każda gmina wiejska była „samorządową jednostką terytorialną, osobą prawa publicznego oraz podmiotem praw majątkowych” Organem uchwałodawczym (stanowiącym) i kontrolującym była rada gminna, w której skład wchodzili: wójt (jako jej przewodniczący), podwójci (zastępcy wójta), ławnicy (członkowie zarządu gminy) oraz radni (12 w gminach liczących do 5 tys., 16 – w gminach liczących od 5 do 10 tys. oraz 20 radnych w gminach liczących powyżej 10 tys. mieszkańców). Radni byli wybierani przez gminne kolegia wyborcze składające się z radnych gromadzkich lub ich delegatów, sołtysów oraz podsołtysów wszystkich gromad. Organem wykonawczym gminy był zarząd, w którego skład wchodzili: wójt, podwójci oraz dwóch ławników (w gminach liczących powyżej 10 tys. mieszkańców – trzech), których wybierali radni w tajnym głosowaniu większością głosów. Radny, obejmując stanowisko wójta, podwójciego lub ławnika, z mocy prawa tracił mandat radnego. Pośród stanowisk służbowych w gminie wiejskiej niezbędną funkcję dla prawidłowego wykonywania zadań gminy pełnił sekretarz, osoba, która powinna spełniać określone wymagania i posiadać potrzebne kwalifikacje, np. określone wykształcenie i praktykę.

Unifikacja samorządu w II Rzeczypospolitej- administracja gminna Jeżeli gminę tworzyło kilka miejscowości, wówczas dzieliła się ona na gromady. Gromadę stanowiła z reguły każda miejscowość wchodząca w skład gminy. Organem uchwałodawczym gromady liczącej ponad 200 mieszkańców była rada gromadzka, zaś w mniejszych ośrodkach było to zebranie gromadzkie. Przewodniczącym rady gromadzkiej, czyli organu uchwałodawczego, był sołtys, który zarządzał radą wraz ze swoim zastępcą (podsołtysem) oraz radnymi gromadzkimi w liczbie od 12 do 30, w zależności od wielkości gromady. Organem wykonawczym gromady był sołtys wybierany na 3 lata przez radnych gromadzkich. W mniejszych ośrodkach, w których nie istniała rada gromadzka, na to stanowisko zgromadzenie gromadzkie wybierało podsołtysa. Sołtys był organem pomocniczym zarządu gminnego na obszarze gromady, w tym zakresie był służbowo podległy wójtowi. Do jego najważniejszych kompetencji należało: zarządzanie majątkiem i dobrem gromadzkim, reprezentowanie gromady na zewnątrz oraz przygotowywanie wniosków oraz wykonywanie uchwał organu uchwałodawczego.

Unifikacja samorządu w II Rzeczypospolitej- administracja gminna W gminach miejskich organami uchwałodawczymi były rady miejskie w składzie od 16 do 72 radnych, w Warszawie było 100 radnych. Wybierani byli przez mieszkańców miast w drodze pięcioprzymiotnikowych wyborów (powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych i proporcjonalnych). Radzie przewodniczył burmistrz (prezydent), bądź jego zastępcy. Zarząd miejski (magistrat), jako organ wykonawczy, składał się z burmistrza (prezydenta) i wiceburmistrza (wiceprezydenta) oraz ławników. Liczba ławników wynosiła 10 % składu rady, ale nie mniej niż 3 osoby. Zgodnie z ustawą burmistrzowie (prezydenci) mieli wyłączność w reprezentowaniu gminy na zewnątrz oraz dokonywali „jednoosobowo i pod osobistą odpowiedzialnością wszelkie czynności organów ustrojowych gminy, działających jako organa wykonawcze władz rządowych, bądź jako władze administracji ogólnej”. Ustawy nie rozciągnięto na Warszawę. Dopiero w 1934 r. uchwalono ustawę „warszawską”. Zakładała ona istnienie rady dla całego miasta i rad dzielnicowych. Zarząd składał się z prezydenta i 5 wiceprezydentów i 9 ławników. Jednak organy te w tym samym roku zostały rozwiązane. W 1938 r. uchwalono nową ustawę, ale nie wprowadzono jej w życie i do wybuchu II wojny światowej funkcjonowały w mieście organy komisaryczne.

