mgr Maria Górnicka

„Postępowanie szczególne to odmiana stanowiącego regułę zwyczajnego trybu postępowania, która z reguły polega na uproszeniu lub pominięciu określonych czynności”(Z. Świda i J. Skorupka [w:] J. Skorupka (red.) Postępowanie karne. Część ogólna, Warszawa 2012, s. 29)

Postępowania szczególne kodeksowe  uregulowane w KPK,  są to: Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego Postępowanie nakazowe Postępowanie przyspieszone Postępowania szczególne pozakodeksowe  uregulowane poza KPK,  są to: Postępowanie w sprawach nieletnich Postępowanie karne skarbowe Postępowanie wykroczeniowe Postępowanie w sprawach podmiotów zbiorowych

Dział X KPK:  Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego: rozdział 52 KPK, czyli art. 485 – art. 499 KPK.  Postępowanie nakazowe: rozdział 53 KPK, czyli art. 500 – art. 507 KPK.  Postępowanie przyspieszone: rozdział 54a KPK, czyli art. 517a – art. 517j KPK. W sprawach nieuregulowanych przepisami szczególnymi stosuje się przepisy o postępowaniu zwyczajnym.

Art. 487 KPK Akt oskarżenia może ograniczyć się do:  oznaczenia osoby oskarżonego,  zarzucanego mu czynu oraz  wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie.

Art. 488 KPK § 1. Policja na żądanie pokrzywdzonego  przyjmuje ustną lub pisemną skargę i  w razie potrzeby zabezpiecza dowody, po czym  przesyła skargę do właściwego sądu. § 2. Na polecenie sądu Policja  dokonuje określonych przez sąd czynności dowodowych, po czym  ich wyniki przekazuje sądowi. Przepis art. 308 stosuje się odpowiednio.

Jan K., burmistrz gminy w Z., w związku z podjęciem kontrowersyjnej decyzji o budowie oczyszczalni ścieków niedaleko domów mieszkalnych stał się obiektem wielu negatywnych komentarzy mieszkańców gminy. Na jednym z forów internetowych pojawiły się obraźliwe wypowiedzi i komentarze na jego temat, oskarżające burmistrza m. in. o defraudację majątku gminy, zwiększenie jej zadłużenia oraz nepotyzm. W związku z uzyskaniem informacji o przedmiotowych wątkach internetowych burmistrz postanowił złożyć skargę, w której zarzucił nieznanym z imienia i nazwiska sprawcom, posługującym się wskazanymi na forum nickami popełnienie przestępstwa z art. 212 § 2 KK, jednocześnie wnosząc, aby na podstawie art. 488 § 1 KPK Policja ustaliła personalia tych sprawców oraz przekazała skargę do właściwego do rozpoznania sprawy sądu.  Oceń czy Jan K. był uprawniony do złożenia powyższej skargi?  Czy w trybie art. 488 KPK możliwe jest przeprowadzenie postępowania przygotowawczego?

Art. 489 – art. 495 KPK:  Obligatoryjnie poprzedza rozprawę główną.  Prowadzi sędzia lub referendarz sądowy.  Może zostać zastąpione mediacją.  Nieusprawiedliwiona nieobecność oskarżyciela prywatnego jest poczytywana jako odstąpienie od oskarżenia i postępowanie się umarza.  Nieusprawiedliwiona nieobecność oskarżonego powoduje skierowanie sprawy na rozprawę główną.  Rozpoczyna się wezwaniem stron do pojednania i w protokole odnotowuje się ich reakcję na to wezwanie oraz wyniki posiedzenia. Jeśli doszło do pojednania protokół podpisują także strony.

Postanowienie SN z dnia 4 listopada 2010 r., II KK 77/10, OSNK 2010, nr 12, poz. 110: Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego na spotkaniu mediacyjnym nie wywołuje skutków tożsamych z niestawiennictwem tego oskarżyciela i jego pełnomocnika na posiedzeniu pojednawczym (opisanych w art. 491 § 1 KPK), a tym samym nie daje podstawy do umorzenia postępowania w sprawie z oskarżenia prywatnego.

 W razie pojednania postępowanie się umarza.  Pojednanie może dotyczyć także innych spraw toczących się między tymi samymi stronami.  Jednocześnie z pojednaniem strony mogą zawrzeć ugodę, której przedmiotem mogą być również roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem.  W razie niedojścia do pojednania kieruje się sprawę na rozprawę główną. Strony obecne na posiedzeniu powinny zgłosić wnioski dowodowe. Art. 499 KPK:  Do pojednania może dojść także na rozprawie. Pojednanie może dotyczyć także innych spraw toczących się między tymi samymi stronami. Jednocześnie z pojednaniem strony mogą zawrzeć ugodę, której przedmiotem mogą być również roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem.

