Kreacja pieniądza przez banki Pieniądz gotówkowy, emitowany przez państwo, to współcześnie tylko drobna część masy (agregatu) pieniądza ogółem Dominująca ilość pieniądza w gospodarce współcześnie to pieniądz bezgotówkowy Istnieje tylko w formie zapisu na kontach w księgach banku, stąd nazwa pieniądz skryptualny Obecnie występuje on często w postaci zapisów elektronicznych Tak więc gros pieniądza współcześnie tworzą banki A ścislej cały system bankowy

Obecnie dominująca ilośc pieniądza w gospodarce To pieniądz bankowy W postaci zapisu na kontach -jako otrzymany kredyt - lub jako wpłacony depozyt

Pierwszym –i dotąd najwazniejszym pośrednikiem był bank Pierwsze banki zajmowały się handlem (wymianą ) pieniędzy, banco (wł.)-ławka Banki przyjmowały na przechowanie kosztowności (w depozyt);złoto przyjmowali zwłaszcza złotnicy Bankierzy wydawali noty bankowe (bank-noty) Depozyt formalnie zakładał pełne pokrycie –ale bankierzy zauważyli że po wypłatę depozytów zgłasza się tylko część deponentów i z czasem banki zaczęły emitować więcej banknotów

A/ kreeacja w systemie wolnej bankowości System wolnej bankowości -kreacja pieniądza przez prywatne banki na własny rachunek i ryzyko Przez długi czas -obowiązywała w Europie jeszcze w XVII w.zasada (prawna) pełnego pokrycia banknotów banku w złocie Z czasem praktyka częściowej rezerwy w banku zaczęła dominować w praktyce (choć banki prywatne w sytuacji bez pokrycia czasem upadały)

B/ Kreacja pieniądza przez banki-Przy istnieniu banków centralnych W systemie wolnej bankowości bankierzy wydawali znacznie więcej banknotów niż przyjęli złota –i spotykali się z „runem deponentów na bank”.Wypłaty złota za ich wystawione banknoty mogły też żądać inne banki. gdy zagrożony bank prywatny nie mógł zdobyć szybko pożyczki-upadał. Wszystkie banki były zainteresowane powstaniem banku –kredytodawcy ostatniej instancji-czyli banku centralnego Taką instytucją zainteresowane było także państwo

System częściowej rezerwy w złocie obowiązuje w Europie do I wojny światowej (w USA do 1933 r.) To umożliwiło bankom zwiększenie akcji kredytowej (pokrycie kruszcem wynosiło ok.20 % w 19 w.) W powszechnym zastosowaniu był pieniądz papierowy-ale wymienialny Banki udzielają kredyt tworzyły pieniądz bezgotówkowy ale musiały pamiętać o ograniczeniu wymienialności

C/ współczesna kreacja pieniądza przez banki –przy FIAT MONEY, model podstawowy Pieniądz gotówkowy nie jest już wymienialny ani ograniczony żadnym pokryciem Banki centralne nie tylko emitują pieniądz gotówkowy ale nadzorują cały system bankowy Ustalają rezerwę obowiązkową Ta wielkość ogranicza akcję kredytową

1.Kracja pieniądza gotówkowego Zawsze musi być dana ilośc pieniędzy gotówkowych koniecznych w obrocie-do bezpośrednich transakcji Kreuje go Bank Centralny Jest to główna częśc M0 (bazy moneternej) Pieniądz gotówkowy to tylko ułamek całego agregatu pieniężnego w gospodarce(M0+M1+M2 + M3)

Kreacja pieniądza gotówkowego, NBP

Kreacja pieniądza przez banki –ujęcie klasyczne i współczesne 2. Kreacja pieniądza przez banki –ujęcie klasyczne i współczesne Ujęcie klasyczne: banki kreują pieniądz na podstawie uprzednich wpłat Depozyt → kredyt

Ujęcie klasyczne: banki kreują pieniądz na podstawie uprzednich wpłat Depozyt → kredyt

Konieczne warunki kreacji (model klasyczny) Zawsze jest jakiś pierwotny depozyt Jest wiele banków bank prowadzi rachunki bankowe –dla depozytariuszy i kredytobiorców Rozliczenia następują przelewami bezgotówkowymi (co pozwala traktować kolejny przelew jako pierwotny wkład gotówkowy)

