Instytut Pielęgniarstwa PWSZ w Sanoku Mgr Elżbieta Cipora Żylaki kończyn dolnych Varices extremitatum inferiorum.

Istota żylaków Żylakami kończyny dolnej nazywamy rozszerzenie, wydłużenie i skłębienie żył podskórnych w zakresie żyły odpiszczelowej w około 85% i żyły odstrzałkowej w 15%. Przyczyną żylaków jest wrodzona niewydolność zastawek żylnych w kończynach dolnych objawiająca się po okresie pokwitania, kiedy niewydolne zastawki żylne, zarówno w układzie żył powierzchownych, jak i przeszywających, przyczyniają się do cofania wstecznego krwi żylnej z układu głębokiego. Cofająca się krew rozszerza żyły na trwałe powodując rozwój żylaków.

Objawy Początkowo żylaki nie wywołują większych dolegliwości poza uczuciem ciężaru i rozpierania tkanek kończyn podczas stania i siedzenia. Może pojawiać się obrzęk wokół kostek i na grzbiecie stopy przemijający po wypoczynku nocnym. Stopniowo objawy te nasilają się, pojawiają się zmiany barwnikowe na skórze goleni. Długotrwała obecność żylaków prowadzi do powikłań.

Powikłania żylaków 1. Zakrzepica żył powierzchownych (zakrzepowe zapalenie żył) W miejscu istniejącego wcześniej żylaka pojawia się twarde, bolesne zgrubienie z obrzękiem skóry ponad skrzepem, towarzyszą temu również często inne objawy zapalenia. Zakrzepowe zapalenie żył spotykamy też na kończynach górnych, głównie w wyniku zakażenia z wprowadzonego do żyły cewnika lub igły do trwałej kroplówki. Postępowanie pielęgniarki : unieruchomienie chorego w łóżku, ułożenie kończyny w pozycji przeciw obrzękowej, najlepiej na szynie Browna, miejscowe stosowanie okładów wysychających np. z Riwanolu, w razie potrzeby stosowanie łagodnych środków przeciwbólowych, podawanie sulfonamidów lub antybiotyków jeżeli skrzepowi towarzyszą miejscowe objawy zapalenia.

Powikłania żylaków 2. Zakrzepowe zapalenie żył głębokich (thrombophlebitis profunda) Występuje najczęściej w żyłach goleni lub uda, rzadziej w obrębie żyły biodrowej. Objawy : obrzęk, bolesność, niekiedy może powstać zakrzepica bezobjawowa kończyny, której pierwszym i często ostatnim objawem jest zator tętnicy płucnej. Postępowanie w zakrzepicy goleni i uda : kończyna uniesiona powyżej poziomu serca, podawanie heparyny w ilości 75-100 mg co 4 godziny przez 2 dni, następnie podawanie doustnie Synkumaru do obniżenia wskaźnika protrombinowego do 30%, po ustąpieniu ostrych objawów założenie na kończynę opaski elastycznej i stopniowe chodzenie. Postępowanie w zakrzepicy żył biodrowych (2 warianty) : we wczesnym okresie (do 6 dni) można wyciąć zakrzeplinę z żyły, można zastosować leczenie fibrynolityczne za pomocą streptokinazy.

Powikłania żylaków 3. Krwotok z żylaka Występuje najczęściej u ludzi starszych z cienką skórą i dużymi żylakami na skutek nawet niewielkiego urazu. Objawy : pęknięcie żylaka jest często bezbolesne, krew wycieka cienką strużką i nie ma tendencji do samoistnego zatrzymania. Postępowanie : ułożenie kończyny w pozycji przeciw obrzękowej, miejscowy opatrunek uciskowy.

Powikłania żylaków 4. Zespół pozakrzepowy. Występuje wiele miesięcy lub lat po przebyciu zakrzepowego zapalenia żył głębokich. Po wielu miesiącach od przebycia ostrego zapalenia żyła ulega rekanalizacji jako sztywna rura, w której w pozycji stojącej i siedzącej krew cofa się ku dołowi, napiera na zastawki żył przeszywających na goleni, niszczy je i wywiera znaczne ciśnienie na skórę. Początkowo powstaje jej przebarwienie i zanik, a następnie nie gojące się owrzodzenia. Cała kończyna może być obrzęknięta. Postępowanie : przeszczepy skóry na owrzodzenia, zakładanie opaski sprężystej od palców stopy do kolan (opaskę taką nosi chory całe życie, nawet po wygojeniu się owrzodzenia), zapobieganie rozwinięciu się zespołu (działania jak w profilaktyce żylaków).

Leczenie żylaków kończyn dolnych Jest zwykle chirurgiczne i polega na operacyjnym usunięciu układu żył powierzchownych. Stosuje się również z dużym powodzeniem krioterapię. Leczenie chirurgiczne nie zapobiega całkowicie nawrotom choroby, dlatego wskazana jest profilaktyka zapobiegająca zastojowi żylnemu w kończynach.

Przygotowanie do zabiegu i opieka pooperacyjna Przygotowanie rutynowe + dokładne wyznaczenie przebiegu żylaków na kończynie. Opieka pooperacyjna : przez 24 godziny po zabiegu kończyny dolne ułożone powyżej poziomu serca, prowadzenie profilaktyki zapobiegającej zastojowi żylnemu : - wczesne uruchomienie chorego po operacji, - układanie operowanej kończyny w pozycji przeciw obrzękowej w czasie leżenia w łóżku, - ruchy zgięcia podeszwowego i grzbietowego stopy co 20-30 min. w czasie leżenia, - noszenie w ciągu dnia pończoch elastycznych obejmujących stopę przez okres 3 miesięcy po operacji, - profilaktyka przeciw obrzękowa- leżenie 2-3 razy w ciągu dnia przez 10-15 min. Z nogami ułożonymi wyżej, pod kątem 45-60.