METODYKA MYŚLENIA SIECIOWEGO Angelika Leopold Anna Sobkowiak Nina Tomaszczyk

Wprowadzenie Współczesne przedsiębiorstwo ma wiele problemów. Sposób ich rozwiązania może prowadzić do wielu błędów, dlatego skuteczne jest zastosowanie metodyki myślenia sieciowego. Pozwala ona szybciej opanować problemy, z którymi ma do czynienia kadra kierownicza. Autorzy koncepcji:  P. Gomez  G. Probst  H. Ulrich

Siedem podstaw teoretycznych metodyki według P. Gomez, G.Probst, H.Ulrich 1. Całość i część Założenia:  System to część istniejącej całości;  System, jako całość, zawiera wiele różnorodnych części, a od innych systemów jest oddzielony granicą zewnętrzną, którą jest otoczenie;  Rozmaite całości łączą się ze sobą w większe całości, tworząc hierarchię systemu;  System jest więc całością dynamiczną;  Pojedyncza całość, czyli system, w sensie obiektywnym nie istnieje, ponieważ jest on postrzegany przez obserwatorów z odmiennych punktów widzenia (zależą one od doświadczenia, wieku);  Dlatego nie można jednoznacznie wytyczyć granic systemu. Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

Założenia:  Aby zrozumieć system należy poznać związki zachodzące między częściami;  Części te są ze sobą powiązane na różne sposoby;  Między systemami występują wzajemne oddziaływania, pozytywne i negatywne sprzężenia zwrotne, które powodują wzrost, kurczenie się lub stabilizację systemu. Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Sieciowość

3. Otwartość Założenia:  Wzajemne oddziaływania występują nie tylko we wnętrzu systemu, ale również między nim a otoczeniem;  Żaden system nie jest w pełni autonomiczny;  System musi się dostosować do otoczenia;  Dostosowanie się jest warunkiem koniecznym przeżycia systemu. Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

4. Złożoność Założenia:  Systemy społeczne i ekologiczne mogą przyjmować, w określonym przedziale czasowym, wiele różnych stanów;  System jest zdolny do życia w dynamicznym otoczeniu;  Trudno prognozować zachowanie się systemu. Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

5. Porządek Założenia:  Całość opisana jest znanym wzorem;  Wzór działania systemu można zauważyć, zapisać i zinterpretować;  W ujęciu statystycznym porządek wyraża się w określonym rodzaju powiązań części w sieci lub w strukturze;  W ujęciu dynamicznym porządek manifestuje się w określonym wzorze działania;  Porządek tworzy się za pomocą reguł, które ograniczają swobodę części i całości;  Porządek występuje w sferze materialnej i duchowej. Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

6. Prowadzenie Założenia:  System jest zdolny do samokontroli;  Mamy dwa rodzaje prowadzenia: sterowanie i regulowanie;  Sterowanie to wpływanie na system, aby działał w określony sposób i w rezultacie, aby został osiągnięty wyznaczony cel;  Regulowanie to dopasowywanie systemu do wyznaczonej drogi;  W obu przypadkach podstawą samokontroli jest informacja. Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

7. Rozwój Założenia:  Systemy społeczne mają sens i cel;  Mają zdolność oceny;  Mogą się również uczyć i poprawiać swą umiejętność uczenia się. Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

Myślenie sieciowe umożliwia  Spojrzenie na problem z różnych punktów widzenia;  Uzyskanie odpowiedniej definicji problemu;  Ujęcie i zbadanie, za pomocą sieci, wzajemnych oddziaływań poszczególnych elementów;  Lepsze poznanie i zrozumienie całości oraz jej części;  Zwrócenie uwagi na proces zmian, uczenia się i rozwoju. Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

Błąd pierwszyProblemy występują w sposób obiektywny, trzeba je tylko jasno sformułować Błąd drugiKażdy problem jest bezpośrednią konsekwencją tylko jednej przyczyny Błąd trzeciDla zrozumienia sytuacji wystarczy diagnoza stanu obecnego Błąd czwartyStosunki zachodzące między zjawiskami można prognozować, a sformułowanie prognozy umożliwia bogata baza informacyjna Błąd piątySytuację problemową można opanować, pozostaje jedynie pytanie, jakim kosztem Błąd szóstyKażdy i w dowolnym momencie może podjąć się rozwiązania problemu Błąd siódmyPo rozwiązaniu można problem odłożyć Źródło: P. Gomez, G. Probst, Vernetztes Denken im Management. Eine Methodik des ganzheitlichen Problemlösens, Bern 1987, s.6. Tabela 1. Błędy popełniane w trakcie rozwiązywania problemów.

Źródło: G. Probst, P. Gomez, Vernetztes Denken, Unternehmen ganzheitlichen führen, Wiesbaden 1989, s.6 oraz H. Ulrich, G.Probst, Anleitung zum ganzheitlichen Denken und Handeln. Ein Brevier für Führungskräfte, Bern-Stuttgart 1990, s.114. Rysunek 1. Fazy metodyki myślenia sieciowego

Ustalanie celów i modelowanie sytuacji problemowej  Sytuacja problemowa - występowanie rozbieżności między planem a rzeczywistością, między celem działania a konkretną sytuacją.  Niwelowanie niezgodności między życzeniem i celem a rzeczywistością i sytuacją nazywa się rozwiązywaniem problemów.  Dwa komponenty: jasno określony cel i realnie nakreślony obraz sytuacji problemowej są niezbędnymi założeniami dalszego działania. Odpowiedzią na zmienność sytuacji musi być korekta celu. Niezbędne są więc działania, które nazywamy modelowaniem sytuacji problemowej. Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

