Dopalacze – czynniki psychologiczne i społeczne wpływające na rozwój uzależnienia mgr Marcin Milkowski – psycholog, pedagog certyfikowany Specjalista Terapii Uzależnień rekomendowany Psychoprofilaktyk Uzależnień mł. asystent OPZiOZ WSSE w Olsztynie

PRZYKŁADOWE PODZIAŁY SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH Wyróżniane na podstawie kryteriów związanych z: pochodzeniem środka psychoaktywnego (naturalne np. marihuana, półsyntetyczne np.heroina, syntetyczne np. amfetaminy), oddziaływaniem narkotyku na OUN (działające opóźniająco, pobudzająco, powodujące zaburzenia w OUN), sposobem przyjmowania narkotyku (doustne, poprzez palenie, poprzez wciąganie, wstrzykiwanie, wdychanie oparów, inhalacje).

Eksperymentowanie, używanie ryzykowne, używanie szkodliwe, uzależnienie – przegląd definicji Eksperymentowanie – „sprawdzenie, jak to jest”, powodowane zazwyczaj jest ciekawością, która kieruje ludzi w stronę nowych, czasem zakazanych doświadczeń. Używanie ryzykowne – nadmierne używanie substancji psychoaktywnej, które nie powoduje jeszcze co prawda szkód somatycznych czy psychicznych w życiu człowieka, jednak znacznie zwiększa ryzyko ich powstania. Tu zdarza się, że człowiek używa substancji w niewłaściwych okolicznościach, np. w pracy, w szkole, podczas przyjmowania leków. Używanie szkodliwe – w różnych obszarach życia osoby używającej, zaczynają się pojawiać straty wynikające z picia/brania. Najczęściej na tym etapie kontaktów z substancją, osoba używająca zaczyna tracić kontrolę używania. Uzależnienie

Środki zastępcze tzw. „dopalacze” Dopalacze – określenie używane potocznie dla nazwania grupy różnych substancji pochodzenia naturalnego lub syntetycznego lub ich mieszanek o rzekomym bądź faktycznym działaniu psychoaktywnym. Jak pokazują doświadczenia, część z tych substancji ma niebezpieczne działanie toksyczne a ich konsumpcja prowadzi do zatrucia organizmu toksynami, często nieznanego pochodzenia, co komplikuje interwencje medyczne.

Dopalacze – mieszanki ziołowe Brązowozielone liście – ususzony, rozdrobniony materiał roślinny, podobny do marihuany, chociaż najczęściej nie występują tu całe fragmenty roślin. Za psychoaktywność mieszanek nie odpowiada jednak materiał roślinny, ale dodawane w procesie produkcyjnym syntetyczne kanabinole. Użycie powoduje euforię, zaburzenia koordynacji ruchowej, obniżoną koncentrację, trudności w zapamiętywaniu, nagłe napady śmiechu, chichot, zwiększony apetyt, przekrwione oczy, kaszel. Niektóre dopalacze z tej grupy mogą działać zdecydowanie mocniej niż marihuana i haszysz.

Dopalacze – pigułki, proszek Występują w postaci białego proszku, kapsułek lub pigułek przyjmowanych doustnie, przez nos, rzadziej poprzez wstrzykiwanie. Najczęściej substancje zawarte w produktach należą do dwóch grup: katynonów (powodują otwarcie na środowisko zewnętrzne, subiektywne poczucie przyjaźni i bliskości z osobami z otoczenia) i piperazyn (działanie zbliżone do amfetaminy, choć często słabsze)

Czynniki wpływające na rozwój uzależnień

Czynniki psychologiczne - osobowościowe Mała samowiedza i zaniżona samoocena Brak poczucia celu i sensu życia Brak zainteresowań Specyficzne trudności/zaburzenia osobowości, np. osobowość „z pogranicza”, osobowość neurotyczna, zależna.

Czynniki psychologiczne -emocjonalne Problemy w rozpoznawaniu, nazywaniu emocji Brak umiejętności radzenia sobie z niektórymi emocjami Dysfunkcjonalne przekazy i przekonania na temat emocji Niezgoda na przeżywanie (szczególnie nieprzyjemnych) emocji.

