INNOWACJA PEDAGOGICZNA „GIMNAZJALISTA W ŚWIECIE PRAWA”

 To czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w chwili jego popełniania  Czyn zabroniony o wyższym niż znikomy stopniu szkodliwości społecznej (karygodny)  CZYN- uzewnętrznione zachowanie człowieka kierowane jego psychiką, nakierowane na cel i mające znaczenie społeczne  Działanie,  zaniechanie,  utrzymywanie stanu bezprawnego

 dopuszczenie się zabronionego pod groźbą kary zachowania  popełniony czyn musi być zakazany przez ustawę obowiązującą w momencie jego dokonania.

 WINA UMŚLNA z pełną świadomością, że robimy coś co jest sprzeczne z prawem i chcemy to zrobić ( np. chcemy zabić człowieka i strzelamy do niego),  lub gdy mamy świadomość, że nasze działanie może spowodować skutek, który będzie przestępstwem i celowo nie podejmujemy żadnych działań aby temu skutkowi zapobiec, godząc sie na jego nastąpienie

 nie mieliśmy chęci popełnienia przestępstwa, a jedynie naruszyliśmy pewne obowiązujące reguły ostrożności- o ile zastosowanie tych reguł mogło zapobiec zaistniałej sytuacji.  /np. wypadek drogowy/

 Czasami pewne zachowania, które podjęliśmy, nie były do końca zależne od naszej woli i w związku z tym nie można zarzucić nam winy za zarzucane zdarzenie.  Odpowiedzialność karną można ponosić wyłącznie wskutek świadomego działania.  Uzasadnione jest karanie tylko sprawców, którzy osiągnęli taki stopień dojrzałości psychicznej, że są w stanie rozpoznać znaczenie popełnionego przez siebie czynu oraz kierować swoim postępowaniem

 1. Nieletniość – nieletni może ponosić odpowiedzialność karną od 17 roku życia (w pewnych przypadkach od ukończenia 15 roku życia).  2. Niepoczytalność i poczytalność ograniczona. Niepoczytalność oznacza brak możliwości rozpoznawania znaczenia swego czynu lub pokierowania swym postępowaniem, która zachodzi w chwili czynu i spowodowana jest upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innym zakłóceniem czynności psychicznych.  3. Błąd, który jest zniekształceniem rzeczywistości, odwróceniem umyślności, wyłącza winę szczególnie umyślną.  4. Nieświadomość bezprawności czynu (błąd co do prawa) to nieznajomość przepisów prawa. Nieświadomość bezprawności czynu nie wyłącza odpowiedzialności jeżeli sprawca mógł błędu uniknąć, ale ustawa w konkretnych wypadkach pozwala na nadzwyczajne złagodzenie kary.

 może mieć miejsce taka sytuacja, że świadomie popełniamy jakiś czyn, który jest zabroniony przez ustawę karną jednak nie popełniamy przestępstwa gdyż w świetle zaistniałych okoliczności czyn nasz nie jest bezprawny.  działania takie mogą z mocy przepisu prawnego lub utartej praktyki, być uznane za zgodne z prawem.  Do kontratypów zaliczamy m.in. stan wyższej konieczności oraz obronę konieczną

 Aby czyn nasz był przestępstwem również jego szkodliwość społeczna musi być większa niż znikoma.  Czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma nie stanowi przestępstwa nawet wtedy, gdy zachowanie sprawcy wyczerpuje znamiona określone w obowiązującej ustawie karnej.  Społeczna szkodliwość czynu oznacza, iż zachowanie sprawcy przynosi stratę, uszczerbek danej społeczności.

 Aby nasze zachowanie mogło być przestępstwem musi zawierać 5 elementów:  1. Musimy popełnić czyn zabroniony przez ustawę  2. Ustawa ta musi obowiązywać w czasie popełnienia przez nas czynu  3. Musimy ponosić winę za popełnienie danego czynu  4. Nie mogą zachodzić żadne okoliczności wyłączające bezprawność czynu  5. Nasz czyn musi być społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy

 Stan wyższej konieczności (art. 26kk)  Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.  Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.

 Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

 Ofiara zamachu ma prawo się bronić bez względu na to czy działanie sprawcy jest umyślne, czy nieumyślnie. Co do zasady obrona konieczna nie przysługuje przed działaniami podejmowanymi przez funkcjonariuszy publicznych. Wyjątkiem od tej zasady jest zaistnienie okoliczności:  działanie funkcjonariusza publicznego nie mieści się w zakresie jego uprawnień służbowych  działanie podjęte przez funkcjonariusza publicznego narusza jego uprawnienia  W sytuacji gdy funkcjonariusz publiczny działa w granicach swoich uprawnień obrona konieczna nie przysługuje. Również, gdy funkcjonariusz działa w granicach swoich uprawnień, ale popełnia błąd (np. omyłkowo zatrzymuje niewłaściwą osobę) obrona konieczna nie przysługuje.

 obrona konieczna w bójce przysługuje,  gdy osoba włącza się do bójki w celu jej przerwania i zaprowadzenia porządku publicznego oraz w sytuacji gdy jeden z uczestników sięgnie po niebezpieczne narzędzie (broń, nóż etc.)

