Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego Katedra Prawa Finansowego rok akademicki 2015/2016

1. Dochody i wydatki budżetu państwa 2. Zasady wykonywania budżetu państwa 3. Zmiany budżetu w toku jego wykonywania 4. Rezerwy budżetowe 5. Dotacje z budżetu państwa.

 Brak definicji  Dochody – stałe i odnawialne, ostateczne  Dochody podatkowe (art. 111 ust. 1 ustawy o finansach publicznych) i niepodatkowe (pozostałe)  Prognostyczny charakter dochodów  Przychody - incydentalne  Art. 111 ustawy o finansach publicznych

Dochodami budżetu państwa są: 1) podatki i opłaty, w części, która nie stanowi dochodów jst, przychodów państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych; 2) cła; 3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa; 4) wpłaty z tytułu dywidendy; 5) wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego; 6) wpłaty nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych; 7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej; 8) dochody z najmu i dzierżawy, dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa,; 9) odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych lub organów władzy publicznej, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;

10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa; 11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych; 12) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej; 13) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa; 14) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów; 15) inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych; 16) środki europejskie, po ich przekazaniu na rachunek dochodów budżetu państwa; 17) odsetki wykupywane przez nabywców obligacji skarbowych lub nadwyżka wynikająca z różnicy pomiędzy ceną emisyjną a wartością nominalną zbywanych obligacji skarbowych.

 Dochody są podstawową formą środków finansowych, gromadzonych na rachunkach funduszy publicznych.  Źródłem dochodów publicznych są dochody innych podmiotów, a ich przejęcie przez władzę publiczną (budżet państwa) ma charakter ostateczny.  Dochody publiczne stanowią definitywne, bezzwrotne zasilenie finansowe władz publicznych, a ich wydatkowanie oznacza ostateczne zużycie przez władzę publiczną.  Katalog źródeł dochodów budżetu państwa, zawarty w art.111 nie jest zamknięty, albowiem ustawa w wielu miejscach odsyła do odrębnych przepisów.  Analizując katalog źródeł dochodów budżetu państwa, należy zwrócić uwagę na zasadę ich prognostycznego charakteru. Dochody ujęte są w budżecie państwa w wielkości prognozowanej, oznacza to że ich faktyczne wykonanie może być zarówno wyższe jak i niższe od wielkości przyjętych w budżecie.  Dochody budżetowe mogą być klasyfikowane wg różnych kryteriów, a ich najogólniejszym podziałem jest podział na dochody podatkowe i niepodatkowe.  Ujmuje się je w załączniku do ustawy budżetowej według źródeł dochodów oraz części i działów klasyfikacji budżetowej.

 Przychody publiczne zaliczane są do środków publicznych i obejmują: 1. przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące: › ze sprzedaży papierów wartościowych, › z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego, › ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych, › z otrzymanych pożyczek i kredytów, › z innych operacji finansowych;  2. przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

 Rozchody – na cele ściśle wskazane w ustawie, np. spłata otrzymanych pożyczek i kredytów (przychody)  Rozchody należy ściśle łączyć z kategorią przychodów  Wydatki – limity finansowe ostateczne i bezzwrotne przeznaczone na finansowanie zadań państwa na poziomie centralnym  Ujęte w ustawie budżetowej wydatki oraz rozchody stanowią nieprzekraczalny limit.  Art. 112 ustawy o finansach publicznych

 Art 112 ustawy o finansach publicznych  Wydatki budżetu państwa są przeznaczone w szczególności na: 1) funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów; 2) zadania wykonywane przez administrację rządową; 3) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego; 4) dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego; 5) wpłaty do budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej "środkami własnymi Unii Europejskiej"; 6) subwencje dla partii politycznych; 7) dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami; 8) obsługę długu publicznego; 9) wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich lub środków, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 3, 5 i 6.  Z budżetu państwa są finansowane zadania określone w odrębnych ustawach i umowach międzynarodowych.

 Rozchody publiczne obejmują: › spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów; › wykup papierów wartościowych; › udzielone pożyczki i kredyty; › płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa; › inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością; › płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych

Art. 162 ustawy o finansach publicznych W toku wykonywania budżetu państwa obowiązują następujące zasady gospodarki finansowej: 1) ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu państwa następuje na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów; 2) pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami i harmonogramem, o którym mowa w art. 147 ust. 1; 3) dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów; 4) zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych, a w odniesieniu do organizacji pozarządowych - z odpowiednim zastosowaniem art. 43 i art. 151.

