Aspekty prawne przekazania oprogramowania oraz dokumentacji wytworzonej w ramach projektu “Budowa RIIP” innym jednostkom samorządu terytorialnego

Infrastruktura danych przestrzennych (ang. SDI – Spatial Data Infrastructure) to zespół odpowiednich technologii, środków politycznych i ekonomicznych, przedsięwzięć instytucjonalnych oraz zasobów ludzkich niezbędnych dla efektywnego zbierania, zarządzania, udostępniania i wykorzystania danych geograficznych przez społeczność na poziomie państwa, grupy państw lub na poziomie ogólnoświatowym. Przykładem budowy SDI na poziomie regionalnym jest europejski projekt INSPIRE (Infrastructure for Spatial Information in Europe). Projekt ten jest inicjatywą Komisji Europejskiej. Dyrektywa nr 2007/2/WE określa „ogólne zasady mające na celu ustanowienie infrastruktury informacji przestrzennej w UE dla celów wspólnotowej polityki środowiskowej, a także polityki lub działań, które mogą mieć bezpośredni lub pośredni wpływ na środowisko”. Istotą projektu INSPIRE jest tworzenie zharmonizowanych baz danych przestrzennych oraz uzgodnienia jednolitej metody wymiany danych przestrzennych. Zgodnie z dyrektywą infrastruktura informacji przestrzennej w UE będzie oparta na infrastrukturach ustanowionych i działających w Państwach Członkowskich.

Podstawowym celem budowy krajowej infrastruktury danych przestrzennych (ang. NSDI – National Spatial Data Infrastructure) jest ułatwienie dostępu do danych przestrzennych obywatelom danego kraju, jednostkom administracji publicznej, firmom komercyjnym, wyższym uczelniom itd. Zadanie to realizowane jest od strony technicznej poprzez zapewnienie dostępu do usług geoinformacyjnych w sieci Internet/Intranet, a od strony organizacyjno-prawnej poprzez opracowanie odpowiednich zapisów prawnych, struktur organizacyjnych, porozumień pomiędzy różnymi organizacjami. Rozpatrując budowę SDI na poziomie kraju, należy pamiętać, że jednym z głównych powodów jej budowy jest dążenie do ograniczenia wielokrotnego pozyskiwania tych samych danych geograficznych. Praktycznie każdy system informacji przestrzennej zarówno opracowywany dla potrzeb planowania przestrzennego, ochrony środowiska, zarządzania miastem, analiz geomarketingowych, jak i wspierania operacji militarnych potrzebuje danych referencyjnych, w stosunku do których można zlokalizować interesujące z punktu widzenia jego użytkowników obiekty lub zjawiska

Celem ustawy z dnia 4 marca 2010 r. o infrastrukturze informacji przestrzennej (Dz. U. 2010, Nr 76, poz. 489, ze zm., zwana dalej „ u.o.i.p. ”) jest określenie zasad tworzenia oraz użytkowania infrastruktury informacji przestrzennej; U.o.i.p. dokonuje transpozycji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2007/2/WE z dnia 14 marca 2007 r. ustanawiającej infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE) (Dz. Urz. UE L 108 z 25 kwietnia 2007 r., str. 1, ze zm.); Zgodnie z art. 1 u.o.i.p. w ramach infrastruktury informacji przestrzennej powinno dążyć się do interoperacyjności i współdziałania. W świetle art. 17 u.o.i.p. infrastruktura informacji przestrzennej jest tworzona, utrzymywana i rozwijana przez organy administracji publicznej. Tworząc i utrzymując infrastrukturę informacji powinno przestrzennej organy powinny mieć na uwadze minimalizację kosztów budowy i utrzymywania infrastruktury, optymalizację dostępu do zbiorów oraz usług danych przestrzennych, a także harmonizację, bezpieczeństwo i jakość tych zbiorów i usług. Oczywiście nie może to prowadzić do naruszenia praw własności intelektualnej (art. 2 u.o.i.p.).

W ramach projektu RIIP zostały zawarte Umowy z Wykonawcami, na podstawie których zrealizowano określone dzieła (np. dokumentacja zarządcza, prototyp portalu mapowego, oprogramowanie systemowe, oprogramowanie bazodanowe i narzędziowe, oprogramowanie aplikacyjne). Część z ww. dzieł stanowią jednocześnie utwory w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 2006, Nr 90, poz. 631 z późn. zm. dalej powoływana jako „pr.aut.”) lub programy komputerowe, o których mowa w art. 74 ust. 1 ww. ustawy. Zgodnie z ww. Umowami Województwo Lubelskie przejęło od wykonawców całość autorskich praw majątkowych do wykonanego oprogramowania i wytworzonej dokumentacji w ramach projektu. Przeniesienie autorskich praw majątkowych do oprogramowania nastąpiło z dniem podpisania protokołów odbioru końcowego, a autorskich praw majątkowych do dokumentacji z chwilą jej przekazania Województwu Lubelskiemu jako Zamawiającemu. Ponadto Wykonawcy udzielili Województwu Lubelskiemu licencji pomocniczych do korzystania z systemów, baz danych i oprogramowania na polach eksploatacji wynikających z OPZ. Produkty te nie były wytworzone w wyniku realizacji umów z Wykonawcami.

W ramach Umów z Wykonawcami, mamy doczynienia z utworami prawno - autorskimi sensu stricte (dokumentacja) oraz programami komputerowymi. Program komputerowy wyrażony w formie kodu źródłowego jest zapisem alfanumerycznym, składającym się z liter, cyfr, symboli i innych znaków, stanowiących zapis poleceń adresowanych do komputera, utworzonych zgodnie z zasadami leksyki i składni danego języka programowania. Sporządzenie programu (jego „zakodowanie") w formie poleceń określonego języka programowania (kodu źródłowego) zwykle poprzedza opracowanie dokumentacji projektowej. Do dokumentacji projektowej czy technicznej itp. stosujemy w pełnym zakresie zasady ogólne wynikające z pr.aut. Natomiast w zakresie programów komputerowych znajdują zastosowanie odrębne reguły wynikające z rozdziału 7 pr.aut. co potwierdza usunięcie nowelizacją z dnia 9 czerwca 2000 r. zawartego w pr. aut. stwierdzenia co do autorskoprawnej ochrony dokumentacji projektowej, wytwórczej i użytkowej (art. 74 ust. 2 zdanie pierwsze pr. aut.). W konsekwencji ww. dokumentacja podlega ochronie na ogólnych zasadach, a nie na takich samych zasadach jak ochrona samego programu komputerowego.

Z momentem przejścia autorskich praw majątkowych, zarówno do wykonanych programów komputerowych, jak i wytworzonej dokumentacji, Województwo Lubelskie, w zakresie określonym w Umowach z Wykonawcami, jest traktowane jak autor czyli zgodnie z art. 16 ust. 2 pr. aut. jest uprawnione do korzystania z dokumentacji oraz oprogramowania i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji określonych w Umowie. Pola eksploatacji są "sposobami korzystania z utworu", przyznanymi stronom umowy przez system prawny (zob. art. 50 pr. aut. i art. 74 ust. 2 pr. aut. w odniesieniu do programów komputerowych). Można w pewnym uproszczeniu powiedzieć, że pola eksploatacji obiektywnie istnieją niezależnie od stron umowy, podobnie jak niezależnie od nich istnieje utwór czy program komputerowy. Jedną z charakterystycznych cech polskiej regulacji dotyczącej umów prawno - autorskich jest art. 41 ust. 2 pr. aut., zgodnie z którym "Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu, zwana "licencją", obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione". W ramach Umów z Wykonawcami pola eksploatacji zostały określone bardzo szeroko zarówno w zakresie oprogramowania, jak i dokumentacji.

W zakresie określonych w Umowach z Wykonawcami pól eksploatacji Województwo Lubelskie jest uprawnione do przekazania tych uprawnień dalej na rzecz innych jednostek samorządu terytorialnego na podstawie nieodpłatnych i niewyłącznych umów licencyjnych na podstawie art. 67 ust. 1 i 2 pr. aut. Umowa licencyjna jest najlepszą formą prawną, gdyż zachowuje majątkowe prawa autorskie po stronie Województwa Lubelskiego, a jednocześnie umożliwienia korzystanie z oprogramowania i dokumentacji przez licencjobiorcę (np. inne województwa). Z punktu widzenia przepisów dotyczących finansów publicznych brak jest przeszkód do nieodpłatnego przekazania tego oprogramowania.

Województwo Lubelskie zapewniło sobie na podstawie Umów z Wykonawcami prawo do dokonywania zmian w dokumentacji i oprogramowaniu. Takie postanowienie Umów jest bezpośrednio związane z treścią przepisu art. 75 ust. 2 pkt 3 i art. 75 ust. 3 pr. aut. pozwalającego na zwielokrotnianie kodu programu komputerowego oraz zmianę jego formy wyrażenia, czyli dokonywanie tzw. dekompilacji programu. Oznacza to, że w ramach umów licencyjnych z jednostkami samorządu terytorialnego Województwo Lubelskie może je upoważnić do dokonywania niezbędnych zmian, modyfikacji czy rozbudowy oprogramowania w celu dostosowania do potrzeb ich środowiska informatycznego. Niezależnie od powyższego na podstawie Umów Wykonawcy udzielili Województwu Lubelskiemu zezwolenia na wykonywanie tzw. praw zależnych. Jest bardzo ważne postanowienie umowne, gdyż przepis 74 ust. 4 pkt 2 pr. aut. odnosi się tylko do samej czynności wprowadzenia zmian do programu komputerowego. Pomija natomiast kwestię kontroli korzystania z powstałego w ten sposób utworu zależnego (opracowania) programu.

Dziękuję za uwagę! Rafał Poździk