Postanowienie SN z dnia 4 listopada 2004 r., VV KK261/04, OSNK 2004, nr 1, poz. 2006: Przepis art. 492 § 1 KPK jako znajdujący się w rozdziale 52 KPK oraz powiązany z innymi przepisami tego rozdziału może stanowić podstawę umorzenia postępowania tylko o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Pozytywne efekty mediacji przeprowadzonej między pokrzywdzonym a sprawcą przestępstwa publicznoskargowego mogą mieć jedynie wpływ na wymiar kary lub zastosowanie środków związanych z poddaniem sprawcy próbie, nie mogą jednak prowadzić do umorzenia postępowania o takie przestępstwo.

Art. 496 KPK:  Skutkuje umorzeniem postępowania.  Możliwe jest przez oskarżyciela prywatnego samodzielnie do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Potem konieczna jest zgoda oskarżonego.  Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawie głównej bez usprawiedliwionych powodów uważa się za odstąpienie od oskarżenia.

Uchwała SN z dnia 23 września 2008 r., I KZP 19/08, OSNK 2008, nr 10, poz. 77: Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawie głównej bez usprawiedliwienia, w każdej fazie jej prowadzenia, powoduje umorzenie postępowania na podstawie art. 496 § 3 i 1 KPK, przy czym jeżeli niestawiennictwo takie ma miejsce po rozpoczęciu przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, warunkiem umorzenia jest wyrażenie zgody przez oskarżonego.

Art. 497 KPK: § 1 Oskarżony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym wzajemny akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn, pozostający w związku z czynem mu zarzucanym. Sąd rozpoznaje o wówczas łącznie obie sprawy. § 2. Odstąpienie jednego z oskarżycieli prywatnych od oskarżenia powoduje umorzenie postępowania tylko w części dotyczącej wniesionego przezeń oskarżenia. § 3. Obaj oskarżyciele prywatni korzystają z uprawnień oskarżonego. Pierwszeństwo zadawania pytań i przemówień przysługuje temu oskarżycielowi prywatnemu, który pierwszy wniósł akt oskarżenia. Sąd w wyroku zaznacza, że postępowanie toczyło się z powodu oskarżeń wzajemnych.

Art. 498 KPK: § 1. Oskarżenie wzajemne jest niedopuszczalne, jeżeli prokurator wcześniej wszczął postępowanie albo przyłączył się do postępowania. § 2. Jeżeli po wniesieniu oskarżenia wzajemnego prokurator przyłączy się do jednego z oskarżeń wzajemnych, sąd wyłącza oskarżenie przeciwne do osobnego postępowania. Przepis art. 60 § 2 stosuje się. § 3. W razie objęcia przez prokuratora obu oskarżeń wzajemnych postępowanie toczy się z urzędu, zaś oskarżeni korzystają w odpowiednim zakresie również z uprawnień oskarżycieli posiłkowych.

Paweł D. i Kamil Z. wybrali się 21 lutego 2015 r. do Legnicy na parapetówkę do wspólnego kolegi. Podczas imprezy Paweł D. dowiedział się od znajomych, że Kamil Z. od jakiegoś czasu spotyka się z Weroniką K., która była dziewczyną Pawła D. W związku z uzyskanymi informacjami Paweł D. podszedł do Kamila Z. i uderzył go w twarz, czego skutkiem było złamanie nosa z przemieszczeniem. O zdarzeniu powiadomiono Prokuraturę Rejonową w Legnicy. Postępowanie przygotowawcze w sprawie zakończyło się skierowaniem do Sądu Rejonowego w Legnicy aktu oskarżenia przeciwko Pawłowi D., w którym zarzucono mu czyn z art. 157 § 2 KK. W toku postępowania jurysdykcyjnego, po przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego sąd uznał jednak, że obrażenia, jakich doznał Kamil Z., wywołały naruszenie czynności ciała oraz rozstrój zdrowia trwające nie dłużej niż 7 dni i na tej podstawie zmienił kwalifikację zarzucanego Pawłowi D. czynu na art. 157 § 2 KK. Postępowanie zakończyło się wydaniem wyroku skazującego Pawła D. za powyższy czyn. Wyrok zaskarżył obrońca oskarżonego, zarzucając mu naruszenie bezwzględnej dyspozycji art. 17 § 2 pkt 9 KPK i w efekcie rozpoznanie sprawy mimo braku skargi uprawnionego oskarżyciela (art. 439 § 9 KPK), co wynika z faktu, iż w przedmiotowej sprawie zmiana kwalifikacji prawnej czynu pociągnęła za sobą także zmianę trybu publicznoskargowego na prywatnoskargowy, a zatem w sytuacji nieobjęcia oskarżenia przez uczestniczącego w sprawie prokuratora postępowanie powinno zostać umorzone. W związku z tym w ocenie obrońcy oskarżonego orzeczenie dotknięte jest tego rodzaju uchybieniem, które bez względu na wpływ tego uchybienia na treść zaskarżonego orzeczenia powoduje konieczność jego uchylenia.  Jak oceniasz zasadność apelacji obrońcy oskarżonego?