1. Zasada legalności (na podstawie przepisów) i terminowości (w określonych prawem terminach) 2. Zasada celowości 3. Zasada oszczędności 4. Zasada wyboru najkorzystniejszej oferty

 Wykonawcami budżetu są podmioty, które gromadzą dochody budżetowe oraz dokonują wydatków  Wykonawcy bezpośredni i pośredni (kontrola i pośrednie kierownictwo, np. Rada ministrów, minister finansów) oraz podmioty prowadzące bankową obsługę budżetu państwa (system rachunków budżetu państwa i kasowa obsługa budżetu państwa)  Szczególne uprawnienia Rady Ministrów gwarantowane w ustawie o finansach publicznych  Minister finansów sprawuje ogólną ochronę  Prezes Rady Ministrów działa zasadniczo dopiero w przypadku zniesienia lub przekształcenia ministerstwa

 Dysponenci główni (I stopnia)  Powiązania hierarchiczne z dysponentami II i III stopnia  Ustawa o finansach publicznych w obszerny sposób określa zakres kompetencji dysponentów głównych, którzy – upraszczając – sprawują kontrolę i nadzór nad całością gospodarki budżetowej podległych im jednostek organizacyjnych

 Zmiana ustawy budżetowej (ustawa nowelizująca) lub  Zmiany w budżecie (częściej): › Przeniesienie planowanych wydatków budżetowych › Zwiększenie planowanych wydatków z rezerw budżetowych › Blokowanie planowanych wydatków budżetowych

 Kontrola wewnętrzna – główny księgowy każdej jednostki  Kontrola zarządcza (nie tylko finansowa)– art. 68 ustawy o finansach publicznych: 1. Kontrolę zarządczą w jednostkach sektora finansów publicznych stanowi ogół działań podejmowanych dla zapewnienia realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i terminowy. 2. Celem kontroli zarządczej jest zapewnienie w szczególności: 1) zgodności działalności z przepisami prawa oraz procedurami wewnętrznymi; 2) skuteczności i efektywności działania; 3) wiarygodności sprawozdań; 4) ochrony zasobów; 5) przestrzegania i promowania zasad etycznego postępowania; 6) efektywności i skuteczności przepływu informacji; 7) zarządzania ryzykiem Dwa poziomy kontroli zarządczej (kierownik jednostki i minister).

 Działalność niezależna i obiektywna, której celem jest wspieranie ministra kierującego działem lub kierownika jednostki w realizacji celów i zadań przez systematyczną ocenę kontroli zarządczej oraz czynności doradcze.  Audyt obowiązkowy – np. uczelnie z przychodami/kosztami powyżej 40 mln zł, ministerstwa, izby skarbowe Art Audytorem wewnętrznym może być osoba, która: 1) ma obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej; 2) ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych; 3) nie była karana za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe; 4) posiada wyższe wykształcenie; 5) posiada następujące kwalifikacje do przeprowadzania audytu wewnętrznego: a) odpowiedni certyfikat lub b) złożyła z wynikiem pozytywnym egzamin na audytora wewnętrznego, lub c) uprawnienia biegłego rewidenta, lub d) dwuletnią praktykę w zakresie audytu wewnętrznego i legitymuje się dyplomem ukończenia studiów podyplomowych w zakresie audytu wewnętrznego.

 Służą uelastycznieniu budżetu  Pozwalają wykonawcom budżetu dostosowywać wydatki budżetowe do zmieniającej się w ciągu roku sytuacji  Dwa rodzaje rezerw: › Ogólna › Celowe

 Ma charakter obowiązkowy  Tworzona jest w celu sfinansowania wydatków nieprzewidzianych w ustawie budżetowej – wywołanych zdarzeniami losowymi  Środki zamieszczone w budżecie po stronie wydatkowej, lecz w odrębnych częściach budżetowych, z których nie wolno bezpośrednio dokonywać wydatków  Co do zasady reguły rezerwą ogólną dysponuje Rada Ministrów  Rada Ministrów może przekazać to uprawnienie w drodze rozporządzenia Prezesowi Rady Ministrów i Ministrowi Finansów  W budżecie państwa tworzy się rezerwę ogólną nie wyższą niż 0,2% wydatków budżetu

 Cel – w zasadzie dowolny  Wyjątek: nie można przeznaczyć środków z rezerwy ogólnej na zwiększenie wydatków, które uprzednio zostały zmniejszone w wyniku dokonania przeniesień wydatków  Rozporządzenie RM z dnia 23 lutego 2010 r. w sprawie dysponowania rezerwą ogólną budżetu państwa  upoważnienie Prezesa RM do zwiększenia - na wniosek właściwego ministra lub innego dysponenta części budżetowej - z rezerwy ogólnej budżetu państwa wydatków w odpowiednich częściach tego budżetu o kwotę do 5 mln zł w poszczególnych wypadkach.  Wniosek składany Prezesowi RM za pośrednictwem Szefa Kancelarii Prezesa RM.  Minister Finansów upoważniony został do zwiększenia - na wniosek właściwego ministra - z rezerwy ogólnej budżetu państwa wydatków odpowiednich części tego budżetu o kwotę 1 mln zł w poszczególnych przypadkach, zawiadamiając o tym Prezesa RM.