Czynniki społeczne i kulturowe Dostępność i cena środka psychoaktywnego Przyzwolenie społeczne Sytuacja materialna, socjalna Oddziaływanie grupy rówieśniczej Konsumpcyjna kultura życia – „rano pobudzacz – wieczorem uspokajacz”

Czynniki „rodzinne” Przekazy rodzinne wyrażające stosunek do substancji psychoaktywnych Naruszanie granic w rodzinie, destrukcyjne więzi emocjonalne

Działanie dopalaczy Jedna porcja „zabezpiecza” kilku biorców Bardzo szybkie działanie (często już po sekundach) Działanie krótsze niż narkotyku ale bardzo intensywne z gwałtownie następującymi po sobie zmianami zachowań Nieznany skład – poszczególne substancje wywołują często odmienne stany ( radość połączona z agresją; halucynacja ze strachem) Całkowita utrata kontroli zachowania i brak zdolności oceny sytuacji zewnętrznej Silne pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego Możliwość wystąpienia gwałtownych reakcji fizycznych

Model używania dopalaczy - używane są głównie przez biorców w wieku lat z tendencją do obniżania się dolnej granicy wieku - zdecydowaną większość przyjmujących dopalacze stanowią chłopcy - środki te są częściej przyjmowane grupowo (2-5 osób) - używanie jako element sobotnio-niedzielnej rekreacji - Internet jako forum wymiany wiedzy na temat dopalaczy, zwłaszcza sposobów ich używania

Funkcjonowanie użytkowników dopalaczy w porównaniu z użytkownikami narkotyków/alkoholu często używający dopalaczy przyznają się do tego; nie ukrywają tego użytkownicy dopalaczy o braniu wyrażają się w sposób otwarty, bezkrytycznie. Wpływają na to liczne mity dotyczące dopalaczy sprawiają wrażenie osób kpiących, szydzących. Czują się bezkarni. Bardzo często używają argumentu o braku metod testowych na wykrycie substancji zawartej w dopalaczach w płynach ustrojowych. Może to rodzić bezsilność rodziców, wychowawców, specjalistów

Funkcjonowanie użytkowników dopalaczy c.d. na poczucie bezkarności wśród użytkowników dopalaczy wpływa również świadomość nie znajdowania się (coraz to nowszych) środków zawartych w dopalaczach w wykazie środków odurzających i substancji psychotropowych, który to wykaz reguluje Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii w zaawansowanej fazie używania dopalaczy, w porównaniu z użytkownikami narkotyków/alkoholu, użytkownicy dopalaczy bardzo często informują o świadomości problemu. Dostrzegają straty wynikające z brania w swoim życiu

Funkcjonowanie użytkowników dopalaczy c.d. świadomość problemu, w połączeniu ze świadomością i odczuwaniem silnej zależności psychicznej rodzą beznadzieję na poradzenie sobie z problemem. Użytkownicy dopalaczy w zaawansowanej fazie używania informują o „Byciu skazanym” na branie dopalaczy, nie widzą szans na zaprzestanie brania informują o wrażeniu popadania w obłęd użytkownicy dopalaczy, w odróżnieniu od użytkowników narkotyków/alkoholu, przyjmują środek nie po to, by regulować za jego pomocą uczucia, lecz po to, by przeżywać nienaturalne stany psychiczne (halucynacje, omamy, urojenia).

USTAWA z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r. poz. 875) obowiązująca od 1 lipca 2015 r.

Substancje wykryte w produktach przed r. 1) Syntetyczne kanabinoidy: UR-144 2) Pochodne katynonu: Pentedron, Brefedron, 4- DMMC, 3-MMC, Etkatynon po tego roku substancje te włączone zostały do wykazu środków odurzających i substancji psychotropowych ustawy o p/narkomanii

Nowe brzmienie art. 44 b ustawy o p/narkomanii „Art. 44b. 1. Zakazuje się wytwarzania, przywozu i wprowadzania do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: 1) środków zastępczych; 2) nowych substancji psychoaktywnych.