Art. 500 KPK:  w sprawach, w których prowadzono dochodzenie,  uznając na podstawie zebranego w postępowaniu przygotowawczym materiału, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne,  w wypadkach pozwalających na orzeczenie kary ograniczenia wolności lub grzywny,  jeżeli na podstawie zebranych dowodów okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości. Sąd może wydać wyrok nakazowy.

Wyrok SN z dnia 23 września 2009 r., IV KK 59/09, KZS 2010, z. 2, poz. 21: Wydanie wyroku nakazowego (pomimo istnienia instytucji sprzeciwu) w żaden sposób nie może być traktowane jako wydanie orzeczenia „na próbę”. Przeciwnie, jest to instytucja prawa procesowego, której stosowanie zastrzeżono do najbardziej oczywistych przypadków, gdzie materiał dowodowy istniejący w aktach sprawy jest tak jednoznaczny, że nie nasuwa żadnych istotnych wątpliwości co do winy i okoliczności popełnienia zarzuconego czynu.

Art. 501 KPK:  Wydanie wyroku nakazowego jest niedopuszczalne:  w sprawie z oskarżenia prywatnego,  jeżeli zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 79 § 1 (obrona obligatoryjna).

Art. 500 § 4 KPK: Posiedzenie bez udziału stron

Art. 502 KPK: Kary i środki karne jakie można orzec wyrokiem nakazowym:  karę ograniczenia wolności,  grzywnę w wysokości do 100 stawek dziennych albo do złotych,  środki karne określone w ustawie. Sąd może poprzestać na orzeczeniu środka karnego, jeżeli zachodzą warunki orzeczenia tylko tego środka.

Wyrok SN z dnia 21 lutego 2008 r., II KK 280/07, Prok. i Pr. – wkł. 2008, nr 7-8, poz. 27: Określony przepisem art. 502 § 1 KPK górny pułap kary grzywny, możliwej do wymierzenia w postępowaniu nakazowym, odnosi się nie tylko do kar jednostkowych orzekanych za poszczególne, zbiegające się przestępstwa, ale również do wymierzonej na ich podstawie kary łącznej.

Art. 504 § 2 KPK: Wyrok nakazowy może nie zawierać uzasadnienia. Art. 505 KPK: Odpis wyroku nakazowego doręcza się  oskarżycielowi, a  oskarżonemu i jego obrońcy - wraz z odpisem aktu oskarżenia.  W każdym wypadku odpis tego wyroku doręcza się prokuratorowi.  Wraz z odpisem wyroku doręczyć należy pouczenie przytaczające przepisy o prawie, terminie i sposobie wniesienia sprzeciwu oraz skutkach jego niewniesienia.

Sąd Rejonowy w Środzie Śląskiej nakazem karnym z dnia 10 lutego 2016 r. uznał Radosława C. winnego tego, że 5 września 2015 r., będąc w stanie nietrzeźwości, jechał falistym ruchem po jezdni samochodem i za to na podstawie art. 178a § 2 KK skazał go na 12 miesięcy kary ograniczenia wolności, orzekł wobec niego na podstawie art. 42 § 1 KK zakaz prowadzenia samochodów przez okres jednego roku, a na podstawie art. 49a § 1 KK orzekł świadczenie pieniężne w kwocie 100 zł i zwolnił go z kosztów sądowych.  Czy sąd może orzec nakazem karnym powyższe środki karne?

Art. 506 KPK:  Oskarżonemu i oskarżycielowi przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do sądu, który wydał wyrok nakazowy, w terminie zawitym 7 dni od doręczenia tego wyroku.  Prezes sądu odmawia przyjęcia sprzeciwu, jeżeli został wniesiony po terminie lub przez osobę nieuprawnioną.  W razie wniesienia sprzeciwu wyrok nakazowy traci moc; sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych.  Sprzeciw może być cofnięty do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej.  Sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu nie jest związany treścią wyroku nakazowego, który utracił moc.

Wyrok SN z dnia 21 sierpnia 2008 r., III KK 224/08, OSNK 2088, nr 1, poz. 1665: Na skuteczność cofnięcia sprzeciwu od wyroku nakazowego nie ma wpływu fakt, że został on przekazany do właściwego wydziału sądu po dacie wydania wyroku na rozprawie, skoro sprzeciw został zawarty w terminie określonym w art. 506 § 5 KPK.

Art. 507 KPK:  Nie wniesiono sprzeciwu.  Sprzeciw cofnięto.

Art. 517b KPK:  ujęcie sprawcy na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub bezpośrednio po nim,  zatrzymanie oraz w ciągu 48 godzin doprowadzenie przez Policję i przekazanie go do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym.

 Art. 517f KPK: brak możliwości rozpoznania sprawy z zachowaniem dopuszczalnego dla trybu czasu przerw w rozprawie: łączny czas przerw nie może przekroczyć 14 dni.  Art. 517g § 3 KPK: występująca w rozpoznawanej in concreto sprawie realna możliwość wymierzenia kary powyżej 2 lat pozbawienia wolności.

Art. 517b § 2KPK: Postępowanie przyspieszone toczy się w trybie publicznoskargowym także o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, jeżeli miały one charakter chuligański.

Art. 517b § 2a KPK: Można odstąpić od przymusowego doprowadzenia do sądu sprawcy ujętego, jeżeli zostanie zapewnione uczestniczenie przez sprawcę we wszystkich czynnościach sądowych, w których ma on prawo uczestniczyć, w szczególności złożenie przez niego wyjaśnień, przy użyciu urządzeń technicznych, umożliwiających przeprowadzenie tych czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. W takim wypadku złożenie wniosku o rozpoznanie sprawy jest równoznaczne z przekazaniem sprawcy do dyspozycji sądu. Art. 517ga KPK: Możliwość ta jest wyłączona jeśli konieczna staje się przerwa.

Art. 517b § 3 KPK:  Można odstąpić od zatrzymania i przymusowego doprowadzenia do sądu sprawcy ujętego lub zwolnić zatrzymanego, zobowiązując go do stawienia się w sądzie w wyznaczonym miejscu i czasie, w okresie nieprzekraczającym 72 godzin od chwili zatrzymania albo oddania sprawcy w ręce Policji, ze skutkiem wezwania. Wniosek o rozpoznanie sprawy przekazuje się w takim wypadku sądowi wraz z materiałem dowodowym w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania albo oddania sprawcy w ręce Policji, a gdy termin ten upływa w dniu wolnym od pracy - w najbliższym dniu roboczym, tak jednak aby sąd mógł przystąpić do rozpoznania sprawy przed upływem 72 godzin od chwili zatrzymania albo oddania sprawcy w ręce Policji.  W stosunku do sprawcy występku o charakterze chuligańskim przepis powyższy może być stosowany wyjątkowo, jeżeli z okoliczności wynika, że sprawca stawi się w sądzie w wyznaczonym miejscu i czasie oraz nie będzie utrudniał postępowania w inny sposób.

Art. 517c KPK:  Dochodzenie można ograniczyć do przesłuchania osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego oraz zabezpieczenia dowodów w niezbędnym zakresie. Oczywiście tutaj także konieczne są pouczenia. Policja sporządza wniosek o rozpoznanie sprawy zgodnie z art. 517d KPK i przekazuje go do sądu.

 Zenon K., kibic piłki nożnej jednej z drużyn rozgrywających 10 lutego 2016 r. spotkanie towarzyskie we Wrocławiu za swoje skandaliczne zachowanie podczas meczu, polegające na rzucaniu butelkami po piwie oraz wyrywaniu ławek na trybunie, został zatrzymany przez Policję w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa stypizowanego w art. 60 ust. 2 ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. Nr 62, poz. 504 ze zm.).  Jakie działania powinna podjąć Policja, aby postawić Zenona K. w stan oskarżenia?  W jakim trybie będzie rozpatrywana niniejsza sprawa?

Art. 517e KPK: Odpis wniosku o rozpoznanie sprawy prezes sądu lub sąd doręcza oskarżonemu oraz jego obrońcy, jeżeli został ustanowiony, oznaczając czas na przygotowanie do obrony. Oskarżonemu należy umożliwić kontakt z obrońcą bez obecności osób trzecich. W wypadku określonym w art. 517b § 2a, czyli związanym z przeprowadzeniem przesłuchania na odległość prezes sądu lub sąd zawiadamia oskarżonego oraz jego obrońcę, jeżeli został ustanowiony, o doręczeniu wniosku o rozpoznanie sprawy i oznacza czas na przygotowanie się do obrony. Oskarżonemu oraz jego obrońcy doręcza się za pokwitowaniem przez funkcjonariusza Policji odpisy wniosku o rozpoznanie sprawy oraz udostępnia się kopie dokumentów materiału dowodowego. Zatrzymanemu oskarżonemu należy umożliwić, w miejscu jego przebywania, kontakt z obrońcą bez obecności osób trzecich. Art. 517j § 1 KPK: W celu umożliwienia oskarżonemu korzystania z pomocy obrońcy w postępowaniu przyspieszonym ustanawia się obowiązek pełnienia przez adwokatów i radców prawnych dyżurów w czasie i miejscu ustalonym w odrębnych przepisach.