KREACJA PIENIĄDZA BANKOWEGO Pieniądz PAPIEROWY KREUJE CAŁY SYSTEM BANKOWY BANK UDZIELA KREDYTU NA PODSTAWIE DEPOZYTU ALE KREDYT W BANKU TO ZAPIS W KSIĘGACH BANKU W WYNIKU PRZELEWU INNY BANK stawia do dyspozycji daną sumę (mimo ze nie było wpłaty)

Najpierw musi być wpłata nowych pieniędzy do banku

Uwaga:dla ułatwienia rachunku przyjęto rezerwę obowiazkową (rr) jako 10%; w Polsce obecnie wynosi ona 3,5 % I etap

II etap, bank B

III etap, bank C Bank B z przelanych środków (z banku A) udziela kredytu swojemu klientowi-Z otwierając mu rachunek. Klient ten nic nie wpłacił a mimo to może dysponować ta sumą, np. zakupuje coś i przekazuje należność na konto innej firmy ,w banku C.Bank C traktuje sumę przekazu jako wkład i udziela kolejnego kredytu (kredytów),zapisując: Rezerwa minimalna 64 Depozyt z banku B: 640 Rezerwa kasowa Kredyt 512 Razem 640

Efekt –po 3 etapach

Teraz w jednym slajdzie…

Uwaga: Mnożnik pieniądza to odwrotność stopy obowiązkowej:1/rr W Polsce rr to 3,5% Zatem mnożnik to 1/0,035 = ok.28 A więc idealnie gdyby wszystkie depozyty wpłacone do banku były przeznaczone na kredyty to ilośc pieniądza wzrosła 28 razy To oczywiście niemożliwe, praktycznie mnożnik to 3-5 razy (w róznych okresach)

II. KreacjA pieniadza bankowego- Model --ujecie wspólczesne (wg.Bank of England) KREDYT → DEPOZYT Banki wspólczesne nie potrzebują do kreacji kredytu uprzedniego założenia depozytu (wpłaty) Najpierw udzielają (lub nie) kredytu a ten pojawia się na rachunku kredytobiorcy jako depozyt

Rezerwa obowiązkowa nie jest już głównym ograniczeniem dla banków Banki korzystają z rynku międzybankowego i mogą zawsze pożyczyć na tym rynku by rozszerzyć akcję kredytową W rezultacie bank może kreować pieniądz przez kredyt (bez uprzedniej wpłaty do banku) następuje odwrócenie kolejności -najpierw udzielany jest kredyt; mówi się że to kredyty współcześnie tworzą depozyty swoboda kreacji kredytów może doprowadzić do bańki kredytowej i kryzysu (jak w 2007 r.) Po ekspansji kredytowej następują okresy nadmiernych rezerw płynnych i ograniczania kredytów (oddłużanie jak obecnie)

Pieniądz a płynne rezerwy A QE (quantative easing) czyli luzowanie ilosciowe pieniądza W wyniku kryzysu banki centralne(BC) uruchomiły odkupywanie za pośrednictwem banków papierów wartościowych za pieniądz (elektroniczny) tworzący dodatkowe płynne rezerwy banków. W USA , EBC i Japonii sa b.duże Te rezerwy są własnościa banków (ich IOU) przechowywane na rachunkach BC (razem z rezerwami obowiązkowymi). Są pieniądzem potencjalnym-nie sa pieniądzem gotówkowym ale mogą stać się pieniądzem jeśli banki udzielą na ich podstawie kredytów

QE mechanizm Skarb Państwa (ministerstwo Finansów) sprzedaje obligacje bankom komercyjnym Banki komercyjne odsprzedają te obligacje bankowi centralnemu Czasem też bank centralny zakupuje aktywa finansowe z rynku (np. .obligacje przedsiębiorstw) W rezultacie banki mają coraz więcej wolnych pieniędzy (by zwiększyć akcje kredytowania) a bank centralny ma coraz większy bilans

Quantitative Easing (QE) Min.Finansów Bank Centralny Bank 2 Bank 1 Bank 3

Czy banki centralne drukują nowe pieniądze przez QE ? W wyniku QE powstaje pieniądz elektroniczny (depozyty banków) na rachunku banku centralnego Zwiększa się bilans banku centralnego i bilans instytucji które sprzedały aktywa finansowe Pieniądz w cyrkulacji automatycznie zwiększa się tylko wtedy gdy banki stworzą nowy pieniądz (jako depozyty) poprzez nowe kredyty w gospodarce

Pomiar ilości pieniądza w gospodarce

Wg.nbp.gov.pl Wielkość (agregat) pieniądza w Polsce Stan na wrzesień 2016 M0 = 165,4 mld.zł. M1 = 753,3 mld.zł. M2 =1 200,0 mld.zł. M3 = 1 210 mld.zł.