Zatrucia środkami zastępczymi na terenie województwa warmińsko-mazurskiego w okresie r. (wiek)

Mity na temat dopalaczy, fałszywe przekonania „Dopalacze są bezpieczną alternatywą dla substancji nielegalnych” – to, że dopalacz nie zawiera substancji objętych kontrolą prawną, nie jest równoznaczne z tym, że produkt ten jest bezpieczny dla użytkowników. „Dopalacze są wyrobami kolekcjonerskimi” – takie treści widnieją na opakowaniach dopalaczy. Więcej, opakowania dopalaczy opatrzone są treścią ostrzeżenia : „nie do spożycia przez ludzi”. Więc skoro produkty są legalne, przebadane klinicznie (patrz mit nr 1), to dlaczego są „nie do spożycia przez ludzi”. Dając takie ostrzeżenia, osoby dystrybuujące dopalacze „umywają ręce”, nie biorą odpowiedzialności za ewentualne skutki ich spożycia. W taki sposób próbują „wystrychnąć wszystkich na dudka”. Nie liczy się człowiek – liczy się kasa.

Mity na temat dopalaczy, fałszywe przekonania c.d. „Dopalacze są legalne w całej Europie” – to bzdura! Takie kraje jak Szwecja, Belgia czy Francja prowadzą bardzo restrykcyjną politykę względem substancji zawartych w dopalaczach. Obowiązująca w tych krajach lista substancji zakazanych, obejmuje szerokie ich spektrum, włączając w to większość substancji wchodzących w skład dopalaczy. „Dopalacze to w większości zioła lub ich mieszanki. Wszystkie są pochodzenia naturalnego – żadnej chemii” – i kolejna bzdura.

– Bezpłatna, całodobowa infolinia Głównego Inspektora Sanitarnego. Pod tym numerem telefonu możemy uzyskać informacje na temat negatywnych skutków zażywania dopalaczy oraz o możliwościach leczenia. Infolinia jest także przeznaczona dla rodziców, którzy mają wątpliwości czy ich dzieci zażywają dopalacze. Na infolinię GIS można przekazywać także informacje, które mogą ułatwić służbom dotarcie do osób handlujących tymi nielegalnymi substancjami.

Od r., przy Oddziale Promocji Zdrowia i Oświaty Zdrowotnej w budynku Wojewódzkiej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Olsztynie przy ul. Zołnierskiej 16, zaczął działać bezpłatny, anonimowy Punkt Konsultacyjno-Informacyjny w sprawie "dopalaczy". Oferta punktu, w którym dyżuruje psycholog-certyfikowany specjalista terapii uzależnień, rekomendowany psychoprofilaktyk uzależnień, kierowana jest do: - osób używających środki zastępcze, tzw. "dopalacze", chcących zerwać z nałogiem; - członków rodzin osób używających środki zastępcze, tzw. "dopalacze"; - wychowawców, opiekunów i innych osób, chcących zwiększyć swą wiedzę, by skutecznie pomagać użytkownikom "dopalaczy".

LITERATURA Leonard K.E., Blane H.T. Picie i alkoholizm w świetle teorii psychologicznych, PARPA Warszawa 2003 Cierpiałkowska L., Ziarko M. Psychologia uzależnień, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne Warszawa 2010 Beck A.T., Wright F.D., Newman C.F., Liese B.S. Terapia poznawcza uzależnień, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Kraków 2007 Jarczyńska J. (red) Uzależnienia behawioralne i zachowania problemowe młodzieży. Teoria. Diagnoza. Profilaktyka. Terapia, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Bydgoszcz 2014 Okulicz-Kozaryn K., Borucka A. Pozytywne oczekiwania wobec picia alkoholu a konsumpcja alkoholu przez młodzież. Analiza koncepcji i przykłady badań w. Alkoholizm i Narkomania 1/34/99 Kostowski W. Podstawowe mechanizmy i teorie uzależnień w. Alkoholizm i Narkomania 2/19/06