 Wykorzystanie rezerwy ogólnej – na podstawie decyzji o przeniesieniu określonych środków rezerwowych, zgodnie z ich przeznaczeniem, do odpowiednich podziałek klasyfikacji budżetowej.  Rezerwa ogólna ujmowana jest w budżecie państwa w cz. 81.  W praktyce jej poziom jest znacznie niższy od dopuszczalnego limitu 0,2% wydatków budżetu, np. w ustawach budżetowych z lat kwota tej rezerwy wynosiła 95 mln zł, stanowiąc 0,03% wydatków budżetu.  Rozdysponowanie rezerwy – ponad 90%. Oznacza to, iż rezerwa ogólna jest potrzebnym instrumentem zapewniającym względną elastyczność wydatków publicznych, a jej wysokość jest dobrze planowana, chociaż wymusza ona wstrzemięźliwość w uruchamianiu większości środków przed końcem roku budżetowego.

 Rezerwy celowe budżetu państwa mają charakter nieobowiązkowy.  Rezerwy celowe mogą być tworzone z przeznaczeniem na: › 1) wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie jest możliwy do dokonania w okresie opracowywania projektu ustawy budżetowej; › 2) wydatki, których realizacja jest uwarunkowana zaciągnięciem kredytu w międzynarodowej instytucji finansowej lub pozyskaniem środków z innych źródeł; › 3) na wydatki związane z realizacją programów współfinansowanych z udziałem środków, o których mowa w ustawie o finansach publicznych; › 4) gdy odrębne ustawy tak stanowią.

 Suma rezerw celowych, przeznaczonych na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie jest możliwy do dokonania w okresie opracowywania projektu ustawy budżetowej oraz na wydatki określone w odrębnych ustawach, nie może przekroczyć 5% wydatków budżetu.  W częściach budżetu państwa, których dysponentami są poszczególni wojewodowie, może być tworzona rezerwa w wysokości do 1% planowanych wydatków, z wyłączeniem dotacji dla jednostek samorządu terytorialnego.

 Ustawodawca ustanowił górną granicę tworzenia rezerw celowych.  Podziału rezerw celowych dokonuje co do zasady Minister Finansów w porozumieniu z właściwymi ministrami lub innymi dysponentami części budżetowych, nie później niż do dnia 15 października.  Szereg wyjątków od powyższej zasady – zarówno w odniesieniu do terminu dokonania podziału rezerw, jak i podmiotu uprawnionego do dokonania tego podziału.  Zgodnie z ogólną zasadą, rezerwy celowe mogą być wykorzystywane jedynie na wydatki związane z celem, dla realizacji którego zostały utworzone.  Wyjątek – ustawowe upoważnienie Ministra Finansów do dokonywania zmiany przeznaczenia rezerwy celowej, pod warunkiem uzyskania pozytywnej opinii sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu.  Doświadczenie wskazuje, że minister finansów korzysta z tego uprawnienia dość często, w efekcie czego corocznie część rezerw budżetowych wykorzystywana jest w praktyce na cel inny niż zaplanowano w ustawie budżetowej.

 Subwencje i dotacje jako kwalifikowane rodzaje wydatków budżetowych (służą dalszemu rozdysponowaniu na zadanie publiczne lub społeczne).

Dotacje definiowane są jako podlegające szczególnym zasadom rozliczania środki z budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz z państwowych funduszy celowych przeznaczone na podstawie ustawy o finansach publicznych, odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych, na finansowanie lub dofinansowanie realizacji zadań publicznych.

 Celowe – bardzo zróżnicowana wewnętrznie grupa (art. 127)  Przedmiotowe – dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług (forma pomocy publicznej dla przedsiębiorców) (art. 130)  Podmiotowe – środki przeznaczone dla podmiotu wskazanego w odrębnej ustawie lub w umowie międzynarodowej wyłącznie na dofinansowanie działalności bieżącej w zakresie oznaczonym w odrębnej ustawie lub umowie międzynarodowej (beneficjent sam decyduje o sposobie wykorzystania dotacji) (art. 131)

 Rada Ministrów, w drodze zarządzenia, upoważniła Ministra Finansów do dysponowania rezerwą ogólną.  Czy działanie Rady Ministrów jest zgodne z prawem?

 Ze środków budżetu państwa przekazano w tym roku 10 mln złotych tytułem dotacji dla trzech fundacji, zajmujących się udzielaniem pomocy byłym sportowcom.  Czy ze środków publicznych można przekazywać dotacje fundacjom?

 Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych  Budżet jednostki samorządu terytorialnego  Samodzielność finansowa jednostek samorządu terytorialnego  Dochody budżetu jednostek samorządu terytorialnego  Dotacje i subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego.