Alchemia często kojarzy się nam z ponurą i ciemną, kamienną komnatą wypełnioną dziwacznym sprzętem. Wszystko jest pogrążone w półmroku rozświetlonym jedynie ogniem paleniska, gdzie w tyglach prażą się tajemnicze ingrediencje. Przy stole, nad stosem ksiąg i pergaminów pokrytych tajemnymi znakami, siedzi zgarbiony mistrz, podobny do Gandalfa z „Władcy Pierścieni”. Tłumaczy młodemu adeptowi nauk tajemnych zawiłości transmutacji metali. Ogólnie sceneria jest mroczna i tajemnicza. Taki obraz alchemii utrwaliły bajki czy też gry fabularne. Jaka była rzeczywistość alchemii? Justus Gustav van Bentum: Eksplozja w laboratorium alchemika

Wspólnym celem większości alchemików było odkrycie metody transmutacji ołowiu i innych mniej szlachetnych metali w złoto, czyli znalezienie kamienia filozoficznego. Inni poszukiwali panaceum, czyli środka leczącego wszelkie choroby, a stąd blisko już było do eliksiru nieśmiertelności. Można jeszcze wspomnieć o próbie znalezienia uniwersalnego rozpuszczalnika – alkahestu. Alchemicy,

Jeżeli chcemy prześledzić rozwój alchemii, to musimy się cofnąć do głębokiej starożytności. Korzeni europejskiej alchemii należy szukać w starożytnym Egipcie (tradycje balsamowania, produkcja barwników, stopy metali, szkliwa ozdobne, kosmetyki czy maści). Z czasem alchemia w Egipcie zaczęła zanikać i poprzez Persję trafiła do Arabów, którzy przyczynili się do jej ponownego rozkwitu. Balsamowanie zwłok w starożytnym Egipcie

Badania alchemiczne były prowadzone również niezależnie w dawnych Chinach i Indiach. Celem większości chińskich alchemików było nie bogactwo, a nieśmiertelność (tym różnili się oni od alchemików z Egiptu i Europy), którą chcieli uzyskać przez spożywanie preparatów sporządzonych ze złota czy też na bazie cynobru HgS. I rzeczywiście wielu z nich uzyskało „nieśmiertelność” dzięki rtęci – jednak to tylko „nieśmiertelność” ich imion. Do ofiar chińskich alchemików należy zaliczyć również pierwszego cesarza Chin, który spożył przygotowane przez nich pigułki w celu „przedłużenia” życia. Cynober HgS Cynober HgS

Jednym z najznakomitszych alchemików w historii był Michał Sędziwój. Polak musiał być naprawdę dobry w swoim alchemicznym fachu z tego względu, że czeski król Rudolf II (pasjonat alchemii) kazał ufundować tablicę upamiętniającą udaną transmutację złota, którą przeprowadził Sędziwój w Pradze w 1604 roku. Jan Matejko, Alchemik Sędziwój i król Zygmunt III, 1867, Muzeum Sztuki w Łodzi

Należy przypuszczać, że było to bardzo dobrze zaaranżowane oszustwo. Praga zresztą doczekała się nawet ulicy związanej z alchemią. Jej nazwa to Złota Uliczka. Mieszkali na niej alchemicy (utrzymujący się za „stypendia” od cesarza Rudolfa) i złotnicy. Złota uliczka, Praga, Czechy

Dzieła alchemiczne były pisane językiem dosyć zagmatwanym i niezrozumiałym dla przeciętnego zjadacza chleba. Sekretnych symboli, znaków, kodów czy też szyfrów używano, by ukryć tajemnice przed postronnymi, a samych alchemików uchronić przed prześladowaniami. Przykładem może być fraza: zielony lew pożera słońce. W przełożeniu na język współczesny oznacza to: roztwarzanie złota ( słońce ) w wodzie królewskiej. Słynna aqua regia (woda królewska) to mieszanina stężonych kwasów HCl i HNO3. Woda królewska

Alchemikom znane były również m.in.: *olej witriolowy, czyli kwas siarkowy(VI), *sublimat HgCl2, *kalomel Hg2Cl2, *eter dietylowy, *ZnSO4,*HgO, *masło antymonowe SbCl3, *cukier ołowiany Pb(CH3COO)2, *zielony witriol FeSO4, *siny kamień CuSO4, *kamień piekielny AgNO3, *kamień piekielny AgNO3, *złoto mozaikowe SnS2, *złoto mozaikowe SnS2, i wiele innych. W załączonych przykładach nazw związków chemicznych widać całą poezję alchemii. Edmund Dulac: Andersen’s Fairy Tales, The Alchemidt