Unifikacja samorządu w II Rzeczypospolitej- administracja powiatowa Organem uchwałodawczym w powiecie była rada powiatu. W jej skład wchodzili radni wyłaniani w wyborach pośrednich przez kolegia wyborcze, złożone z radnych i członków zarządów gmin wiejskich i miast niewydzielonych z powiatowych związków samorządowych (powyżej 25 tys. mieszkańców) w liczbie od 2 do 5 radnych; Funkcje organu wykonawczego sprawował wydział powiatowy, którego członków wybierała rada w głosowaniu tajnym i proporcjonalnym. Wydziałem powiatowym kierował starosta mianowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych. Starosta był związany z administracją rządową, a jednocześnie był członkiem kolegialnego organu samorządowego. Do wydziału wchodzili jeszcze wicestarosta i 6 członków.

Unifikacja samorządu w II Rzeczypospolitej- samorząd wojewódzki Ustawa scaleniowa nie rozpatrywała kwestii samorządu wojewódzkiego. Samorząd wojewódzki istniał nadal jedynie w województwach poznańskim i pomorskim oraz śląskim. Organami były: Sejmik wojewódzki, wydział wojewódzki i starosta krajowy (nie było go na Śląsku). Sejmik miał charakter organu uchwałodawczego i kontrolnego, wybieranego przez rady powiatowe i rady miast wydzielonych z powiatów. W poznańskim zmienił się skład sejmiku- liczył on 83 osoby, w pomorskim 70 osób. W skład wydziału wojewódzkiego wchodzili: przewodniczący, zastępca, starosta krajowy i 12 członków (w pomorskim 8 członków); Starosta krajowy reprezentował samorząd na zewnątrz, wykonywał uchwały wydziału i był przełożonym wszystkich urzędników samorządowych, zatwierdzany był prze Ministra Spraw Wewnętrznych. Jego kadencja wynosiła od 6 do 12 lat.

Unifikacja samorządu w II Rzeczypospolitej- kompetencje i nadzór Kompetencje dzieliły się na własne (zadania własne) i poruczone (zadania zlecone przez władze rządowe): Własne to: zarząd własnym majątkiem, rozwój rolnictwa, handlu, przemysłu, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, zaspokajanie miejscowych potrzeb w zakresie kultury, komunikacji. Poruczone to m.in. ściąganie podatków, prowadzenie ksiąg stanu cywilnego, czynności statystyczne, współdziałanie w sprawach wojskowych czy policyjnych, przeprowadzanie wyborów. Nadzór nad gminami wiejskimi i miastami niewydzielonymi z powiatowego związku samorządowego sprawował starosta, dla miast wydzielonych- wojewoda, dla Warszawy- Minister Spraw Wewnętrznych

Samorząd w latach 1944-1990 Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego w manifeście z 22 VII 1944 r. uznał konstytucję marcową z 1921 roku za legalną i obowiązującą, ta zaś przewidywała dualizm administracji terenowej i szeroki samorząd. Następnie, ustawą z 11 IX 1944 roku o utworzeniu systemu rad narodowych i dekretem z 23 XI 1944 roku o powołaniu samorządu terytorialnego wprowadzono trójtorowość administracji terenowej. Do odtworzonych przedwojennych instytucji administracji rządowej i samorządu terytorialnego dodano, na wzór Związku Radzieckiego, nowy element – rady narodowe. Ogólna koncepcja polityczna i ustrojowa rad sprowadzała się do skupienia, w gestii jednego organu, całej władzy państwowej i samorządowej. Sposób tworzenia rad w trybie administracyjnym od samego początku nie przewidywał wyborów, lecz system delegowania radnych przez terenowe placówki Polskiej Partii Robotniczej oraz związane z nią organizacje. Na mocy ustawy z 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej zniesiono samorząd terytorialny i organy administracji zespolonej przekazując pełnię władzy radom narodowym i ich organom wykonawczym- prezydiom. Rady miały podlegać radom wyższego szczebla oraz wyborcom, którym przyznano prawo odwołania radnego. Na szczycie hierarchii rad stała Rada Państwa. Nowe zasady utrwaliła konstytucja PRL z 22 VII 1952 r. Ustawa z 20 VII 1983 roku o systemie rad narodowych i samorządzie terytorialnym, pomimo przywrócenia pojęcia samorządu terytorialnego, nie przyznała samodzielności majątkowej i finansowej radom. Restytucja samorządu nastąpiła na podstawie ustawy Sejmu kontraktowego z 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym na szczeblu gmin, a w 1998 r. wprowadzono samorząd na pozostałych szczeblach podziału terytorialnego.