Źródło: H. Ulrich, G. Vrdb&X,Attł&UłngZUttlgQłtzheitfich&l Dtnktn uittł Handeln. Ein Bnwerftirlnttmingtkrafte, Bero-Stuttgart 1990, s Rysunek 2. Powstawanie problemu

 Modelowanie sytuacji problemowej polega na ustaleniu listy czynników, które należałoby zmienić, a także na sporządzeniu wykazu wielkości oddziałujących i podlegających wpływom. Dalszy ciąg modelowania to ujęcie czynników we wzajemnych powiązaniach, zgodnie z teoretycznym założeniem metodyki, występującym pod nazwą sieciowości. Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

Próbując ująć czynniki we wzajemnych zależnościach, dochodzi się do następujących wniosków:  Powiązane czynniki tworzą „sieciową" całość.  Sieć oddziaływań jest skomplikowana.  W trakcie komponowania sieci dochodzi do „odkrycia" dodatkowych powiązań, których nie dostrzega się w pierwszej chwili.  Wzajemne oddziaływania między czynnikami mają formę koła, co można interpretować jako występowanie sprzężeń zwrotnych.  Istnieje możliwość określenia kierunku oddziaływania między czynnikami i oznaczenia tego kierunku strzałką.  Oddziałujące czynniki tworzą system o określonej strukturze. Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

Źródło: H. Ulrich, G. Vrdb&X,Attł&UłngZUttlgQłtzheitfich&l Dtnktn uittł Handeln. Ein Bnwerftirlnttmingtkrafte, Bero-Stuttgart Rysunek 3. Prosta sieć zależności między kilkoma czynnikami

Rezultatem realizacji pierwszej fazy metodyki myślenia sieciowego powinno być:  jasne i rozsądne sformułowanie celów,  wstępny, jeszcze statyczny, model sytuacji problemowej, w którym ukazano i ujęto istotne czynniki oraz wielkości oddziałujące we wzajemnych powiązaniach.

Analiza wzajemnych oddziaływań  czyli kolejna faza metodyki  przeprowadzana jest w trzech przekrojach: - rodzaju oddziaływania - intensywności oddziaływania - czasu oddziaływania Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

Występują dwa rodzaje oddziaływań: 1. Równokierunkowe, które łatwo objaśnić za pomocą następujących zwrotów: im większe X, tym większe Y, im mniejsze X, tym mniejsze Y, im mocniejsze X, tym mocniejsze Y np. przyjazne nastawienie kelnera zwiększa się w miarę wzrostu napiwków 2. Przeciwne, które wyrażają się takimi zwrotami, jak: im większe X, tym mniejsze Y, im mniejsze X, tym większe Y, im mocniejsze X, tym słabsze Y itp. np. rosnący koszt powoduje spadek zysku Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

 Jeżeli występują kłopoty z ustaleniem rodzaju oddziaływania należy przejść do analizy większej liczby elementów po to, aby odkryć i scharakteryzować dodatnie (pozytywne) i ujemne (negatywne) sprzężenia zwrotne.  Dodatnie sprzężenia zwrotne powodują wzrost albo kurczenie się systemu.  Ujemne sprzężenia powodują stabilizację systemu. Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

Intensywność oddziaływania można ustalić, jeśli:  czynniki dają się wyrazić wymiernie ilościowo. np. koszty, obroty, zyski, przepływy gotówkowe, stany magazynowe, wielkości zakupu i zbytu itp.  czynniki dają się wyrazić wymiernie jakościowymi, np. klimat przedsiębiorstwa, zadowolenie z pracy, styl kierowania. Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

 Prostym narzędziem, za pomocą którego można oszacować intensywność wpływów, jest macierz wpływów, zawierająca wszystkie elementy sytuacji problemowej. Macierz taka bywa często nazywana arkuszem kalkulacyjnym.  Intensywność oddziaływania ustala się w skali czterostopniowej: 0 — brak oddziaływania, 1 — mała intensywność, 2 — duża intensywność, 3 — bardzo duża intensywność oddziaływania. Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

Cztery grupy czynników:  Czynniki aktywne bardzo silnie wpływają na inne elementy, same jednak nie podlegają wpływom (najlepiej się nimi posługiwać)  Czynniki pasywne w małym stopniu oddziałują na inne, same jednak podlegają silnym wpływom (spowodują niewielkie przeobrażenia)  Czynniki krytyczne silnie wpływają na inne elementy, ale równocześnie same podlegają silnym wpływom (zmiany w całym systemie oraz mogą wywoływać oddziaływania przeciwne)  Czynniki leniwe słabo oddziałują na inne elementy, ale również same podlegają jedynie słabym wpływom (spowodują niewielkie przeobrażenia) Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

 Czas oddziaływania jest ostatnim stadium analizy wpływu elementów na siebie. Ma duże znaczenie dla decydenta. Istotne jest poznanie ram czasowych określonych działań. Szacowanie czasu oddziaływań wpływa na poprawność decyzji, daje orientacje z jakim wyprzedzeniem należy podjąć określone działania. Zbadanie czasu wzajemnego oddziaływania między elementami daje również pewną możliwość „przyspieszania" lub „opóźniania" oddziaływania, a także wybrania najodpowiedniejszego momentu na interwencję. Źródło: Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.

Bibliografia  Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.