 Jest to czyn społecznie szkodliwy zagrożony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia karą aresztu (od 5 do 30 dni), ograniczenia wolności, grzywny do 5000 zł albo nagany.  W przypadkach określonych przez ustawodawcę karze za wykroczenie podlega również usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo w popełnieniu wykroczenia (w przypadku podżegania oraz pomocnictwa dodatkowo wymagalne jest popełnienie przez sprawcę czynu zabronionego).

 Na sprawcę wykroczenia poza karami może zostać nałożony środek karny.  Środkami karnymi są  zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek przedmiotów, nawiązka, obowiązek naprawienia szkody, podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób oraz inne środki karne określone przez ustawę.

 zakaz prowadzenia pojazdów orzeka się na okres od 6 miesięcy do 3 lat.  Przepadek przedmiotów obejmuje narzędzia lub inne przedmioty, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia wykroczenia, a czasami także przedmioty pochodzące bezpośrednio lub pośrednio z wykroczenia.  Podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości orzeka się tylko wtedy, gdy może mieć to znaczenie wychowawcze.

 Przestępstwo jest procesem rozciągniętym w czasie. Przestępne zachowanie sprawcy może z rożnych powodów zakończyć się przed dojściem do etapu ostatniego (dokonania), niemniej nawet wtedy może być ono zagrożone karą. Nauka prawa karnego wyróżnia cztery podstawowe etapy popełnienia przestępstwa:  zamiar (np. postanawiam zabić pana X);  przygotowanie (np. konstruuję bombę zegarową);  usiłowanie (np. podkładam ją pod rowerem pana X i włączam zegar);  dokonanie (np. pan X ponosi śmierć w wyniku wybuchu).  Formami stadialnymi przestępstwa są zawsze dokonanie i usiłowanie. W przypadku niektórych typów przestępstw karalne są także czynności przygotowawcze. Formą stadialną przestępstwa nie jest nigdy przestępny zamiar, zgodnie z zasadą cogitationis poenam nemo patitur (nie godzi się karać za myślenie) - pamiętajmy, że zgodnie z definicją przestępstwa, musi ono być czynem.

 Zgodnie z definicją ustawową w art. 16 § 1 KK, przygotowanie polega na podjęciu czynności mających stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego, jesli sprawca podejmuje je w celu popełnienia takiego czynu.  Czynności przygotowania mogą przybrać:  formę rzeczową, z która mamy do czynienia, gdy sprawca: ◦ uzyskuje lub przysposabia (tzn. dokonuje zmian i przeróbek uzdatniających przedmiot do popełnienia przestępstwa za jego pomocą) środki do popełnienia przestępstwa; ◦ zbiera informacje; ◦ sporządza plan działania (ponieważ jednak myślenie nie może być karalne, zbieranie informacji i sporządzanie planu musi być uzewnętrznione i dostrzegalne dla innych);  formę personalną, która polega na wejściu z inną osobą (osobami) w porozumienie, którego przedmiotem jest wspólne popełnienie przestępstwa (w szczególności: podjecie decyzji i podział ról).  Warto przy tym zaznaczyć, że przygotowanie jest zawsze działaniem, nie może polegać na zaniechaniu

 Przygotowanie jest najbardziej odległym od dokonania i z tego powodu jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi, tj. w przypadku przygotowań do wojny napastniczej, ludobójstwa, zamachu stanu, zamachu na jednostkę Sił Zbrojnych, przestępstw przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu, przygotowania do fałszerstwa pieniędzy lub dokumentu, oraz dezercji i samouszkodzenia ciała przeanalizowanych w części wojskowej KK. Dobrowolne odstąpienie od przygotowania jest okolicznością uchylającą karalność.

 Usiłowanie charakteryzuje się zamiarem popełnienia przestępstwa, zachowaniem zmierzającym bezpośrednio do dokonania przestępstwa oraz brakiem tego dokonania. Usiłowanie może być tylko umyślne, sprawca zaś może działać zarówno z zamiarem bezpośrednim jak i z zamiarem ewentualnym. Oznacza to, iż usiłowania nie można odnieść do przestępstw popełnionych nieumyślnie. Usiłowanie dotyczy ponadto przestępstw z działania oraz z zaniechania.

 usiłowanie ukończone, gdy sprawca wykonał wszystkie czynności zmierzające do dokonania, ale skutku nie osiągnął  usiłowanie nieukończone  usiłowanie nieudolne, nie wywołuje skutku przestępnego. W tym stanie rzeczy, skutek przestępny nie może być wywołany ze względu na brak przedmiotu, który nadaje się do dokonania na nim przestępstwa lub użycie środka, który nie nadaje się do dokonania czynu zabronionego.