Art. 517ea KPK:  Szczególne podkreślenie ustności dotyczy trybu z art. 517 § 2a KPK, czyli związanego z przeprowadzaniem przesłuchania na odległość. Uczestnicy postępowania mogą składać wnioski oraz inne oświadczenia oraz dokonywać czynności procesowych wyłącznie ustnie do protokołu. O treści wszystkich pism procesowych, które wpłynęły do akt sprawy od chwili przekazania do sądu wniosku o rozpoznanie sprawy, sąd jest obowiązany poinformować przy najbliższej czynności procesowej oskarżonego oraz jego obrońcę. Na żądanie oskarżonego lub obrońcy sąd ma obowiązek odczytać treść tych pism. Pisma procesowe oskarżonego i jego obrońcy, których nie można było przekazać do sądu, mogą być przez nich odczytane na rozprawie. Z chwilą ich odczytania wywołują one skutek procesowy i są traktowane jako czynności dokonane w formie ustnej.

Art. 517a § 2 KPK: Niestawiennictwo oskarżyciela publicznego nie tamuje toku rozprawy ani posiedzenia. Jeżeli w rozprawie nie bierze udziału oskarżyciel publiczny, zarzuty oskarżenia odczytuje protokolant.

Art. 517g § 1 KPK: Jeżeli sąd przed rozprawą główną lub w jej toku stwierdzi, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w trybie przyspieszonym, rozstrzyga w przedmiocie środka zapobiegawczego i przekazuje sprawę prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zasadach ogólnych, zawiadamiając o tym pokrzywdzonego. Jeżeli natomiast sąd stwierdzi jedynie, że sprawy nie można rozpoznać w postępowaniu przyspieszonym z zachowaniem dopuszczalnego czasu przerw w rozprawie, określonego w art. 517f § 1, rozpoznaje ją w dalszym ciągu w trybie zwyczajnym. Jeżeli jednak sąd stwierdzi niemożność zachowania łącznego czasu przerw, określonego w art. 517f § 1, już przed rozprawą, rozstrzyga w przedmiocie środka zapobiegawczego i przekazuje sprawę prokuratorowi do przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zasadach ogólnych, zawiadamiając o tym pokrzywdzonego.

Art. 517h KPK: § 1. Wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku może być zgłoszony ustnie do protokołu rozprawy lub posiedzenia albo złożony na piśmie w terminie zawitym 3 dni od daty doręczenia wyroku. Wniosek niepochodzący od oskarżonego powinien wskazywać tego z oskarżonych, którego dotyczy. § 2. Sąd sporządza uzasadnienie wyroku w terminie 3 dni od daty złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia. § 3. Termin do wniesienia apelacji wynosi 7 dni i biegnie dla każdego uprawnionego od daty doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem. § 4. W razie złożenia apelacji przekazuje się ją niezwłocznie wraz z aktami sądowi odwoławczemu, który rozpoznaje sprawę najpóźniej w ciągu miesiąca od daty jej wpływu do tego sądu. Przepisu art. 448 nie stosuje się (zawiadomienie o przyjęciu apelacji). § 5. W wypadku wniesienia apelacji przez prokuratora, obrońcę lub pełnomocnika sąd odwoławczy dołącza do zawiadomienia o terminie rozprawy apelacyjnej odpis apelacji strony przeciwnej.

Art. 517i KPK: § 1. Jeżeli po rozpoznaniu środka odwoławczego sąd stwierdza, że zachodzi potrzeba uzupełnienia postępowania dowodowego co do istoty sprawy, może - uchylając wyrok - przekazać sprawę prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zasadach ogólnych. § 2. W wypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania dalsze postępowanie toczy się w trybie zwyczajnym.

 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 98, poz. 555 ze zm.), stan prawny sprzed 15 kwietnia 2016 r.  Skorupka Jerzy (red.), Postępowanie karne. Część ogólna, Warszawa  Skorupka Jerzy (red.), Postępowanie karne. Materiały do ćwiczeń, Warszawa 2011.