Oblicz relację jeśli PKB wynosi ok.1 900 mld.zł.

C1/ Obliczanie możliwej wielkości kredytów Przy założeniu że najpierw jest wpłata –potem kredyt

wprowadzamy mnożnik pieniądza (m) M- podaż pieniądza: gotówka + depozyty Gotówka (banknoty i bilon)= G Suma depozytów= D M(ogólna wielkośc pieniądza)= G + D M0 – gotówka (M) + suma rezerw obowiązkowych (R) jeśli M0 = Gotówka + Rezerwy obowiązkowe (G+R) to Ważny będzie zatem stosunek M/M0 Jeśli przyjąć że M to praktycznie M1 (gotówka + depozyty na żądanie) , wówczas: M1 m (mnożnik pieniądza) = ------ M0 Można przyjąć (w uproszczeniu) że mnożnik pieniądza jest odwrotnością stopy rezerw obowiązkowych ( m=1/rr); w praktyce jest od niego mniejszy (bo nie wszystkie depozyty zostaną użyte jako kredyt ,część zostanie wypłacona w gotówce)

Obliczenie ogólnej wielkości kredytów rr-to stopa rezerw obowiązkowych rr zawsze<1 ; 1/rr zawsze >1 ND1 = pierwsza nadwyżka depozytów K= ND1 x 1/rr Suma kredytów (K)= ND1 x1/rr

Kreacja pieniądza w Polsce Skoro rezerwa obowiązkowa= 3,5 % II. 965 33,78 931 III. 931 32,6 898,4; etc………. rezerwa obowiązkowa=rr 1/rr = mnoznik kreacji pieniądza 1000 x 1/0,035 = 28 razy pierwsza wpłata (tyle wynosiłaby maksymalnie kreacja pieniądza przy pierwszej wpłacie 1000 zł.i danej stopie rr- ale każdy przekaz dalej musiałby być przeznaczany na kredyty) Im większy współczynnik rezerwy obowiązkowej (mnożnik kreacji) tym mniejsza zdolność kredytowa banków Wpłata Rezerwa obowiązkowa:3,5 % Do pozyczenia-max. 1000 35 965

Konsekwencja: Mnoznik pieniądza nie działa automatycznie Jeśli pieniądz zostanie wypłacony z depozytów w postaci gotówki przez osobę/firmę Jeśli ciągle pozostaje w banku (nadpłynnośc banków) Jeśli zostanie przekazany przez bank do banku centralnego na rachunek rezerwowy To bank nie kreuje kredytu

Realne zastosowanie obliczania mnożnika pieniądza Jeśli pierwsza wpłata wyniosła by 1000 zł. odpis na rezerwę obowiązkową 35 zł. (i tyle też na rezerwę kasową) to pierwsza wpłata umożliwiła bankowi kredyt na 930 Zatem K= 930zł. x 28 = 26 040 zł. Taka byłaby teoretycznie górna granica kredytów jakie może udzielić bank (gdyby każda następna wpłata była rozliczana bezgotówkowo) Praktycznie będzie ona dużo mniejsza bo za mnożnik przyjmujemy M1/M0 na koniec kwietnia 2013 wynosi on : M1=509 mld; M0=109 mld.; M1/M0=4,66 Na IX 2016: M1=753,3 mld,M0 165,4 mld., M1/M0 = 4,56 Pomyśl: w USA wynosi on (2016) ok. 1,5 …

Wprowadzenie preferencji płynności (k) Musimy zatem uwzględnić w wielkości kreacji pieniądza jaki jest udział gotówki Bank centralny kontroluje M0 ale gotówka znajduje się także w obiegu, poza bankiem Ważny zatem będzie stosunek gotówki (G) do depozytów (D) . Jest to G/D określany jako –k Stosunek G/D to preferencja płynności (k) Zawsze część pieniądza pozostaje w postaci płynnej jako rezerwa (nie jest wydawana) A więc nie bierze udziału w kreacji Preferencję płynności wprowadził J.M.Keynes