Nazwa związku nic nie mówiła o jego składzie chemicznym, a tworzona była od właściwości substancji czy też od sposobu jej otrzymania. Przykładem może być cukier ołowiany otrzymywany z kwasu octowego i tlenku ołowiu (II), który rzeczywiście ma słodki smak, jest jednak trucizną. Czasami tworzył się samoistnie w winie trzymanym w ołowianych naczyniach, dzięki czemu napitek zyskiwał na słodyczy, a konsument był stopniowo zatruwany ołowiem (doświadczyli tego na sobie starożytni Rzymianie). Jedna substancja mogła mieć kilka nazw. Jako przykład można przytoczyć rtęć znaną jako: majowa rosa, matczyne jajo, strażnik bramy czy ptak Hermesa. Alchemik w warsztacie

Do procesów chemicznych, które stosowano w alchemii, należy zaliczyć destylację (otrzymywanie m.in. alkoholu etylowego – Bliski Wschód i Chiny), sublimację, krystalizację, sączenie, dekantację oraz wykorzystywanie różnorodnych naczyń laboratoryjnych wykonanych ze szkła, kamionki czy metali. Do najpopularniejszych naczyń należy zaliczyć retorty oraz alembiki. Alembik Retorta

Bardzo interesującym naczyniem był tzw. pelikan. Przypuszczalnie jedyny na świecie taki egzemplarz znajduje się w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Do prażenia substancji używano różnorodnych tygli, których zresztą używa się do dzisiaj m.in. do hodowli monokryształów krzemu. Naczynia ogrzewano za pomocą pieców stałych i przenośnych. Alchemicy stosowali również łaźnie wodne i piaskowe. Substancje rozdrabniano w moździerzach. Pelikan Tygle Moździerze

Wielu alchemików zamiast otrzymania złota dokonało w mniej bądź bardziej przypadkowy sposób wielu pożytecznych odkryć, ratując swoją skórę przed gniewem protektora. Jednym z takich szczęśliwców był niemiecki alchemik Johann Friedrich Böttger, który „odkrył” metodę produkcji porcelany. Porcelana była już znana wcześniej w Chinach, ale w Europie nie znano sekretów jej produkcji. Porcelanowa zastawa

Do listy innych osiągnięć alchemicznych należy zaliczyć otrzymanie czarnego prochu. Kto był odkrywcą prochu, z pewnością nigdy już się nie dowiemy. Przypuszczalnie było to przypadkowe odkrycie. W Europie najwcześniej o nim poinformował Roger Bacon. Jako europejskiego odkrywcę prochu wspomina się na poły legendarnego braciszka zakonnego Bertholda Schwarza. Niektórzy badacze jednak wątpią w jego istnienie. Czarny proch

Jeden z alchemików, Hennig Brandt, odparowując i prażąc później z piaskiem mocz zwierzęcy, otrzymał zamiast złota fosfor. Oczywiście nie zdawał sobie sprawy, że odkrył nowy pierwiastek chemiczny. Joseph Wright of Derby, Hennig Brandt odkrywa fosfor, 1771 Przypuszczalnie nasz alchemik Michał Sędziwój odkrył tlen przed Priestleyem.

Alchemicy wytwarzali także różne stopy, w tym atramenty, barwniki do skór, leki i barwniki roślinne, substancje fosforyzujące (np. kamień boloński, czyli siarczek baru BaS), substancje zapachowe czy też otrzymywali barwne szkło. W niektórych przypadkach granica między rzemieślnikiem a alchemikiem była zatarta. Witraż katedry w Chartres

Alchemicy z dalekich Chin leczyli hormonami izolowanymi z moczu (w II w. p.n.e) męskie i kobiece dolegliwości. Znali również metody wytwarzania prymitywnych gazów bojowych (np. rozpylano tlenek wapnia CaO jako czynnik łzawiący) i procedury komponowania różnorodnych mieszanin pirotechnicznych. Jednym z osiągnięć alchemii z obszaru Bliskiego Wschodu był tzw. ogień grecki, czyli prawdopodobnie mieszanina oleju, siarki i saletry. Niektórzy badacze utrzymują nawet, że zapalała się ona pod wpływem wody i nie dawała się niczym ugasić. Jej sekret był tak pilnie strzeżony, że do dzisiaj nie udało się odtworzyć jej składu. Tajemnica jej produkcji zaginęła wraz z upadkiem Konstantynopola. Użycie ognia greckiego w bizantyjskim manuskrypcie z XIV w.

Z upływem wieków nauka ta powoli traciła na znaczeniu, by w końcu ustąpić pola nowoczesnej chemii, której podwaliny stworzyli m.in. Robert Boyle czy Antoni Lavoisier. Należy jednak dodać, że alchemia nie zaginęła i nadal istnieją różne tajemnicze stowarzyszenia parające się tą starożytną sztuką.

Prezentację wykonała: Paulina Brudnicka kl. I c