 Odpowiedzialność karna za usiłowanie nieudolne z reguły jest taka sama jak w przypadku usiłowania udolnego. Wobec sprawcy usiłowania nieudolnego, sąd może jednak zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzania. Kodeks karny wprowadza instytucję tzw. czynnego żalu. Oznacza to, iż karze za usiłowanie nie podlega sprawca, który z własnej woli odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. Należy podkreślić, iż nie jest karalny jedynie skutecznie wyrażony czynny żal. Jeżeli bowiem sprawca starał się zapobiec skutkowi czynu zabronionego, ale mu się to nie udało, podlega on karze jak za usiłowanie. W takim przypadku sąd ma jednak możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary.

 Pomocnictwo polega na ułatwieniu drugiej osobie popełnienia czynu zabronionego. Pomocnik w szczególności może: dostarczyć narzędzia, środek przewozu, udzielić rady lub informacji. Wyliczenie powyższe ma charakter przykładowy. Ponadto, kodeks karny wskazuje, iż pomocnictwo popełnić można także przez zaniechanie, w sytuacji, gdy na osobie dopuszczającej się zaniechania ciążył prawny, szczególny obowiązek niedopuszczenia do czynu zabronionego. Pomocnictwo dzieli się na: fizyczne (np. dostarczenie środków, narzędzi itp.) oraz psychiczne (np. udzielenie rady itp.). Przestępstwo pomocnictwa może mieć miejsce tylko przed popełnieniem czynu przez sprawcę głównego albo w czasie jego dokonania. Natomiast, można mówić o przestępstwie poplecznictwa, jeżeli pomocy udzielono już po dokonaniu czynu zabronionego (np. ukrywanie sprawcy, czy zacieranie śladów przestępstwa)

 Współsprawstwo polega na popełnienia przestępstwa wspólnie z inną osobą lub osobami. Działania tych osób muszą być objęte porozumieniem (tzw. element subiektywny) oraz wypełniać znamiona danego przestępstwa (tzw. element obiektywny). Do porozumienia dojść może zarówno przed jak i w trakcie realizacji czynu zabronionego.  Działania współsprawców mogą mieć charakter działań jednorodnych albo działań różnorodnych (np. dwie osoby dokonują rozboju, jeden ze współsprawców grozi ofierze bronią, zaś drugi odbiera jej pieniądze). Oznacza to, iż nie każdy ze współsprawców musi wypełnić wszystkie znamiona danego przestępstwa, wystarczy, że ich wspólne działania zmierzają do dokonania czynu zabronionego.

 Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego. Przez nakłanianie rozumie się namawianie, zachęcanie drugiej osoby do popełnienia przez nią czynu zabronionego. Namawiać można jednak nie tylko za pomocą słów, ale i w inny sposób. Za nakłanianie rozumie się zatem każdą czynność, która wywołuje w psychice drugiego człowieka wolę popełnienia czynu zabronionego. Podżeganie może być tylko i wyłącznie umyślne (tzw. zamiar bezpośredni). Podżegać można tylko indywidualną osobę (osoby). Tytułem przykładu, zwracanie się do tłumu może wypełnić znamiona publicznego nawoływania do popełnienia przestępstwa.

 gdy osoba, która kieruje realizacją przestępstwa przez inną osobę (osoby), posiada rzeczywistą kontrolę nad faktycznym przebiegiem dokonania przestępstwa. Od decyzji osoby kierującej realizacją przestępstwa zależy zatem: rozpoczęcie, prowadzenie, zmiana albo przerwanie całej akcji. Istotą sprawstwa kierowniczego jest także podporządkowanie osób dokonujących przestępstwa woli sprawcy kierowniczego. Podporządkowanie to może wynikać ze stosunku formalnego (np. podporządkowanie podwładnego przełożonemu), a także z uznania autorytetu sprawcy kierowniczego.

 Sprawca polecający dokonania czynu zabronionego, w przeciwieństwie do sprawcy kierowniczego, wydaje polecenie popełnienia przestępstwa, jednakże nim nie kieruje. Oznacza to, że sprawca polecający nie nadzoruje przebiegu popełnienia przestępstwa, nie wprowadza również modyfikacji. Należy zwrócić uwagę, że jeżeli brak jest stosunku uzależnienia (podporządkowania, podległości) pomiędzy wydającym polecenie a wykonawcą, można mówić tylko o podżeganiu, a nie o sprawstwie polecającym. Kodeks karny wprowadza zasadę, iż każdy ze współdziałających w popełnieniu przestępstwa ponosi odpowiedzialność karną w granicach swej umyślności lub nieumyślności (tzw. zasada indywidualizacji winy).

