1.37. Rola układu wydalniczego Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

Metabolizm Przemiana materii czyli metabolizm jest to zespół procesów biochemicznych zachodzących w organizmie człowieka. Składają się na niego zarówno procesy syntezy (anabolizm) prowadzące do tworzenia nowych komórek i tkanek, jak i procesy rozkładu (katabolizm) np. trawienie pokarmu czy oddychanie wewnątrzkomórkowe, któremu towarzyszy uwalnianie ciepła niezbędnego do utrzymywania stałej temperatury organizmu (36,6oC. W wyniku tych procesów w naszym organizmie powstają substancje zbędne, a nawet szkodliwe. Należy je wydalić z organizmu. Produktami przemiany węglowodanów i tłuszczów jest głównie woda i dwutlenek węgla. Końcowym produktem przemiany białek jest mocznik.

METABOLIZM anabolizm katabolizm metabolizm = anabolizm + katabolizm synteza zw. organicznych, np. fotosynteza METABOLIZM katabolizm procesy rozpadu np.: oddychanie metabolizm = anabolizm + katabolizm

Wydalanie Wszystkie przemiany, zachodzące w komórkach, prowadzą do powstania produktów przemiany materii. Część tych produktów jest zbędna w komórce i często toksyczna. Organizm musi je więc usunąć. Do zbędnych lub nawet szkodliwych produktów przemiany materii należą: mocznik kwas moczowy dwutlenek węgla woda sole mineralne nadmiar witamin Produkty wydalania jednych organizmów mogą okazać się bardzo pożyteczne dla innych.

Drogi usuwania produktów przemiany materii

Budowa układu wydalniczego (moczowego) 1. nerka 6. moczowód 4. pęcherz moczowy 5. cewka moczowa Naczynia krwionośne 2. żyła nerkowa 3. tętnica nerkowa

Budowa nerki Nerki (narząd parzysty) znajdują się po obu stronach kręgosłupa tuż pod żebrami, w połowie długości pleców. Nerka ma kształt fasoli i wielkość połowy dłoni. Budowa nerki: a –kora nerki- kłębuszki nerkowe b- rdzeń nerki- kanaliki nerkowe c- miedniczka nerkowa

Nefron = kłębuszek nerkowy + kanalik nerkowy Nefron to jednostka strukturalna i funkcjonalna nerki. Nefron = kłębuszek nerkowy + kanalik nerkowy Nefrony filtrują krew i wytwarzają mocz. W nerce człowieka znajduje się ponad milion nefronów. Budowa nefronu: a- kłębuszek naczyń krwionośnych b- torebka Bowmana c- kanalik nerkowy

Mechanizm powstawania moczu Filtracja – to proces filtrowania krwi w kłębuszku nerkowym. W jej wyniku powstaje mocz pierwotny, zawierający nie tylko szkodliwe substancje, które powinny być usunięte z organizmu, ale również substancje potrzebne. Resorpcja – to wchłanianie zwrotne substancji potrzebnych organizmowi, zachodzące w kanalikach nerkowych, w tym ogromnej ilości wody. W tym procesie powstaje mocz ostateczny. Zagęszczanie moczu - przez odprowadzanie większości wody ponownie do krwi, zachodzi w kanaliku nerkowym (w pętli Henlego). Mocz ostateczny zbiera się w miedniczce nerkowej, spływa moczowodami i gromadzi się w pęcherzu moczowym.

Porównanie składu moczu pierwotnego i ostatecznego Składniki Mocz pierwotny Mocz ostateczny woda 180 l 1,8 l cukier + - witaminy +/- aminokwasy sole mineralne krwinki białko

Analiza moczu Prawidłowy wynik analizy moczu to: barwa – żółta przejrzystość – bez zmętnień odczyn – kwaśny (pH 4,8 – 6,4) ciężar właściwy – 1,005 – 1,025 białko – brak cukier – brak aceton i kwasy – 1,2 – 4,5 mg barwniki żółciowe – brak osad – brak nabłonek płaski – nieliczne komórki krwinki białe – pojedyncze krwinki czerwone - brak Analiza moczu dostarcza istotnych informacji na temat stanu zdrowia człowieka. Badanie moczu jest często niedocenianym, ale niezwykle ważnym narzędziem diagnostycznym. Umożliwia rozpoznawanie chorób nerek i dróg moczowych, jest pomocne w diagnozowaniu cukrzycy i żółtaczki. Jest proste do wykonania, tanie oraz całkowicie nieinwazyjne. Interpretacja wyników badania moczu jest omówiona na stronie http://www.doz.pl/czytelnia/a782-Co_tkwi_w_kropli_moczu

Dializa W leczeniu przewlekłych chorób nerek, a szczególnie ich niewydolności stosuje się dializę pozaustrojową. Polega ona na oczyszczeniu krwi ze szkodliwych substancji przez urządzenie zwane sztuczną nerką. Reguluje ona również zawartość wody we krwi. Chorego podłącza się do urządzenia na 6 – 7 godzin 3 razy w tygodniu. Zasada działania sztucznej nerki polega na przenikaniu substancji z krwi poprzez błonę półprzepuszczalną do płynu dializującego. Jednym ze sposobów leczenia niewydolności nerek jest transplantacja (przeszczep) nerki. http://www.interklasa.pl/portal/index/strony?mainSP=subjectpages&mainSRV=biologia&methid=635801&page=subpage&article_id=324406&page_id=23553

Funkcja układu wydalniczego (moczowego) Wydalanie mocznika. Utrzymywanie na odpowiednim poziomie zawartości wody w organizmie. Regulowanie ciśnienia krwi. Regulowanie gospodarki mineralnej organizmu. Utrzymywanie równowagi kwasowo–zasadowej organizmu.

Zadania 1. Wybierz wszystkie punkty, w których prawidłowo dokończono zdanie: Układ moczowy zapewnia równowagę środowiska wewnętrznego organizmu, ponieważ a/ reguluje ciśnienie krwi. b/ wyrównuje ciepłotę ciała. c/ uwalnia energię w procesach utleniania. d/ utrzymuje na odpowiednim poziomie stan zakwaszenia krwi i limfy. e/ reguluje gospodarkę mineralną. f/ uzupełnia zużywające się składniki komórek. g/ wydala nadmiar wody lub zmniejsza jej wydalanie.

Zadania 2. Wskaż pierwszy etap tworzenia się moczu. a/ Filtracja. b/ Wchłanianie ze światła kanalików nerkowych. c/ Odciąganie wody. d/ Wchłanianie zwrotne. 3. Wydalane z organizmu substancje powstały podczas uwalniania energii, czyli są produktami a/ asymilacji. b/ oddychania. c/ fotosyntezy. d/ odżywiania.

Zadania 4. Spośród wymienionych procesów wybierz te, w wyniku których powstaje mocz ostateczny. a/ Wchłanianie. b/ Uwalnianie. c/ Filtracja. d/ Asymilacja. e/ Odzyskiwanie. f/ Utlenienie. g/ Zagęszczenie. h/ Stymulacja. i/ Rozrzedzanie.

Zadania 5. Przeanalizuj porównanie składu moczu pierwotnego i ostatecznego (w prezentacji). Następnie oblicz o ile razy bardziej, w stosunku do moczu pierwotnego, zagęszczony jest mocz ostateczny.

Źródła W.Lewiński,J.Prokop, Biologia1, OPERON 2004r. B.Klimuszko, Biologia I, ŻAK,2000r. D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska,DEBIT 2000r. B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r. J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia, OPERON 2007r. Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r. materiały „Puls życia 2”, Nowa Era 2009r. www.szkolnictwo.pl