M1,M0,mnożniki pienięzne i gotówka w wybranych krajach % PKB M1 %PKB Mnożnik M1/M0 Gotówka(%M1) Francja 3,61 21,24 5,88 15,06 Niemcy 10,34 24,58 2,38 30,86 Japonia 10,54 32,32 3,07 23,54 W.Brytania 3,97 37,73 9,51 7,43 USA 6,45 18,28 2,83 28,78 Jak widać duży udział gotówki w M1 w Niemczech i USA spowodował niski mnożnik (m) Źródło”M.Burda,Ch.Wyplosz:Makroekonomia. Podręcznik europejski,PWE 2000,s .278 W Polsce na koniec kwietnia 2013 M1/M0= 4,66

Związek między rezerwami, zasobem pieniądza a gotówką M0 to gotówka + rezerwy. Ale stosunek rezerw do gotówki w M0 nie jest obojętny. Gotówka w obrocie nie kreuje pieniądza zatem zwiększenie udziału gotówki w M0 zmniejsza udział rezerw- i możliwości kreacji depozytów. Odwrotnie-wzrost udziału rezerw w M0 zwiększa możliwość kreacji depozytów (działa mnożnik -m). Zatem w krajach o większym udziale gotówki w M0 mnożnik (m) będzie mniejszy od rr a więc (R/D) m < rr Wniosek: banki nie lubią obrotu gotówkowego bo nie zarabiają na kreacji pieniądza (kredytu) w Polsce jest stosunkowo duży udział obrotu gotówkowego

Czynniki wpływające na podaż pieniądza bankowego (lista szersza) Obliczanie całkowitej podazy pieniądza bankowego jest bardziej skomplikowane. Wymaga uwzględnienie takich czynników jak: Baza monetarna RSP= rynkowa stopa procentowa Efektywna stopa redyskontowa Stopa oprocentowania depozytów terminowych Dochód z depozytów Rezerwy obowiązkowe od depozytów na żądanie Rezerwy obowiązkowe od depozytów terminowych Inne czynniki Por. A.Kaźmierczak: Polityka pieniężna w gospodarce otwartej ,PWN 2008,s.60-75

C2. Kreacja pieniądza przez banki -niezależnie od pierwotnej wpłaty (wsPółcześnie) Przedstawiony powyżej klasyczny schemat kreacji z dominującą rolą mnożnika kreacji (M1/M0) jest modelem podręcznikowym ale nie wyjaśnia całkowicie obecnie działania banków w krajach wysoko rozwiniętych (pamiętasz że obecnie przyjmuje się model gdzie kredyty tworzą głownie depozyty?)

Nowe determinanty dla kreacji kredytu przez banki Od 1971 świat zna tylko pieniądz papierowy bez pokrycia co ułatwia bankom ekspansję kredytową i kreację długu Rządy są zainteresowane aktywnością kredytową banków by pobudzać koniunkturę; banki centralne czasem celowo zaniżają podstawową stopę kredytową A także, w recesji, zaniżają wymagania co do wielkości i struktury niezbędnych rezerw To powoduje powstawanie baniek kredytowych i kryzysów finansowych Po ekspansji kredytowej następują okresy nadmiernych rezerw obowiązkowych i ograniczania kredytów

Trochę danych ilustrujących pieniądz współczesny Materiał dodatkowy

Kiedyś banki były lepiej skapitalizowane…

M0-M3 ; M1 25 bln.,M2 ponad 55 bln. M3 ponad 75 bln.$

Baza monetarna w USA w latach 1980-2009 w mld USD

USA; zwiększenie bazy monetarnej nie zwiększa M2 bo spadł mnożnik

Zmiany % w bazy monetarnej w USA w latach 1980-2009 w % w stosunku rok poprzed.

WSPÓŁCZYNNIK POKRYCIA w Banku (kapitał własny do kredytów –aktywów pokrytych ryzykiem ) Obecnie w Polsce 8 % Międzynarodowa umowa: Bazylea II, Zaostrzone wymagania :Bazylea III

Kreacja kredytu przez banki-potencjalna a faktyczna Mnoznik kreacji (M0/M1) sugeruje tylko olbrzymią potencjalną moc banków komercyjnych do kreacji pieniądza Faktycznie obecnie (po kryzysie) banki udzielają kredytu ostrożnie Np.w strefie euro roczne tempo kreacji kredytu spada! ( w USA rosnie b.wolno)

W POlsce