 Jednym z podstawowych zadań postępowania karnego, w myśl art. 2 k.p.k. jest wykrywanie i pociąganie do odpowiedzialności karnej sprawców przestępstw przy jednoczesnym poszanowaniu ich praw i wolności zagwarantowanych przez prawo.

 Podejrzanym w procesie karnym jest osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutu popełnienia konkretnego przestępstwa, albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego (art. 71 § 1 kpk).  Oskarżonym jest osoba, przeciwko której wniesiony został do właściwego sądu akt oskarżenia lub też, co do której oskarżyciel publiczny wniósł o warunkowe umorzenie postępowania (art. 71 § 2 kpk)

 do składania wyjaśnień, do odmowy składania wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania, korzystania z pomocy obrońcy, do składania wniosków o dokonanie określonych czynności w postępowaniu przygotowawczym, do żądania przesłuchania go z udziałem ustanowionego obrońcy, którego niestawiennictwo nie tamuje przesłuchania (art. 300, 301 kpk)do końcowego zapoznania z materiałami postępowania w toku postępowania przygotowawczego podejrzany ma prawo brać udział w czynnościach niepowtarzalnych (art. 316 kpk).

 podejrzanego informuje się na piśmie o przysługujących mu uprawnieniach i ciążących na nim obowiązkach (art. 300 kpk)w toku postępowania sądowego oskarżony może wypowiadać się, co do wszelkich kwestii podlegających rozstrzygnięciu (a więc co do wszystkich zgromadzonych dowodów, sposobu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego itd.)oskarżony ma prawo do składania wniosków dowodowych i wszelkich innych wniosków procesowychoskarżony bierze udział w czynnościach dowodowych, w rozprawie i posiedzeniu sądupodejrzany/oskarżony może zaskarżać orzeczenia i zarządzenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom,musi zastać poinformowany o treści stawianych mu zarzutów i ich podstawach faktycznych (art.313, 314 kpk)oskarżony musi zostać zaznajomiony z treścią aktu oskarżenia i ma prawo sformułowania odpowiedzi na akt oskarżenia (art. 338 kpk)ma prawo przeglądać akta sprawy (art. 156 § 1 kpk)może uzyskać bezpłatnie na swe żądanie odpis każdego orzeczenia (art. 157 § 1 kpk) przysługuje mu prawo do swobodnego kontaktu z obrońcą (art. 73 kpk)

 oddać się oględzinom zewnętrznym ciała a także innym badaniom nie naruszającym integralności ciała np. można odeń pobrać odciski palców, fotografować go oraz okazywać innym osobom (art. 74 § 2 pkt. 1 kpk),poddać sie niezbędnym dla postępowania badaniom psychologicznym i psychiatrycznym a także badaniom połączonym z dokonywaniem zabiegów na ciele podejrzanego (poza zabiegami chirurgicznymi) o ile dokonuje ich uprawniony pracownik służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i tylko wówczas, gdy zabiegi te nie zagrażają zdrowiu podejrzanego (chodzi tu np. o pobranie krwi lub wydzielin organizmu)jeżeli podejrzany pozostaje na wolności ma on obowiązek stawiać się na każde wezwanie organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze oraz zawiadamiać tenże organ o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu trwającej dłużej niż 7 dni – w przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa podejrzanego organ prowadzący postępowanie może zarządzić jego przymusowe doprowadzenie.(art. 75 §1 i 2 kpk) jeśli podejrzany przebywa poza granicami kraju ma powinien on wskazać adres dla doręczeń w kraju, jeśli tego nie uczyni to wszelkie skierowane doń pisma procesowe dołącza się do akt sprawy i uznaje za doręczone (art. 138 kpk)

 Podejrzany/oskarżony nie ponosi odpowiedzialności za zatajenie prawdy lub mówienie nieprawdy, a więc nie ponosi odpowiedzialności karnej za przestępstwo składania fałszywych zeznań (art. 233 kk)  Oskarżony nie ma obowiązku dostarczania dowodów ani przeciwko sobie ani na swoją korzyść.

 Zgodnie z art. 42 ust. 3 Konstytucji  "każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu"  Zasada ta swe odzwierciedlenie znalazła także w treści art. 5 § 1 kpk, który stanowi, iż  "oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem".  Domniemanie to "przerzuca" ciężar wykazania dowodów świadczących o winie konkretnej osoby na oskarżyciela publicznego.

 Zarówno podejrzany jak i oskarżony nie składa zeznań (jak świadkowie) ale wyjaśnienia. Jest to jego PRAWO ale NIE OBOWIĄZEK. Podejrzany lub oskarżony może odmówić składania wyjaśnień.